Problematyka, zakres i cel podjętych badań

Szkoła w swoich założeniach przygotowuje dziecko do wejścia w świat dorosłości. Przygotowanie to powinno się odnosić do holistycz-nego rozwoju czyli zarówno perspektywy poznawczej, fizycznej, emo-cjonalnej czy społecznej. Wskazane przez Z. Kwiecińskiego funkcje szko-ły: rekonstrukcyjna, adaptacyjna, emancypacyjna znakomicie obrazują ten holistyczny rozwój. Niestety, cały czas szkoła postrzegana jest przez pryzmat encyklopedyzmu, osiąganych wyników testów, które nie de-terminują osiągnięcia sukcesu w życiu dorosłym.

Istotą szkoły powinno być wprowadzenie młodego człowieka w świat życia społecznego poprzez dostarczenie mu wiedzy, umiejęt-ności i kompetencji, które pozwolą mu odnaleźć się w różnych sytuac-jach życia społecznego. Umożliwiają mu zaadoptowanie się do nowych wyzwań otaczającej go rzeczywistości, która w związku z szybkim po-stępem technicznym jest coraz bardziej zmienna. Kształtowanie pożą-danych społecznie mechanizmów adaptacyjnych wiąże się z rozwojem określonych cech osobowości, które są uwarunkowane zarówno endo-gennie jak i egzoendo-gennie. Możliwości przystosowawcze człowieka są zdeterminowane jego cechami neurofizjologicznymi, które mogą być wzmocnione lub osłabione poprzez wpływ środowiska. Z uwagi na tę zależność szczególnie ważne jest zwrócenie uwagi na warunki, w ja-kich znajduje się dziecko. Zaadaptowanie się do warunków szkolnych jest równoznaczne z aktywnym uczestnictwem w różnych aspektach życia szkolnego, z rozwojem więzi pomiędzy członkami danej grupy społecznej jak i budowaniem poczucia przynależności do niej z jed-noczesnym uzyskaniem poczucia zadowolenia z pobytu w szkole.

Zgodnie z rozporządzeniem MEN z dnia 23 grudnia 2008 r. (Dz.U. Nr 4 poz.17) w sprawie podstawy programowej wychowania przed-szkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół, edukację szkolną mogą rozpocząć dzieci sześcioletnie, których możli-wości adaptacyjne są znacznie mniejsze niż siedmiolatków, jak zostało to przedstawione w rozdziale drugim. Nachodzące na to

rozporządze-nie z dnia 17 listopada 2010 (Dz.U. Nr 228 poz. 1487) w sprawie udzie-lania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicz-nych przedszkolach, szkołach i placówkach, daje możliwość, żeby dzie-ci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi (również z orzeczeniami o potrzebie kształcenia specjalnego, opiniami z poradni psychologicz-no-pedagogicznej) uczęszczały do klasy pierwszej w szkole ogólnodo-stępnej. Rozporządzenie to zaczyna obowiązywać w szkołach podsta-wowych z dniem 1 września 2014 roku, jednak wiele szkół podjęło już działania w tym obszarze. Konkluzją tych rozporządzeń jest możliwość rozpoczęcia przez dziecko w wieku sześciu lat ze specjalnymi potrze-bami edukacyjnym edukacji szkolnej.

W związku z taką sytuacją zostały przeprowadzone badania, które mają wskazać, na ile szkoła jest przygotowana do przyjęcia sze-ścioletnich dzieci w szczególności ze specjalnymi potrzebami eduka-cyjnymi.

Celem podjętych badań było: stwierdzenie, jaki jest poziom przy-stosowania szkolnego dzieci sześcioletnich ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi do pracy w szkole. Określenie czy istnieją różnice po-między poszczególnymi grupami dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi i ich rówieśnikami. Wskazanie poziomu i kierunku poczucia kontroli jako zmiennej osobowościowej warunkującej funkcjo-nowanie społeczne i adaptację szkolną. Ustalenie zależności pomiędzy poziomem i kierunkiem poczucia kontroli a poziomem przystosowania szkolnego dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi (w wyróż-nionych grupach) i ich rówieśnikami. Określenie pozycji społecznej w klasie, jaką zajmują dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi (w wyróżnionych grupach) i ich rówieśnicy oraz stwierdzenie czy i jak zachodzi zależność pomiędzy poziom przystosowania szkolnego a zaj-mowaną pozycją społeczną w klasie.

Cele podjętej pracy badawczej zmierzają do ustalenia, jakie są możli-wości adaptacji szkolnej dzieci sześcioletnich ze specjalnymi potrzeba-mi edukacyjnypotrzeba-mi i czy są one zgodne z założeniapotrzeba-mi realizowanej refor-my oświaty. Czy faktycznie te założenia są korzystne dla sześciolet-niego dziecka? Odpowiedź na to pytanie jest możliwa „tylko poprzez

naukowe ustalenie oraz wyjaśnienie faktów i zależności, które dotyczą warunków, jakie należy spełnić i rodzajów działań, jakie należy podej-mować, aby osiągnąć pożądane efekty pracy rewalidacyjno-wycho-wawczej szkoły”(Dykcik W., 1979, s. 27).

Tak sformułowany cel wyznaczył procedurę badań składającą się z fazy koncepcyjnej oraz badawczej. W fazie koncepcyjnej zostały sfor-mułowane problemy badawcze, które są następujące:

Jaki jest poziom przystosowania szkolnego dzieci sześcioletnich ze spe-cjalnymi potrzebami edukacyjnymi do pracy w szkole?

Czy i w jakim stopniu istnieją różnice w poziomie przystosowania szkolnego pomiędzy poszczególnymi grupami dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi do pracy w szkole?

Jaki jest poziom przystosowania szkolnego dzieci sześcioletnich do pracy w szkole?

Czy i w jakim stopniu istnieją różnice w poziomie przystosowania szkolnego pomiędzy poszczególnymi grupami dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi a ich rówieśnikami do pracy w szkole? Jaki jest poziom i kierunek poczucia kontroli u sześcioletniego ucznia ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi?

Czy i w jakim stopniu istnieją różnice w poziomie i kierunku poczucia kontroli pomiędzy poszczególnymi grupami dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi?

Jaki jest poziom i kierunek poczucia kontroli u sześcioletniego ucznia? Czy i w jakim stopniu istnieją różnice w poziomie i kierunku poczucia kontroli pomiędzy poszczególnymi grupami dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi a ich rówieśnikami?

Jaka jest pozycja społeczna ucznia sześcioletniego ze specjalnymi po-trzebami edukacyjnymi w klasie?

Czy i w jakim stopniu istnieją różnice w pozycji społecznej w klasie pomiędzy poszczególnymi grupami dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi?

Czy i w jakim stopniu istnieją różnice w pozycji społecznej w klasie pomiędzy poszczególnymi grupami dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi a ich rówieśnikami?

Do powyższych problemów badawczych zostały sformułowane następujące hipotezy badawcze:

1. Poziom przystosowania szkolnego ucznia sześcioletniego jest wyż-szy niż ucznia sześcioletniego ze specjalnymi potrzebami edukacyj-nymi

2. Uczniowie sześcioletni ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi mają w większym stopniu zewnętrzne poczucie kontroli niż ich rówieśnicy.

3. Uczniowie sześcioletni ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi zajmują niższe pozycje społeczne w klasie niż ich rówieśnicy.

4. Poziom przystosowania społecznego zależy od poczucia kontroli i pozycji społecznej (im wyższa pozycja społeczna i bardziej wew-nętrzne poczucie kontroli tym wyższy poziom adaptacji).