1. Wstęp
1.2. Pozycja Unii Europejskiej względem emisji dwutlenku węgla
W marcu 2006 roku przyjęto i opublikowano Zieloną Księgę „Europejska strategia na rzecz zrównoważonej, konkurencyjnej i bezpiecznej energii”. Została ona przyjęta przez Komisję Europejską, a jej głównym celem jest osiągnięcie bezpieczeństwa sektora energetycznego poprzez sformułowanie odpowiednich kierunków polityczno - ekonomicznych. Cel ten ma być osiągnięty zgodnie z polityką zrównoważonego rozwoju oraz polityką przeciwdziałania zmianom klimatu. Zgodnie z tym na Szczycie Rady Europejskiej, który odbył się w dniach 8 i 9 marca 2007 roku w celu ograniczenia wzrostu średniej globalnej temperatury do poziomu o 2 °C wyższego od temperatury sprzed okresu uprzemysłowienia, przyjęto plan działań integrujący politykę energetyczną i klimatyczną wspólnoty tzw. pakiet klimatyczno-energetyczny. Plan ten jest następstwem porozumienia wypracowanego na konferencjach Ramowej Konwencji ONZ w sprawie Zmian Klimatu z 1992 roku w Rio de Janeiro oraz w 1997 roku w Kyoto, a zakłada on:
a. zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych do roku 2020 co najmniej o 20% względem emisji z 1990 roku;
b. racjonalizację wykorzystania energii i w konsekwencji ograniczenie jej zużycia o 20%;
c. zwiększenie udziału energii produkowanej z odnawialnych źródeł energii do 20%
całkowitego zużycia energii średnio w Unii Europejskiej w 2020 roku;
d. osiągnięcie co najmniej 10% udziału biopaliw w paliwach transportowych;
Największe znaczenie dla sektora energetycznego Unii Europejskiej mają trzy pierwsze wymienione założenia (a - c). Spowodowane jest to tym, że sektor ten emituje 34% światowej [126] emisji dwutlenku węgla powstałego w skutek działania człowieka. Pierwszym sposobem, który spełnia jednocześnie założenie (a i b) jest zwiększenie sprawności
22
wytwarzania energii elektrycznej (dokładniejszy opis znajduje się w podrozdziale 1.3 niniejszej pracy), jej przesyłu oraz zmniejszenie jej strat występujących u odbiorców końcowych. Kolejnym proponowanym rozwiązaniem problemu jest zwiększenie ilości elektrowni korzystających z odnawialnych źródeł energii (realizujące jednocześnie założenie a i c). Należy jednak pamiętać, że w tym przypadku ograniczenia wywodzą się z warunków klimatycznych oraz dostępności tych źródeł energii w poszczególnych krajach Unii Europejskiej. Można również stosować energetykę atomową, spełniającą założenie (a), jednak sytuacje społeczno - polityczne panujące w niektórych państwach skutecznie uniemożliwiają wprowadzanie tych technologii. Ostatnim rozwiązaniem jest zastosowanie sekwestracji oraz składowania dwutlenku węgla (systemy CCS - Carbon Capture and Storage). Metody wychwytu CO2 opisane są szerzej w podrozdziale 1.3.. Składowanie dwutlenku węgla może być realizowane np. poprzez wtłaczanie go w miejsce wydobywanej roby naftowej wspomagając jej wydobycie ze złoża czy tłocząc go na dno morskie. Unia Europejska wymaga by w aktualnie projektowanych oraz budowanych blokach uwzględniono możliwość dodania do infrastruktury bloku instalacji CCS. Bloki takie nazywane są z języka angielskiego Capture Ready.
Jak powszechnie wiadomo budowa bloków energetycznych z instalacjami CCS czy przebudowa istniejących generuje dodatkowe koszty budowy, remontów oraz eksploatacji tejże instalacji. Dlatego też Parlament Europejski wystosował dyrektywę 2003/87/WE z dnia 13 października 2003 r. ustanawiająca system handlu przydziałami emisji gazów cieplarnianych we Wspólnocie oraz zmieniająca dyrektywę Rady 96/61/WE. Dyrektywa ta doprowadziła do powstania Europejskiego Systemu Handlu Emisjami (ang. European Union Emissions Trading System - EU ETS), który to jest pierwszym oraz największym systemem handlu emisjami dwutlenku węgla na świecie. Pierwszy etap EU ETS trwający od 2005 do 2007 roku obejmował około 12 tysięcy instalacji, które emitowały około 40% całkowitej emisji dwutlenku węgla w Unii Europejskiej. Wśród tych instalacji były układy wytwarzania energii elektrycznej o nominalnej mocy większej od 20 MW, przetwórstwo metali nieżelaznych, przemysł mineralny i przemysł papierniczy. Zweryfikowane emisje pokazują wzrost emisji CO2 w tym etapie o 1.9% [126]. Drugi etap EU ETS (trwający od 2008 do 2012 roku) znacznie rozszerzył zakres systemu. Warto podkreślić, że na tym etapie przystąpiły trzy kraje spoza Unii Europejskiej: Islandia, Lichtenstein i Norwegia.
Od przyjętej w Pakiecie Energetyczno-Klimatycznym reformy strukturalnej dyrektywy mającej miejsce 12 grudnia 2008 roku przez kraje Unii Europejskiej obowiązuje zakup
23
uprawnień do emisji CO2 (EUA - European Union Emission Allowances of one tone of CO2) na giełdzie przez firmy przemysłu energochłonnego i wytwarzania energii elektrycznej po wykorzystaniu puli uprawnień przyznanej Państwom Członkowskim UE [41]. Obowiązek ten wprowadzono w obecnym trzecim etapie EU ETS trwającym od 1 stycznia 2013 roku, a mającym skończyć się w dniu 31 grudnia 2020 roku. W etapie tym wprowadzono szereg zmian przez reformę strukturalną rynku CO2, w tym roczny współczynnik redukcyjny na poziomie 1,74% (odpowiadający za 20% redukcji emisji CO2 w UE do roku 2020).
Planowany jest kolejny etap EU ETS, który miałby trwać od 1 stycznia 2021 do 31 grudnia 2028. W dniach 23-24 października 2014 szefowie rządów Państw Członkowskich mieli przyjąć lub odrzucić, na zasadzie jednomyślności, dwie propozycje zmian do obowiązującego Pakietu Klimatycznego z 2008, przedstawionych przez Komisję Europejską:
podwyższenie współczynnika redukcji z 1,74% na 2,2% odpowiadający za zmniejszenie emisji o 43% w latach 2021-2030 w sektorach ETS w stosunku do roku 2005.
[60]
utworzenie MSR mechanizmu rezerwowego na rynku uprawnień emisjami, tzw. „set-aside”, wprowadzający instrument dla Komisji Europejskiej, która po roku 2021 będzie utrzymywała poziom cen na odpowiednie wysokim poziomie przez redukcję puli uprawnień w wysokości 12% rocznej puli ale nie mniej jak 100 mln. EUA. [26]
Ostatecznie w czwartek (23.10.2014) szefom państw i rządów UE-28 zgodzili się co do trzech następujących najważniejszych celów energetycznych:
ograniczenie wewnętrznych emisji gazów cieplarnianych do roku 2030 o co najmniej 40% w porównaniu z poziomem z roku 1990 (między innymi poprzez podwyższenie współczynnika redukcji z 1,74% na 2,2% począwszy od 2021 r.). [98]
udział energii ze źródeł odnawialnych w energii zużywanej w UE ma wynosić co najmniej 27% w 2030 r. [98]
osiągnięcie w pełni funkcjonującego i połączonego wewnętrznego rynku energii (osiągnięcie minimalnego celu wynoszącego 10% istniejących elektroenergetycznych połączeń międzysystemowych – na zasadzie priorytetu i nie później niż do 2020 roku oraz celu wynoszącego 15% do 2030 r.). [98]
Obecnie obowiązującymi regulacjami prawnymi Unii Europejskiej są następujące akty prawne Parlamentu Europejskiego i Rady:
24
Dyrektywa 2012/27/UE z dnia 25 października 2012 r. w sprawie efektywności energetycznej, zmiany dyrektyw 2009/125/WE i 2010/30/UE oraz uchylenia dyrektyw 2004/8/WE i 2006/32/WE. [31]
Dyrektywa 2010/75/UE z dnia 24 listopada 2010 r. w sprawie emisji przemysłowych (zintegrowane zapobieganie zanieczyszczeniom i ich kontrola) - Dyrektywa ta łączy w całość dyrektywę 2008/1/WE (zwaną dyrektywą IPPC) i sześć innych dyrektyw dotyczących emisji przemysłowych. [43]
Dyrektywa 2001/42/WE z dnia 27 czerwca 2001 r. w sprawie oceny wpływu niektórych planów i programów na środowisko. [32]
Dyrektywa 2009/31/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie geologicznego składowania dwutlenku węgla oraz zmieniająca dyrektywę Rady 85/337/EWG, dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2000/60/WE, 2001/80/WE, 2004/35/WE, 2006/12/WE, 2008/1/WE i rozporządzenie (WE) nr 1013/2006. [42]
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2001/81/WE z dnia 23 października 2001 r. w sprawie krajowych poziomów emisji dla niektórych rodzajów zanieczyszczenia powietrza. [33]
Dyrektywa 2011/92/UE z dnia 13 grudnia 2011 r. w sprawie oceny skutków wywieranych przez niektóre przedsięwzięcia publiczne i prywatne na środowisko [44], która to częściowo uchyla Dyrektywa 2003/35/WE z dnia 26 maja 2003 r. przewidującą udział społeczeństwa w odniesieniu do sporządzania niektórych planów i programów w zakresie środowiska oraz zmieniająca w odniesieniu do udziału społeczeństwa i dostępu do wymiaru sprawiedliwości dyrektywy Rady 85/337/EWG i 96/61/WE [34].
Dyrektywa 2003/4/WE z dnia 28 stycznia 2003 r. w sprawie publicznego dostępu do informacji dotyczących środowiska i uchylająca dyrektywę Rady 90/313/EWG. [35]
[8] Dyrektywa 2003/87/WE z dnia 13 października 2003 r. ustanawiająca system handlu przydziałami emisji gazów cieplarnianych we Wspólnocie oraz zmieniająca dyrektywę Rady 96/61/WE. [36]
Dyrektywa 2004/101/WE z dnia 27 października 2004 r. zmieniająca dyrektywę 2003/87/WE ustanawiającą system handlu przydziałami emisji gazów cieplarnianych we Wspólnocie, z uwzględnieniem mechanizmów projektowych Protokołu z Kioto. [30]
Dyrektywa 2008/101/WE z dnia 19 listopada 2008 r. zmieniająca dyrektywę 2003/87/WE w celu uwzględnienia działalności lotniczej w systemie handlu przydziałami emisji gazów cieplarnianych we Wspólnocie. [38]
25
Dyrektywa 2009/29/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. zmieniająca dyrektywę 2003/87/WE w celu usprawnienia i rozszerzenia wspólnotowego systemu handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych. [41]
Dyrektywa 2004/35/WE z dnia 21 kwietnia 2004 r. w sprawie odpowiedzialności za środowisko w odniesieniu do zapobiegania i zaradzania szkodom wyrządzonym środowisku naturalnemu. [37]
Dyrektywa 2009/28/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych zmieniająca i w następstwie uchylająca dyrektywy 2001/77/WE oraz 2003/30/WE. [40]
Dyrektywa 2011/92/UE z dnia 13 grudnia 2011 r. w sprawie oceny skutków wywieranych przez niektóre przedsięwzięcia publiczne i prywatne na środowisko. [45]
Dyrektywa 2009/21/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie zgodności z wymaganiami dotyczącymi państwa bandery [39]
Decyzja Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2009/406/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r.
w sprawie wysiłków podjętych przez państwa członkowskie, zmierzających do zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych w celu realizacji do roku 2020 zobowiązań Wspólnoty dotyczących redukcji emisji gazów cieplarnianych. [27]
Dyrektywa 85/337/EWG z dnia 27 czerwca 1985 r. w sprawie oceny skutków wywieranych przez niektóre przedsięwzięcia publiczne i prywatne na środowisko naturalne.
[46]
Dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory. [47]
Dyrektywa Rady 96/61/WE z dnia 24 września 1996 r. dotycząca zintegrowanego zapobiegania zanieczyszczeniom i ich kontroli. [48]