Wyniki badań przeprowadzonych w ramach projektu „Mama w pracy – społeczne uwarunkowania powrotu kobiet na rynek pracy po przerwie związanej z wychowaniem dziecka” wskazują, że w podejmowaniu decy-zji o powrocie kobiet na rynek pracy decydująca jest ich sytuacja rodzinna i zawodowa. Jedną z podstawowych trudności związanych z łączeniem obowiązków prowadzenia domu i wykonywania pracy zawodowej jest małe angażowanie się ojców w opiekę nad dziećmi i przekonanie, że to przede wszystkim na kobietach spoczywa zajmowanie się potomstwem. Ponadto, obecnie istniejące rozwiązania na rzecz łączenia obowiązków rodzinnych i zawodowych, proponowane przez politykę rodzinną państwa oraz praco-dawców, nie są satysfakcjonujące dla kobiet i nie poprawiają ich sytuacji na rynku pracy. Wraz z wydłużaniem się okresu pozostawania bez zatrud-nienia w związku z opieką nad dzieckiem trudniejsze staje się znalezienie przez kobietę pracy odpowiadającej jej kwalifikacjom i zainteresowaniom. Kobiety, które przez dłuższy czas pozostają nieaktywne zawodowo, nie do końca zdają sobie sprawę z negatywnych konsekwencji wyłączenia z ryn-ku pracy przez dłuższy okres, dlatego nie podejmują aktywności na rzecz ograniczenia tych skutków. Kobiety opiekujące się dzieckiem i pozostają-ce bez zatrudnienia przez dłuższy czas mają poczucie osamotnienia, nie odczuwają wsparcia ze strony rodziny, państwa czy instytucji rynku pracy. Ponadto, łódzkie zakłady pracy oraz instytucje lokalnego rynku pracy nie traktują kobiet mających małe dzieci jako szczególnej grupy pracowni-ków, którzy wymagają specjalnych programów aktywizacyjnych i innych form pomocy.
Wyniki przeprowadzonych badań w ramach projektu „Mama w pra-cy” pozwoliły autorkom niniejszej publikacji na sformułowanie rekomen-dacji dla instytucji działających w różnych obszarach życia społecznego mogących wspierać kobiety w powrocie na rynek pracy po przerwie zwią-zanej z opieką nad dzieckiem oraz w łączeniu obowiązków domowych i zawodowych.
Rekomendacje w zakresie dokształcania kobiet biernych za-wodowo:
• Przygotowanie zróżnicowanej oferty szkoleń, kursów specjalistycznych i warsztatów organizowanych przez Wojewódzki Urząd Pracy oraz Po-wiatowe Urzędy Pracy i inne instytucje oraz organizacje działające w regionie łódzkim. Oferta taka powinna uwzględniać odmienne po-ziomy wykształcenia, zainteresowań i preferencji zawodowych kobiet, które chciałyby wrócić do aktywności zawodowej. sporządzenie oferty powinno być poprzedzone badaniami lokalnego rynku pracy oraz dia-gnozą potrzeb kobiet.
• Upowszechnienie korzystania z doradztwa zawodowego przez kobiety chcące wrócić na rynek pracy. instytucje czy organizacje kierujące swo-ją ofertę do tej kategorii osób powinny zapewnić możliwość korzystania z doradztwa psychologa i doradcy zawodowego. Mogłyby to być spotkania osobiste, ale także rozmowy prowadzone za pomocą specjalnej bezpłat-nej infolinii. Wsparcie instytucjonalne kobiet nieaktywnych zawodowo i chcących wrócić na rynek pracy powinno być zatem bardziej zindy-widualizowane, to znaczy obejmować nie tylko pośrednictwo pracy, ale także diagnozę kompetencji i umiejętności bezrobotnej oraz skierowanie jej na odpowiednie kursy, które mogłyby podnieść jej kwalifikacje. • Poszerzanie przez instytucje i organizacje posiadające w swojej ofercie
kursy podnoszące kwalifikacje osób bezrobotnych oferty szkoleń w ob-szarze tzw. miękkich kompetencji, czyli m.in. w zakresie: podniesienia samooceny i poczucia własnej wartości, autoprezentacji, motywacji do pracy, komunikacji werbalnej i niewerbalnej, radzenia sobie ze stresem. Nabycie tych umiejętności przez nieaktywne zawodowo kobiety może pomóc im w radzeniu sobie w zakresie aktywności zawodowej i w życiu codziennym. istotne jest także organizowanie kursów w zakresie zarzą-dzania czasem i nabycie umiejętności, które pomogłyby kobietom w or-ganizacji dnia, z uwzględnieniem aktywności zawodowej i domowej. • Poszerzanie przez instytucje i organizacje posiadające w swojej ofercie
kursy podnoszące kwalifikacje osób bezrobotnych oferty szkoleń w ob-szarze aktywizacji zawodowej w zakresie tzw. twardych kompetencji, czyli m.in.: umiejętności pisania CV i listu motywacyjnego, poruszania się na rynku pracy i szukania ofert pracy. Ponadto, ukierunkowanie kursów zawodowych na zdobywanie wymaganych przez pracodawców kwalifikacji takich jak m.in.: obsługa określonych programów kompu-terowych, nauka języków obcych.
• Zapewnianie na czas trwania kursów dla bezrobotnych kobiet opieki ich dzieciom przez instytucje i organizacje prowadzące tego rodzaju szkolenia.
• Promowanie szczególnie w instytucjach zajmujących się lokalnym rynkiem pracy (łódzki WUP, PUP), ale także na uczelniach wyższych, kształcenia ustawicznego (long life learning – kształcenie przez całe życie). W ramach tej idei powinno się zachęcać kobiety do korzysta-nia z różnych form samokształcekorzysta-nia (w pierwszej kolejności należy
uświadamiać, na czym polega samokształcenie i jakie są jego formy)
.
Proponowane kursy związane z nabywaniem kompetencji tzw. mięk-kich i twardych powinny być dostępne dla tej kategorii bezrobotnych zarówno w formie tradycyjnych szkoleń, jak i powszechnie dostęp-nych form e-learningowych. Nauczanie na odległość umożliwia ko-bietom uczenie się w domu, w sytuacji kiedy same muszą opiekować się dzieckiem. Na łódzkim rynku brakuje tego rodzaju szkoleń, poza tym wydaje się, że potrzebna jest promocja samej idei e-learningu. Powinno się prezentować zarówno pracodawcom, jak i potencjalnym uczestniczkom, jakie są zalety i korzyści nauczania na odległość. Pra-codawcom powinno się uświadamiać, że tego rodzaju szkolenia umoż-liwiłyby osobom nieobecnym w pracy (m.in. kobietom przebywającym na urlopach macierzyńskich lub wychowawczych) korzystanie z nich, a pracodawcom oszczędziłyby kosztów związanych z organizowaniem dodatkowych szkoleń dla tej grupy pracowników.
• Powiązanie kursów skierowanych do nieaktywnych zawodowo kobiet z odbywaniem obowiązkowych staży lub praktyk zawodowych przez uczestniczki. Umożliwiłoby to, szczególnie kobietom długo nieaktyw-nym zawodowo, nabycie odpowiednich twardych oraz miękkich kom-petencji. Taka forma łączenia szkoleń z praktyką zawodową pozwoli-łaby tym kobietom na ponowne wdrożenie się w rytm pracy, a także na „odświeżenie” już posiadanych przez nie umiejętności. Tego rodza-ju staże i praktyki miałyby także istotne znaczenie dla tych kobiet ze względu na podniesienie samooceny i nabrania pewności siebie. Być może część kobiet otrzymałaby propozycję pracy w miejscu, w którym odbywałaby tego rodzaju staże.
• Tworzenie centrów informacyjnych upowszechniających dane na te-mat dostępności różnego rodzaju kursów, z których mogłyby korzystać kobiety nieaktywne zawodowo. Centra takie powinny mieć charakter zarówno realny (mieścić się przy instytucjach pośrednictwa pracy),
jak i wirtualny (np. portale czy strony internetowe). do tworzenia tego rodzaju centrów niezbędna jest współpraca różnych podmiotów rynku pracy (firm, instytucji, organizacji), tak aby informacje na temat orga-nizowanych szkoleń w regionie łódzkim były kompleksowe.
Rekomendacje w zakresie opieki instytucjonalnej dla dzieci:
• Zwiększenie liczby żłobków i przedszkoli w regionie łódzkim. Na tere-nie miasta Łodzi jest to zadatere-nie priorytetowe do zrealizowania przede wszystkim na nowo wybudowanych osiedlach mieszkaniowych (np. Olechów, Janów, ale także Retkinia). docelowo sieć placówek opieki instytucjonalnej powinna obejmować całą przestrzeń miasta. Żłobki i przedszkola powinny być otwierane nie tylko przez samorządy, ale także powinno się zachęcać inwestorów do tworzenia placówek pry-watnych, szczególnie przyzakładowych.
• dostosowanie godzin pracy żłobków i przedszkoli miejskich do godzin pracy rodziców. Należałoby przede wszystkim wydłużyć czas otwar-cia tego rodzaju placówek, otwierać przedszkola dwuzmianowe oraz dyżurne placówki całodobowe i działające w dni świąteczne (jest to związane z tym, że w regionie łódzkim wiele osób pracuje w systemie zmianowym, także w nocy).
• Zniesienie kryteriów ograniczających możliwość korzystania z przed-szkoli i żłobków przez rodziców bezrobotnych. Obecnie, aby przyjąć dziecko do miejskiej placówki opiekuńczej wymagane jest np. zaświad-czenie o zatrudnieniu. Kobiety bezrobotne nie mogą zapisać swoich dzieci do przedszkola lub żłobka, co ogranicza ich możliwość znalezie-nia czasu wolnego na poszukiwanie pracy.
• Obniżenie limitu wieku dzieci przyjmowanych do żłobków do wieku czterech miesięcy, ze względu na czas trwania urlopu macierzyńskie-go (14-20 tymacierzyńskie-godni). Matki, które wracają do pracy zaraz po urlopie macierzyńskim, muszą zapewniać dodatkową formę opieki dziecku, ponieważ do żłobka przyjmowane są dzieci od szóstego miesiąca życia. • Promowanie wśród rodziców opieki instytucjonalnej. Zachęcanie ich
do korzystania z ze żłobków i przedszkoli jako instytucji, które z jednej strony umożliwiają matkom powrót do pracy i łączenie obowiązków ro-dzinnych z zawodowymi, a z drugiej strony sprzyjają rozwojowi dziec-ka. Jest to szczególnie istotne w przypadku żłobków, ponieważ istnieje wśród matek bardzo negatywny wizerunek tych placówek.
• Tworzenie alternatywnych wobec już istniejących form opieki takich jak miniżłobki i miniprzedszkola pracujące w krótszym wymiarze