W da lszych latach katechizacji, w po dr ęc zn ik ac h pierwszego p r o g r a mu, zakres tych zadań jest sy st em at yc zn ie poszerzany. Obejmuje on róż ne formy działania dla dobra wspó ln ot y katechetycznej oraz wspólnoty Kościoła lokalnego. Dzięki temu uczniowie maję okazję do r z e c z y w i s t e go ws pó łd zi ał an ia w grupie k o l e ż e ń s k i e j , a także do uś wi ad om ie ni a s o bie , że ich obecna w s pó łp ra ca stanowi etap p r z y go to wa wc zy do w y p e ł niania przyszłych zadań w Kościele.
W omawia ny ch podręc zn ik ac h katecheta znaj dz ie jeszcze innę formę, która może wywierać w p ł y w na ks zt ałtowanie p o st aw ek le zjalnych. Best nię mo dlitwa wspólna, zwła sz cz a o ch ar ak te rz e nabo że ńs tw a p a ra li tu rg i- cznego. Au to rz y p o dr ęc zn ik ów przywięzuję wiele uwagi do tej formy m o dlitwy i w sposób wy ra źn y łęczę ję z procesem w y ch ow yw an ia k a t e c h i z o wanych do życia we ws pó ln oc ie Kościoła.
Trzeci problem szczegółowy dotyczy z a g a dn ie ni a sp oł ecznych d o świadczeń k a te ch iz ow an yc h w od ni es ie ni u do doświa dc ze ni a Kościoła.
W "Materiałach pomocn ic zy ch " proces w p r o wa dz an ia uc zniów w r z ec zy wistość Ko ścioła ogra ni cz on y jest prawie w y łę cz ni e do pr zekazu i n f o r macji. W s p o r a d yc zn yc h w y pa dk ac h katecheta spotka w nich próby wp ro wa
-Q
M . C h ł o p k i e w i c z , dz.cyt., s.183. Q
H . C . L i n d g r e n , dz.cyt., s.355.
i o
dzania w rz eczywistość Kośc io ła w sposób poględowy, w op arciu o o b r a zy z a cz er pn ię te z życia uczniów, lub też znane im z obserwacji. W j e d nym tylko wy p a d k u można do strzec próbę bu dzenia doświadczenia. Ma ona miejsce przy uk az yw an iu Kościoła jako wspó ln ot y zjednoczonej przez D u cha świętego. W zw ięzku z omawia ni em tego tematu, uczniowie maję się z a st an ow ić n a j p i e r w nad istotę wspó ln ot y koleżeńskiej i w oparciu o
te refleksje przejść do rz ec zywistości Ko ścioła jako wspólnoty Ducha świętego.
W procesie wpro wa dz an ia w rz eczywistość Kościoła, zapr og ra mo wa ny m w p o d r ę c zn ik ac h pierwszego programu, katecheta może dostrzec pewien proces rozwojowy. W po cz ętkowych latach katechizacji, podobnie jak w "Materiałach pomocniczych", ka techizowani sę wp ro wa dz an i w r z ec zy wi s tość K o ś c io ła głównie przy pomocy inform ac ji i ob ra zó w z codziennego życia. Z próbami budzenia doświa dc ze ni a Ko ścioła w oparciu o s p o ł e c z ne doświa dc ze ni a uc zniów można się sp otkać dopiero w po dr ęc zn ik u na klasę czwartę. W podręczniku tym k a te ch et a znajdzie wskazania, aby z a chęcać uc z n i ó w do refleksji nad ich do św ia dc ze ni am i zdobytymi w pracy zespołowej, gdyż taka refleksja i jej we rb al i z a c j a może prowadzić do b u dzenia w uczniach doświa dc ze ni a Kościoła.
W dr ugim cyklu katechizacji, uczniowie spotykaję się z l i c z n i e j szymi jeszcze propozycjami zadań, które mogę wykonywać w sposób z e s p o łowy, za ró wn o w ramach katechezy, jak i poza nię. Z punktu wi dzenia i n t e re su ję ce go nas problemu na uwagę zasługuje fakt, że au torzy w s p o sób wyraźny kojarzę doświadczenia uc z n i ó w zdobyte podczas pracy z e s p o łowej z rz eczywistościę Kościoła, co może prowadzić do budzenia d o św ia dc ze ni a tej rzeczywistości.
Poza tworzeniem sytuacji wychow aw cz yc h, które mogę prowadzić do bu dzenia d o ś w ia dc ze ń społecznych, po dr ęc zn ik i pierwszego pr ogramu u- wr aż li wi aj ę katechetę i uc zn ió w na zn ac ze ni e indywi du al ny ch d o ś w i a d czeń jak np. doświadczenie potrzeby posiadania przyjaciela, p r z y n a l e żenia do grupy i wy pe łn ia ni a w niej odpo wi ed ni ch zadań, czy też d o świadczenie czucia się potrzebnym, gdyż właśnie te ludzkie d o ś w i a d c z e nia stanowię podstawę do budz en ia religijnych doświadczeń, do których należy również doświadczenie Kościoła.
W om aw ia ny ch po dr ęcznikach ka te ch et a znajdzie jeszcze przykład b u dzenia doświa dc ze ni a Kościoła w oparciu o doświadczenia ludu w y b r a n e go oraz ludu N o we go Przymierza. 0.Char yt ań sk i w sposób wy ra źn y mówi o możliw oś ci budzenia do św iadczeń re li gi jn yc h w oparciu o doświadczenia
11
Biblii . Au torzy pierwszego programu proponuję ponadto wp ro wa dz en ie metody an alizy sytuacji życiowych prze ds ta wi on yc h w opowiadaniach, która może pomóc ka te chizowanym w naby wa ni u doświadczeń. Zd an ie m E. Faul, opow ia da ni e stwarza okazję do konfrontacji życia słuchacza z d o li
świa dc ze ni em ukazanym w op ow ia da ni u. Ta konf ro nt ac ja może prowadzić do ut oż sa mi en ia do św ia dc ze ni a pr ze ds ta wi on eg o w o p o w ia da ni u z do św ia
d-12 czeniem słuchacza, lub do ubogacenia jego d o ś w i a dc ze ni a .
Bardzo ważną formą umożli wi aj ąc ą uczniom zd ob yw an ie doświa dc ze ni a Kościoła, z którą ka te ch et a n i ej ed no kr ot ni e się spotka w po dręcznikach pierwszego programu, jest wspólne pr zygotowanie i czynne u c z e s t n i c z e nie w Eucharystii, gdyż właśnie w liturgii, stwierdza W.Koska, do ch
o-13 dzi do głosu i uj awnia się na jg łę bs za istota K o ś c io ła .
Reasumując dotych cz as ow e rozważania na temat tr ze ci eg o problemu szczeg ół ow eg o można powiedzieć, że w po dr ęc zn ik ac h pi er ws ze go p r o g r a mu, począwszy od klasy c z w a r t e j , zn ajdzie katecheta próby b u dz en ia d o świadczenia Ko ścioła w op arciu o społeczne do św ia dc za ni a uczniów.
Podejmując temat pracy: "Koleżeństwo i przyjaźń jako problem k a t e c hetyczny" przyjęliśmy założenie, żś ko le że ńs tw o i pr zyjaźń należą do problemów mora ln yc h i stanowią ważn y wy ci ne k życia katechizowanych, wobec czego winny być koniecznie uwzględnione w katechezie. Z a ł o ż y l i ś my również, że postawy koleżeńskie mogą być pomocne w ks zt ałtowaniu postaw ekle zj al ny ch oraz, że do św ia dc ze ni a życia ko le że ńs ko -p rz yj a- cielskiego, dzięki za st os o w a n i u refleksji i werbal iz ac ji , mogą s t a n o wić podstawę do budz en ia do św ia dc ze ni a Kościoła.
Celem pr zeprowadzonej w pracy analizy było zn al ez ie ni e odpowiedzi na pytanie, o ile w st os owanych aktualnie p o dr ęc zn ik ac h i " M a t e r i a łach po mo cniczych" katecheta znajdzie pomoc w rozwią zy wa ni u w y m i e n i o nych powyżej problemów.
Uo g ó ln ia ją c możemy powiedzieć, ż e ■uz ys ka li śm y o d po wi ed ź pozytywną. W analiz ow an yc h podręc zn ik ac h i "Materiałach p o m o c n ic zy ch " za równo k a
techeta jak i uczniowie spotykają się'z an tr op o l o g i c z n y m w y m i ar em k a techezy, uwzg lę dn ia ją cy m życie k o l e ż e ń s k o - p r z y j a c i e l s k i e , które s t a n o wi ważny problem w o m aw ia ny m ok resie rozwojowym. M o ż n a więc s t w i e r dzić, że stosowane aktualnie w katechezie podręczniki i "Materiały p o mocnicze" wy chodzą poza katechezę n e os ch ol as ty cz ną czy nawet ke rygma- tyczną. Ob ie kt yw ni e trzeba powiedzieć, że z' pu nk tu wi dz en ia i n t e r e s u jącego nas problemu korzystniej pr zedstawiają się podręczniki do pierwszego programu niż "Materiały pomocnicze", które nie zawierają gotowych katechez, lecz jedynie ze st aw ie ni e treści, z a pr og ra mo wa ny ch na daną jednostkę metodyczną.
Sz cz eg ół ow a analiza pozwala równocześnie na stwierdzenie, że o m a wiane podręczniki i "Materiały pomocnicze", poza je dn ym przypadkiem, nie traktują ko le że ńs tw a i przyjaźni jako pr ze dm io tu katechezy i t e r e nu, na którym realizuje się ch rz eś ci ja ńs ki e powołanie uczniów. Również przy ekazji omaw ia ni a innych za g a d n i e ń życia, w n i ew ys ta rc za ją cy m j e
12 E.Paul, a r t . cyt., s . 161-163.
szcze zakresie katecheza w aktualnym w y da ni u uwzględnia społeczne d o św ia dc ze ni a k a t e c h iz ow an yc h i za mało tr oszczy się o budzenie d o ś w i a d czeń religijnych.
Pomimo p o cz yn io ny ch zastrzeżeń, stosowane aktualnie podręczniki i "Materiały pomo cn ic ze " mogę być dla kate ch et y ba rd zo pomocne w n a ś w ie tl an iu i ro zw ięzywaniu społ ec zn yc h p r ob le mó w uczniów. An al iz ow an e "Materiały pomocnicze", a z w ła sz cz a po dr ęc zn ik i pierwszego programu biorę pod uwagę sytuację odbiorcy, jego potrzeby, mo żl iw oś ci i tr ud ności, st ar aj ęc się ukazywać c h r z eś ci ja ńs ki sposób ich r o z w i ę z y w e n i a . Wśró d pr ob l e m ó w ludzkich, st os un ko wo cz ęs to uwrażliwiaję u c zn ió w na za ga dn ie ni e ko le że ńs tw a i przyjaźni. Ró wn ie ż od strony metodycznej po dr ęczniki te sę starannie dopracowane. K o nk re tn e rozwięzania d y d a k tyczne, które katecheta w nich znajdzie, uwzg lę dn ia ję os ię gn ię ci a nauk ps yc h o l o g i c z n o - p e d a g o g i c z n y c h i w s p ó ł c z e s n e g o ek sp er y m e n t u s z k o ły , a w n i ek tó ry ch w y pa dk ac h nawet go wypr ze dz aj ę.
1. Źródła
1.1. üo.ËsJ^awqwe_
Bóg z nami, praca zbiorowa, cz. I i II, Kraków'' 1976.
2
Bóg z nami, praca zbiorowa, cz. III i IV, K r a k ó w 1974.
Bóg z nami, pierwszy rok w p ro wa dz en ia eu charystycznego, podręcznik dla katechety, praca zbiorowa pod red. 0.C h a r y t a ń s k i e g o , część I, Wa rs za wa 1971.
Bóg z nami, drugi rok wpro wa dz en ia eucharys ty cz ne go , podręcznik dla katechety, praca zb io ro wa pod red. J .C h a r y t a ń s k i e g o , część II, Wa rs za wa 1 9 7 1.
Bóg z nami, Po gł ębienie życia sakr am en ta ln eg o Eu ch ar ys ti i i pokuty, podręcznik dla katechety, praca zbio ro wa pod reel. B.Ch ar yt ań sk ie - go, ws pó łr ed ak to rz y: W.Kubik, B. Mo kr zy ck i, część III, Wa rszawa 1972.
Bóg z nami, Ko ściół wspólnotę e u c h a r y s t y c z n ą , podręcznik dla k a t e c h e ty, praca zb iorowa pod red. B . C h a r y t a ń s k i e g o , ws półredaktorzy: W.Kubik, B . M o k r z y c k i , część IV, Wars za wa 1974.
Katechizm Religii Katolickiej, praca zbiorowa, część I, II, III, IV, Paryż 1977 i*
MateriSły pomocnicze do programu ka te chizacji wg układu II: "Przyjdź, Panie Bezu", katechezy dla klasy I, opracowanie ośro dk ów k a t e c h e tycznych K i e l c e - W a r s z a w a , część I, W a rs za wa 1971, z . 1-2: 1972: z . 3-4.
" P r z y j d ź , .Panie B e z u " , katocheży dla klasy II, opracowanie o ś r o d ków kate ch et yc zn yc h W a r s z ę w a - K i e l c e , Wa rs za wa 1971: z.l, 2, 3: 1972, z.4.
Bezus Z b a w i c i e l oczekiwany, klasa III, Wa rs za wa 1973.
Bezus Zb aw i c i e l wśró d nas, klasa IV, Wa rs za wa (brak daty wydania). Ch rystus działający w Kościele, "Chrystus Prawdę", klasa V, o p r a cowanie o ś r o d k ó w ka te ch et yc zn yc h W a r s z a w a - K i e l c e . Wa rszawa 1971, z. 1-2: 1972,-Z . 3» 4. 5.
C h r y st us dz ia ła ją cy w Kościele, "Chrystus Życiem", klasa VI, Wai— szawa 1972, z . 1-2: 1973, z . 3-4.
Ch r y st us dz ia ła ją cy w Kościele, "Chrystus drogą", klasa VII, W a r szawa 1972, z.l; 1973, z . 2-3.
W e zw an i w Ch ry stusie, "Chrystus drogą", materiały pomocnicze do ka te ch ez dla klasy VIII, br ak mi ejsca i daty wydania.
Ma te rs ki E., H e k k e r N., Mój katechizm, P o z n a ń 13 1974. 5 Ma te rs ki E., H e kk er N.. Ch ry st us prawdę, Poznan 1964.
Po dr ęc zn ik me to dy cz ny do Ka te ch iz mu Re ligii K a t o l i c k i e j , praca z b i o r o wa pod red. 3.C h a r y t a ń s k i e g o , W.Kubika,
część I, W a r s z a w a 1976: część II, Wa rs za wa 1978: część III, IV, W a r s za wa 1980. 1.2. _Pomocnicze Bagr ow ic z J., Wp ro wa d z e n i e pedagogiczne, w: PM I, j.29, s . 358-360. Bizuń S., Wp ro wa d z e n i e pedagogiczne, w: PM I , j.2, s.72-73.
Ch ar yt ań sk i 0., Ch ry st us w p r z e po wi ad an iu katechetycznym, w: PM II, s .7-13.
Ch ar yt ań sk i O., Główne idee w trzecim roku katechizacji, w: BNK III, s.5-19.
C h a r yt ań sk i 3«, Problemy katechezy biblijnej, w: PM I , s.7-24. C h a r yt ań sk i 3., Skupić się na istotnym, w: BNK IV, s.5-22. Ch ar ytański 3., Wp ro wa d z e n i e do drugiej części, w: PM II, s.378.
Char yt ań sk i 3., W p ro wa dz en ie do czwartej grupy tematycznej, w: BNK IV, s ,465-466.
Ch a r yt ań sk i 3., W p ro wa dz en ie do ka techez wstępnych, w: PM I, s.59. C h a r yt ań sk i 3., W p ro wa dz en ie do trzeciej grupy tematycznej, w: PM I,
s.276-277.
Char yt ań sk i 3., Wpro wa dz en ie do trzeciej grupy tematycznej, w: PM III, s . 196-198.
C h a r yt ań sk i 3., Wpro wa dz en ie teologiczne, w: BNK I, s.9-17.
C h a r yt ań sk i 3., Wy ch ow an ie moralne w katechezie, w: PM IV, s.8-29. Henschke E., W p ro wa dz en ie pedagogiczne, w: PM II, j.4, s.84-85. Kost rz ew a F., W p ro wa dz en ie pedagogiczne, w: PM II, j.19, s . 243-244. Kotlarski A., W p ro wa dz en ie pedagogiczne, w: PM I, j.23, s . 301-302. Kubik W., Me to dy cz ne za ło że ni a podr ęc zn ik a dla katechety, w: BNK I,
s . 19-33.
Kubik W., M e t o dy ka katechizacji, w: BNK IV, s . 23-53.
Kubik W., P r aw id ło wo śc i uc zenia się i zasady nauczania w z a st os ow an iu katechetycznym, w: PM II, s . 14-28.
Kubi k V.'., Za ło ż e n i a dy da kt yc zn e dla trzeciego roku katechizacji, w: BNK III, s . 20-38.
Mu ra ws ki R., P o d s ta wy p s y c h o l o gi cz no -p eda go gi cz ne , w: PM X , s.37-50, Mu ra ws ki R., Po dstawy p s yc ho lo gi cz no -p eda go gi cz ne , w: PM III, s . 34-50.
Sulowaki 0., Wp ro wa d z e n i e teologiczne, w: PM IV, j.32, s . 399-401.
2. O p r a co wa ni a (analizowanych po dr ęc zn ik ów )
Ch ar yt ań sk i 3., Seri a kate ch et yc zn yc h p o d r ę c z n i k ó w "Bóg z nami", w: W kierunku prawdy, praca zbiorowa pod red. bpa B.Bejze, Wa rszawa
1976, s . 342-358.
Ch ar yt ań sk i 3., Za ło ż e n i a teologiczne i dy da kt yc zn e no we go katechizsu. Ka te ch et a 12 (1968)151-168.
Kubi k W., Pr of il dy da kt yc zn y p o d r ęc zn ik ów dla katechety, w: W k i e r u n ku prawdy, praca zbio ro wa pod red. bpa B.Bejze, Wa rs za wa 1976, s . 359-377.
3. Litera tu ra pomocnicza 3.1. Jlokumenty
A d ho rt ac ja A p o s t o l s k a Ojca Św ię te go 3ana Pawła XI do biskupów, k a p ł a nów i wi er ny ch całego Ko śc io ła ka to lickiego o katechizacji w n a szych czasach. W y d z i a ł Nauk i Katolickiej Kuri i Metropolitalnej Warszawskiej, 1980.
Di re ct or iu m C a t e c h is ti cu m Generale, Ci t t à dei V a ti ca no 1971, t ł u m a c z e nie polskie: Og ól na Instrukcja Katech et yc zn a, N o t i f i c a t i o n e s , C u ria Me tr o p o l i t a n a Cracoviensi, 1973, n r 1-3, s . 7-67.
Oan Paweł II, R e de mp to r hominis, w: E n cy kl ik i 3an XXIII - Paweł VI - Dan Pawe ł II, W a rs za wa 1981, s.437-474.
Pawe ł VI, E c cl es ia m suam, w: Encykliki 3an XXIII - Paweł VI - Oan P a weł II, Wa rs za wa 1981, s . 159-225.
Ramowy program kate ch iz ac ji w zakresie szkoły podstawowej, I-VIII, 1971. Brak miejsca wydania.
S o b ó r Watykański II, Konstytucje, Dekrety, Deklaracje, Poznań 1968
3.2. J^iJ^eratura
Awgu lo we 3., Sw ię te k W., In sc en iz ac ja w klasach I-IV, Wars za wa 1968. Balsy S., Ps yc h o l o g i a wieku dojrzewania, L w ó w - W ar sz aw a 1931.
Baley S., Za ry s ps yc ho lo gi i w zw ięzku z rozwojem psychiki dziecka. Wars za wa 1946.
Bartecki 3., A k t y w i z a c j a proeesu nauczania. W a r s za wa 1964.
Bartecki 3., C h ab io r E., 0 nowę organizację procesu nauczania. W a r s z a wa 1962.
«
Ba r a n i e c k a - W i t k o w s k a M., W a r t oś ci a l l o c e n t r y c z n e , w: M ł o d zi eż a w a r tości, red. H.Swida, W a r s za wa 1979, s . 175-189.
Ba ra ni e c k a - W i t k o w s k a M., Wart oś ci pe rfekcjonistyczne, w: Mł od zi eż a wartości. Wa rs za wa 1979, s . 243-253.
Barbin R., Peda go gi e religieuse et relations humaines, M o n t re al 1966. B e d n a r c z y k P., Ka te ch ez a w świetle synodu Biskupw, Katecheta 22 (19 7 8)
194-207, 243-251.
Berg S., Kurze literarische Texte fur den Re li gi onsunterricht, S t u t tgart, t.I, 1971.
B l ac hn ic ki Pr., Ek le zj ol og ic zn a dedu kc ja teologii pastoralnej, Lublin 1971 (rozprawa habilitacyjna).
B l ac hn ic ki Fr., Me toda p r ze ży ci ow o- wy ch owa wc za dz ie ci ęc yc h rekolekcji zamkniętych, studium p e d a g o g i c z n o - p a s t o r a l n e , Lublin 1963 (praca licenc ja ck a) .
B l ac hn ic ki Fr., Pi osenka religijna a ewange li za cj a. Katecheta 14(1970) 195-199.
Boli hs ki H., Or at io communis seu fidelium, w: W p r o wa dz en ie do l i t u r gii, praca zbiorowa, P o zn ań -W ar sz aw a- Lub li n 1967, s.294-310. B o ł d y r i e w N.. Me to dy wy ch o w a n i a moralnego, w: Za ga dn ie ni a wychow an ia
moralnego, praca zb iorowa pod red. W. Sz cz er ba , Wa rs za wa 1961, s. 162-188.
Bouvy 0., K a te ch ez a wobe c przemian ku lt ur ow yc h społeczeństwa, w: M a t e riały z kursów ho mi le ty cz no - k a t e c h e t y c z n o - l i t u r g i c z n y c h 1972-1974, praca zb io ro wa pod red. W . W o j d e c k i e g o , Wars za wa 1979, s . 210-226. (Tłum. B. Su lo ws ki )
Burstin 0., L'év ol ut io n psycho -s oc ia le de l'enfant de 10 a 13 ans, N e u c h â t e l 1959.
Char yt ań sk i B . , Chrzest a życie ch rz eś ci ja ńs ki e. W a rs za wa 1970. C h a r yt ań sk i В., Ka te ch ez a a do św ia dc ze ni e religijne, A t en eu m K a p ł a ń
skie 71(197 8) 38 6- 40 5.
Char yt ań sk i 0., Synod 1977 a orient ac ja antr op ol og ic zn a w katechezie. Co ll e c t a n e a Th eo lo gi ca 50 (i 98 0) z.l, s . 53-68.
Char yt ań sk i B . , Wy ch ow an ie do życia w Kościele, At e n e u m K a pł ań sk ie 66 (1963)54-69.
Ch ło pk i e w i c ż М., Osob ow oś ć dzieci i młodzieży, Wa rs za wa 1980. C h m i el ew sk a B . , Mo żl iw oś ć stymul ac ji rozwoju po st aw społecznych
uc zn ió w w procesie dy da kt yc z n o - w y c h o w a w c z y m szkoły, Ruch p e d a g o giczny 20 (1 97 8) 44 3- 44 9.
Ch ro mi k T., Kubi k W., S a k r a m en ta ln a uczta jedności i miłości, w: P a scha No strum, wieczerza Pańska w życi u w s pó ln ot y wiernych, praca zb io ro wa pod red. B . C h a r yt ań sk ie go P o z n a ń -W ar sz aw a- Lub li n 1966, s . 175-201.
Cousinet R., La vie sociale des enfants, Paris 1959. C z aj ko ws ki Κ., Szkoła 19 na nowej drodze. Wa rszawa 1967.
Czajkowski Κ., Wychow an ie i nauczanie w kl asach ni żs zy ch szkoły p o d stawowej , Wa rszawa 1971.
Cz er wi ńs ki 3., Patr io ty cz ne i ob yw at el sk ie w y ch ow an ie w szkole, w: M a teriały metodyczne dla na uc zycieli pod red. ,H.Muszyńskiego, z.3, W a rs za wa -P oz na ń 1974.
Cz er wi ńs ki 3., W y k o r z ys ta ni e p r a c y j m a s o w e j , o b rz ęd ow oś ci i symboliki oraz w z o r ó w os ob ow yc h w wy ch ow an iu patrio ty cz ny m i o b y w a t e l s k i m , w: System wy ch ow aw cz y szkoły podstawowej, pod red. T . P o z n a ń s k i e j , Wa rszawa 1974, s.7-50.
Daujat 3., Modlitwa, W a r s za wa 1970. Prier, Paris 1963, tłum, M . W i e r z bicka.
De jn ar ow ic z W., Sy tuacje i procesy wy ch owawcze w klasie szkolnej, W a r szawa 1977.
Dudz ik ow a M., W y ch ow an ie w toku procesu lekcyjnego. Wa rs za wa 1978. E x ei er A., La catéchèse annonce d'un me ssage et in te rp ré ta ti on d'ex-
periences, Lumen Vi ta e 25 (1 97 0) 39 3- 40 4.
Fleming E., Un ow oc ze śn ie ni e systemu dy da ktycznego. W a r s z a w a 1974. G a li ńs ka Κ., Praca wy ch o w a w c z a w klasach 1-XV, w: Praca Na uc zy ci el a w
kl asach X-1V, red. Gó recka-Płoska, Wa rs za wa 1969, s.5-31. G a rc zy ńs ki S., Potr ze by psychiczne, Wars za wa 1972.
Ga wl ik W., Osobiste doświa dc ze ni e religijne, Z n a k 25(1973) 12 59 -1 26 5. G a wlina 8., Зак w z bo ga ca ć treść s t os un kó w kole że ńs ki ch w klasie. Życie
szkoły 3l (l976) z . 7/8, s.6-10.
Gers tm an n S., Psychologia, Wa rs za wa 1969.
Gessel A., L' ad olescent de dix à seize ans, Paris 1959.
Guto ws ka H., Cele, treści i metody wychow an ia s p o ł e c zn o- mo ra ln ego w programach klas I-III dziesięcioletniej szkoły średniej. Życie szkoły 33(1978) z . 9, s . 28-34.
Hagedorn R., Induct iv er Re li gi on su nt er ri cht , As pe kt e einer F a c h d i d a k tik, w: Zu m Religionsu nt er ri cht morgen IV, M u n c h e n - W u p s r t a l 1973, s.221-258.
Hilgard R.E., Wp ro wa d z e n i e do psychologii, W a rs za wa 1972; Introduction to psychology, 3 wyd. 1953, 1957, 1963, tłum. 3.Radzicki, brak miejsca wydania.
Hurlock E.B., Rozwój dziecka. Wars za wa 1961; C h i l d development 1956, tłum. B . H o n o r o w s k i , S.Kowalski, B.Rosemann, br ak miejsca wydania. Hu rlock E.B., Rozwój młodzieży, Wa rszawa 1965; A d o l e s c e n t development.
N e w Yo rk 1955, tłum. B.Honorowski, B.Rosemann.
Ilgiewicz N.H., P o t r ze by psychiczne dziecka, Wars za wa 1959.
Iniewski F., Próba dosk on al en ia or ga nizacji pracy wychowawczej w s z k o le podstawowej, Wr o c ł a w - W a r s z a w a - K r a k ó w - G d a ń s k 1971.
Instytut P r og ra mó w S z ko ln yc h M i n i st er st wa Oświaty i W y c h o w a n i a , P r o g r a my dz ie si ęc io le tn ie j szkoły średniej, W a r s za wa 1977.
I s k r a- Ko to ws ka В., Z badań nad u w ar un ko wa ni am i us po łe cz ni en ia dzieci