Planning of
recreationin
big rest centresWzrost świadomości społeczeństwa o obowiązku regeneracji i przywracania psycho- -lizycznych sprawności organizmu rzutuje na sposób spędzania wolnego czasu, zwłaszcza w skali wypoczynku urlopowego.
Kształtujące się nowe potrzeby dotyczące wypoczynku czynnego zmuszają organiza torów wolnego czasu do szukania wzorów optymalnego ich zaspokajania.
Społeczna potrzeba programowania wolnego czasu w ośrodkach wypoczynku poby towego zadecydowała o podjęciu badań nad wzorcami spędzania wczasów w Polsce.
Badania przeprowadzone w ośrodkach wypoczynkowych FWP w okresie letnim i zimowym wykazały, że zaspokojenie tych potrzeb powinno odpowiadać zainteresowa niom, być zgodne z preferencjami i wzorami społecznymi zachowań, uzyskanymi w dro dze diagnozy środowiskowej.
Z analizy przeprowadzonych badań wynika, że struktura form rekreacyjnych powin na być zróżnicowana, dostosowana do wieku, płci i struktury społecznej badanych, obfitująca w różnorodne propozycje dotyczące wypoczynku czynnego oraz zaspokajające potrzeby wczasowiczów.
Niezwykle szybki wzrost postępu technicznego, jaki niesie z sobą wiek XX, w coraz większym stopniu zagraża biologicznemu i psychicz nemu zdrowiu człowieka.
Potrzeba psychofizycznej obrony organizmu, zagrożonego ujemnymi wpływami cywilizacji technicznej, stawia zagadnienie czasu wolnego i wypoczynku w rzędzie problemów o ważnym znaczeniu społecznym. Wzrost świadomości społecznej co do potrzeby, a nawet obowiązku ra cjonalnego wypoczywania wiąże się z docenianiem zdrowotnych walo
rów wypoczynku w kontakcie z przyrodą, w środowisku umożliwiającym organizację różnorodnych form rekreacji ruchowej.
Z rozmiarami potrzeb oraz ich jakością wiąże się konieczność akty wizacji nowych terenów, korzystnych pod względem warunków środo wiskowych, oraz tworzenia tam wielokierunkowych zespołów rekreacyj nych, przystosowanych do potrzeb masowego wypoczynku świątecznego oraz dorocznego wypoczynku pobytowego.
W 1972 roku zostało oddanych do użytku około 600 nowych ośrodków wypoczynku świątecznego, powstałych dzięki inicjatywie zakładów pra cy, instytucji i organizacji związkowych [3].
Ośrodki te bywają lokalizowane zazwyczaj w niezbyt dużej odległości od aglomeracji miejskich, często w pobliżu naturalnych lub sztucznych zbiorników wodnych lub w okolicach atrakcyjnych pod względem przy rodniczo-krajobrazowym lub zdrowotnym.
Na terenie naszego kraju posiadamy kilkaset miejscowości rekreacyj nych o różnym standardzie zabudowy i wyposażenia w urządzenia obsłu gi [2]. Stan zagospodarowania terenu i zabezpieczenia w urządzenia tu rystyczne, sportowo-rekreacyjne i kulturalno-rozrywkowe bywa w wielu ośrodkach wypoczynkowych niewystarczający i mało zróżnicowany, wy maga więc szybkich i efektywnych rozwiązań. Zachodzi więc koniecz ność uaktywnienia instytucji i placówek powołanych do organizowania wypoczynku szerokim rzeszom społeczeństwa.
Jedną z podstawowych form spędzania urlopu w Polsce jest uczestnic two we wczasach, organizowanych przez FWP, zakłady pracy i przedsię biorstwa turystyczne, dysponujące własnymi ośrodkami wypoczynkowy mi w różnych regionach kraju.
Baza wypoczynkowa (stała i sezonowa) zakładów pracy, FWP i związ ków branżowych wynosi obecnie około 400 tys. miejsc, z których w 1972 r. skorzystało w ramach wczasów 3 miliony osób pracujących i członków ich rodzin [3]. Liczba ta stanowi 25% ogółu uczestników tu rystyki pobytowej; świadczy to więc o randze problemu i potrzebie roz wiązań organizacyjno-programowych dla tego rodzaju wypoczynku urlo powego.
Obok rozbudowy ośrodków o zróżnicowanych funkcjach rekreacyj nych, należy podnieść poziom usług w kierunku zaspokajania różnorod nych potrzeb, wynikających ze wzrostu świadomości społecznej oraz standardu życiowego społeczeństwa.
W prawidłowym systemie organizacji wypoczynku, obok typowych usług, jak żywienie i noclegi, ważną rolę odgrywa zabezpieczenie atrak cyjnego programu wypoczynku, dostosowanego do zróżnicowanej struk tury odbiorców oraz ich osobistych predyspozycji.
Dobre zaprogramowanie zajęć rekreacyjnych na wczasach, zapewnia jących racjonalny i właściwy sposób wypoczywania ogromnej rzeszy ludności wyjeżdżającej na doroczny wypoczynek zależy w dużej mierze
193 od stanu i wielkości urządzeń rekreacyjno-sportowych, turystycznych i kulturalno-rozrywkowych. Bez zaangażowania specjalisty odznaczają cego się umiejętnością inspirowania, organizowania i prowadzenia róż norodnych form rekreacyjnych, dostosowanych do zainteresowań przy padkowo dobranych grup wczasowiczów, trudno jest oczekiwać właści
wej realizacji programu.
Umiejętność przeprowadzania sondażu wśród wczasowiczów, szybkie go zorientowania się w preferencjach oraz elastyczność w programowa niu zajęć i imprez rekreacyjnych powinny cechować dobrze przygoto wanego do tych zadań fachowca.
Dotychczasowy dorobek naukowy dotyczący problematyki wczasów pracowniczych, a także społeczna potrzeba programowania czasu wol nego w ośrodkach wypoczynku pobytowego nasunęła autorce myśl pod jęcia badań nad sposobami spędzania wczasów z punktu widzenia celów rekreacyjnych.
Badania przeprowadzono w domach wczasowych FWP w okresach letnim i zimowym. Za podstawowe narzędzie badawcze służył kwestio nariusz — ankieta, doręczony 500 osobom przebywającym na wczasach w okolicach górskich i nadmorskich w lipcu i sierpniu oraz 300 uczestni kom wczasów zimowych (luty — Szklarska Poręba).
512 wypełnionych i zwróconych ankiet (64% rozprowadzonych an kiet) stanowiło podstawowy materiał do opracowania zagadnienia.
Analiza zebranego materiału wykazała, że oczekiwania respondentów w odniesieniu do usług świadczonych w zakresie organizacji i zagospo darowania czasu wolnego na wczasach są różnorodne i zależne od wieku, płci, wykształcenia, zainteresowań itp. Zdecydowana większość tych oczekiwań posiada charakter konsumpcyjny; wskazuje to na ważną rolę organizatorów i instruktorów rekreacji w realizacji racjonalnego i właś ciwego sposobu wypoczywania wczasowiczów.
Wyniki badań
Najwięcej przebywa na wczasach organizowanych przez FWP osób z wykształceniem średnim. Grupa ta stanowi 62,7% ogółu wczasowiczów, dominując nad pozostałymi grupami osób z wykształceniem wyższym (25,0%) oraz osób z wykształceniem podstawowym (12,3%) (tab. I).
Spośród całej badanej populacji wczasowiczów 70,0% stanowią pra cownicy umysłowi, 22,0% pracownicy fizyczni, a 8,0% osoby nie pracu jące, tj. emeryci, uczniowie i studenci.
Podobne dane uzyskał B. Jałowiecki [1], który w badaniach przepro wadzonych na wczasach w 1969 r. stwierdził, iż w ciągu całego roku ko rzystało z wczasów 21,1% pracowników fizycznych, a w pełni sezonu, 13 Rocznik Naukowy AWF t. XIII
Tabela I — Tabl*e I Struktura uczestników wczasów letnich i zimowych według wy
kształcenia
Participation in vacation according to education
Wykształcenie Wczasy Ogółem
letnie zimowe
podstawowe 18,3 6,2 12,3 .
średnie 63,4 62,0 62,7
wyższe 18,3 31,8 25,0
w okresie lipca i sierpnia, średni odsetek tych pracowników wynosił za ledwie około 16,0%.
Mimo rozwijanej popularyzacji wczasów wśród osób pracujących fi zycznie, wciąż jeszcze ich udział we wczasach jest niewielki.
Ludzie młodzi, do trzydziestego roku życia, tworzą na wczasach naj liczniejszą grupę wśród całej badanej populacji wczasowej (46,8%), pra wie że połowę respondentów (tab. II). Ci młodzi ludzie, biorący udział
Tabela II— Table II Zależność struktury wieku i płci uczestników wczasów od pory roku
Age and sex of the examined people and the seasons of the year
Pory Płeć Wiek
roku kobiety mężczyźni 20—29 30—39 40—49 50—59
Lato 56,7 43,3 43,6 23,6 23,6 9,2
Zima 58,5 41,5 50,0 35,8 12,2 2,0
w zorganizowanych formach wypoczynku pobytowego, mogą być podat nym materiałem z punktu widzenia ingerencji organizatorów w zakresie kształtowania prawidłowych nawyków wypoczywania.
Kształtowanie tych nawyków ma duże szanse powodzenia, gdyż w swych wypowiedziach respondenci twierdzili, że często przebywają na wczasach FWP. Z analizy materiału wynika, że w ostatnich dziesięciu la tach we wczasach organizowanych w porze letniej uczestniczyło ogółem 64,0% badanych, a 45,7% osób przebywało na wczasach w zimie. Dokład niejsze dane dotyczące częstotliwości tych wyjazdów podaje tabela III. Wzrost zainteresowań wczasami w okresie zimowym obserwuje się w grupie osób z wykształceniem wyższym. Ma to niewątpliwy związek z uprawianiem sportów i turystyki zimowej w większym stopniu przez tę grupę społeczną niż pozostałe. Jest to zresztą jedyna grupa, w której liczebną przewagę mają mężczyźni (64,5%) nad kobietami (33,5%), gdyż poza tym zarówno na wczasach letnich, jak i zimowych przeważają ko biety (tab. II).
195 Tabela III — Table III Preferowana pora roku i częstotliwość wyjazdów na wczasy w ostatnich 10 latach
The season liked best and freguency of outings in the last 10 years
Pory roku Częstotliwość wyjazdów
lato zima lato zima
1—3 4—6 7—10 1—3 4—6 7—10
Respondenci przebywa
jący na wczasach w lecie 68,1 32,5 58,6 34,5 6,9 83,6 7,8 2,6
Respondenci przebywają
cy na wczasach w zimie 60,0 58,9 62,4 21,4 16,2 69,6 21,7 8,7
Z wczasów organizowanych przez FWP korzystają pracownicy i człon kowie ich rodzin z całego terytorium naszego kraju. Jednakże stopień uczestnictwa bywa rozmaity, w zależności od rangi zamieszkiwanej miej scowości. Zagadnienie to ilustruje tabela IV.
Tabela IV — Table IV Uczestnictwo we wczasach w zależności od miejsca zamiesz
kania
Participation in vacation according to permanent address
Pory roku
Miasta
wojewódz
kie powiatowe inne Wieś
Lato 35,6 42,6 15,8 6,0
Zima 56,4 24,6 10,3 8,7
Połowa badanych wczasowiczów jeździ na wczasy samotnie. Pozos tali przebywają na wczasach razem ze współmałżonkiem, z dziećmi lub z całą rodziną. Liczbowo przedstawia się to następująco:
44,5% respondentów przyjeżdża na wczasy samotnie,
30,3% " spędza wczasy z małżonkiem,
10,1% " zabiera z sobą dziecko lub dzieci,
15,1% " przebywa na wczasach z całą rodziną.
Nieliczni tylko wczasowicze mają gotowy program, który zamierzają realizować w trakcie pobytu na wczasach. Tylko 5,6% osób uważa, że nie ma potrzeby, by ośrodek wczasowy zajmował się organizacją czasu wolnego wczasowiczów. Pozostali chcieliby uczestniczyć w rozmaitych zajęciach i imprezach, a przede wszystkim w imprezach o charakterze ruchowym, głównie w turystycznych i sportowych. Respondenci postulu ją również organizację zajęć rekreacyjnych oddzielnie dla dorosłych i dzieci.
Wydaje się, że badane osoby doceniają znaczenie aktywności rucho wej podczas wypoczynku.
oto wyniki wypowiedzi respondentów: z rr 50,5% 68,0% osób II wczasów u 34,7% 24,5% 14,8% 7,5% II II II II II II osób osób wczasów wczasów
zimowych wypoczywa najlepiej, biorąc zimowych udział w zajęciach opartych
na dużej ilości ruchu;
wypowiedziało się za ograniczoną ilością ruchu w wypoczynku wypoczywa najlepiej bez zbytniego
Z Z
Analiza wzorców zachowań wczasowych wykazała zdecydowany pry mat turystyki we wszelkich jej przejawach. Największą popularnością na wczasach tak w lecie, jak i w zimie cieszą się wycieczki piesze, o ich organizację ubiegało się 75,8% uczestników wczasów letnich i 81,0% res pondentów przebywających na wczasach zimowych.
Pokaźną liczbę amatorów mają wycieczki autokarowe. W okresie let nim za tą formą wypoczynku wypowiedziało się 61,8% respondentów, a w zimie 45,6%.
letnich letnich letnich
zimowych angażowania się ruchowo
Dużym zainteresowanień cieszy się również turystyka narciarska, którą na wczasach w grupach zorganizowanych pragnie uprawiać 32,5% ankietowanych. Liczby te świadczą o wysokiej randze imprez turystycz nych, organizowanych w ramach wypoczynku pobytowego.
Jakkolwiek bardzo wyraźnie uwydatnia się preferowanie form turys tycznych w lecie i zimie na tle pozostałych zainteresowań czynnymi for mami wypoczynku, to jednak owe zainteresowania wzmagają się głównie w czasie pobytu na wczasach, ze względu na dostępność i łatwość upra wiania tej formy rekreacji.
W ciągu całego roku respondenci stosują również tę formę ruchu w wypoczynku, lecz w znacznie mniejszych rozmiarach. Oto wyniki wy powiedzi respondentów na ten temat:
5,7% respondentów realizuje program turystyczny w każdy wolny dzień od pracy;
uprawia turystykę 1 raz na miesiąc; bierze udział w imprezach turystycznych 5—6 razy w roku;
ma kontakt z turystyką 1—2 razy w roku; nie interesuje się turystyką lub nie ma na 11,4% 18,6% 30,6% 35,7% II II II rr nią czasu.
Spośród osób wypowiadających się za uprawianiem turystyki wielu posiada własny sprzęt turystyczny, a mianowicie:
28,7% — posiada namiot
18,8% — posiada własny śpiwór 29,7% — posiada materac turystyczny 18,6% — posiada kuchenkę turystyczną