Training professional phisical education
teachers
in the
selected regionsin the
southof
PolandProblemem podstawowym była próba oceny przygotowania zawodowego nauczycieli wychowania fizycznego w wybranych rejonach Polski południowej. Badaniami, które dostarczyły materiału do analizy, objęto 655 nauczycieli z terenu Katowic, Tarnowskich Gór, Będzina i powiatu, Sosnowca, Rzeszowa, Nowego Targu i powiatu, powiatu myśle nickiego oraz z powiatu zamojskiego. W pracy użyto kwestionariusz — ankietę i zasto sowano metodę wywiadu. Analiza uzyskanego materiału pozwoliła wysnuć wnioski, które mogły stać się przyczynkiem do oceny przydatności absolwentów wyższych uczelni wychowania fizycznego do pracy dydaktyczno-wychowawczej w szkole. Wyniki prze prowadzonych badań zwróciły uwagę na pewne niedomogi w procesie kształcenia nauczycieli, zwłaszcza w zakresie przygotowania metodycznego i organizacyjnego. Wy kazano również nieodpowiednie wyposażenie szkół podstawowych w urządzenia i sprzęt sportowy oraz słabe samokształcenie zawodowe nauczycieli.
Problem rozwoju kultury fizycznej polega w dużej mierze na podnie sieniu nauczania wychowania fizycznego u jego podstaw, czyli przede wszystkim na szczeblu szkolnictwa. Z zagadnieniem tym wiąże się, oczy wiście, przygotowanie nauczycieli wychowania fizycznego do wykony wanego zawodu. Wiadomo również, że skoro zakres działania nauczy cieli wychowania fizycznego ma być coraz większy i pełniejszy, przygo towanie ich do pracy zawodowej powinno być dokładniejsze i w miarę możności stale uzupełniane. Wraz z rozwojem kultury fizycznej i sportu, przenikających coraz bardziej różne dziedziny życia i działalności czło wieka, wzrosło zapotrzebowanie na nowe kadry o wszechstronnym przy gotowaniu zawodowym.
Rozwój szkolnictwa podstawowego spowodował wzrost zapotrzebowa nia na wysoko kwalifikowane kadry specjalistów w dziedzinie wychowa nia fizycznego.
Tematem niniejszego doniesienia jest próba przeprowadzenia analizy przygotowania zawodowego nauczycieli wychowania fizycznego w wy branych rejonach Polski południowej. Starano się także znaleźć odpo wiedź na pytanie, w jakim stopniu przygotowanie nauczyciela i jego oso biste zainteresowanie mają wpływ na poziom' wychowania fizycznego młodzieży.
Drogą wiodącą do celu jest analiza ankiety, która została przesłana do wszystkich aktualnie pracujących nauczycieli wychowania fizyczne go w szkołach badanego terenu. Ankieta składała się z czterech części. Pierwsza część zawierała pytania odnoszące się do osoby nauczyciela i dotyczące wykształcenia, typu ukończonych studiów (szkoły), miejsca pracy, przynależności do organizacji politycznych i społecznych, a także pełnionych funkcji administracyjnych oraz stosunku nauczyciela do wy konywanego zawodu.
. Część .druga zawierała zasadnicze wypowiedzi na temat trudności, jakie wyłoniły się w pierwszych miesiącach pracy, działalności politycz nej, społecznej i sportowej podczas pobytu na studiach oraz w szkole.
Pytania zawarte w trzeciej części dotyczyły warunków pracy w szko le, a także roli ośrodka metodycznego w działalności nauczyciela.
Badaniami zostały objęte tereny, w których aktualnie pracują absol wenci Studium Zaocznego dla Pracujących WSWF w Krakowie. Przepro wadzono je na terenie Katowic, Będzina i powiatu, Tarnowskich Gór, So snowca, Rzeszowa, Nowego Targu, powiatu myślenickiego oraz na tere- •nie powiatu zamojskiego. Wymienione obszary są bardzo zróżnicowane pod względem gospodarczo-społecznym. Miasta i powiaty śląskie mają charakter wielkomiejskich środowisk, w których wysoki poziom zagos podarowania przestrzeni wywiera niemały wpływ na charakter pracy nauczycieli oraz przekrój społeczno-zawodowy kadry wychowania fizycz nego. Większość ludności w tym regionie, około 80%, zamieszkuje w mia stach. W okręgach tych w ostatnim 25-leciu wybudowano wiele szkół. W przeciwieństwie do okręgu śląskiego, w powiecie zamojskim warunki pracy w zakresie wychowania fizycznego są bardzo ciężkie. Jeszcze ina czej przedstawia się pod tym względem sytuacja w powiatach Rzeszow- szczyzny czy w powiatach myślenickim i nowotarskim. Dwa ostatnie po wiaty położone są w regionie o odrębnych warunkach demograficznych i geograficznych, odznaczają się rozwiniętą funkcją rekreacyjno-wypo czynkową.
Wydaje się, że uzyskany materiał pozwoli wysnuć wnioski, które mo gą stać się przyczynkiem do oceny przydatności absolwentów wyższych uczelni wychowania fizycznego do pracy dydaktyczno-wychowawczej w szkole.
79
Badaniami objęto 655 nauczycieli, gdyż tyle ankiet zostało uznanych za nadające się do wykorzystania. Ankiety zbierano od listopada 1969 do kwietnia 1970 r. Analizowana grupa składała się z 333 kobiet i 322 mężczyzn. Stopień wykształcenia tych nauczycieli był bardzo zróżnico wany. Wśród ankietowanych znaleźli się absolwenci wyższych szkół wy chowania fizycznego, studiów nauczycielskich o kierunku wychowania fizycznego, a także absolwenci innych kierunków studiów wyższych i stu diów nauczycielskich.
Charakter pracy nauczyciela, skala jego wysiłku oraz twórczego od działywania na wychowanków i środowisko zależy w dużej mierze od warunków materialnych, organizacji procesu nauczania, od jego sił fizycz nych i umysłowych oraz od jego postawy moralnej. Nauczyciela obo wiązuje nie tylko posiadanie wykształcenia zawodowego, ale ciągłe po głębianie i aktualizowanie wiedzy. Kierunki pracy dydaktycznej i wy chowawczej wszystkich nauczycieli są na ogół podobne. Są jednak pew ne kierunki wybitnie różniące się od innych zarówno metodami naucza nia, jak i przede wszystkim warunkami pracy. I tak od nauczyciela wy chowania fizycznego wymaga się głównie odpowiednich zdolności orga nizacyjnych, inicjatywy, wysokiej sprawności osobistej, umiejętności adaptacji do różnych warunków pracy. Warunki działalności wycho- wawczo-dydaktycznej nauczyciela wychowania fizycznego zależą w znacznym stopniu nie tylko od przygotowania, ale i od osobistych za interesowań nauczyciela, jego pracowitości, ambicji poszerzania zakre su działalności i doskonalenia metod pracy.
Kwalifikacje zawodowe badanej populacji przedstawia tabela I. Spo-Tabela I — Table I Ankietowani nauczyciele według wykształcenia
Review of the examined teachers according to education
Rodzaje studiów Liczba nauczycieli «/o
WSWF 49 7,4
SN WF 317 48,3
Studia Nauczycielskie 86 13,2
Licea Pedagogiczne 79 12,1
Inne studia wyższe 4 0,7
Bez studiów 120 18,3
RAZEM 655 100
śród uczących wychowania fizycznego w szkołach znaczna część, bo aż 18,3%, badanych nie ukończyła studiów upoważniających ich do pracy w szkole. Najczęściej spotykanymi kwalifikacjami bywają ukończone studia nauczycielskie WF (48,3%). Pełne kwalifikacje posiada tylko 49 na uczycieli, czyli 7,4%
81 Analizując wiek ankietyzowanych nauczycieli wyodrębniono 5 grup. Do grupy pierwszej zaliczono osoby, które nie przekroczyły 25 roku ży cia: jest ich 284, co stanowi około 43% badanych. Grupa druga obejmu je osoby w wieku 25—29 lat, grupa ta liczyła 192 osoby, co stanowi 29,3%. Wynika z tego, że ponad połowa badanych 72,3% to nauczyciele młodzi, nie przekraczający 29 lat. Stan ten jest bardzo symptomatyczny dla zawo du nauczyciela wychowania fizycznego. Młody wiek nauczycieli wycho wania fizycznego wiąże się bezpośrednio z wysiłkiem fizycznym, nie zbędnym do prowadzenia lekcji. Najmniej liczna jest grupa osób liczą cych ponad 40 lat; stanowi ona 3,3% wszystkich badanych.
Rozpatrując staż pracy ankietowanych nauczycieli, stwierdzono, że najliczniejszą grupę stanowią nauczyciele pracujący w szkole mniej niż 3 lata; jest ich 266, czyli 40,6%. Przeszło połowa badanych bo 61,9%, to nauczyciele o krótkim stażu zawodowym. Z uwagi na nabywane doświad czenia sytuację taką uznać należy za niekorzystną.
Ankietowane osoby miały za zadanie wskazać braki utrudniające im pracę zarówno pod względem dydaktyczno-wychowawczym, jak i pod względem organizacyjno-sportowym. Najistotniejsze wydają się te, z ja kimi spotykają się nauczyciele na początku swojej pracy. Czas adaptacji do zawodu bywa bardzo zróżnicowany; spośród badanych jedni nauczy ciele na wciągnięcie się do pracy zawodowej potrzebowali kilku miesię cy, inni parę lat. Największy (32,3%) odsetek stanowili nauczyciele, któ rzy po upływie 1 roku pracy w szkole stawali się pełnowartościowymi nauczycielami wychowania fizycznego; niektórzy dopiero po kilku la tach nabywali odpowiednich doświadczeń.
Bardzo pomocna w szybkim opanowaniu wiedzy i umiejętności facho wych jest literatura pedagogiczna. Na podstawie uzyskanych danych można stwierdzić, że 48,7% nauczycieli pragnie podnieść swe kwalifika cje zawodowe, wyrażając chęć ukończenia studiów wyższych w szkołach wychowania fizycznego, 9,8% pragnie studiować biologię, 8,4% pedago gikę, 5,7% geografię, 3,8% matematykę, 3,6% historię.
Charakterystyczne jest to, że zdecydowana większość pragnie podjąć studia o charakterze pedagogicznym, niezależnie od wybranego kierun ku. Wyniki pracy nauczyciela wychowania fizycznego zależą nie tylko od jego kwalifikacji zawodowych, jego chęci i zaangażowania się, lecz prze de wszystkim od warunków w miejscu pracy. Nauczyciel, mimo dużego zapału do pracy, nie osiągnie wyników na większą skalę, jeśli nie dyspo nuje odpowiednią bazą w postaci boisk, sali i sprzętu sportowego. Dobrze urządzone boisko, pełne wyposażenie w sprzęt sportowy oraz w miarę możliwości odpowiednia sala gimnastyczna są nieodzowne do realizacji programu wychowania fizycznego i sportu oraz do dalszego ich rozwoju. W wielu szkołach stan urządzeń sportowych, niestety, wciąż jest jeszcze nieodpowiedni. Najczęściej bywają niezadbane lub niedostatecznie urzą- Izone boiska przyszkolne, a także sprzęt sportowy wykazuje braki. Wy-6 Rocznik Naukowy AWF t. XIII
Tabela III — T a b 1 e III Wyposażenie szkół w urządzenia sportowe
Sport eguipment in schools
Regiony Ogólna ilość szkół , Sale gimna styczne
Boiska Lodowiska Pływanie
Szkoły bez sal gimnastycz nych ilość »/o Będzin 28 20 18 9 4 8 29 Powiat będziń-ski 65 42 52 18 4 23 40 Katowice 81 68 61 29 8 13 16 Sosnowiec 97 76 97 31 18 29 22 Rzeszów 75 45 65 18 4 30 40 Powiat Tarnów-skie Góry 53 42 42 — 11 2.1 Powiat zamojski 76 5 59 — — 61 93 Powiat myślę-nicki 51 28 36 16 3 23 45 Powiat nowo-tarski 80 33 60 26 3 47 59
posażenie szkół w obiekty sportowe w objętych badaniami regionach ilu struje tabela III.
Opinie pozytywne na temat wyposażenia szkół w sprzęt sportowy wy razili głównie badani z terenów Śląska; stan sportowy bazy przyszkolnej ocenia się tam jako bardzo dobry i wystarczający. Na terenach słabiej zurbanizowanych wiele szkół nie jest odpowiednio wyposażonych w sprzęt sportowy. Dane te szczegółowo ilustruje tabela IV.
Wyniki przeprowadzonych badań wskazały na to, że obok
umiejęt-Tabela IV — Table IV
Wyposażenie szkół w sprzęt sportowy w opinii nauczycieli Sport equipment in schools according to achers' opinions
Rejony " Ocena wyposażenia Bardzo dobre Wystar czające ) Słabe Nie dostateczne
Ilość »/o Ilość % Ilość »/o Ilość % Będzin 28 37,8 26 35,2 18 24,3 2 2,7 Katowice 11 12,9 44 51,8 27 31,8 3 3,5 Sosnowiec 8 13,4 40 66,6 4 6,6 8 13,4 Rzeszów 6 8,0 24 32,0 28 37,4 17 22,6 Powiat zamojski 3 3,2 27 29,0 49 52,7 14 15,1 Powiat myślenicki 10 10,5 11 11,5 51 53,7 23 24,3 Powiat nowotarski 1 17 17 21,2 36 45,0 26 32,6
83 ności organizacyjnych, dydaktycznych i wychowawczych, które w dużej mierze rozwijają się w miarę doświadczenia pedagogicznego, nauczy ciel powinien wynieść z uczelni przede wszystkim wiadomości i umiejęt ności fachowe oraz zamiłowanie do wykonywanego zawodu. W wyniku analizy zebranego materiału ankietowego nasuwają się wnioski o ko nieczności podjęcia zabiegów w kierunku do podniesienia poziomu wy chowania fizycznego w szkołach. Należałoby więc przede wszystkim:
1) zatrudniać w szkołach w większym stopniu niż obecnie nauczycie li o pełnych kwalifikacjach w dziedzinie wychowania fizycznego;
2) stworzyć w trybie studiów zaocznych odpowiednie warunki nau czycielom pragnącym uzupełnić wykształcenie w dziedzinie wychowania fizycznego;
3) dla podniesienia wyników sportowych powierzyć specjalistom na uczanie wychowania fizycznego już od pierwszej klasy szkoły podstawo wej;
4) zwiększyć ilość sal gimnastycznych i boisk sportowych, zwłaszcza w powiatach myślenickim, nowotarskim i zamojskim;
5) nie obciążać nauczycieli wychowania fizycznego nauczaniem do
datkowych przedmiotów, co pozwoli im na znacznie szersze zajęcie się problemami wychowania fizycznego i sportu w szkole;
6) dla podniesienia wyników w zakresie wychowania fizycznego w szkole zalecić nauczycielom korzystanie w większym stopniu z naj nowszych źródeł i materiałów szkoleniowych oraz bogatej literatury fa chowej i czasopism przy przygotowywaniu się do zajęć.
Piśmiennictwo
[ljBolkowski A., Nauczyciel, jego miejsce i rola w społeczeństwie. Ruch Pedago giczny, 1966, nr 1.
[2] G r o c h a 1 J., Problem przydatności absolwentów wyższych szkół wychowania fizycznego do pracy dydaktyczno-pedagogicznej w szkole. Rocznik Naukowy WSWF, t. III, Kraków.
[3] G r o c h a 1 J., W sprawie przygotowania absolwentów wyższych szkół wychowania fizycznego do pracy w szkole. Wych. Piz. i Hig. Szkolna, 1965, nr 7—8.
[4] Jaxa-Bykowski, O godności stanu nauczycielskiego. Kraków 1928. [5] K o z ł o w,s k i J., Nauczyciel a zawód. Warszawa 1966.
[6] K o z ł o w s k i J., Analiza i ocena pracy nauczyciela w szkole. Warszawa 1966. [7] Krawczyk M., Postawa nauczyciela wychowania fizycznego w szkole. Kult. Piz.,
1958, nr 9.
npo<J>eccnoHaJibHoe noAroroBJieHHe ymuejieił <|)H3HHecKoro BOcnmaHHH
B CBeTe HCCJieAOBaHHH
PE3IOME
Ochobhłim BonpOcoM óbwia nonbiTKa oijeHKH npo4>eccHOHaJibHoft no/iroTOBKn ymneneft 4>H3HHeCKOrO BOCnHTaHHH B Bbl6paHHbIX paftOHaX lOłKHOft rloJIblllH. RcCJieAOBaHHHMH, KO- Topbie CbiJiH MaTepnajioM aah aHaJiH3a, oxBaTieno 655 yunTe/ieft H3 ropowa KaTOBHue, Tap- HOBCKe Typa, BeHA3HH n noBBT, CocHOBeu, JKernyB, Hobh Tapr u iiobjit, a Toate MbicJie- HHIJKHH H 3aM0HCKHH nOBHTbl.
B paóoTe npHMeHHJicH mctoa aHKerapoBaHHa u onpoca. AHajiH3 noAyneHHOro MaTe- pna.ua iio3bojihji CAćJiaTb bmboah, Koropbie CTaHOBHJiHCb AonoAHHTejibHbiM MaTepnajioM A.isi oiieHKH npnroAHOCTH BHnycKHHKOB By3OB 4>n3mecKoro BocnmaHHH b nejiarorHMecKoii u yaeónoH paóoTe b niKOJie. Pe3yjibTarbi H.ccjieAOBaHHH ofipaTHJiH BHHMaHHe Ha HeKOTopbie HeAOCTaTKH b nponecce o6yneHHsi yHHTejieft (ocofieHHo b hx MeTOAHnecKoń h opraHH3aitHOH- hoh noAroTOBKe), HeAOCTaTOHHoe oóopyAOBaHHe HanaAbHbix uikoa cnopTHBHbiM. HHBeHTa- peM h npo(j>eccHOHaJibHoe caMOo6pa3OBaHHe ynHTejieft.
Training Professional physical-education teachers in the selected regions in the south of Poland
SUMMARY
The purpose of this paper is to evaluate the professional efficiency of physical edu- cation teachers in the south of Poland. 655 persons were examined.
The author used a special ąuestionnaire and personal interview. The analysis of the collected data lead to the conclusions which contributed to our knowledge of the effi ciency of physical education graduates in their didactic-educational activities as teachers.
The results obtained indicated some shortcomings in the education of physical- -education teachers, particularly in the field of methodology and organization.
Sport eąuipment in the elementary schools was found to be inadeąuate and the teachers' further self-education unsatisfactory.
AKADEMIA WYCHOWANIA FIZYCZNEGO W KRAKOWIE
XIII ROCZNIK NAUKOWY 1975
Jerzy Kołodziej
Instytut Nauk Biologicznych Akademii Wychowania Fizycznego w Krakowie