Ochrona przyrody w Polsce ma długoletnie tradycje, paradoksalnie jed-nak nie zawsze podejmowane inicjatywy gospodarcze były przyjazne dla środowiska. Duże zaniedbania w tym względzie przyniosły lata po II woj-nie światowej, gdzie ze względów ustrojowych blokowano inicjatywy ma-jące na celu ochronę zasobów środowiskowych. Przyspieszenie procesów ochrony środowiska nastąpiło dopiero po włączeniu Polski w struktury Unii Europejskiej. Przyroda w Polsce chroniona jest w formie: ochrony obszaro-wej, pojedynczych tworów przyrody ożywionej i nieożywionej oraz ochrony gatunkowej. W ramach ochrony obszarowej stosowanych jest osiem form protekcji: rezerwaty przyrody, parki narodowe, parki krajobrazowe, obszary Natura 2000, obszary chronionego krajobrazu, stanowiska dokumentacyj-ne, zespoły przyrodniczo-krajobrazowe oraz użytki ekologiczne.
Wprowadzanie w Polsce obszarów Natura 2000 rozpoczęto w 2004 r. Działania te Komisja Europejska oceniła jednak negatywnie i w 2005 r. doprowadziła do złożenia wniosku o ukaranie Polski przez Europejski Trybu-nał Sprawiedliwości za nieprzestrzeganie prawa wspólnotowego oraz opie-szałość we wdrażaniu procedur dotyczących europejskiej sieci ekologicznej Natura 2000 (Kozłowski 2008).
Obecnie sieć obszarów chronionych w Polsce zajmuje blisko 32% po-wierzchni, ale parki narodowe i rezerwaty to tylko 1,5% powierzchni kra-ju. Obszary chronione w ramach sieci ekologicznej Natura 2000 to około 18,5% powierzchni. Większość nich swoim zasięgiem pokrywa się z krajo-wymi formami ochrony, a przede wszystkim z parkami narodokrajo-wymi, częścią parków krajobrazowych i rezerwatów przyrody.
Sieć ta utworzona została i działa w Polsce na podstawie Ustawy o ochronie przyrody (Ustawa 2004). Uregulowano w niej metodę powoły-wania obszarów Natura 2000, jak również sposób, w jaki należy przygo-tować plany ochrony i plany zadań ochronnych obszarów sieci. Zapisy tej
razniak-2.indb 135
ustawy odnoszą się ponadto do zasad gospodarowania, ochrony, nadzoru oraz monitowania zmian występujących na terenie sieci.
Bezpośredni nadzór nad obszarami sprawuje regionalny dyrektor ochro-ny środowiska, do którego obowiązków należy wprowadzanie planu działań ochronnych na danym obszarze w formie zarządzenia. Wdrożenie tych pla-nów ma celu utrzymanie lub odnowienie habitatów oraz stanowisk fauny i flory. Regionalny dyrektor uzgadnia:
■ projekty studiów uwarunkowań,
■ kierunki zagospodarowania przestrzennego gmin, ■ miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego, ■ plany zagospodarowania przestrzennego województw,
■ plany zagospodarowania przestrzennego morskich wód wewnętrznych oraz morza terytorialnego,
■ plany zagospodarowania strefy suwerenności ekonomicznej w zakresie proponowanego lub ustalonego obszaru naturalnego.
Do jego kompetencji należy ponadto koordynowanie działalności ob-szarów Natura 2000 na terenie jurysdykcji oraz wydawanie zgody na re-alizację przedsięwzięć mogących wywrzeć negatywny wpływ na chronione siedliska lub gatunki roślin i zwierząt, o ile występują warunki pozwalające na podjęcie takiej decyzji (Ustawa 2004).
Pełna lista obszarów Natura 2000 w Polsce została ustanowiona dopie-ro w 2008 r. i do dziś nie jest w pełni efektywnie zarządzana. Głównym tego powodem jest brak planów ochrony obszarów, który jest głównym narzę-dziem zarządzania i formą ochrony sieci Natura 2000.
Podsumowanie
Program Natura 2000 należy traktować jako jeden z najważniejszych instrumentów polityki ochrony środowiska Unii Europejskiej. Europejska Sieć Ekologiczna Natura 2000 stała się ważnym narzędziem ujednolicania standardów ochrony we wszystkich państwach członkowskich, z zachowa-niem możliwości wprowadzania bardziej rygorystycznych rozwiązań na po-ziomie krajowym. Zagwarantowała ona skuteczny poziom ochrony bioróż-norodności, przy jednoczesnym braniu pod uwagę wymogów społecznych oraz zasad zrównoważonego rozwoju. Chroni ona środowisko naturalne jako integralną całość oddziaływujących na siebie elementów.
137
Summary
In modern times, we can observe the intensification of globalization, based on the rapid pace of technological development, diffusion of supranational capital, trade liberalization and convergence of culture models. Consequently, this led to the change of the limits of companies’ performance effects, aimed at maximizing profits under conditions of full com-petition. One of the negative effects of this activity is environmental degradation caused by irreversible and growing consumption of raw materials and increasing amount of waste pro-duction and pollution. What is more, these are not the problems related to the functioning of the environment only, but also to the existence of man himself being a part of the ecosystem. Any radical change in the nature leads to the reduction of resources we use, which gives the future generations less chances for proper living. For these reasons, it is necessary to implement the principles of sustainable development, aiming to ensure the continuity of the development for future generations, and the integrity of the objectives of social, economic and environmental issues.
Nature is a unified whole, which is a kind of system of dynamic equilibrium between trophically related species. The stability of these processes may ensure the development of the ecological networks called Natura 2000 contributing to the inhibition of the defragmen-tation processes of the landscape at the same time.
Natura 2000 should be regarded as one of the most important devices of environmen-tal policy in the European Union. European Ecological Network Natura 2000 has become an important tool for uniform standards of protection in all Member States, subject to the possible introduction of more rigorous solutions at the national level. It ensured the effective level of biodiversity protection, taking into account the requirements of the society and the principles of sustainable development at the same time. It protects the environment as an integrated whole of mutually interacting elements.
Key words: sustainable development, environmental policy, Nature 2000
Literatura
Engel J. (2009), Natura 2000 w ocenach oddziaływania na środowisko, Minister-stwo Środowiska, Warszawa.
Dyrektywa nr 92/43/EWG w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory.
Dyrektywa nr 79/409/EWG o ochronie dziko żyjących ptaków.
Klima S. (2008), Rozwój zrównoważony – wyzwanie XXI, „Państwo i Społeczeństwo” nr 2.
Kozłowski S. (1994), Droga do ekorozwoju, PWN, Warszawa.
Kozłowski S. (2008), Zrównoważony rozwój – program na jutro, PWN, Warszawa. Radecki W. (2002), Odpowiedzialność prawna w ochronie środowiska, Delfin,
War-szawa.
Śleszyński J. (2000), Ekonomiczne problemy ochrony środowiska, Aires, Warszawa. Świerkosz K. (2003), Wyznaczanie ostoi Natura 2000, WWF Polska, Warszawa.
razniak-2.indb 137
Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włą-czeniu społecznemu. Komisja Europejska, Bruksela, 03.03.2004.
Ustawa z 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U. Nr 92, poz. 880 z późn. zm.).