KAPITAŁ SPOŁECZNY W ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH W POLSCE
POZIOM ROZWOJU ORGANIZACJI POZARZĄDOWYCH A STRUKTURA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA
Oceniając przestrzenne rozmieszczenie organizacji pozarządowych na ob-szarach wiejskich, warto przeprowadzić ocenę istniejącego układu na tle zago-spodarowania społeczno-gospodarczego. W celu określenia roli badanych ob-szarów w strukturze społeczno-gospodarczej przeanalizowano kilka czynników:
- czynnik ludzki w ujęciu ilościowym i jakościowym, - przebieg procesu rozwoju gospodarczego,
- poziom rozwoju infrastruktury społecznej i technicznej, - sytuacja finansowa gmin.
Powyższe czynniki wyjaśniają w sensie statystycznym zróżnicowany po-ziom rozwoju gmin pod względem nasycenia organizacjami pozarządowymi. Istotne są tu warunki lokalne i regionalne - stan ogólnego zagospodarowania gmin i poziom ich rozwoju społeczno-gospodarczego (ryc. 2). Trzeba stwier-dzić, że obszary wiejskie o wyższym poziomie rozwoju organizacji pozarządo-wych wykazują większą sprawność przestrzeni ekonomicznej, wyrażoną m.in. wyższym poziomem rozwoju infrastruktury społecznej i technicznej, z tenden-cją do pozytywnych zmian w tym zakresie, lepszą jakość czynnika ludzkiego, wyższy poziom aktywności gospodarczej społeczności i korzystne zmiany w poziomie rozwoju gospodarczego (tab. 3).
T a b e l a 3. Poziom rozwoju organizacji pozarządowych a wybrane wskaźniki społeczno-gospodarcze na obszarach wiejskich
Liczba Miara rozwoju Gminy w procesie rozwoju
gospodarczego pozarządowych na 10 tys. mieszkańców demogr; w u ificznego
ęciu infrastruktury przodu- wcho- cofają- opóź-pozarządowych na 10 tys. mieszkańców ilościo-wym jakościo-wym technicz-nej społecz-nej
jące dzące ce Się nione
brak 66,1 82,9 77.9 78,7 7,4 53,7 5,8 33,1 do 6 95,5 91.1 93,0 90,2 12,0 42.6 15,5 29.9 6-12 114,9 108,5 109,2 109.1 20,4 31,7 27,0 20.9 12-18 104,0 105,3 106,3 107,4 20,9 35,9 20,9 22,2 >18 73,3 95,2 88,9 94,9 18,8 45,3 14,5 21,4 Obszar badany 100,0 100,0 100,0 100,0 17,1 38,4 20,0 24,5 Źródło: Bank Danych Regionalnych GUS, obliczenia własne.
Rozpatrując z tego punktu widzenia problem sprawności przestrzeni ekono-micznej, należy stwierdzić, że istnienie nieefektywnej przestrzeni - a taka jest na ogół na obszarach wiejskich - jest z jednej strony wielką barierą w tworzeniu organizacji pozarządowych, a z drugiej wielkim wyzwaniem dla kreowania tych organizacji. Co do pierwszego stwierdzenia - chodzi o to, że obszary te nie mają podstawowej infrastruktury pozwalającej na poprawę jakości czynnika ludzkiego, który ma decydujący wpływ na tworzenie kapitału społecznego. Co
wiająsię głównie na polu poszukiwania źródeł finansowania infrastruktury. Również przebieg procesu rozwoju gospodarczego w dużym stopniu zależy od poziomu rozwoju organizacji pozarządowych. Gminy o wyższym poziomie rozwoju organizacji pozarządowych w większości charakteryzują się wyższym poziomem rozwoju gospodarczego, czy też przodują w nim. Inaczej mówiąc, rozwiązywanie problemów społeczno-gospodarczych w gminach jest wspierane i potwierdzane wyższym wskaźnikiem nasycenia organizacjami pozarządo-wymi.
Przeprowadzona analiza ujawniła obszary wiejskie, na których organizacje pozarządowe są ważnym czynnikiem rozwoju gospodarczego (głównie są to północno-wschodnie i środkowo-zachodnie tereny Polski) oraz obszary, na któ-rych organizacje pozarządowe odgrywają niewielką rolę w rozwoju (m.in. województwa zachodniopomorskie i świętokrzyskie).
Ryc. 2. Typy rozwoju gospodarczego obszarów wiejskich
a - miasta, b - przodujące w rozwoju, c - wchodzące w rozwój, d - cofające się, e - opóźnione w rozwoju
Types of the economic development of rural areas
a - towns, b - areas showing high level of economic development, c - areas in economic development, d - areas in economic recession, e - areas backward in economic development
Powstaje pytanie, na ile dobra sytuacja finansowa gmin (wysoki poziom do-chodów własnych na 1 mieszkańca) może sprzyjać kreowaniu i rozwijaniu or-ganizacji pozarządowych. Po analizie materiału statystycznego nasuwa się wniosek, że lepsza sytuacja finansowa gmin nie daje gwarancji rozwoju tych organizacji, co więcej, może działać demobilizująco na ludzi. Nie widzą oni potrzeby współpracy w celu stworzenia kapitału pochodzącego ze społeczności, tzw. kapitału społecznego, jako środka służącego rozwiązywaniu problemów lokalnych. Oczekują załatwienia tych spraw przez władze lokalne.
Analiza środków pozyskiwanych przez gminy z funduszy przedakcesyjnych pozwala sądzić, że zjawisko to ma bardzo duży związek ze wskaźnikiem nasy-cenia organizacjami pozarządowymi. Lepsza sytuacja w zakresie pozyskiwania środków przedakcesyjnych jest wynikiem wyższego potencjału aktywności społeczności lokalnej. W tej sytuacji organizacje pozarządowe postrzegane są nie tylko jako wzrost możliwości zaangażowanego lokalnego kapitału społecz-nego, ale jako ważny czynnik dywersyfikacji i innowacyjności gospodarki. Oznacza to, że świadczą one usługi doradcze dla rozwoju przedsiębiorczości i tworzenia nowych miejsc pracy. W warunkach dominacji rynkowych regulato-rów rozwoju te właśnie organizacje, współpracując z władzą lokalną, powinny decydować o procesach rozwoju obszarów wiejskich. W związku z tym w strukturze rozwoju obszarów wiejskich powinno się dążyć do rozwoju i umacniania organizacji pozarządowych.
PODSUMOWANIE
Przeprowadzona analiza rozwoju organizacji pozarządowych na obszarach wiejskich Polski wykazała, że:
- organizacje pozarządowe mogą być ważnym elementem zwiększenia kon-kurencyjności obszarów wiejskich,
- zasadniczą przeszkodą w rozwoju tych organizacji są nieuregulowane sprawy finansowo-prawne oraz słaba aktywność społeczności,
- formują się obszary, na których organizacje te są ważnym elementem dy-namizowania rozwoju,
- związek między rozwojem obszarów wiejskich a działalnością tych organi-zacji powoduje powstawanie takich systemów lokalnych, które są źródłem endogenicznych procesów rozwoju.
Organizacje pozarządowe powinny znaleźć swoje szczególne miejsce w strategii rozwoju obszarów wiejskich. Szansą na to jest kompleksowe wszechstronne ujęcia czynników rozwoju lokalnego uwzględniające warunki zewnętrzne. Tylko wtedy możemy zapobiec wielu niekorzystnym zjawiskom społeczno-gospodarczym na obszarach wiejskich.
LITERATURA
C o I e m a m J., S., 1988. Social Capital in the Creation of Human Capital, American Journal of Sociology, 94, Supplement.
F u k u y a m a F., 1997, Zaufanie Kapitał społeczny a droga do dobrobytu, PWN, Warszawa. K o ł o d z i e j c z y k D., 2002, Uwarunkowania społeczno-gospodarcze lokalnego rozwoju
gospodarczego. Studia i Monografie, 113, IERiGŻ, Warszawa.
Kondycja sektora organizacji pozarządowych w Polsce 2002, 2002, Komunikat z badań.
Stowa-rzyszenie KLON/JAWOR.
SOCIAL CAPITAL IN THE DEVELOPMENT OF RURAL AREAS IN POLAND The paper discusses the influence of social capital on development opportunities in Polish rural areas. Importance of the social capital for the development of such areas was determined by its role in the innovation process.
According to the empirical research results, the local economic development depends on social capital. The concept of local development factors, also considering external conditions, requires a participation selection of the social capital.
Instytut G e o g r a f i i i P r z e s t r z e n n e g o Z a g o s p o d a r o w a n i a P A N 0 0 - 8 1 8 W a r s z a w a , ul. T w a r d a 5 1 / 5 5
w . z g l i n @ t w a r d a . p a n . p l