POSTRZEGANIE JĘZYKA POLSKIEGO

Warto podkreślić, że ci badani, którzy na co dzień w swoich domach rozmawiają po polsku, również poza nim, gdy nadarza się taka okazja – posługują się językiem polskim (60,24% osób w pierwszej grupie i 75%

w drugiej). Zdecydowana większość badanych (odpowiednio 63,85%

i 75%) rozmawia po polsku ze swoimi polskimi kolegami i chętnie bierze udział w życiu polskiej społeczności. Jednakże nie wszyscy badani, gdy byli młodsi, lubili posługiwać się językiem polskim poza domem. Część respondentów przyznaje, że zdarzało się im wstydzić, gdy musieli na ulicy rozmawiać ze swoimi rodzicami po polsku. Oto niektóre komenta-rze badanych: „Byłem pkomenta-rzekonany, że polski jest bezużyteczny i czułem się zawstydzony”, „Wstydziłem się w dzieciństwie, bo mówienie po polsku sprawiało, że inni gapili się na mnie”, „Nie lubiłam mówić po polsku, bo w ten sposób rodzice chwalili się, że są dwujęzyczni”, „Kiedy byłem mały, bardzo wstydziłem się swojego nazwiska i tego, że moi rodzice nie mówili po angielsku”.

Mimo negatywnych doświadczeń niektórych respondentów większość badanych jest przekonana, że wizerunek Polaków za granicą jest general-nie pozytywny, a nawet, że polskie pochodzegeneral-nie może stanowić powód do dumy (jak napisał jeden student: „Wszystkim mówię, że jestem Polakiem – to bardzo interesujący fakt!”). Przekonanie o negatywnych stereotypach i uprzedzeniach wobec Polaków dominuje w starszej grupie responden-tów (14,44% wobec 7,13% w drugiej grupie). Co więcej, 16,86% z nich (w porównaniu z 5,35% w młodszej grupie) przyznało, że przynajmniej raz w życiu wstydziło się swojego polskiego pochodzenia. Większy odse-tek badanych w pierwszej grupie wiąże się zapewne z wiekiem badanych.

Im jesteśmy starsi, tym więcej jest sytuacji, w których możemy spotkać się z niechęcią czy dyskryminacją z powodu pochodzenia.

Na zakończenie warto podkreślić, że niezależnie od osobistych do-świadczeń badanych przeważająca większość z nich wierzy, że znajomość języka polskiego może w przyszłości przynieść im wymierne korzyści (92,77% osób w pierwszej grupie i 98,21% w drugiej). Większość studen-tów jest przekonana, że polski będzie im przydatny podczas egzaminów wstępnych na studia lub podczas rozmowy o pracę (46,98% w pierwszej grupie i 51,78% w drugiej). Dla tych, którzy mają rodzinę w Polsce lub polskich znajomych, język polski jest kluczowy, aby utrzymać z nimi kontakt (27,71% w pierwszej grupie i 41,07% w drugiej). Tylko niewielki procent studentów dostrzega w znajomości języka polskiego coś więcej niż przydatną w życiu umiejętność. Jedynie 14,25% studentów w pierw-szej grupie i 17,85% w drugiej uznało, że język polski jest kluczem do polskiej kultury, a przecież, jak słusznie zauważa A. Pawłowski [2012, 7–8]: „Język jest (…) nie tylko uniwersalnym narzędziem komunikacji, ale także krwiobiegiem i symbolem kultury.”

6. PODSUMOWANIE

Wyniki badań pilotażowych pozwoliły na uzyskanie wielu cennych informacji na temat roli i statusu języka dziedziczonego w polskich ro-dzinach. Dla zdecydowanej większości rodziców (zarówno matek, jak i ojców), bez względu na ich zawód czy liczbę lat spędzonych za granicą, język polski pozostaje wartością rdzenną, co bezpośrednio przekłada się na próby wspierania rozwoju znajomości języka polskiego u dzieci. Dzięki wysiłkom rodziców dzieci i młodzież w większości dobrze znają język pol-ski, mają pozytywny stosunek do polskiej kultury i tradycji oraz wysoką motywację do nauki języka. Na uwagę zasługuje fakt, że takie czynniki, jak zamożność rodziny, jej pozycja społeczna czy wykształcenie rodziców, mają niewielki wpływ na poziom opanowania języka. Widać natomiast wyraźnie, że duża kompetencja językowa wiąże się z wiekiem – w starszej grupie badanych znalazło się zdecydowanie więcej osób bardzo dobrze znających język polski. Jak się wydaje, wynika to w większym stopniu z dojrzałości badanych, ich autonomii i większej wewnętrznej motywacji do posługiwania się językiem polskim. Należy jednak pamiętać, że pozy-cja i rola języka dziedziczonego w życiu danej osoby może być zmienna, w zależności od aktualnej sytuacji życiowej. W dzieciństwie i wieku mło-dzieńczym język dziedziczony zwykle dominuje (pod warunkiem, że ro-dzice konsekwentnie rozmawiają z dzieckiem w swoim języku), następnie za sprawą edukacji i pracy, a także kontaktów towarzyskich, język kraju osiedlenia zajmuje pozycję dominującą, którą w wielu wypadkach utrzy-muje przez resztę życia danej osoby [por. Valdes 2001]. Jednak atrakcyj-ność Polski zwiększa się i coraz częściej zdarza się, że dzieci imigrantów decydują się na podjęcie studiów bądź pracy w kraju rodziców (tendencja ta była wyraźnie widoczna w ankietach w pytaniu o motywację do nauki języka polskiego), a więc w ich wypadku język dziedziczony ponownie ma szansę stać się językiem dominującym. Wydaje się zatem, że współ-cześnie młodzież polonijna ma znacznie większe szanse niż dawniej na zachowanie zarówno polskiej tożsamości, jak i dobrej znajomości języka.

Pod warunkiem oczywiście, że będzie tego chciała.

Na koniec należy zaznaczyć, że badania pilotażowe oparte były na stosunkowo niewielkiej grupie badawczej, dlatego w celu potwierdzenia wyników niezbędne jest przeprowadzenie badań na szerszą skalę.

Bibliografi a

B. Bernstein, 1980, Socjolingwistyka a społeczne problemy kształcenia [w:]

M. Głowiński (red.), Język i społeczeństwo, Warszawa, s. 95–115.

M. Carreira, L. Jensen, O. Kagan, M.J. Giangrande, The Heritage Language Learner Survey: Report on the Preliminary Results. A Project of the National

Heritage Language Resource Center; http://www.nhlrc.ucla.edu/nhlrc/su-rveyreport/surveyintro [dostęp: 14.11.2014].

J. Cieszyńska, 2006, Dwujęzyczność, dwukulturowość – przekleństwo czy bogac-two? O poszukiwaniu tożsamości Polaków w Austrii, Kraków.

Y.Y. Chung, C.B. Zhang, 2005, Exploratory Model on advising bilingual parenting among Chinese immigrants [w:] G. Anderson, I.M. Kline (red.), Proceedings of the CATESOL State Conference, Orinda.

V. Ginsburgh, S. Weber, 2011, How many languages do we need?, Princeton.

D. Gortner, K. De Bot, 2005, A European Perspective on Heritage Languages,

„The Modern Language Journal” 89, 4, s. 612–616.

F. Grosjean, 1982, Life with two languages. An introduction to bilingualism, Cam-bridge.

C. Hoffmann, 1980, Luxemburg and the European Schools [w:] J. Cenoz, F. Ge-nesee (red.), Beyond bilingualism. Multilingualism and multilingual education, Clevedon, s. 143–175.

Informacja o rozmiarach i kierunkach czasowej emigracji z Polski w latach 2004–

–2013, źródło: GUS, http://stat.gov.pl/ [dostęp: 16.04.2015].

Integracja dzieci – imigrantów w szkołach w Europie. Promowane działania: – Komunikacja z rodzinami imigrantów, – Nauczanie języka ojczystego dzieci imigrantów, Warszawa 2009.

M. Irek, A. Małek, P. Napierała, D. Praszałowicz, P. Pustułka, J. Pyłat, H. Grzy-mała-Moszczyńska (red.), 2012, Polskie szkolnictwo w Wielkiej Brytanii: tra-dycja i nowoczesność – raport, Kraków.

D. Lasagabaster, A. Huguet (red.), 2007, Multilingualism in European bilingual contexts: Language use and attitudes, Clevedon.

Liu Rong, 2008, Maintaining Chinese as a heritage language in the United States:

What really matters, Tucson, s. 37–64.

A. Pawłowski, 2012, Warunki historyczne i cele promocji zagranicznej polszczy-zny [w:] A. Dąbrowska, W. Miodunka, A. Pawłowski (red.), Wyzwania pol-skiej polityki językowej za granicą: kontekst, cele, środki i grupy odbiorcze, Warszawa, s. 7–27.

J.S. Phinney, 2007, Conceptualization and Measurement of Ethnic Identity: Cur-rent Status and Future Directions, „Journal of Counselling Psychology” 54, 3, s. 271–281.

Raport o sytuacji Polonii i Polaków za granicą, 2009, Warszawa.

K. Slany, M. Ślusarczyk, Ł. Krzyżowski, 2014, Wpływ współczesnych migracji Polaków na przemiany więzi społecznych , relacje w rodzinie i relacje między-generacyjne. Ekspertyzy Komitetu Badań nad Migracjami PAN, Warszawa.

J. Smolicz, 1990, Kultura i nauczanie w społeczeństwie wieloetnicznym, War-szawa.

G. Valdés, 2001, Heritage language students: Profi les and possibilities [w:]

J.K. Peyton, D.A. Ranard , S. McGinnis, I. McHenry (red.), Heritage langu-ages in America: Preserving a national resource, Washington, s. 37–80.

G. Valdés, 2005, Bilingualism, Heritage Language Learners and SLA Rese-arch: Opportunities Lost or Seized?, „The Modern Language Journal” 89, 3, s. 410–426.

A. Walaszek (red.), 2001, Polska diaspora, Kraków.

The more or less inherited Polish language.

Factors infl uencing the language competence of Polish emigrants’ children

Summary

This paper is dedicated to the impact of the family situation on the motivation of emigrants’ children to use Polish. The material for the research was provided by survey questionnaires fi lled in by teenagers and students who came to Poland to attend a Polish language course. The results of the survey demonstrate that maintenance of a command of Polish is extremely important to a vast majority of Polish parents. It also turns out that factors such as the family’s affl uence, its social position or parents’ education have an insignifi cant infl uence on the level of language mastered by their children. What facilitates a high level of language competence is the respondents’ age – the group of students contained defi nitely more persons with a very good command of Polish than the group of teenagers.

Trans. Monika Czarnecka

(Uniwersytet Jagielloński, Kraków)