problemy społeczne. Ich wagę doceniają „zwykli ludzie”, czyli obywatele, którzy w badaniach socjologicznych deklarują, jakie są największe kłopoty oraz najczęstsze powody zmartwienia i niepokoju. Obecnie czas na podsumowanie. W
charakterystyce przestępczości i edukacji posługiwałem się danymi statystycznymi pochodzącymi ze źródeł urzędowych oraz wynikami badań opinii publicznej. W innych swoich publikacjach zajmowałem się ponadto takimi problemami społecznymi, jak bezrobocie (przypis 71 Miś 1999, 2004, 2007, 2011a, 2011c, 2012b), ubóstwo (przypis 72 Miś Nóżka Smagacz-Poziemska 2011a), bezdomność (przypis 73 Miś 2011b), służba zdrowia (przypis 74 Miś 2005) i przestępczość (przypis 75 Miś 2012a). Na koniec chciałbym przedstawić te problemy w szerszej perspektywie. Po pierwsze, postaram się odpowiedzieć na pytanie, czy i w jakim stopniu problemy odczuwane i deklarowane przez Polaków w badaniach spotykają się z
instytucjonalną reakcją ze strony państwa. Inaczej mówiąc, czy Ministerstwo Pracy i
Polityki Społecznej finansuje i w jakim zakresie różne programy pomocy społecznej, realizowane przez lokalne ośrodki pomocy społecznej. Drugie i ostatnie pytanie dotyczy zbieżności opinii ekspertów i zwykłych ludzi na temat najważniejszych problemów społecznych w naszym kraju.
Poszukując odpowiedzi na pierwsze pytanie, porównałem zestawienie najważniejszych problemów społecznych w opinii Polaków pytanych przez
ankieterów Eurostatu z listą wydatków Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej na rzecz najbardziej potrzebujących kategorii społecznych, co zostało zobrazowane w tabeli 4.1. Na tej podstawie można stwierdzić, że trzy problemy społeczne
wymienione przez respondentów nie znalazły odpowiednika w planach ministerstwa.
Są to: emerytury, podatki i terroryzm. Inne kategorie uprawnione do pomocy otrzymały wsparcie finansowe; szczególnie jednostki i rodziny korzystające ze wsparcia służby zdrowia ze względu na ciężkie choroby somatyczne i uzależnienia (narkomania i alkoholizm). Podobnie jest w przypadku przestępczości i kategorii uprawnionych do pomocy ze względu na trudności w readaptacji po opuszczeniu więzienia czy placówek opiekuńczo-wychowawczych. W mniejszej skali dotyczyło to kwestii mieszkalnictwa (bezdomności) i niekorzystnej sytuacji gospodarczej
(ubóstwo, bezrobocie).
Str. 66.
Tabela 4.1. Liczba osób w rodzinach (w tysiącach) objętych pomocą społeczną w porównaniu z listą problemów społecznych Eurostatu. Przejdź na koniec tabeli 4.1.
1. Sytuacja gospodarcza 1.1. Ubóstwo: 1992,5
1.2. Sieroctwo: pusta komórka 1.3. Bezdomność: pusta komórka
1.4. Potrzeba ochrony macierzyństwa (i wielodzietność): pusta komórka 1.5. Bezrobocie: pusta komórka
1.6. Niepełnosprawność: pusta komórka 1.7. Choroba długa i ciężka: pusta komórka
1.8. Bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia
gospodarstwa domowego (w tym rodziny niepełne i wielodzietne): pusta komórka 1.9. Przemoc w rodzinie: pusta komórka.
1.10. Potrzeba ochrony ofiar handlu ludźmi: pusta komórka 1.11. Alkoholizm: pusta komórka
1.12. Narkomania: pusta komórka
1.13. Trudności w przystosowaniu do życia po zwolnieniu z zakładu karnego: pusta komórka
1.14. Brak umiejętności w przystosowaniu do życia młodzieży opuszczającej placówki opiekuńczo-wychowawcze: pusta komórka.
1.15. Trudności w integracji osób, które otrzymały status uchodźcy lub ochronę uzupełniającą: pusta komórka
1.16. Zdarzenia losowe: pusta komórka 1.17. Sytuacja kryzysowa: pusta komórka
1.18. Klęska żywiołowa lub ekologiczna: pusta komórka 2. Obrona/sprawy zagraniczne: pusta kolumna
3. Mieszkalnictwo
3.1. Ubóstwo: pusta komórka 3.2. Sieroctwo: pusta komórka 3.3. Bezdomność: 42,8
3.4. Potrzeba ochrony macierzyństwa (i wielodzietność): pusta komórka 3.5. Bezrobocie: pusta komórka
3.6. Niepełnosprawność: pusta komórka 3.7. Choroba długa i ciężka: pusta komórka
3.8. Bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia
gospodarstwa domowego (w tym rodziny niepełne i wielodzietne): pusta komórka 3.9. Przemoc w rodzinie: pusta komórka
3.10. Potrzeba ochrony ofiar handlu ludźmi: pusta komórka 3.11. Alkoholizm: pusta komórka
3.12. Narkomania: pusta komórka
3.13. Trudności w przystosowaniu do życia po zwolnieniu z zakładu karnego: pusta komórka
3.14. Brak umiejętności w przystosowaniu do życia młodzieży opuszczającej placówki opiekuńczo-wychowawcze: pusta komórka
3.15. Trudności w integracji osób, które otrzymały status uchodźcy lub ochronę uzupełniającą: pusta komórka
3.16. Zdarzenia losowe: pusta komórka 3.17. Sytuacja kryzysowa: pusta komórka
3.18. Klęska żywiołowa lub ekologiczna: pusta komórka
4. Emerytury: pusta kolumna 5. Transport publiczny
5.1. Ubóstwo: pusta komórka 5.2. Sieroctwo: pusta komórka 5.3. Bezdomność: pusta komórka
5.4. Potrzeba ochrony macierzyństwa (i wielodzietność): pusta komórka 5.5. Bezrobocie: pusta komórka
5.6. Niepełnosprawność: 913,9
5.7. Choroba długa i ciężka: pusta komórka
5.8. Bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia
gospodarstwa domowego (w tym rodziny niepełne i wielodzietne): pusta komórka 5.9. Przemoc w rodzinie: pusta komórka
5.10. Potrzeba ochrony ofiar handlu ludźmi: pusta komórka 5.11. Alkoholizm: pusta komórka
5.12. Narkomania: pusta komórka
5.13. Trudności w przystosowaniu do życia po zwolnieniu z zakładu karnego: pusta komórka
5.14. Brak umiejętności w przystosowaniu do życia młodzieży opuszczającej placówki opiekuńczo-wychowawcze: pusta komórka
5.15. Trudności w integracji osób, które otrzymały status uchodźcy lub ochronę uzupełniającą: pusta komórka
5.16. Zdarzenia losowe: pusta komórka 5.17. Sytuacja kryzysowa: pusta komórka
5.18. Klęska żywiołowa lub ekologiczna: pusta komórka 6. Służba zdrowia
6.1. Ubóstwo: pusta komórka 6.2. Sieroctwo: pusta komórka 6.3. Bezdomność: pusta komórka
6.4. Potrzeba ochrony macierzyństwa (i wielodzietność): pusta komórka 6.5. Bezrobocie: pusta komórka
6.6. Niepełnosprawność: pusta komórka 6.7. Choroba długa i ciężka: 962,3
6.8. Bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia
gospodarstwa domowego (w tym rodziny niepełne i wielodzietne): pusta komórka
6.9. Przemoc w rodzinie: pusta komórka
6.10. Potrzeba ochrony ofiar handlu ludźmi: pusta komórka 6.11. Alkoholizm: 206,2
6.12. Narkomania: 5,8
6.13. Trudności w przystosowaniu do życia po zwolnieniu z zakładu karnego: pusta komórka
6.14. Brak umiejętności w przystosowaniu do życia młodzieży opuszczającej placówki opiekuńczo-wychowawcze: pusta komórka
6.15. Trudności w integracji osób, które otrzymały status uchodźcy lub ochronę uzupełniającą: pusta komórka
6.16. Zdarzenia losowe: pusta komórka 6.17. Sytuacja kryzysowa: pusta komórka
6.18. Klęska żywiołowa lub ekologiczna: pusta komórka 7. Przestępczość
7.1. Ubóstwo: pusta komórka 7.2. Sieroctwo: pusta komórka 7.3. Bezdomność: pusta komórka
7.4. Potrzeba ochrony macierzyństwa (i wielodzietność): pusta komórka 7.5. Bezrobocie: pusta komórka
7.6. Niepełnosprawność: pusta komórka 7.7. Choroba długa i ciężka: pusta komórka
7.8. Bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia
gospodarstwa domowego (w tym rodziny niepełne i wielodzietne): pusta komórka 7.9. Przemoc w rodzinie: 50,8
7.10. Potrzeba ochrony ofiar handlu ludźmi: 0,1 7.11. Alkoholizm: pusta komórka
7.12. Narkomania: pusta komórka
7.13. Trudności w przystosowaniu do życia po zwolnieniu z zakładu karnego: 30,1 7.14. Brak umiejętności w przystosowaniu do życia młodzieży opuszczającej placówki opiekuńczo-wychowawcze: 5,9
7.15. Trudności w integracji osób, które otrzymały status uchodźcy lub ochronę uzupełniającą: pusta komórka
7.16. Zdarzenia losowe: pusta komórka 7.17. Sytuacja kryzysowa: pusta komórka
7.18. Klęska żywiołowa lub ekologiczna: pusta komórka 8. Wzrost cen/inflacja: pusta kolumna
9. Podatki: pusta kolumna 10. Bezrobocie
10.1. Ubóstwo: pusta komórka 10.2. Sieroctwo: pusta komórka 10.3. Bezdomność: pusta komórka
10.4. Potrzeba ochrony macierzyństwa (i wielodzietność): pusta komórka 10.5. Bezrobocie: 1907,8
10.6. Niepełnosprawność: pusta komórka 10.7. Choroba długa i ciężka: pusta komórka
10.8. Bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego (w tym rodziny niepełne i wielodzietne): pusta komórka 10.9. Przemoc w rodzinie: pusta komórka
10.10. Potrzeba ochrony ofiar handlu ludźmi: pusta komórka 10.11. Alkoholizm: pusta komórka
10.12. Narkomania: pusta komórka
10.13. Trudności w przystosowaniu do życia po zwolnieniu z zakładu karnego: pusta komórka
10.14. Brak umiejętności w przystosowaniu do życia młodzieży opuszczającej placówki opiekuńczo-wychowawcze: pusta komórka
10.15. Trudności w integracji osób, które otrzymały status uchodźcy lub ochronę uzupełniającą: pusta komórka
10.16. Zdarzenia losowe: pusta komórka 10.17. Sytuacja kryzysowa: pusta komórka
10.18. Klęska żywiołowa lub ekologiczna: pusta komórka 11. Terroryzm: pusta kolumna.
12. Szkolnictwo: pusta kolumna 13. Ochrona środowiska.
13.1. Ubóstwo: pusta komórka 13.2. Sieroctwo: pusta komórka 13.3. Bezdomność: pusta komórka
13.4. Potrzeba ochrony macierzyństwa (i wielodzietność): pusta komórka 13.5. Bezrobocie: pusta komórka
13.6. Niepełnosprawność: pusta komórka 13.7. Choroba długa i ciężka: pusta komórka
13.8. Bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego (w tym rodziny niepełne i wielodzietne): pusta komórka 13.9. Przemoc w rodzinie: pusta komórka
13.10. Potrzeba ochrony ofiar handlu ludźmi: pusta komórka 13.11. Alkoholizm: pusta komórka
13.12. Narkomania: pusta komórka
13.13. Trudności w przystosowaniu do życia po zwolnieniu z zakładu karnego: pusta komórka
13.14. Brak umiejętności w przystosowaniu do życia młodzieży opuszczającej placówki opiekuńczo-wychowawcze: pusta komórka
1.315. Trudności w integracji osób, które otrzymały status uchodźcy lub ochronę uzupełniającą: pusta komórka
13.16. Zdarzenia losowe: pusta komórka 13.17. Sytuacja kryzysowa: pusta komórka 13.18. Klęska żywiołowa lub ekologiczna: 6,5 14. Imigracja
14.1. Ubóstwo: 1992,5
14.2. Sieroctwo: pusta komórka 14.3. Bezdomność: pusta komórka
14.4. Potrzeba ochrony macierzyństwa (i wielodzietność): pusta komórka 14.5. Bezrobocie: pusta komórka
14.6. Niepełnosprawność: pusta komórka 14.7. Choroba długa i ciężka: pusta komórka
14.8. Bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego (w tym rodziny niepełne i wielodzietne): pusta komórka 14.9. Przemoc w rodzinie: pusta komórka
14.10. Potrzeba ochrony ofiar handlu ludźmi: pusta komórka 14.11. Alkoholizm: pusta komórka
14.12. Narkomania: pusta komórka
14.13. Trudności w przystosowaniu do życia po zwolnieniu z zakładu karnego: pusta komórka
14.14. Brak umiejętności w przystosowaniu do życia młodzieży opuszczającej placówki opiekuńczo-wychowawcze: pusta komórka
14.15. Trudności w integracji osób, które otrzymały status uchodźcy lub ochronę uzupełniającą: 3,4
14.16. Zdarzenia losowe: pusta komórka 14.17. Sytuacja kryzysowa: pusta komórka
14.18. Klęska żywiołowa lub ekologiczna: pusta komórka 15. Sprawy związane z energią: pusta kolumna.
Koniec tabeli 4.1.
Źródło: opracowanie własne na podstawie opracowania Zofii Szaroty (przypis 76 Szarota 2012) i danych Eurostatu.
Str. 67.
Zainteresowanie ekspertów problemami społecznymi było definiowane przeze mnie poprzez publikację monografii o tej tematyce. Uznałem, że w tytułach zawierających takie słowa, jak: „problem/problemy” i „społeczny/społeczne” oraz nazwę problemu została przedstawiona wiedza na temat konkretnego problemu społecznego
(bezdomności, narkomanii, zanieczyszczenia środowiska itp.). W celu identyfikacji takich monograficznych opracowań przeprowadziłem badanie zawartości książek w dwóch głównych bibliotekach: Bibliotece Narodowej w Warszawie i Bibliotece
Jagiellońskiej w Krakowie. Placówki te są zobowiązane do gromadzenia publikacji w formie „egzemplarza obowiązkowego”. Mogą jednak istnieć publikacje na temat problemów społecznych, posiadające znaczenie i oddziaływanie lokalne, opisujące lokalne problemy społecznej (miejskie, powiatowe), które nie zostały przesłane do bibliotek narodowych. System biblioteczny Biblioteki Jagiellońskiej przedstawił 74 pozycje, o bardzo różnym charakterze, a tym, co je łączyło, było występowanie pewnego problemu (na przykład naukowego, a nie społecznego) lub zjawiska społecznego (na przykład kryzysu, a nie problemu społecznego).
Str. 68.
W systemie Biblioteki Narodowej znalazłem 22 książki o podobnym statusie. Z tej listy wyłączyłem książki zagraniczne, publikacje sprzed 1990 roku, monografie poświęcone szczególnym zagadnieniom, takim jak sprawiedliwość społeczna, ekonomia stosowana czy problemy systemów politycznych (socjalistycznego, kapitalistycznego itp.). Na tej zasadzie wyeliminowałem pracę Tadeusza Cypriana Chuligaństwo wśród młodzieży: problem społeczny i prawny z 1956 roku, prace o
nauczaniu i wychowaniu jako problemach społecznych czy problemie alkoholizmu wśród nauczycieli, ponieważ zostały opublikowane w latach 50. czy 60. 20 wieku. Do zbioru prac spełniających kryteria zaliczyłem te napisane po 1990 roku i w sposób bezpośredni nawiązujące w tytule do „problemów społecznych”. Zdecydowaną większość prac napisali socjologowie, chociaż były również pojedyncze publikacje napisane przez pedagogów czy polityków społecznych. Wyłączyłem zatem prace na temat pomocy społecznej, patologii społecznej, pracy socjalnej czy wykluczenia społecznego, chociaż często pośrednio traktowały one o formach radzenia sobie przez zbiorowości z tymi problemami. Wykluczyłem również prace lekarskie na temat różnych chorób uznawanych przez nich za problem społeczny (choroby alergiczne typu atopowego, alergie i nietolerancje pokarmu czy wady wrodzone u dzieci). Do opracowań na podstawowy temat włączyłem dwie książki pod redakcją Jerzego Kwaśniewskiego (przypis 77 Kwaśniewski 2003, 2006), które nie znalazły się na stworzonych przeze mnie listach publikacji zawierających kluczowe terminy
„problem” i „społeczny”.
Tabela 4.2. Porównanie listy problemów społecznych z pracami socjologów. Przejdź na koniec tabeli 4.2.
1. Bezrobocie
1.1. Monografie autorskie: Miś L., 2004, Retoryka sporów i debat wokół bezrobocia, [w:] Zofia Ratajczak (red.), Bezrobocie jako wyzwanie, „Psychologia. Badanie i aplikacje” T. 6.
1.2. Prace zbiorowe i wielotematyczne:
1.2.1. Królikowska J. (red.), 2006, Problemy społeczne w grze politycznej.
Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.
1.2.2. Czekaj K., K. Gorlach, M. Leśniak, 1996, Labirynty współczesnego społeczeństwa: kluczowe problemy społeczne w kształceniu pracowników socjalnych, Warszawa: Interart.
1.2.3. Golinowska S., M. Szczur, 1992, Bezrobocie - nowy problem społeczny w krajach dokonujących transformacji systemu gospodarczego i restrukturyzacji gospodarki - materiały międzynarodowego sympozjum, Warszawa: Instytut Pracy i Spraw Socjalnych.
1.2.4. Szulich P. (red.), 2007, Bezrobocie jako problem społeczny: sytuacja w
powiecie tarnobrzeskim w latach 2003-2005, Tarnobrzeg: PWSZ im. Prof. Stanisława Tarnowskiego.
2. Wzrost cen/inflacja
2.1. Monografie autorskie: brak
2.2. Prace zbiorowe i wielotematyczne: brak 3. Sytuacja ekonomiczna
3.1. Monografie autorskie: brak
3.2. Prace zbiorowe i wielotematyczne:
3.2.1. Frieske K.W., P. Poławski, 1999, Opieka i kontrola. Instytucje wobec problemów społecznych, Katowice: „Śląsk” WN.
3.2.2. Frysztacki K., 2009, Socjologia problemów społecznych. Warszawa:
Wydawnictwo Naukowe Scholar.
3.2.3. Czekaj K., K. Gorlach, M. Leśniak, 1996, Labirynty współczesnego społeczeństwa: kluczowe problemy społeczne w kształceniu pracowników socjalnych, Warszawa: Interart.
3.2.4. Kurczewski J., M. Cichomski, K. Wiliński, 2010, Wielkie bazary warszawskie:
środowisko społeczne, kultura i problem społeczny. Warszawa: Trio.
4. Służba zdrowia i pomoc społeczna 4.1. Monografie autorskie:
4.1.1. Abucewicz M., 2012, Narkomania - problem społeczny w perspektywie
konstruktywistycznej. Warszawa: Instytut Profilaktyki Społecznej i Resocjalizacji UW.
4.1.2. Łuczak E., 1995, Narkomania jako problem społeczny, Olsztyn: Wydawnictwo AR-T.
4.2. Prace zbiorowe i wielotematyczne:
4.2.1. Czekaj K., K. Gorlach, M. Leśniak, 1996, Labirynty współczesnego społeczeństwa: kluczowe problemy społeczne w kształceniu pracowników socjalnych, Warszawa: Interart.
4.2.2. Kwaśniewski J., 2003, Badania problemów społecznych. Warszawa: Instytut Profilaktyki Społecznej i Resocjalizacji UW; Badania problemów społecznych. 2., Warszawa: Instytut Profilaktyki Społecznej i Resocjalizacji UW.
4.2.3. Płonka-Syroka B., T. Srogosz, 2005, Zdrowie i choroba jako problem polityczny i społeczny: medycyna w kontekście działań państwa, Warszawa-Wrocław: Wydawnictwo DiG i Oficyna Wydawnicza Arboretum.
5. Emerytury
5.1. Monografie autorskie: brak
5.2. Prace zbiorowe i wielotematyczne: brak
6. Dług publiczny
6.1. Monografie autorskie: brak
6.2. Prace zbiorowe i wielotematyczne: brak Str. 69
7. Podatki
7.1. Monografie autorskie: brak
7.2. Prace zbiorowe i wielotematyczne: brak 8. Przestępczość
8.1. Monografie autorskie: Makowski G., 2008, Korupcja jako problem społeczny.
Warszawa: Trio.
8.2. Prace zbiorowe i wielotematyczne:
8.2.1. Frieske K.W., P. Poławski, 1999, Opieka i kontrola. Instytucje wobec problemów społecznych, Katowice: „Śląsk” WN.
8.2.2. Frysztacki K., 2009, Socjologia problemów społecznych. Warszawa:
Wydawnictwo Naukowe Scholar.
8.2.3. Królikowska J. (red.), 2006, Problemy społeczne w grze politycznej.
Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego
8.2.4. Czekaj K., K. Gorlach, M. Leśniak, 1996, Labirynty współczesnego społeczeństwa: kluczowe problemy społeczne w kształceniu pracowników socjalnych, Warszawa: Interart.
8.2.5. Kwaśniewski J., 2003, Badania problemów społecznych. Warszawa: Instytut Profilaktyki Społecznej i Resocjalizacji UW.
9. Imigracja
9.1. Monografie autorskie: brak
9.2. Prace zbiorowe i wielotematyczne: brak 10. Mieszkalnictwo
10.1. Monografie autorskie: Przymeński A., 2001. Bezdomność jako kwestia
społeczna w Polsce współczesnej, Poznań: Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej.
10.2. Prace zbiorowe i wielotematyczne:
10.2.1. Duda M., 2008, Bezdomność: trudny problem społeczny, Kielce: Caritas Diecezji Kieleckiej, Wydawnictwo Jedność.
10.2.2. Kwaśniewski J., 2003, Badania problemów społecznych. Warszawa: Instytut Profilaktyki Społecznej i Resocjalizacji UW.
11. Edukacja
11.1. Monografie autorskie: brak
11.2. Prace zbiorowe i wielotematyczne: brak 12. Terroryzm
12.1. Monografie autorskie: brak
12.2. Prace zbiorowe i wielotematyczne: brak 13. Klimat i energia
13.1. Monografie autorskie: Matczak 2000 13.2. Prace zbiorowe i wielotematyczne:
13.2.1. Czekaj K., K. Gorlach, M. Leśniak, 1996, Labirynty współczesnego społeczeństwa: kluczowe problemy społeczne w kształceniu pracowników socjalnych, Warszawa: Interart.
13.2.2. Kwaśniewski J., 2003, Badania problemów społecznych. Warszawa: Instytut Profilaktyki Społecznej i Resocjalizacji UW.
14. Problemy inne niż kategorie sondażowe
14.1. Mobbing: Wylężałek J., 2012, Mobbing uczelniany jako problem społeczny:
specyfika, uwarunkowania organizacyjne oraz konsekwencje, Warszawa:
Wydawnictwo SGGW.
14.2. Agresywność młodzieży: Wolińska J.M., 2000, Agresywność młodzieży:
problem indywidualny i społeczny. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
14.3. Dezorganizacja rodziny
14.3.1. Frieske K.W., P. Poławski, 1999, Opieka i kontrola. Instytucje wobec problemów społecznych, Katowice: „Śląsk” WN.
14.3.2. Czekaj K., K. Gorlach, M. Leśniak, 1996, Labirynty współczesnego społeczeństwa: kluczowe problemy społeczne w kształceniu pracowników socjalnych, Warszawa: Interart.
14.4. Przemoc
14.4.1. Frysztacki K., 2009, Socjologia problemów społecznych. Warszawa:
Wydawnictwo Naukowe Scholar.
14.4.2. Kwaśniewski J., 2006, Badania problemów społecznych. 2., Warszawa:
Instytut Profilaktyki Społecznej i Resocjalizacji UW.
Koniec tabeli 4.2.
Źródło: opracowanie własne na podstawie katalogów Biblioteki Narodowej i Biblioteki Jagiellońskiej
Na podstawie analizy listy monografii okazało się, że autorskie monografie zostały przygotowane na temat bezrobocia, przestępczości (korupcji), służby zdrowia i pomocy społecznej (narkomanii i alkoholizmu) i kwestii ekologicznej. Dwie monografie autorskie, które dotyczą innych kwestii (mobbingu w środowisku
akademickim i agresywności młodzieży), nie pasują do żadnej z kategorii problemów uwzględnionych w badaniach Eurostatu. Ze względu na małą liczbę monografii autorskich, włączyłem do zestawienia prace zbiorowe, które zazwyczaj omawiały kilka kwestii społecznych, na przykład problemy rodziny czy ubóstwo. Po
uwzględnieniu tych opracowań okazało się, że zainteresowanie ekspertów jest wybiórcze.
Str. 70.
Przede wszystkim podjęli oni badania takich problemów, jak: przestępczość, sytuacja ekonomiczna (ubóstwo) i dezorganizacja rodziny. Poza uwagą ekspertów znalazły się takie ważne problemy społeczne, jak: wzrost kosztów utrzymania i inflacja, emerytury, dług publiczny, podatki, imigracja i terroryzm. Innymi słowy, opinia społeczna wyrażała swoje zaniepokojenie w stosunku do niektórych kwestii społecznych, pozostających poza opracowaniami socjologicznymi (emerytury, podatki, imigracja, terroryzm). Tematy te były obecne w dyskursie naukowym, lecz zostały poza domeną socjologii. Stały się natomiast przedmiotem badań i publikacji z zakresu ekonomii, polityki społecznej, demografii czy nauk o bezpieczeństwie
narodowym. Posługując się innym językiem, możemy stwierdzić, że socjologowie nie wzięli udziału w konstruowaniu tych zjawisk jako problemowych w dyskursie
naukowym lub publicznym.
Zaprezentowane powyżej porównanie zbieżności opinii ekspertów i zwykłych ludzi ma charakter przybliżony. Dotyczy podstawowych publikacji książkowych, pomijając artykuły w czasopismach, raporty badawcze, publikacje rozdawane, a
nierozprowadzane poprzez normalną siłę dystrybucyjną, opracowania poświęcone problemom społecznym, lecz opublikowane pod tytułem niezawierającym słów
„problem/problemy” i „społeczne”. Przykładami są książki przedstawiające mapy problemów społecznych miast śląskich (przypis 78 Czekaj, Niesporek, Zawartka-Czekaj 2009; Kłopot, Błaszczyk, Pluta 2010).
Wydaje się, że ten przybliżony - z natury rzeczy - opis sytuacji pozwala na wyciągnięcie wniosków.
Po pierwsze, dopasowanie kategorii pojęciowych używanych w badaniach sondażowych i ośrodkach pomocy społecznej jest sprawą trudną. Alkoholizm i narkomania to obszary, które są przedmiotem działań profesjonalnych pracowników służby zdrowia i pomocy społecznej, ale wiążą się również z przestępczością.
Podobnie jest z przemocą w rodzinie - angażuje zarówno pracowników socjalnych, wymiar sprawiedliwości, jak i policję, a czasami również instytucje karne i
resocjalizacyjne.
Po drugie, w oczach opinii publicznej kluczowe kwestie społeczne spotykają się z instytucjonalną reakcją państwa. Jest to finansowe zabezpieczenie kategorii dotkniętych niewydolnością systemu gospodarczo-społecznego, czyli biednych, bezrobotnych, niepełnosprawnych, cierpiących na przewlekłe lub ciężkie choroby oraz uzależnionych od alkoholu i narkotyków. Do tych kategorii został skierowany największy strumień pieniędzy. Najmniejsze środki finansowe zostały przeznaczone na pomoc ofiarom handlu ludźmi i uchodźcom.
Po trzecie, socjologowie poddali badaniom większość kluczowych problemów społecznych. Monograficznych autorskich opracowań było relatywnie mało, lecz prace zbiorowe omawiały większość istotnych kwestii społecznych.
Po czwarte, podobnie jak w badaniach Lauera, problemy rodziny były
nadreprezentowane w stosunku do opinii publicznej (przypis 79 Miś 2007). Można powiedzieć, że socjologowie są wyczuleni na przejawy dezorganizacji rodziny i traktują je z większą uwagą niż zwykli ludzie.
Str. 71.
Po piąte, pewne zjawiska i procesy są konstruowane jako „problemy społeczne” w świadomości społecznej przez specjalistów z innych dziedzin (na przykład podatki, dług publiczny, emerytury), pozostając poza obszarem zainteresowań analitycznych lub badawczych socjologów.
Po szóste i ostatnie, istnieje konwergencja pomiędzy opinią publiczną na temat trudności życia zbiorowego a działaniami agend państwa (ministerstwa i ośrodków pomocy społecznej) na rzecz ich rozwiązania. Istnieje również konwergencja między opiniami Polaków na ten temat a pracami teoretycznymi i empirycznymi ekspertów (w tym przypadku socjologów).
O stopień tej konwergencji i sposoby lepszego dopasowania prac urzędników, badaczy do opinii zwykłych ludzi toczą się (i będą toczyć w przyszłości) dyskusje i spory.
BIBLIOGRAFIA
Abucewicz M., 2012, Narkomania - problem społeczny w perspektywie
konstruktywistycznej. Warszawa: Instytut Profilaktyki Społecznej i Resocjalizacji UW.
Czekaj K., K. Gorlach, M. Leśniak, 1996, Labirynty współczesnego społeczeństwa:
kluczowe problemy społeczne w kształceniu pracowników socjalnych, Warszawa:
Interart
Duda M., 2008, Bezdomność: trudny problem społeczny, Kielce: Caritas Diecezji Kieleckiej, Wydawnictwo Jedność.
Frieske K.W., P. Poławski, 1999, Opieka i kontrola. Instytucje wobec problemów społecznych, Katowice: „Śląsk” WN.
Frysztacki K., 2009, Socjologia problemów społecznych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Golinowska S., M. Szczur, 1992, Bezrobocie - nowy problem społeczny w krajach dokonujących transformacji systemu gospodarczego i restrukturyzacji gospodarki -
Golinowska S., M. Szczur, 1992, Bezrobocie - nowy problem społeczny w krajach dokonujących transformacji systemu gospodarczego i restrukturyzacji gospodarki -