POSTĘPOWANIE W SPRAWACH O WYKROCZENIA

Wprawdzie artykuł ten jest poświęcony zagadnieniom prawa mate­

rialnego, niemniej potrzebne jest wskazanie organów orzekających spra­

wach o wykroczenia w europejskich państwach socjalistycznych. Można wyróżnić trzy zasadnicze modele orzecznictwa. Pierwszy to model ad­ ministracyjny bez możliwości kontroli sądowej, który został przyjęty w Czechosłowacji, w NRD i na Węgrzech. W tych państwach za wykro­ czenia w obu instancjach orzekają organy administracji i nie ma możli­

wości uruchomienia kontroli sądowej. Drugi to model administracyjny z kontrolą sądową, przyjęty w Bułgarii i Rumunii, gdzie zasadniczo w pierwszej instancji orzekają organy administracji, w drugiej zaś są­

dy (wyjątki dotyczą pewnych najłagodniejszych kar). Trzeci model naz­ wałbym mieszanym, występuje w Polsce, Jugosławii i ZSRR, przy czym w każdym z tych państw jest on odmienny. W Polsce przyjęto model państwowo-społeczny: orzekanie przez kolegia do spraw wykroczeń z ograniczoną kontrolą sądową (w razie wymierzenia kary aresztu lub ograniczenia wolności). W Jugosławii orzekają sędziowie do spraw wy­ kroczeń, komisje do spraw wykroczeń tworzone w organach administra­

cji, niekiedy jednoosobowo funkcjonariusze organów administracji.

W ZSRR w pierwszej instancji orzekają: komisje administracyjne przy komitetach wykonawczych rad miejscowych, komitety wykonawcze osie­

dlowych i miejskich rad deputowanych ludowych, rejonowe i miejskie komisje do spraw niepełnoletnich, sądy ludowe (sędziowie ludowi), or­ gany spraw wewnętrznych, inspekcje państwowe i inne organy (osoby urzędowe). W postępowaniu odwoławczym — w zależności od orzeczo­

nej kary, a niekiedy i wyboru ukaranego — orzekają sądy lub nadrzędne organy administracji. Orzeczenie wydane w pierwszej instancji przez sąd ludowy (sędziego ludowego) jest niezaskarżalne.

6. UWAGI KOŃCOWE

Przeprowadzony bardzo skrótowy przegląd niektórych rozwiązań pra­

wa wykroczeń spotykanych w europejskich państwach socjalistycznych wykazuje, że w większości tych państw ujawnia się wyraźna tendencja do przejmowania przez odpowiedzialność za wykroczenia, zwaną naj­

częściej odpowiedzialnością administracyjną i dość ściśle odróżnianą od odpowiedzialności za przestępstwa, zadań należących tradycyjnie do

od-powiedzialności karnej. Metody dochodzenia do tego celu są bardzo róż­ ne. Najbardziej bezpośrednia to wprowadzenie instytucji uwolnienia od odpowiedzialności karnej i pociągnięcia do odpowiedzialności admini­ stracyjnej (Bułgaria, ZSRR, Rumunia). Inna metoda to nasilenie pro­ cesów dekryminalizacji w wariancie zwanym kontrawencjonalizacją (wy­

raźnie jest to widoczne w Polsce, w pewnym stopniu na Węgrzech), jeszcze inna to typizowanie jako wykroczeń czynów, których sankcje wręcz nie przystają do ustawowej koncepcji wykroczeń (przykłady to czechosłowackie prawo budowlane oraz nowe prawo wodne NRD). Mi­ mo licznych teoretycznych zastrzeżeń, że odpowiedzialność za przestęp­

stwa i odpowiedzialność za wykroczenia to dwie zupełnie różne postacie odpowiedzialności, w praktyce wyraźnie zbliżają się one do siebie.

Proces ten ma bardzo mocne usasadnienie teoretyczne i ideologiczne:

powołanie się na potrzebę zmniejszenia kryminalizacji życia społecznego, konieczność poszukiwania bardziej efektywnych środków zwalczania drob­ nych czynów’ antyspołecznych bez stygmatyzującego skazującego orze­

czenia sądowego, względy humanizmu prawa karnego itp. Oczywiście, u podstaw tego procesu mogą tkwić i inne czynniki: odciążenie sądów od rozpoznawania spraw7 drobnych, uproszczenie postępowania czy też

„poprawienie statystyki przestępczości”. W każdym razie zjawisko ist­ nieje, w państwach socjalistycznych ma charakter raczej powszechny, a jego skutkiem jest istotna zmiana charakteru wykroczenia i w kon- sekw7encji całego prawa wykroczeń.

Zastanawiając się zatem nad przyszłością praw7a o wykroczeniach w7 Polsce należy omówione procesy brać pod uwagę. Myślę, iż trzeba wrócić do propozycji wielokrotnie już w literaturze polskiej przedsta­

wianych70, zmierzających do ścisłego związania orzecznictwa kolegiów do spraw wykroczeń z orzecznictwem sądów. Opowiadam się w szcze­

gólności za koncepcją Jana Skupińskiego, polegającą na zniesieniu ko­ legiów do spraw wykroczeń II instancji, przekazaniu rozpoznawania od­

wołań od orzeczeń kolegiów I instancji sądom rejonowym, zniesieniu komisji orzecznictwa do spraw wykroczeń i przekazania jej zadań są­

dom wojewódzkim, zastąpieniu nadzoru nad kolegiami sprawowanego dziś przez terenowe organy administracji państwowej o właściwości ogólnej stopnia wojewódzkiego i ministra spraw wewnętrznych nadzorem sądów wojewódzkich i Sądu Najwyższego. Myślę, iż przedstawione w tym artykule procesy zachodzące na styku przestępstw i wykroczeń stano­ wią dodatkowy argument przemawiający za trafnością tej koncepcji.

Nie uważam natomiast, iż należałoby wyeliminować karę aresztu 70 Z licznych opracowań poświęconych tej problematyce zob. rn.in. J. S ku­

pi ńs ki: Model polskiego prawa o wykroczeniach. Wrocław—Warszawa—-Kraków—

Gdańsk 1974; A. Wierciński: Kontrola procesowa rozstrzygnięć w postępowa­

niu w sprawach o wykroczenia. Poznań 1981; Z. Gostyński: O potrzeb?'’ no­

welizacji przepisów postępowania w sprawach o wykroczenia. PiP 1981, 1 4.

127

z zespołu środków zwalczania wykroczeń oraz pozbawić kolegia do spraw wykroczeń możliwości orzekania aresztu. Wykroczenia w Polsce są czy­ nami dosyć poważnymi, a sama koncepcja kolegiów jest chyba rozsądna.

Chodzi o zapewnienie właściwej kontroli, a to można osiągnąć, wiązać orzecznictwo kolegiów z orzecznictwem sądowym.

Войцех Радэцки

ОТВЕТСТВЕННОСТЬ ЗА НАРУШЕНИЯ В СИСТЕМЕ СРЕДСТВ РЕАКЦИИ НА ОБЩЕСТВЕННО ОПАСНЫЕ ДЕЙСТВИЯ

Резюме

Предметом статьи является анализ нарушений некоторых вопросов ма­

териального права в Чехословакии, ГДР, Болгарии, СССР, Румынии, Югославии, Венгрии и Польше. В статье представлены изменения в праве нарушений, проис­

ходящих в этих государствах, постепенное приближение права нарушений к уголовному праву в узком значении, а в особенности явление перехода в область ответственности за нарушения, часто называемой административной ответственностью, функции уголовной ответственности за мелкие преступления.

Этот переход ответственности за нарушения в уголовную ответственность происходит двояким путем: при . омощи установления освобождения от уго­

ловной ответственности с применением административной ответственности (Болгария, СССР, Румыния), через типизированные в рамках права нарушений, а не уголовного права относительно важных действий. Это прочная тенденция, широко обосновываемая теоретически.

Wojciech Radecki

DIE VERANTWORTUNG FÜR VERGEHEN IM SYSTEM DER MITTEL DER REAKTION AUF GESELLSCHAFTLICH GEFÄHRLICHE TATEN

Zusammenfassung

Gegenstand des Aufsatzes ist die Analyse einiger Probleme des Sachenrechts der Übertretungen in der Tschechoslowakei, der DDR, Bulgarien, der UdSSR, Rumänien, Jugoslawien, Ungarn und Polen. Der Aufsatz stellt die Veränderungen im Übertretungsrechts in diesen Staaten dar, die schrittweise Annäherung des Ubertretungsrechts an das Strafrecht i.e. S., besonders aber die Erscheinung, daß die Verantwortung für Übertretungen, die meist administrative Verantwortung genannt wird, die Funktion der strafrechtlichen Verantwortung für Bagatellverge­

hen übernimmt. Dieses Eintreten der Verantwortlichkeit für Übertretungen für die strafrechtliche Verantwortlichkeit erfolgt in verschiedener Weise, durch die Institution der Befreiung von der strafrechtlichen Verantwortlichkeit unter An­

wendung der administrativen Verantwortlichkeit (Bulgarien, UdSSR, Rumänien), durch Typisierung im Rahmen des Übertretungsrechts, und nicht des Strafrechts, von relativ schweren Vergehen. Das ist eine beständige Tendenz, die theoretisch umfangreich gestützt ist.

Część II BIBLIOGRAFIA

PRAWA KARNEGO MATERIALNEGO, PRAWA KARNEGO PROCESOWEGO, PRAWA KARNEGO WYKONAWCZEGO, PRAWA

O WYKROCZENIACH I KRYMINOLOGII ZA ROK 1986

OPRACOWALI PIOTR HOFMANSKI:

PRAWO KARNE PROCESOWE, PRAWO O WYKROCZENIACH

MICHAŁ KALITOWSKI:

PRAWO KARNE MATERIALNE, PRAWO KARNE WYKONAWCZE I KRYMINOLOGIA

9 Problemy prawa karnego