Prawo ochrony zdrowia w Rzeczpospolitej Polskiej

Na znaczenie prawa do ochrony zdrowia wskazuje umieszczenie tego zagadnienia w normach rangi konstytucyjnej. Konstytucja Rzeczpo-spolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r.²² jako ustawa zasadnicza jest punktem wyjścia do wprowadzania rozważań ustawowych składających się na system opieki zdrowotnej²³. Konstytucja zapewnia prawną ochronę życia i

zdro-19 J. Leowski, Polityka zdrowotna a zdrowie publiczne, CeDeWu, Warszawa 2008, s. 17–18.

20 C. Włodarczyk, S. Poździoch, Pojęcie i zakres zdrowia publicznego, [w:] A. Czupryna, S. Poździoch, A. Ryś, W.C. Włodarczyk (red.), Zdrowie publiczne…, s. 20.

21 A. Litwiejko, Podstawy zdrowia publicznego…, s. 68.

22 Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r. (DzU 1997, nr 78, poz. 483 ze zm.).

23 J. Jończyk, Publiczna opieka zdrowotna, „Prawo i Medycyna” 2007, nr 1, s. 13.

181 wia²⁴. W przepisach zawartych w Konstytucji termin „ochrona zdrowia”

zawiera w sobie różnorodne zadania władz publicznych dotyczące zapewnienia opieki zdrowotnej, promocji zdrowia, zwalczania chorób epidemicznych oraz zapobiegania degradacji środowiska²⁵. Podstawowym

przepisem regulującym ochronę zdrowia w Polsce jest art. 68 Konstytucji.

Przepis ten łączy się bezpośrednio z art. 30 i art. 38 Konstytucji. Jest to często podkreślane w orzecznictwie i doktrynie. W uzasadnieniu wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 7 stycznia 2004 roku stwierdzono: „Ochrona zdrowia jest ściśle związana z ochroną życia, a prawo do życia z godnością człowieka. Prawo do ochrony zdrowia to przede wszystkim prawo do zachowania życia i jego obrony, gdy jest zagrożone”²⁶.

Zapisy konstytucyjne dotyczące zdrowia można podzielić na dwie sfery. Pierwsza z nich dotyczy wąskiego rozumienia ochrony zdrowia jako instytucjonalno-organizacyjnej sfery działań profesjonalistów medycznych i odnosi się głównie do zdrowia jednostkowego (sektorowa opieka zdro-wotna)²⁷. W odniesieniu do tej sfery ustawodawca zobowiązuje władze publiczne do stworzenia sprawnego systemu ochrony zdrowia²⁸ oraz oto-czenia szczególną opieką pewnych grup ludności²⁹. Druga sfera dotyczy szerszej kategorii zdrowia publicznego, z jego wielosektorowością i rozpo-roszonymi kompetencjami (wielosektorowe zdrowie publiczne). Odnosi się do zdrowia w kategoriach populacyjnych, chociaż poszczególne działania mogą dotyczyć jednostek. Z oczywistych względów sfery te mogą się wzajemnie przenikać i krzyżować³⁰. W Konstytucji znalazły się w tym zakresie postanowienia dotyczące zdrowia w kategoriach epidemiologicz-nych oraz środowiskowych³¹, jak również związanych z promocją zdrowia i rozwojem kultury fizycznej³². W znaczeniu całościowym ochrona zdrowia

24 W. Skrzydło, Polskie prawo konstytucyjne, Verba, Lublin 2003, s. 23.

25 A. Wojtczak, Zdrowie publiczne wyzwaniem dla systemów zdrowia XXI wieku, PZWL, Warszawa 2009, s. 68.

26 Uzasadnienie wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 7 stycznia 2004 r., K 14/03, „OTK”

2004, nr 1A, poz. 1.

27 A. Mokrzycka, Prawo do ochrony zdrowia. Konstytucyjny priorytet czy źródło dyle-matów w ochronie zdrowia?, Wyd. Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2014, s. 39.

28 Art. 68, ust. 2 Konstytucji.

29 Art. 68, ust. 3 Konstytucji; R. Kubiak, Prawo medyczne, C.H. Beck, Warszawa 2014, s. 15–16.

30 A. Mokrzycka, Prawo do ochrony…, s. 39 31 Art. 68, ust. 4 Konstytucji.

32 Art. 68, ust. 5 Konstytucji.

182

to działanie na rzecz zdrowia, realizowane zarówno przez wyspecjali-zowane służby zdrowia publicznego, służby medyczne, jak i inne sektory życia społeczno-gospodarczego odpowiedzialne za stworzenie społeczeń-stwu właściwych warunków zdrowotnych³³.

Zofia Duniewska wymieniła zdrowie publiczne wśród desygnatów pojęcia „dobro wspólne”³⁴. Zgodnie z uzasadnieniem wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 9 sierpnia 2009 r., zdrowie publiczne należy postrzegać w szerokim wymiarze, m.in. „jako obowiązek zapewnienia takiego kon-tekstu prawnego i społecznego, by usuwać zarówno zewnętrzne zagrożenia zdrowia jednostki (np. zwalczanie chorób zakaźnych, pomoc w sytuacjach nadzwyczajnych, opieka medyczna), jak i eliminować pokusy skłaniające jednostkę do dobrowolnego niszczenia swojego zdrowia”³⁵. W polskim

ustawodawstwie definicja zdrowia publicznego została zawarta w ustawie o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi.

Według niej „zdrowie publiczne jest to stan zdrowotny całego społe-czeństwa lub jego części, określany na podstawie wskaźników epide-miologicznych i demograficznych”³⁶. Definicję tę stosuje się na potrzeby

przedmiotowej ustawy. W ustawie o Państwowej Inspekcji Sanitarnej³⁷ w art. 1 wskazano zadania tej instytucji z zakresu zdrowia publicznego,

które są wykonywane w szczególności poprzez sprawowanie nadzoru nad warunkami:

• higieny środowiska,

• higieny pracy w zakładach pracy,

• higieny radiacyjnej,

• higieny procesów nauczania i wychowania,

• higieny wypoczynku i rekreacji,

• zdrowotnymi żywności, żywienia i przedmiotów użytku,

33 J. Leowski, Rola i miejsce państwa w systemie ochrony zdrowia, „Prawo i Medycyna”

2000, nr 6/7, s. 22.

34 Z. Duniewska, Wartości – dobra, potrzeby i zagrożenia jako czynniki wyznaczające zakres

regulacji prawa administracyjnego materialnego, [w:] R. Hauser, Z. Niewiadomski, A. Wróbel, System prawa administracyjnego. Prawo administracyjne materialne, t. 7, C.H.

Beck, Warszawa 2012, s. 145.

35 Wyrok TK z 9 sierpnia 2009 r., SK 48/05, „OTK-A” 2009, nr 7, poz. 108.

36 Art. 2, pkt 35 ustawy z 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (DzU 2018, poz. 151).

37 Art. 1 ustawy z 14 marca 1985 r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej (DzU 2017. poz. 1261 ze zm.).

183

• higieniczno-sanitarnymi, jakie powinien spełniać personel me-dyczny, sprzęt oraz pomieszczenia, w których są udzielane świadczenia zdrowotne – w celu ochrony zdrowia ludzkiego przed niekorzystnym wpływem szkodliwości i uciążliwości środowiskowych, zapobiegania powstawaniu chorób, w tym chorób zakaźnych i zawodowych.

Ustawy te regulują znaczny obszar zadań realizowanych na rzecz zdrowia publicznego. Zdrowie publiczne stanowi dodatkowo przedmiot specjalizacji lekarzy i lekarzy dentystów³⁸ oraz diagnostów laboratoryj-nych³⁹. Prawo zdrowia publicznego możemy rozpatrywać w wymiarze międzynarodowym⁴⁰ oraz krajowym. Według Stefana Poździocha⁴¹, zakres dziedziny krajowego prawa zdrowia publicznego zawiera w sobie następu-jące elementy: prawo o zawodach medycznych i samorządach zawodo-wych⁴², prawo dotyczące podmiotów leczniczych⁴³, prawo farmaceuty-czne⁴⁴ oraz prawo o zdrowotności publicznej⁴⁵. Ten przykładowy wykaz ma

38 Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 2 stycznia 2013 r. w sprawie specjalizacji lekarzy i lekarzy dentystów (DzU 2013, poz. 26) – załącznik nr 1.

39 Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 22 listopada 2016 r. w sprawie specjalizacji i uzyskiwania tytułu specjalisty przez diagnostów laboratoryjnych (DzU 2016, poz. 1950)

§ 2 ust 1, pkt 13.

40 Prawo to na szczeblu uniwersalnym tworzą Organizacja Narodów Zjednoczonych (Rada Bezpieczeństwa, Zgromadzenie Ogólne, Rada Gospodarcza i Społeczna), Światowa Orga-nizacja Zdrowia, Światowa OrgaOrga-nizacja Handlu, OrgaOrga-nizacja Narodów Zjednoczonych ds.

Wyżywienia i Rolnictwa, Międzynarodowa Organizacja Pracy, na szczeblu regionalnym – Rada Europy, Unia Europejska, Organizacja Państw Amerykańskich, Unia Afrykańska.

Szerzej zob. J. Barcik, Międzynarodowe prawo zdrowia publicznego, C.H. Beck, Warszawa 2013, s. 156–184.

41 S. Poździoch, Prawo zdrowia publicznego. Zarys problematyki, „Zdrowie i Zarządzanie”

2004, Kraków, s. 19–33.

42 M.in. ustawa z 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (DzU 2018, poz.

617 ze zm.), ustawa z 2 grudnia 2009 r. o izbach lekarskich (DzU 2018, poz. 168) oraz analogiczne ustawy dotyczące pielęgniarek i położnych, farmaceutów, diagnostów labora-toryjnych, fizjoterapeutów i innych.

43 M.in. ustawa z 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej (DzU 2018, poz. 160 ze zm.), ustawa z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (DzU 2017, poz. 1938 ze zm.), ustawa z 8 września 2006 roku o Państwowym Ratownictwie Medycznym (DzU 2017, poz. 2195 ze zm.), ustawa z 1 lipca

2005 r. o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów (DzU 2017, poz. 1000).

44 M.in. Ustawa z 6 września 2001 r. Prawo farmaceutyczne (DzU 2017, poz. 2211 ze zm.),

ustawa z 20 maja 2010 r. o wyrobach medycznych (DzU 2017, poz. 211 ze zm.), ustawa z 9 października 2015 r. o produktach biobójczych (DzU 2018, poz. 122 ze zm.).

184

na celu wskazanie, jak rozległy jest zakres dziedziny prawa zdrowia pu-blicznego. Dodatkowo warto wspomnieć, iż wiele zadań z zakresu zdrowia publicznego wykonują organy administracji publicznej, samorządowej i rzą-dowej, fundacje, stowarzyszenia, pracodawcy, szkoły oraz podmioty pry-watne. Prawo zdrowia publicznego stanowi części prawa administracyjnego, czyli należy do prawa publicznego, którego istotą jest nierówność stron stosunku prawnego. Prawo zdrowia publicznego wykazuje również silny związek z zakresem prawa medycznego⁴⁶.