P rzystę pu jąc do w yjaśn ie nia spraw y poziomu me
chanizacji nowoczesnego k o m b in a tu mięsnego, po
s ta w iliś m y sobie następujące zadanie:
a) o kreślić poziom m echanizacji ważniejszych rod zajó w procesów p ro d u k c ji,
b) scharakteryzow ać m aszyny używane w prze
m yśle m ięsnym z p u n k tu w idzenia ich bliskiego zw iązku z organizacją p ro d u k c ji zautom atyzow anej.
W nowoczesnej p ro d u k c ji m ięsnej, n a jd a le j po
suniętą m echanizację k o m p lik u ją następujące w ła ściwości p ro d u k c ji:
1. różnorodność surowca, u tru d n ia ją c a stworze
nie je d n o lity c h n orm technologicznych:
2. istnienie dużej ilości „b ie rn y c h " procesów, po
w sta ją cych na s k u te k n a tu ra ln y c h okoliczności bez u działu w nich ro b o tn ik a lu b p ra w ie bez jeg o udzia
łu (przetrzym yw an ie , osadzanie się, ostyganie itp .).
3. istnienie procesów w ym agających specjalnej zręczności ze s tro n y ro b o tn ik a (obróbka, żyłow a
nie itp .) :
4. przewaga w procesach mechanicznych maszyn o działaniu periodycznym .
W szystkie te w łaściw ości m a ją ch a ra k te r p rz e j
ściowy. M ogą one, a naw et i pow inny być pokonane w m iarę ro z w o ju poziom u te ch n iki. Ja skra w ym te go p rzykład e m może być zdejm ow anie skór, k tó re w swoim czasie uzależnione b yło w dużym stopniu od zręczności ro b o tn ik a , a obecnie dokonuje się mechanicznie.
Jednak nie bacząc na te specyficzne w a ru n k i ograniczające w obecnym czasie ro z w ó j mechaniza
c ji przem ysłu mięsnego, poziom te j m echanizacji, ja k to w yka zu je zebrany m a te ria ł badawczy — je s t bardzo w ysoki.
Odpowiedzią na pytan ie dotyczące poziomu me
chanizacji procesów p ro d u k c ji będzie przede wszy
50 GOSPODARKA MIĘSNA Rok I I oddziałach poddano analizie około 1500 czynności).
P rz y opracow aniu te j części m a te ria łó w napotka p rz y jednoczesnej ręcznej obsłudze (załadowanie, w yładow anie i reg ulo w a nie ).
Podobnie, wychodząc z założenia ja k i je s t cel czynności, na p rz y k ła d zdejm owanie s k ó ry nale
ży o kre ślić ja k o czynność um iejscow ioną t . j. o pa r
tą na p ra cy w pukcie sta łym . Jednocześnie do lic z b y czynności ruchom ych zm echanizowanych zalicza się na p rzykła d , przemieszczenie ład un ków to w a ru czynności zmechanizowanych je s t niewiele bo sta
now ią one zaledwie ponad trzecią część w szystkich autom atycznego podawania i przesuwania m ate
ria łu (na p rz y k ła d w ilk i) , 4) m aszyny z obsługą ro b o tn ik a lecz autom atycznie zasilane m a te ria łem — ja k a u to m a t do w y ro b u k o tle tó w , maszyna dozująca, pakująca itp ., 5) mechaniczne zsynchro
nizowane a g re g a ty maszyn, k tó ry c h poszczególne
Rok I I GOSPODARKA MIĘSNA 51
T A B L I C A N R . 2
w t e j l i c z b i e
I 11 I I I IV V V I czynności czynności
periodyczne nieprzeryw.
w p r o c e n t a c h I . M a s z y n y u m ie js c o w io n e ( s t a łe )
1 . O d d z . o b r ó b k i w s tę p n e j — 28,6 6 4 ,2 7,2 —- 1 0 0 4 2 ,8 57,2
2 . O d d z . o b r ó b k i ja d a ln y c h
p r o d u k t ó w p o u b o jo w y c h — 46.7 33,5 6 , 6 13,4 1 0 0 53,3 26,7
3. O dd z. tłu s z c z o w y — — 43,7 56,3 — 1 0 0 68,7 31,3
4 . O d d z . s o le n ia s k ó r — — 1 0 0 — — 1 0 0 1 0 0 , 0 —
5. O dd z. je lic i a r s k i — — 1 0 0 — — 1 0 0 45,5 54,5
R a z e m w f a b r y c e
o b r ó b k i w s tę p n e j — 14,9 6 6 , 1 16,2 2 , 8 1 0 0 63,1 56,9
6 . P r o d u k c ja w ę d lin — 19,9 64,9 14,5 0,7 1 0 0 78,2 2 1 , 8
11. M a s z y n y t r a n s p o r t e r y .
i . Oddz. o b r ó b k i w s tę p n e j — — 22,7 77,3 — 1 0 0 22,7 77,3
z . O d d z . o b r ó b k i ja d a ln y c h
p r o d u k tó w p o u b o jo w y c h — — — ; a1 0 0 — 1 0 0 — 1 0 0 , 0
3. O dd z. tłu s z c z o w y — — — j i o o . — 1 0 0 — 1 0 0 , 0
4 . O dd z. s o le n ia s k ó r — — — — — — — —
5 . O dd z. je lic i a r s k i — ~ — — “ — — —
R a z e m w fa b r y c e
o b r ó b k i w s tę p n e j — — 19,6 80,4 — 1 0 0 19,6 80,4
O. W fa b r y c e w ę d lin — 8,0 i.. 9 2 ,0 J — 1 0 0 — 1 0 0 , 0
C y fry przedstawione w ta b lic y 2, potw ierdzają to co powiedziano o właściw ościach maszyn stoso
w anych w przem yśle m ięsnym . W oddziałach pod staw ow ych nie ma m aszyn z napędem ręcznym lub nożnym. Większość maszyn zalicza się do p ó ła u to m atów (66,1% — w fabryce o b ró b ki w stępnej i 64,9% — w fa bryce w ę d lin ), t j . o ta k im w y p o sażeniu, k tó re w znacznym sto pn iu odpowiada w y maganiom , sta w ia nym czynnościom zautom atyzo
w anym . Łącznie z a u to m a ta m i ta grupa maszyn stanow i 85,1% w fa b ryce o b ró b k i Wstępnej i 80,1% w fa b ryce w ędlin. N ależy je d n a k mieć na uwadze, że większa część tego wyposażenia należy do maszyn p racujących periodycznie, 63,1% — w fa b ryce o b ró b k i w stępnej i 18,2% w fabryce w ęd lin (na sk u te k czego auto m a tyza cja czynności je s t u tru d n io n a ).
O dw rotnie, w uposażeniu tra n s p o rte ró w przew a
żają urządzenia pracujące bez p rz e rw y (80,4% — w fa bryce o b ró b k i w stępnej i 100% w fa bryce wę
d lin ). M ówiąc inaczej, w kom binacie m ięsnym tech
n ik a m aszynowa czynności w ykon yw an ych przez tra n s p o rte ry (czynności ruchom e) je s t na wyższym poziomie niż czynności um iejscow ionych.
B a rdziej dodatnio u w y p u k la się obraz m echani
za c ji je ś li je j poziom p rze dsta w im y na podstawie w yd a jn o ści pracy. Ten w skaźn ik zasługuje na szczególną uwagę, gdyż zasadniczy cel m echanizacji polega w łaśnie na zastąpieniu pracy ręcznej, pracą maszynową.
W naszej lite ra tu rz e ekonom icznej dla określenia tego poziom u p osług ują się zw ykle w skaźn ikam i:
a) w a g i osiągniętej z poszczególnych zmechanizo
wanych p ro d u k c ji w obrębie całej p ro d u k c ji;
b) w skaźnikiem c h a ra kte ryzu ją cym stosunek w y dajności p ra cy ro b o tn ik ó w obsługujących maszyny do p racujących ręcznie.
Pierwsza g ru pa zupełnie dokładnie odzwierciedla poziom m echanizacji. Jednak może ona być zasto
sowana w ta k ic h gałęziach, gdzie w ypracow any zo
sta je jeden p ro d u k t i gdzie proces p ro d u k c ji s k ła da się z n ie w ie lk ie j ilo ś c i poszczególnych faz pod
staw ow ych, z k tó ry c h d la każdej może być o kre ślony stopień m echanizacji. T a k więc dla prze m y
słu węglowego poziom m echanizacji określany je s t oddzielnie dla rąbania, tłuczenia, przewozu, załado
w ania w edług w łaściw ej w a g i węgla, k tó ry prze
szedł wiele zabiegów zmechanizowanych.
W tego ro d za ju w ypadkach, g dy proces p roduk
c ji składa się z w ie lk ie j ilości różnorodnych faz (na p rz y k ła d w dwóch fa b ry k a c h k o m b in a tu mięsnego w M oskwie z 1500 czynności), tego ro d z a ju wskaź
n ik nie może być zastosowany. Wówczas sto suje się zw ykle w skaźn iki w y n ik a ją c e ze stosunku w yda jno ści p ra cy ro b o tn ik ó w o bsługujących m a szyny do p racujących ręcznie.
W szczególności ta m etoda b y ła w ykorzysta na w a rty k u le A . Pilejew a, ogłoszonym w czasopiśmie
„M ia s n a ja i m ołocznaja prom yszlennost ZSRR N r 7, 1947“ . Jednak ta k a metoda, chociaż zezwala na określenie przeważającego ro d za ju pra cy w' przedsiębiorstw ie, je s t jed na k m ało odpowiednia p rz y ro z w o ju m echanizacji.
W ydaw ałoby się, że w m iarę ro z w o ju m echani
z a c ji ilość ro b o tn ik ó w za tru dn ion ych p rz y m aszy
nach w inn a w zrastać. Tymczasem w k o n k re tn y c h w arunkach p ro d u k c ji może się okazać, że jaka ś je j część pozostaje ręczną, zaś w in n e j zmechanizowa
n ej w ydajność maszyn stale się zwiększa, polepsza
ją się rów nież w a ru n k i ich w y k o rz y s ta n ia i dla ich obsługi w ym aga się m n ie j ro b o tn ikó w . W tego r o dzaju okolicznościach liczba ro b o tn ik ó w z a tru d nionych p rz y maszynach nie będzie się zwiększać, lecz zmniejszać i w skaźn ik ro z w o ju m echanizacji w brew rzeczyw istem u położeniu, wykaże wielkość ujem ną. Coś podobnego można zaobserwować na p rz y k ła d w oddziale w ędlin, gdzie obróbka i żyłow a
nie w y k o n u je się ręcznie, gdy tym czasem w innych
S2 GOSPODARKA MIĘSNA fio k I I
fazach p ro d u k c ji technika m aszynowa stale się udo
skonala i w ym aga m niejszej ilo ści ro b o tn ikó w . W zw iązku z w yże j przedstaw ionym i danym i, ce
lem w yjaśn ie nia poziom u m echanizacji osiągnięte
go w nowoczesnej p ro d u k c ji, uznaliśm y za stosow ne uciec się do specjalnego obliczenia. Is to ta jego polega na ty m , że w szystkie obliczenia w ydajności p ra cy w kom binacie m ięsnym w M oskw ie b y ły sprowadzone do obliczenia w yd a jn o ści prac ręcz
nych (w g n orm w yda jno ści pra cy w p ry m ity w n y m przedsiębiorstw ie), zaś potem w ogólnym cało
kształcie w yda jno ści p ra cy odkreślona została ilość pracy ręcznej, k tó ra uległa następnie m echani
zacji.
Stosunek te j o s ta tn ie j w ielkości do ogólnej w y dajności dał poszukiw any w skaźnik. Jako pod sta wę do tego obliczenia u żyto porów nanie p ro d u k c ji k o m b in a tu mięsnego w M oskw ie im . A . S. M ik o ja - na z p ro d u k c ją p ry m ity w n e g o przedsiębiorstw a, do któ re go to celu w ykorzysta no Saranski ko m b in a t mięsny.
T A B L IC A N R 3
O d d z i a ł y
Czynności umiejsco wione(%) Czynności ruchome (°/0) razem(%)
1. Oddział o b ró b ki wstępnej 25,5 80,5 39,3 2. Oddz. o b ró b ki ja d a ln ych
p ro d u k tó w poubojow ych 83,0 100,0 84,7 3. Oddział je lic ia rs k i 69,7 100,0 70,5
4. Oddział tłuszczow y 65,0 90,0 70,8
5. Oddział solenia s k ó r 42,4 66,9 57,4 razem w fabryce
o b ró b ki w stępnej 60,3 81,6 63,6 w fa bryce w ęd lin 55,4 24,8 45,3
W w y n ik u ty c h obliczeń u s ta liliś m y , że z ogólnej ilości p ra cy ręcznej w kom binacie m ięsnym w M o skw ie im . A . I. M ik o ja n a zmechanizowano czynności przedstawione na ta b lic y n r 3.
Z te j ta b lic y w idoczny je s t w ie lk i postęp osiąg
n ię ty w m eciian izacji przem ysłu mięsnego.
Przytoczone m a te ria ły świadczą nie ty lk o o po
stępie w m echanizacji, ale w skazu ją rów nież na za
dania związane z je j dalszym rozw ojem .
Zw raca na siebie uwagę przede w szy s tk im nie
dostateczny poziom m echanizacji czynności ru c h o m ych (w szystkiego 53% w stos. do w szystkich czynności tra n s p o rte ro w y c h ), chociaż rozw o jo w i ty c h o statnich ja k to b y ła m owa o ty m w yżej, n a jm n ie j s to ją na przeszkodzie charakterystyczne w łaściw ości przem ysłu mięsnego.
M echanizacja i auto m a tyza cja czynności tr a n sporterów , je s t całkow icie m ożliw a do zastosowania we w szystkich odcinkach p ro d u k c ji p rz y obecnym poziomie ro z w o ju te chn olo gii i okaże się bodźcem rów nież i dla m echanizacji czynności um iejsco
w ionych.
D ru g ą ważną okolicznością je s t w yraźnie pozo
stająca w ty le m echanizacja oddziału s o la m i skór.
Znow u należy podkreślić, że w ty m oddziale w ła ściwości p ro d u k c ji m ięsnej, u tru d n ia ją c e mecha
nizację czynności w ystę p u ją w m niejszym stopniu niż w oddziale u b o ju . Ja k wiadom o p ro je k t mecha
n iz a c ji tego oddziału ju ż is tn ie je i je s t realizow any w n ie k tó ry c h przedsiębiorstw ach.
Poważniejsze zadania do rozw iązania, w ym a g a ją ce dokładnych studiów , pozostają w zw iązku z k o niecznością przezwyciężenia bie rn ych faz czynności, a także z przystąpieniem do zastosowania agrega
tó w p ra cują cych nieprzerw anie. Rozwiązanie ty c h problem ów wskaże drogę bezpośredniemu przejściu przem ysłu mięsnego na bazę p ro d u k c ji za u to m a ty zowanej.
SCHEMAT ROZBIORU ŚWINI I ZUŻYTKOWANIA UBOCZNYCH PRODUKTÓW UBOJOWYCH
P oniżej p od ajem y ogólnie p rz y ję ty w h an dlu ro z b ió r tuszy ś w iń s k ie j, oraz w y k a z ubocznych p ro d u k tó w u b o jo w y c h ta k ja d a ln y c h ja k i n ie ja d a ln ych w ra z ze sposobem ic h z u żytko w a n ia .
Załączone ry s u n k i w tekście u w id a c z n ia ją k o le jn o p o d z ia ł tu s z y w id z ia n y z ze w n ą trz (rys. 1) i w id zia n y z w ew nątrz (ry s . 2) oraz rysu n e k św ini z o d s ło n ię ty m i o rg a n a m i w e w n ę trz n y m i ja m ciała (rys. 3).
C ZĘŚC I T U S Z Y (rys. 1, 2) Z U Ż Y T K O W A N IE U B O C Z N Y C H P R O D U K T Ó W Podział zewnętrzny. Podział w ew nętrzny P O U B O JO W Y C H (rys. 3)
1. N o g a t y ln a 1. N o g a ty ln a Produkt Użytkowanie
2. S z y n k a 2. S z y n k a 1. Głowa s p rz e d a w a n a w całości, w ra z ie n ie
3. S ło n in a 3. S ło n in a do stateczne go p o p y tu r o z b ie ra się
4. B ocze k 5. K a r k ó w k a
4. Schab 5. B ocze k
U szy
n a n a s tę p u ją c e części:
8. Ł o p a tk a 6. ż e b e rk a po u s u n ię c iu m a łż o w in d o d a w a n e
7. P o lic z k i 7. S ło n in a k a r k o w a do s alceso nów , lu b p rz e ta p ia n e na
8. N o g a p rz e d n ia 8. K a r k ó w k a (b a le ro n ) tłuszcz te c h n ic z n y 9. Ł o p a tk ą
10. P o lic z k i 11. N o g a p rz e d n ia
W a r g i s p rz e d a w a n e w sta n ie n a tu r a ln y m , u ż y w a n e p r z y w y r o b ie salcesonów , lu b p rz e ta p ia n e n a sm alec
Rok I I GOSPODARKA MIĘSNA 53
R y je s p rz e d a w a n e w s ta n ie n a tu r a ln y m , u ż y w a n e p r z y w y r o b ie salcesonów ', lu b p rz e ta p ia n e na sm alec
P o lic z k i i m ię - s p rz e d a w a n e w s ta n ie n a tu r a ln y m , so try b o w a n e lu b p rz e ra b ia n e n a salcesony z g ło w y
M ó z g i s p rz e d a w a n e w s ta n ie n a tu r a ln y m
"V K \
K o ś c i czaszko- po u s u n ię c iu zębów , m a łż o w in y i w e i szczęki k a n a łó w n o s o w y c h p rz e ta p ia n e na sm alec I I I k la s y w a u to k la w a c h , lu b u ż y w a n e do f a b r y k a c ji k le ju i m ą c z k i k o s tn e j
2. Podroby (o z o ry , serca, w ą tro b y , p ł u ca)
s p rz e d a w a n e ja k o k o m p le ty w s ta n ie n a tu r a ln y m albo ro z b ie ra n e na n a s tę p u ją c e części s k ła d o w e : O z o ry ; s p rz e d a w a n e w sta n ie n a tu r a ln y m
s u ro w e lu b p e k lo w a n e , p rz e ra b ia n e n a k o n s e r w y w p u s z k a c h , u ż y w a n e p r z y w y r o b ie salceso nów i r o la d Serca s p rz e d a w a n e z p o d r o b a m i lu b d o d a
w a n e p r z y w y r o b ie k is z e k
“W ą tro b y s p rz e d a w a n e w s ta n ie n a tu r a ln y m lu b p rz e ra b ia n e n a p a s z te ty i k is z k i w ą tro b ia n e
P łu c a s p rz e d a w a n e w sta n ie n a tu r a ln y m , p u s z k o w a n e ja k o k o n s e rw y , u ż y w a ne do w y r o b ó w w ę d lin ia r s k ic h p o p u la r n y c h (k is z e k ), lu b p rz e ra b ia n e w z a k ła d a c h u ty liz a c y jn y c h .
W y c in k i m ię sne z p r z e ły
k u i p rz e p o n y u ż y w a n e p r z y w y r o b ie k ie łb a s b rz u s z n e j.
3. Jelita
P ęch e rze u ż y w a n e na o s ło n k i do salcesonów i k ie łb a s g a tu n k o w y c h
Jelita g r u b e
(k ą tn ic e ik r z y - u ż y w a n e n a o s ło n k i do k ie łb a s ż ó w k i
T i t a ^ t* p H n i p
J e lita c ie n k ie Ulży w a n e na o s ło n k i do k ie łb a s F la k i p o oczyszcze niu s p rz e d a w a n e w sta-( je lita g ru b e ) n ie n a tu r a ln y m
Gruczoły T rz u s tk a T a rc z y c a
J a jn ik i u ż y w a n e na w y r o b y fa rm a c e u ty c z -P r z y s a d k i ne
m ó z g o w e N a d n e rc z a
54 GOSPODARKA MIĘSNA Rok I I
Ś le d zio n a
Limfa
Szczecina S zczecina g rz b ie to w a
Szczecina p a rz o n a
Żołądki Ż o łą d k i
N erk i N e r k i
N o g i w ie p r z o we ( r a t k i)
Ogony o g o n y
Skóry świńskie
S k ó ry
O d p a d k i s k ó re k
¡sprzedawania w s ta n ie n a tu r a ln y m Sadło lu b p r z e ra b ia n a w z a k ła d a c h u t y li- S adło z a c y jn y c h
u ż y w a n a n a w y r o b y fa rm a c e u ty c z ne
¡sp rz e d a w a n e w c a ło ś c i w s ta n ie n a tu r a ln y m , p rz e ta p ia n e n a sm alec;
o d p a d k i s a d ła p rz e ta p ia n e n a s u r o w ie c d o d a tk o w y p r z y w y r o b ie s m a l
cu I k la s y w 1 k o tła c h p a r o w y c h o t w a r ty c h i a u to k la w a c h
r w a n a p rz e d o p a rz e n ie m , s o rto w a - w a je s t n a jw a ż n ie js z y m s u ro w c e m d la w y r o b ó w s z c z o tk a rs k ic h s łu ż y j:ako s u ro w ie c d la w y r o b ó w ta p ic e rs k ic h , lu b p r z e ra b ia n a w za
k ła d a c h u ty liz a c y jn y c h
używ 'a ne ja k o o s ło n k i do salceso
n ó w , lu b ja k o s u ro w ie c ¡przy w y r o b ie p e p s y n y
s p rz e d a w a n e w sta n ie n a tu r a ln y m , lu b p u s z k o w a n e ja k o k o n s e rw y
P r o d u k t y t ł u s z c z o w e j a d a l n e T łu s z c z k r e z k o w y
„ k is z k o w y
„ w e w n ę trz n y
„ k a r k o w y
„ c z a s z k o w y p rz e ta p ia n e n a sm alec w k o
-” o d p a d k o w y tła c h p a ro w y c h , p o te m r a f
i-„ z b ie ra n y z to fj,n o w a n e n a sm alec n a jw y ż
-• tlów Przy 8°- szej kiasy m to wam: u
„ o b rz y n a n y p r z y fo r m o w a n iu szyne k s k r a w k i s a d ła
s p rz e d a w a n e w s ta n ie n a tu r a ln y m , w y g o to w a n e n a s u b s ta n c ję ż e la ty n u ją c ą , U żyw a n e p r z y w y r o b ie s a l
ce so n ó w i k ie łb a s , p rz e ta p ia n e n a sm alec, lu b u ż y w a n e p r z y w y r o b ie k le ju
s p rz e d a w a n e w s ta n ie n a tu r a ln y m , luib p rz e ta p ia n e na sm alec
P r o d u k t y n i e j a d a l n e I:
T łu s z c z te c h n ic z n y z w s z e l
k ic h o d p a d k ó w K r e w suszona
s łu ż y ja k o s u ro w ie c p r z y w y r o b ie o le jó w s m a ro w y c h , s te a ry n y , św iec, m y d ła ilp .
n a k a r m ę d la z w ie rz ą t i n a n a w o z y cztuczne
O d p a d k i 'ko- n a k a rm ę d la z w ie rz ą t i na n a w o z y
tlo w e sztuczne
K le j s p rz e d a w a n y ja k o ta k i
K o ś c i p a r o w a - p rz e ra b ia n e n a n a w o z y sztuczne, ne o ra z n a m ą k ę k o s tn ą , n a kanm ię d la
z w ie rz ą t g o s p o d a rs k ic h
g a rb o w a n e u ż y w a n e n a w y r o b y r y m a r s k ie , g a la n te r y jn e itp ., u ż y w a n e ja k o s u ro w ie c p rz y - w y r o b ie ż e la ty n y
u ż y w a n e do w y r o b u s u b s ta n c ji że^
la ty n u ją c y c h w p rz e m y ś le w ę d li
n ia r s k im
P r o d u k t y T łu s z c z zanie czyszczony T łu s z c z ś c ie k o w y Zęby
K a n a ły no sow e M a łż o w in y uszne Tusze i części u.znaue za
n ie z d a tn e
n i e j a d a l n e I I :
p rz e ta p ia n e n a tłuszcze te c h n ic z n e ro z m a ite g o g a tu n k u w z a k ła d a c h u t y liz a c y j
n ych .
W. N.
Rok I I GOSPODARKA MIĘSNA 55
Chłodnictwo
Inż. J. H A T T O W S K I