( S tr a ty w o je n n e
W s z y s tk ie k ra je E u ro p y Ś ro d k o w o -W s c h o d - n ie j p rz e p ro w a d z iły u siebie po d ru g ie j w o jn ie ś w ia to w e j re fo rm y w a lu to w e , m ające na celu u z d ro w ie n ie s y tu a c ji fin a n s o w e j, zn ajdują cej się prze w a żn ie w stanie zupełnego chaosu, na skutek d łu g o trw a łe j w o jn y i o k u p a c ji n ie m ie c k ie j. Z ły p o w o je n n y stan fin a n só w d o ty c z y ł za ró w n o k ra jó w w alczących przez cały okres w o jn y po s tro n ie N a ro d ó w Z je d n o czo n ych ja k i k ra jó w , k tó re d o p ie ro na zakończenie d zia ła ń w o je n n y c h m o g ły u w o ln ić się spod o k u p a c ji n ie m ie c k ie j d z ię k i z b ro jn e m u w y s iłk o w i s k ie ro w a n e m u p rz e c iw k o fa szyzm ow i. W p ra w d z ie s tra ty tych p ie rw s z y c h , b y ły m oże w iększe w m a te ria le lu d z k im i zniszczeniach m iast i p rz e d s ię b io rs tw p ro d u k c y jn y c h , ale z d ru g ie j stro n y rządy m a rio n e tk o w e s p rz y ja ją c e N ie m com w B u łg a rii, na W ę g rze ch , w C zechosło
w a c ji, czy F in la n d ii, nie p o tra fiły u c h ro n ić tych k ra jó w od ekonom icznego w y z y s k u u p ra w ia nego przez cały czas w o jn y przez faktycznego okupan ta n ie m ie ckie g o , k tó ry m etodycznie d o p ro w a d z a ł je do z u p e łn e j ru in y gospodarczej.
N iszczono zasoby su ro w co w e w F in la n d ii, C ze ch o sło w a cji i R u m u n ii, n ie o d n a w ia n o parku m aszynow ego pracującego bez w y tc h n ie n ia w fa b ry k a c h czeskich i w ę g ie rskich , a przede w s z y s tk im k o rzysta n o z a rty k u łó w żyw n o ś c io w ych p ochod zących z tego te re n u bez d o s ta r
czenia w za m ia n dew iz, s u ro w c ó w lu b n ie m ie c k ic h p ro d u k tó w p rz e m y s ło w y c h .
Z tego też w zg lę d u n ie ty lk o Polska i J u g o sław ia, ale ró w n ie ż B u łg a ria , C zechosłowacja, F in la n d ia i W ę g ry zm uszone b y ły p rz e p ro w a d zić u siebie, po za kończen iu d zia ła ń w o je n nych, prócz w ie lu re fo rm n a tu ry gospodarczej i społeczne j ró w n ie ż i zasadnicze re fo rm y o charakterze fin a n s o w y m . R e fo rm y te zarów no ze w z g lę d ó w na różne sytuacje ekonom iczne tych k ra jó w , jeszcze z o kre su p rze d w o je n n e g o ja k i odm ie n n e w a ru n k i, w ja k ic h zn alazły się one zaraz po zakończeniu d ziałań w o je n n y c h i in n ą w re szcie p o lity k ę stosow aną w poszcze
g ó ln y c h k ra ja c h tego obszaru przez ic h rządy, ró ż n iły się od s ie b ie p o d b a rd zo w ie lo m a w zg lę d a m i. Różnice te m ia ły nieraz cha ra kte r zasadniczy. Prócz tego re fo rm y w a lu to w e b y ły ro b io n e w poszczegó lnych k ra ja c h tego obszaru w ró ż n y c h te rm in a c h w zależności od w a ru n k ó w lo k a ln y c h i p o trze b eko n o m iczn ych .
i r e f o r m y w a l u t o w e j )
N ieza le żn ie je d n a k od ty c h ró ż n ic is tn ia ły p ra w ie w e w s z y s tk ic h re fo rm a c h p rz e p ro w a dzanych w k ra ja c h E u ro p y Ś ro d k o w o -W s c h o d n ie j pew ne cechy w sp ó ln e . G ospoda rka n ie m ie cka tak doszczętnie zdezorgan izow ała życie gospodarcze na terenach E u ro p y Ś ro d ko w o - W s c h o d n ie j i z ru jn o w a ła finanse poszczegól
n ych k ra jó w , że w s z y s tk ie p ra w ie re fo rm y fin a n so w e m u s ia ły p rz e k re ś lić d o tychczaso w y stan rzeczy, s tw o rz y ć now e w a lu ty i w sposób zasadniczy zreorganizo w ać lu b s tw o rz y ć now e b a n k i e m isyjn e . W re s z c ie za w y ją tk ie m F in la n d ii, k tó ra pozostała dotychczas k ra je m o s tru k tu rz e k a p ita lis ty c z n e j i Ju g o s ła w ii, któ ra o s ta tn im i czasy ze rw a ła z zasadam i m a rksizm u - le n in iz m u , w s z y s tk ie re fo rm y fin a n so w e na tym te re n ie k s z ta łto w a ły się na n o w y c h zasadach socjalistycznych. Stąd też w y p ły w a ło bardzo w ie le is to tn y c h cech w s p ó ln y c h dotyczących za rów no sam ych re fo rm ja k i w s z y s tk ic h na
stępnych ustaw i d e k re tó w re g u lu ją c y c h życie gospodarcze i fin a n so w e w re p u b lik a c h d e m o k ra c ji lu d o w e j E u ro p y Ś ro d k o w o -W s c h o d n ie j.
S ytuacja fin a n so w a k ra jó w E u ro p y Środkow o-.
W s c h o d n ie j w o kre sie p o m ię d z y d w ie m a w o j
n a m i ś w ia to w y m i, p rz e d s ta w ia ła się n ie je d n o lic ie w ty m znaczeniu, że jed n e k ra je b y ły w y s o k o u p rz e m y s ło w io n e , inne śre d n io , p o zo stałe n a to m ia st b y ły gospodarczo zacofane.
R ozw ój gospodarczy tych k ra jó w b y ł stosun
k o w o n ie w ie lk i za rów no ze w z g lę d u na bra k k a p ita łó w in w e s ty c y jn y c h , ja k i n ie u m ie ję tn e w y k o rz y s ta n ie ty c h sum, ja k ie m o g ły być dla c e ló w in w e s ty c y jn y c h pośw ięcone. B rak b y ło przede w s z y s tk im ja kie g o ś w spólneg o p la n u g o spod arczo-finansow ego, d z ię k i k tó re m u m o g ły b y b y ć znacznie b a rd z ie j w yko rzysta n e m o ż liw o ś c i lu d z k ie , s u ro w c o w e i p ro d u k c y jn e poszczególnych k ra jó w tego obszaru.
O kre s d ru g ie j w o jn y ś w ia to w e j b y ł okresem ru in y gospodarczej i fin a n s o w e j k ra jó w E u ro p y Ś ro d k o w o - W s c h o d n ie j. S praw a ta b y ła ju ż w ie lo k ro tn ie poruszana na ła m a ch W ia d o m o ś c i N a ro d o w e g o B anku Polskiego, o g ra n iczym y się też do podania k ilk u ch a ra kte rystyczn ych szczegółów na ten tem at.
S praw a o b ie g u p ieniężn ego w Polsce nie jest pod ty m w zg lę d e m charakterystyczna gdyż w Polsce np. p o w sta ła w okre sie o k u p a c ji
nie-202 W I A D O M O Ś C I N A R O D O W E G O B A N K U P O L S K I E G O Nr 4
m ie c k ie j nom a in s ty tu c ja e m isyjn a i odrębna m aluta nie m ająca n ic m spólnego z okresem p o p rze d za ją cym okupację , ani też z okresem p ó źn ie jszym tzn. po zakończeniu d zia ła ń mo- je n n ych . P ieniądze o ku p a c y jn e zostały n a tych m iast m ycofane, p rzy czym ilo ś ć pien ię d zy, ja k ie zezm olono poszczególnem u o b ym atelom i in y m ie n ić na nome, b y ła stosunkom o n iem ielka.
m ie rn ą eksploatacją p rz e d s ię b io rs tm is tn ie ją cych lu b niszczeniem zasobom surom com ych na ty m terenie. W n ie k tó ry c h k ra ja c h ja k np.
m Polsce d e m o n to m a li o n i fa b ry k i i u y m o z ili b a rd zie j m artościom e m aszyny m głąb N ie m iec.
N iezależnie m ięć od zniszczeń spom odom a- n y c h d z ia ła n ia m i m o je n n y m i (spalone fa b ry k i,
T a b e la 4 O b ie g p ie n ię ż n y u; k r a ja c h E u ro p y Ś r o d k o w o -W s c h o d n ie j w la t a c h 1939 — 1945.
t K r a j e
1939 1940 1941 1942 1943 1944 1945 1945
id s ty c z n iu lu b ś re d n ia ro c z n a I półrocze 1 II półrocze
B u łg a ria w m il. l e w ... 3.884 5.429 8.036 15.585 21.665 28.823 49.036 46.746
C z e c h o s ło w a c ja w m il. k o ro n . 6.345 6.453 9.398 14.089 24.073 34.879 — 38.021
F in la n d ia w m il. m a r e k ... 1.975 4.148 5.268 7.204 9.442 10.533 15.027 16.971
R u m u n ia w m il. l e i ... b ra k d a n y c h 96.650 117.351 160.016 356.893 1.260.401 1.343.044
W ę g r y w m il. p e n g b ... 975 1.387 1.984 2.985 4.392 10.672 41.923 765.446
N a jch a ra kte rystyczn ie jsze c y fry m pom yższej ta b e li dotyczą W ę g ie r, gdyż d e p re cja cja pengó p o b iła m szystkie dotychczasom e re k o rd y i stała się tem atem m ie lu a rty k u ło m i prac ekonom is- tóm na ca łym śm iecie. I m in n y c h je d n a k pań- stmach E u ro p y Ś ro d ko m o -W sch o d n ie j d e p re c
ja cja m alutom a m o kre sie d ru g ie j m o jn y śmia- tom ej b y ła o lb rz y m ia i śm iadczyła o ru in ie finansom ej spom odom anej o ku p a cją niem iecką.
N ie posiada m y n ie ste ty d o k ła d n y c h danych dotyczących m zro stu kosztom u trz y m a n ia oraz płac m ty m o kre sie i na ty m obszarze. W z ro s t ten je d n a k o d p o m ia d a ł m n ie j m ięcej m zrostom i o b ie g u pieniężnego. C y fry n atom iast dotyczące p ro d u k c ji p rze m ysło m e j n ie są b y n a jm n ie j cha
ra kte rystyczn e , gdyż z je d n e j stro n y b y ły one przem ażnie ze m zględóm propaga ndom ych nie- pram dzim e, z d ru g ie j s tro n y, ja k to ju ż p is a liś m y , N ie m cy p ro m a d z ili gospodarkę m naj- m yższym s to p n iu ra b u n ko m ą i m zrost p ro d u k c ii m g ó rn ic tm ie i n ie k tó ry c h gałęziach p rz e m y s łu nie b y ł spom odom any ule p sza n ie m p ro d u k c ji i budom ą nom ych p rze d się b io rstm , ale
nad-m sie i nad-m iasta, nad-m yniszczona lu d n o ś ć it d .), nad-m anad-m y do czynienia z dem astacjam i na m ie lką skalę spom odom anym i ra b u n ko m ą akcją okupanta i to niezależn ie od tego, czy m ie liś m y do c z y n ie n ia z k ra ja m i, k tó re m pem nej m ierze m spół- pracom ały z N ie m ca m i, czy też nie m spółpra- com ały. P rzykła d o m o p o d a je m y, że m czasie d ru g ie j m o jn y śm iatom ej m Ju g o sła m ii zginęło 1,7 m il. lu d z i, lnm entarz żym y został m ynisz- czony m p o ło m ie stanu przedm ojennego. Straty m m ożlim o ścia ch p rze m ysło m ych m y n io s ły o ko ło 30% ty c h m o żlim o ści, a tra n s p o rt b y ł tak zde- zorganizom any, że U NRRA b y ła zm uszona spro- m adzić m ie lk ą ilo ś ć szyn ko le jo m ych , aby um o- ż lim ić ro z d z ia ł p o m o cy żym nościom ej i odzie- żomej. W R u łg a rii, k tó ra ja k m ierny stosunko
mo m n ie j u c ie rp ia ła m czasie m o jn y n iż inne k ra je E u ro p y Ś ro d ko m o -W sch o d n ie j, zniszcze
nia m ia st spom odom ane b o m b a rd o m a n ie m o b li
cza się na sum ę 170 m il. dolarom .
Na ta b e li N r 5 p o d a je m y sta tystykę zn isz
czeń m ojennych m k ra ja c h E u ro p y Środkom o- W s c h o d n ie j.
T a b e la 5 S t r a t y w o je n n e E u ro p y Ś r o d k o w o -W s c h o d n ie j *) _________________________ ______ ___________ u; c z a s ie d r u g ie j m o jn y ś w ia to w e j._______
K r a j e
S tra ty w m il.
lu d n o ś c i c y w iln e j i w o js k o w e j
i s tra t lu d n o ś c i w stos. do lu d n .
w 1946 r.
Z n is z c z e n ie w m il. d o i.
U S A
W a rto ś ć s tra t n a g ło w ę lu d n .
w d o i. U S A
% s tra t w stos. do d o c h o d u n a ró d , w 1. 1 9 2 5 - 3 4
P o ls k a . . . . 4.8 20.08 20.000 840 358
B u łg a r ia ... 0.015 0.21 420 59 33
C z e c h o s ło w a c ja 0.25 2.08 4.202 350 115
J u g o s ła w ia ... 1.7 11.72 10.497 724 374
R u m u n i a ... 0.6 4.0 683 46 29
W ę g r y ...
A l b a n i a ...
0.385 b ra k d a n y c h
4.14 4.333
512
466 457
194 250
*) L e s A r c h iv e s In te rn a tio n a le s . S e c tio n C. F é v r ie r 1949.
Nr 4 W I A D O M O Ś C I N A R O D O W E G O B A N K U P O L S K I E G O 203
N ic też dziw nego , że w m om encie zakończe
nia d zia ła ń w o je n n y c h sytuacja ekonom iczna i fin a n so w a k ra jó w E u ro p y Ś ro d k o w o -W s c h o d n ie j, k tó ra ja k ju ż p is a liś m y , w o kre sie p o m iędzy d w ie m a w o jn a m i n ie b yła korzystna, z m ie n iła się w ka ta stro fa ln ą , co zostało jeszcze spotęgow ane w p ie rw s z y c h latach p o w o je n n ych w ie lk ą suszą, k tó ra zn iszczyła w dużym p ro ce n cie z b io ry na c a ły m ty m obszarze w la tach 1945 — 1947.
N ie k tó re k ra je tego obszaru o trz y m a ły w la tach 1945, 1946 i Częściowo w 1947 p om oc m a
te ria ło w ą za p o ś re d n ic tw e m UNRRA. Pomoc ta je d n a k n ie d o ty c z y ła w s z ystkich k ra jó w Eu
ro p y Ś ro d k o w o -W s c h o d n ie j (B ułgaria), w z g lę dnie d o ty c z y ła n ie k tó ry c h k ra jó w ty lk o w b a r
dzo n ie w ie lk im s to p n iu (R um unia, W ę g ry ).
W re s z c ie m ia ła ona g łó w n ie ch a ra kte r doraźnej pom ocy n ie s io n e j w dob ra ch ko n su m c y jn y c h . Jako taka w p e w n ym s to p n iu s p e łn ia ła też sw oje zadania. Na ta b e li N r 6 p o d a je m y p o m oc u d z ie lo n ą przez U N R R A J u g o sła w ii, A lb a n ii, Polsce i C ze ch o sło w a cji do 31 g ru d n ia
1946 r.
czoną sieć telefoniczn ą, ro z m in o w a n o tereny zagrożone itd . Pom oc ta m ia ła za rów no cha
ra k te r m a te ria ło w y ja k i o rg a n iza cyjn y i b yła n ie s ły c h a n ie w szechstronna dlatego też bardzo tru d n a do u ję cia w cyfrach. Prócz tej p o m o cy b e zp o śre d n ie j, k tó re j w ie lk a w a rto ś ć p o le gała ró w n ie ż na tym , że p rzyszła ona n a ty c h m ia st po zakończen iu d zia ła ń w o je n n ych , Z w ią zek R adziecki b y ł p ie rw s z y , k tó ry p o za w ie ra ł bardzo k o rz y s tn e dla ob u stro n u m o w y h a n d lo w e z k ra ja m i E u ro p y Ś ro d k o w o -W s c h o d n ie j.
D z ię k i ty m u m o w o m u m o ż liw io n e zostały z je d nej stro n y stałe dostaw y ze Z w ią z k u Radziec
kiego do k ra jó w d e m o k ra c ji lu d o w e j: s u ro w ców , a rty k u łó w pędnych, p ó łfa b ry k a tó w i m a szyn. Z d ru g ie j stro n y a rty k u ły p ro d u ko w a n e w ty c h k ra ja c h m o g ły b yć z ła tw o ś c ią z b y w a ne w Z w ią z k u R adzieckim '
U m o w y h a n d lo w e ze Z w ią z k ie m R adzieckim , k tó re w p ó źn ie jszym o kre sie czasu tak znako
m ic ie zaczęły w p ły w a ć na ro z w ó j s y tu a c ji gos
p o d a rcze j i fin a n s o w e j k ra jó w E u ro p y Ś ro d ko w o -W s c h o d n ie j, w p ie rw s z y m okre sie czasu po w o jn ie s ta n o w iły nie ra z ź ró d ło ra tu n k u dla
T a b e la 6 * ) u; m ilio n a c h d o la ró in U SA .
K r a j e A r t y k u ły
ż y w n o ś c i T e k s ty lia
L e k i i a r ty k u ły
sa n it.
P o m o c r o ln ic z a
P o m o c p rz e m y s ł.
N ie k la s y fi
k o w a n e S u m a
J u g o s ła w ia . 139.6 75.9 21.6 140.0 109.4 43.0 429.5
A lb a n ia . 5.5 5.4 1.9 6.6 7.1 2.0 28.5
P o ls k a 180.5 84.5 30.0 80.0 99.0 - 474.0
C z e c h o s ło w a c ja 107.0. 29.5 26.5 33.4 73.6 - 270.0
*) U n ite d N a tio n s R e lie f a n d R e h a b ilita tio n A d m in is tra tio n E c o n o m ic R e c o v e ry in th e C o n trie s A s s is te d b y U N R R A , W a s h in g to n , D. C. S e p te m b e r 1946.
Znacznie je d n a k w ażniejsza dla ro z w o ju go
spodarczego k ra jó w E u ro p y Ś ro d k o w o -W s c h o d n ie j, zaraz po zakończeniu d zia ła ń w o je n n y c h b yła p om oc u d zie lo n a ty m k ra jo m przez Z w ią zek R adziecki oraz w p ó ź n ie jszym o k re s ie w za jem n a p o m o c ZSRR i k ra jó w D e m o k ra c ji L u d ow ej.
Pomoc Z w ią z k u R adzieckiego b y ła d w o ja k ie go ro d za ju . W p ie rw s z y m okre sie p olega ła ona na po m o cy A r m ii R adzieckiej, k tó ra w s p ó ł
działała, po w y p a rc iu n ie m ie c k ie j a rm ii o ku p a cyjn e j, w o rg a n izo w a n iu , w e s p ó ł z d e m o k ra ty c z n y m i elem em enta m i n a ro d o w y m i, życia na zde
w a sto w a n ych terenach tego obszaru. D z ię k i tej po m o cy zdołano np. w s z y b k im Czasie z re k o n stru o w a ć tra n s p o rt k o le jo w y i rzeczny, zarów no na Bałkanach ja k i w Polsce. Z m o n to w a n o
znisz-zdew astow a nych w o jn ą lu b o ku p a cją o krę g ó w tego obszaru. W B u łg a rii np., k tó ra n ie o trz y m ała żadnej p o m o cy za p o ś re d n ic tw e m UNRRA, u k ła d z ZSRR, d z ię k i k tó re m u n astąpiło pow aż
ne o ż y w ie n ie stosunków h a n d lo w y c h p o m ię d zy obu państw am i, ra to w a ł ją od nędzy i u m o ż li- m ił je j w szczęcie a k c ji m ającej na celu p o d n ie s ie n ie gospodarcze i fin a n so w e k ra ju . W o k re sie suszy 1945 — 1947 r., jaka, ja k ju ż w s p o m in a liś m y , zniszczyła w w ie lk im p ro ce n cie z b io ry w całej E u ro p ie Ś ro d ko w e j, Z w ią ze k Ra
d z ie c k i p rzysze d ł z w yd a tn ą pom ocą specjalnie k ra jo m d e m o k ra c ji lu d o w e j w fo rm ie dostaw zboża i k u k u ry d z y , ra tu ją c w ten sposób lu d - dność w ie lu k ra jó w od niebezpieczeństw a gło d u .
R ów nież w d zie d z in ie re p e ra c ji w ojennych,
204 W I A D O M O Ś C I N A R O D O W E G O B A N K U P O L S K I E G O Nr 4
obciążających po w o jn ie B u łg a rię , Finlandię, R um unię i W ę g ry , sta n o w isko Z w ią z k u R adziec
k ie g o w p ły n ę ło z je d n e j stro n y na zw iększenie u p rz e m y s ło w ie n ia się tych k ra jó w , k tó re zm u szone zostały do zapłacenia ra t re p a ra cyjn ych w a rty k u ła c h p rze m ysło w ych , ja k ic h p rzed w o j
ną w ogóle n ie p ro d u k o w a ły łu b p ro d u k o w a ły je w n ie w ie lk ic h ilo ścia ch , z d ru g ie j stro n y ro zło że n ie k w o t re p e ra c y jn y c h na dogodne ra ty i w re szcie o b n iż e n ie ic h lu b skasow anie p rz y c z y n iło się w znacznym s to p n iu do p o p ra w y s y tu a c ji fin a n s o w e j tych k ra jó w .
T a b e la 7
R e p e r a c je ru o je n n e k r a j ó w E u ro p y Ś r o d k o w o -W s c h o d n ie j
w m il. d o la ró w U S A
K ra je zo b o u i. do p ła c e n ia re p e r a c ji ro czn ych
Ilo ś ć la t
R e p e ra c ja (u jto iu a ra c h ) na rzecz
C ze chosło u;. G re c ji J u g o s ł. ZSRR Razem
B u łg a ria 8 - - 45 25 — 70
F in la n d ia „ — — — 300 300
R u m u n ia ,, — — 300 300
W ę g ry 30 70 200 300
N iezapłaco ne ra ty na rzecz Z w ią z k u R adziec
kiego zostały w 1948 r. zm niejszone do p o ło w y, co o c z y w iś c ie bardzo w y d a tn ie w p ły n ę ło na p o p ra w ę s y tu a c ji fin a n s o w e j ty c h k ra jó w .
W s z y s tk ie w y ż e j w sp o m n ia n e w y p a d k i p o sia d a ły zasadniczy w p ły w na k s zta łto w a n ie się po d ru g ie j w o jn ie s y tu a c ji fin a n s o w e j k ra jó w E u ro p y Ś ro d k o w o -W s c h o d n ie j. Z a ró w n o znisz
czenia w o je n n e i o k u p a c y jn e , ja k i nie m ie cka gospodarka ra b u n ko w a , ja k w re szcie pom oc u d z ie lo n a ty m k ra jo m przez UNRRA, a przede w s z y s tk im p om oc i u k ła d y h a n d lo w e pozaw ie- rane przez te k ra je ze Z w ią z k ie m R adzieckim .
W ta b e li N r 4 p o d a liś m y dane dotyczące o b ie g u pienię żn e g o w k ra ja c h E u ro p y Ś ro d k o w o -W s c h o d n ie j w okre sie d ru g ie j w o jn y ś w ia to w e j. Dane te w ska zu ją na stałe d eprecjacje w a lu t ty c h k ra jó w , k tó re w m om encie zakoń
czenia w o jn y p rz y b ra ły fo rm y h y p e r-in fla c y jn e . Jasne jest, że po o d zyska n iu p e łn e j n ie p o d le głości, rzą d y F in la n d ii i d e m o k ra ty c z n y c h re p u b lik lu d o w y c h m u s ia ły przede w s z y s tk im u re g u lo w a ć kw e s tie w a lu to w e , gdyż bez z d ro w ego p ie n ią d za n ie b y ło m o ż liw o ś c i p rz y s tą p ie n ia do u z d ro w ie n ia życia gospodarczego i fin a n so w e g o na ty m obszarze.
Z u p e łn ie je d n a k w in n e j fo rm ie zaznaczył sie ten p ro b le m w Polsce, C ze ch o sło w a cji i J u g o s ła w ii, a inaczej na W ęgrzech, w R u m u n ii, B u ł
g a rii, oraz w F in la n d ii, gdzie w okre sie o k u p a c ji n ie m ie c k ie j is tn ia ły rzą d y m a rio n e tk o w e w s p ó ł
pracujące z N ie m ca m i. Przy czym te ostatnie k ra je nie zostały sztucznie rozczło n ko w a n e przez N ie m cy, tak ja k np. Polska, C zechosłow acja i Jugosław ia. Is tn ia ła tam też ciągłość in s ty tu c ji b ile to w y c h i w a lu t, k tó re m o g ły pozosta
w ać w o b ie g u po zakończen iu d zia ła ń w o je n nych. In n y m i sło w y , p ie rw szą różnicą, jaka d z ie liła re fo rm y w je d n y c h k ra ja c h E uropy Ś ro d k o w o -W s c h o d n ie j w p rz e c iw ie ń s tw ie do d ru gich b y ła konieczno ść p rz e p ro w a d z e n ia ic h na
ty c h m ia s t po zakończen iu d zia ła ń w o je n n y c h w Polsce, J u g o s ła w ii i C ze ch o sło w a cji a m o ż li
w ość o d su n ię cia tej daty na okres późniejszy w k ra ja c h ta k ic h ja k F in la n d ia , W ę g ry , B ułgaria i R um unia. Różnica w czasie m ia ła dość duże kon se kw e n cje za rów no o ile c h o d z iło o treść re fo rm ja k i ro z w ó j s y tu a c ji fin a n s o w e j w tych kra ja ch :
w Polsce re fo rm a m ia ła m ie jsce w p ie rw szych m iesiącach 1945 r.,
w C ze ch o sło w a cji re fo rm a m ia ła m ia ła m iejsce na je s ie n i 1945 r.,
w J u g o s ła w ii re fo rm a m ia ła m iejsce na w iosnę 1945 r.
W s z y s tk ie te trz y re fo rm y w a lu to w e m ia ły przede w s z y s tk im ch a ra kte r w y m ia n w a lu to w y c h . W Polsce w m o m e n cie w y m ia n y k u rs o w a ły jednocze śnie: 1) b ile ty N arod o w e g o Banku P olskiego w y e m ito w a n e w p a ź d z ie rn ik u 1944 r.
2) złote o ku p a cyjn e tzw . » m łyn a rki« lu b »kra ko w skie«, 3) m a rk i n ie m ie ckie , 4) ru b le ra d z ie c kie, 5) karbow ańce. W C ze ch o sło w a cji w m o m encie w y m ia n y k u rs o w a ły jednocześnie: 1) k o ro n y czechosłow a ckie, 2) k o ro n y czeskie, 3) k o ro n y sło w a ckie , 4) m a rk i n ie m ie c k ie , 5) ru b le ra d zie ckie . W J u g o s ła w ii w m om encie r e fo r m y k u rs o w a ły jednocześnie, 1) d yn a ry, 2) ku h n y, 3) lir y w ło s k ie , 4) pengó w ę g ie rs k ie , 5) le w y b u łg a rs k ie , 6) le k y albańskie i 7) m a rk i n ie m ieckie.
W tych w a ru n ka ch p ie rw s z y m zadaniem państw a b y ło u p o rz ą d k o w a n ie chaosu w a lu to w ego za p o ś re d n ic tw e m w y m ia n y dotychczaso
w y c h zysków p ie n ię żn ych z tym , że w e w s z y s t
k ic h ty c h k ra ja c h u stalono w ja k im te rm in ie dana w a lu ta m oże być w y m ie n io n a na now ą w a lu tę danego k ra ju , w ja k ie j ilo ś c i dopuszcza l
na będzie w y m ia n a i po ja k im k u rs ie w y m ia na zostanie dokonana. Jednocześnie ustalono, ja k ie k w o ty zostaną zablokow a ne w bankach p a ń s tw o w y c h lu b p ry w a tn y c h oraz sposób p o
Nr 4 W I A D O M O Ś C I N A R O D O W E G O B A N K U P O L S K I E G O 205
stępow an ia d otyczący zobow iązań, ubezpieczeń, e m e ry tu r itd .
D ecyzje dotyczące w y m ia n y m u s ia ły być d ra ko ń skie , aby nie dopuścić do n a tych m ia sto w e j in fla c ji pieniądza. D latego też w p ie rw sze j fa zie po re fo rm ie w y m ie n io n o sto su n ko w o n ie w ie lk i p ro c e n t p osiada nych przez lu d n o ś c i zy
sków p ieniężn ych. W następnej fazie o d b lo ko w a n o pew ne k w o ty i ro z w in ię to akcję k re d y to w ą celem pla n o w e g o o ż y w ie n ia życia go
spodarczego k ra ju .
N ie z a p o m in a jm y o tym , że w m o m e n cie d o k o n y w a n e j w y m ia n y w Polsce i C ze ch o sło w a cji se kto r uspołe czn io n y s ta n o w ił nieznaczny u d z ia ł w o g ó ln e j gospodarce k ra jo w e j w zw ią z k u z tym , re fo rm y w a lu to w e nie w p e łn i m o g ły w y k o rz y stać d o b ro d z ie js tw a u s tro ju socjalistyczneg o, ja k to m ia ło m ie jsce p rzy w p ro w a d z e n iu o statniej re fo rm y w a lu to w e j n. p. w ZSRR. O m aw iane re fo rm y z ko n ie czn o ści m u s ia ły raczej p rz y g o to w y w a ć n o w y u s tró j gospodarczy i fin a n so w y.
W tej m ierze dobrze s p e łn iły sw o je zadanie.
F inansow an ie in w e s ty c ji od samego początku spoczyw ało w rękach państwa, p rz y czym g ro m adzenie ś ro d k ó w fin a n s o w y c h m o g ło o d b y w ać się w sposób p la n o w y , Zapew ne, re fo rm y te p o z b a w iły nie ra z lu d n o ść znacznej ilo ś c i p ie n ię d z y o k u p a c y jn y c h , ale jednocześnie ro z d z ie liły pew ne ilo ś c i n o w e j w a lu ty , s p ra w ie d li
w ie p o m ię d zy w s z y s tk ic h o b y w a te li a państw o;
w drodze k o n tr o li cen i p ła c z je d n e j strony i pla n o w e g o zasila n ia życia gospodarczego w now e ś ro d k i o b ro to w e , s tw o rz y ły d o b re p o d staw y d la p e w n e j ró w n o w a g i fin a n so w e j, jaką w n ie d łu g i czas p ó ź n ie j u d a ło się osiągnąć.
W w a ru n k a c h zupełnego chaosu a d m in is tra cyjnego i gospodarczego oraz b ra k u zaufania społeczeństw a do p ieniąd za stw orzono now e w a lu ty , k tó re , w o p a rc iu o pracę, stały się je d n y m z g łó w n y c h e le m e n tó w u z d ro w ie n ia życia gospodarczego k ra jó w .
O ile chodzi o pozostałe k ra je E u ro p y Ś rod
k o w o -W s c h o d n ie j, m u s im y przede w s z y s tk im osobno ro z p a try w a ć re fo rm ę w a lu to w ą F in la n d ii i osobno B u łg a rii, R u m u n ii i W ę g ie r.
R eform a w a lu to w a w F in la n d ii została w p ro w adzona 26 lute g o 1946 r. i m ia ła za zadanie, z je d n e j stro n y zm n ie jszyć ob ie g pieniężn y, z d ru g ie j stro n y u a k ty w n ić stezauryzow ane ka
p ita ły o b y w a te li. Rząd fiń s k i o b n iż y ł o 50% w a r
tość b ile tó w b a n ko w ych w ten sposób, że w s z y s tk ie b a n kn o ty w a rto ś c i od 500 do 5000 m a re k fiń s k ic h zostały przecięte na p ó ł, przy czym ty lk o le w a strona m ająca p o ło w ę w a rto
ści o ry g in a ln e g o b a n kn o tu pozostała le g a ln ym ś ro d k ie m p ła tn ic z y m w p aństw ie. Z d n ie m 26 lu te g o 1946 r. o d c in k i le w e b a n k n o tó w zostały w y m ie n io n e na b ile ty n o w e j e m is ji. Praw e o d c in k i przeznaczono na zam ianę na 2%-we o b li
gacje pa ń stw o w e p ła tn e w 1949 r.*).
W p rz e c iw ie ń s tw ie do p o zo sta łych k ra jó w E u ro p y Ś ro d k o w o -W s c h o d n ie j nie został u p a ń s tw o w io n y w F in la n d ii ani bank e m is y jn y ani b a n k i h a n d lo w e . A k c ja k re d y to w a n ie została u zależnio na od c z y n n ik ó w p a ń stw o w ych . Rząd
W p rz e c iw ie ń s tw ie do p o zo sta łych k ra jó w E u ro p y Ś ro d k o w o -W s c h o d n ie j nie został u p a ń s tw o w io n y w F in la n d ii ani bank e m is y jn y ani b a n k i h a n d lo w e . A k c ja k re d y to w a n ie została u zależnio na od c z y n n ik ó w p a ń stw o w ych . Rząd