Propozycje ochrony

W św ietle pow yższych rozw ażań p ostępujące odw odnienie obiektów na skutek ogólnego obniżenia poziom u w ody gruntow ej w yw ołanego czynnikam i an tro p o g en icz­ nym i (m elioracje) i naturalnym i (zm niejszone opady w ciągu ostatniej d ekady), należy uznać za negatyw ne. Ich rola ja k o użytku ek o lo g iczn eg o je s t bow iem zw iązana b e z ­ w zględnie ze stanem stosunków hydrologicznych. Ich ja k o ść o d działyw uje na obieg w ody, przez to m aterii (m .in. p ierw iastków biogennych), energii oraz m a bezpośredni w pływ na zb io ro w isk a roślinne. Te z kolei, w zależności od rodzaju stanow ią w iększą lub m niejszą barierę p rzeciw działającą eutrofizacji w ód. W zw iązku z tym należałoby podjąć działania po d trzy m u ją ce i p rzy w racające proces torfotw óczy celem zapobieżenia

Z B I O R N IK I A K U M U L A C JI B IO G E N IC Z N E J N A P O Ł U D N IE O D J E Z IO R A L E D N IC A

305

p ostępującej degradacji całego ekosystem u oraz system atycznem u ubytkow i m aterii organicznej. M ożliw e je s t utrzym anie sztucznie p odw yższonego naw odnienia terenu p oprzez budow ę system u zastaw ek. G odna uw agi je s t pro p o zy cja w sp ieran ia rozw oju zespołów o lszynow ych. B yłoby to zbieżne z naturalnym i tendencjam i istniejącym i w analizow anych użytkach.

Z d ecy d o w an ie należy zapobiegać tw orzeniu dzikich w ysypisk śm ieci i nielegalnych zrzutów ścieków gdyż, p om ijając ju ż w zględy estetyczne, zagrożony zostaje pierw szy p oziom w ód podziem nych. W przypadku substancji n ie ulegających b iodegradacji n a­ stępuje trw ałe zatru cie poziom u w odonośnego, tego sam ego, który zasila liczne studnie przydom ow e.

W zw iązku z tym , że ob iek t nie nadaje się do u ży tk o w an ia ro ln ic zeg o (bardzo n iew ielk a p ro duktyw ność) i m a je d n o c z e śn ie negatyw ny w pływ na pro d u k ty w n o ść sąsiednich ag rocenoz (straty brzegow e), należałoby pow iadom ić o tym w łaścicieli. O dpow iednim bodźcem , ja k zaw sze, byłoby zniesienie podatku od n ieużytków w części dotyczącej u żytków ekologicznych, gdyż je s t on je d n ą z przyczyn d ążenia do u n ice­ stw ie n ia siedlisk m arginalnych. W tedy dopiero m ożna żądać i egzekw ow ać resp ek to ­ w anie ochrony u żytków ekologicznych przed ich „zaoraniem ” .

N ajogólniej rzecz ujm ując ekosystem torfow iskow y należy do układów ek o lo g i­ cznych niespraw nych. Po przekroczeniu pew n eg o progu „zakłóceń” układ przechodzi z ak u m ulacyjnego w degradacyjny. N ie m a innej drogi. S tabilizacja tego ekosystem u p o leg a n a je g o nieustannym rozw oju — akum ulacji m aterii organicznej. I ty lk o w tedy m o żn a spełniać sw oje funkcje w krajobrazie. W przeciw nym razie sk azan y je s t na zagładę ze sz k o d ą dla całej zlew ni. A w szystko w tej chw ili ku tem u zm ierza.

L IT E R A T U R A

A b b y B ., B erg lu n d B .E ., 1986: C h a r a c te r iz a tio n o f p e a t a n d la k e d e p o s i t s , w : „ H a n d b o o k o f H o lo c e n e p a le o - e c o lo g y and p a le o h y d r o lo g y ” , red. B .E .B er g lu n d . John W ile y an d S o n s , 1 - 8 6 ,

B a rtk o w sk i T ., 1957 : R o z w ó j p o l o d o w c o w e j s i e c i h y d r o g r a fic z n e j w W ie lk o p o ls c e Ś r o d k o w e j, Z N U A M : G e o ­ g ra fia , z. 1, B a rtk o w sk i T ., 196 7 : O f o r m a c h s tr e f y m a r g in a ln e j n a N iz in ie W ie lk o p o ls k ie j, P ra ce K o m is ji G e o g r .-G e o lo g . P T P N , t. 7 , z. 1, C h o iń s k i A ., 1988: W y b r a n e z a g a d n ie n ia z li m n o l o g i if iz y c z n e j P o ls k i, W y d . N a u k . U A M w P ozn a n iu D ą b r o w s k i S t., 19 8 5 : D o lin a k o p a ln a z in te r g la c ja łu m a z o w ie c k ie g o w W ie lk o p o ls c e Ś r o d k o w e j, B iu l. In st. G e- o l., 3 4 8 , D ą b r o w s k i S t., 1990: W a ru n k i o c h r o n y w ó d p o d z ie m n y c h z b io r n ik a W ie lk o p o ls k ie j D o lin y K o p a ln e j, A rch . P rzed . G e o lo g , w e W r o c ła w iu , O d d z. w P o zn a n iu , D r z y m a ła S ., М о с е к A ., 19 88 : P o k r y w a g l e b o w a p o w s c h o d n ie j s tr o n ie J e z io r a L e d n ic k ie g o , S L 1, s. 2 3 3 - 2 3 8 D z ie n n ik U s ta w R P N r 1 1 4 z d n ia 1 2 .1 2 .1 9 9 1 , W a rsz a w a , G ro sse-B r a u c k m a n n G ., 1961 : Z u r T e r m in o lo g ie o r g a n o g e n e r S e d im e n te , G e o l. Jb ., B a n d 7 9 , G ro sse-B r a u c k m a n n G . ,1 9 9 0 : A b la g e r u n g e n d e r M o o r e w : „ M o o r - u n d T o rfk u n d e" , Stuttgart K o c is z e w s k a - M u s ia ł G ., 19 88 : S u r o w c e m in e r a ln e c z w a r to r z ę d u , W y d . G e o lo g ., W arsz a w a , K o za r sk i S ., 1 9 6 2 .R e c e s ja o s ta tn ie g o z lo d o w a c e n ia z p ó łn o c n e j c z ę ś c i W y s o c z y z n y G n ie ź n ie ń s k ie j a k s z t a łt o ­ w a n ie s i ę p r a d o l in y N o te c i-W a r ty , Pr. K o m . G e o g r .-G e o lo g . P T P N , t. 2 , z. 3 , P o zn ań K o zarsk i S ., 19 6 3: O p ó ź n o g l a c j a ln y m za n ik u m a r tw e g o lo d u w W ie lk o p o ls c e Z a c h o d n ie j, B F n P Z 11, 1 9 6 3 , K ruk M ., 1991 : Z n a c z e n ie to r fo w is k w k r ą ż e n iu s k ła d n ik ó w m in e ra ln y c h w k r a j o b r a z ie , W E z . 2 , K u lc z y ń sk i Z ., 1 9 3 9 /4 0 : T o r fo w is k a P o le s ia , 1. 1 i II, K ra k ó w ,

306

O k r u sz k o H ., 19 83 : Z r ó ż n ic o w a n ie w a r u n k ó w h y d r o lo g ic z n y c h m o k r a d e ł w a s p e k c ie ich m e lio r a c ji, W iad . I M U Z , 15, 1, 1 3 - 3 1 ,

O k r u sz k o H ., O ś w it J., 1991: H y d r o lo g ic z n y p o d z i a ł to r fo w is k w u ję c iu S .K u lc z y ń s k ie g o , B iu l. „ T o r f’, nr 1 /2 /1 0 7 /1 0 8 /9 1 ,

O la c z e k R ., 1990: S ie d lis k a m a r g in a ln e w s y s te m ie k la s y fik a c ji g r u n tó w i p r o b l e m u ż y tk ó w e k o lo g ic z n y c h , w : „ U ż y tk i e k o lo g ic z n e w krajob razie r o ln ic z y m ” , S G G W w W a rsz a w ie,

R y s z k o w s k i L ., M a r cin ek J., K ęd zio ra A ., 1990: O b ie g w o d y i b a r i e r y b io g e o c h e m ic z n e w k r a jo b r a z ie r o ln i­

c z y m , W y d . N a u k . U A M , P ozn a ń ,

S k o c z y la s J., 19 8 9: B u d o w a g e o lo g ic z n a i s u r o w c e m in e r a ln e r e g io n u j e z i o r a L e d n ic k ie g o , S L 1, s. 2 0 9 - 2 2 4 S u c c o w M ., 1987: Z u r E n tsteh u n g u n d E n tw ic k lu n g d e r M o o r e d e r D D R , Z e itsch rift fe u r G e o lo g is c h e W is s e n ­

s ch a ften , h. 3 , b. 5,

S z a fe r W l., K u lc z y ń sk i S t., P a w ło w s k i В ., 197 8 : R o ś lin y p o ls k ie , 1 . 1 i II. P W N W arsz a w a ,

T o b o ls k i K ., 1994: G e n e ty c z n a i n ie g e n e ty c z n a k la s y fik a c ja c z w a r to r z ę d o w y c h o s a d ó w b io g e n ic z n y c h w : P od ­ rę cz n ik s e d y m e n to lo g ii pod red. E .M y c ie ls k ie j- D o w g ia łło (w d ruku), 11

T o b o ls k i K ., 19 9 0 : W s tę p d o p a l e o e k o lo g i i L e d n ic k ie g o P a r k u K r a jo b r a z o w e g o , P ozn a ń ,

T o lp a S ., P a łc z y ń s k i l A ., J a sn o w sk i M ., 1 9 6 4 : P r o je k t n o w e j k la s y fik a c ji to r fó w w o p a r c iu o m e to d ę f i t o s o c j o -

lo g ic z n ą ,

T o łp a S ., P a łc z y ń s k i A ., J a sn o w sk i M „ 196 7: S y s te m d e r g e n e tis c h e n K la s s ifiz ie r u n g d e r T o r fe M itte le u r o p a , Z e s z y t y P r o b le m o w e P o d s ta w N a u k R o ln ic z y c h , z . 7 6 ,

W a s y lik o w a K ., 197 3 : M e lo d y k a b a d a ń o s a d ó w c z w a r to r z ę d o w y c h , W y d . G e o l. W a rsz a w a , W ię c k o w s k i K ., 1966: O s a d y d e n n e j e z i o r a M ik o ła js k ie g o , Pr. G eo gr. IG P A N , nr 5 7 , 1 - 1 12,

W ię c k o w s k i K ., 197 8 : B o tto m d e p o s its o f L a k e s in d iffe r e n t r e g io n s o f P o l a n d (th e ir th ic k n e s s e s a n d r a t e s o f

a c u m u la tio n s ), P A H 2 5 , 112, 1 8 3 - 4 8 9 ,

W o jc ie c h o w s k i I„ 198 7: E k o lo g ic z n e p o d s t a w y k s z ta łto w a n ia ś r o d o w is k a , P W N W a rsz a w a , Ż m u d z iń sk i L ., P ę c z a ls k a A ., 1984 : S ło w n ik h y d r o b io lo g ic z n y , P W N W a rsz a w a ,

Ż urek S ., 198 7: Z ło ż a t o r fo w e P o ls k i n a t le s t r e f to r fo w y c h E u r o p y , IG iP Z , D o k u m e n ta c ja G e o g r ., z . 4 , Ż urek S ., 199 0 : Z w ią z e k p r o c e s u z a to r fie n ia z e le m e n ta m i ś r o d o w is k a p r z y r o d n i c z e g o W s c h o d n ie j P o ls k i,

R o c z . N au k R o i., t. 2 2 0 , W a rsz a w a .

A K K U M U L A T I O N S B E C K E N B IO G E N E R S E D IM E N T E S Ü D L I C H D E S L E D N I C A -S E E S

Z u s a m m e n f a s s u n g

In d en Jahren 1 9 9 1 /9 2 sin d in d er sü d lic h e n V e rlä n g e ru n g d e s L e d n ic a -S e e s g e o lo g is c h -h y d r o lo g is c h e F o rsc h u n g en d urch g efü h rt w o r d e n . D ie s e s G e b ie t s ü d lic h d er Straß e P o z n a ń -G n ie z n o u m fa ß t e in e F lä c h e von e t w a 4 0 ha. Z w is c h e n d en H ü g e ln , d eren G e n e s e n o ch n ich t g a n z g ek lä rt ist, b efin d e n s ic h z w e i M u ld e n , d ie m it Ä c k e rn , W ie s e n , G e b ü sc h e n u nd S u m p fla n d b ed eck t sin d . D e r H ö h e n u n ter sch ie d in d ie s e m G elä n d e ist m it e t w a 5 b is 15 M etern n ich t seh r b ed eu ten d . D e r F lu ß G lo w n a d u r ch sch n e id et d as grö ß er e d er b eid en B e c k e n (e tw a 2 0 h a) und en tw ä sse rt e s . D a s k le in e re B e c k e n lie g t ö s tlic h d es ersten u nd w ird d urch e in e n M e lio r a tio n sg r a b e n , d er in d ie G lo w n a flie ß t, e b e n fa lls e n tw ä sse rt. D ie U n te rsu c h u n g en er g a b e n , d aß b eid e M u ld e n m it lim n isc h e n und to r fig en A b la g e r u n g e n a u s g e fü llt sin d , a ls o e h e m a lig e U r s e e n d a rste lle n . D e r R e s t d es U r s e e s 2 is t e in seh r seich te r, v o n R ö h rich t und G e b ü sc h e n u m g e b e n e r T e ic h .

In e in g e h e n d e n U n te rsu c h u n g en w u rd en M o r p h o m e trie u nd S e d im e n tfü llu n g d er b eid e n U r seen erm ittelt. M orp h o m etrie:

D a s g rö ß er e B e c k e n 1 b este h t a u s 3 T e ile n ,

1. N ö r d lic h e s B a s s in m it t i e f a u s g e k e h lte n R in n en am ö s tlic h e n U fe r . E s ist v o m ürb rigen T e il d es U r s e e s d urch su b a q u a tisc h e S c h w e lle n getren n t; e in ig e S c h w e lle n je d o c h b ild en k le in e In seln .

2 . M ittlere s B a ssin . E s ist d a s grö ß te m it über 9 m lie fe n R in n en in d er M itte und b ild e t d a s L itoral am ö s tlic h e n und w e s tlic h e n U fer.

3. S ü d lic h e s B a s s in . A ls k le in s te s is t e s durch e in e 3 m tie f e E n g s t e lle v o m ü b rigen U r s e e g etren n t. D a s B e c k e n 2 b este h t a u s 2 T e ile n , d em H a u p tteil m it m e rid io n a lem V e r la u f s o w ie e in e r ö s tlic h e n B u ch t.

Z B IO R N IK I A K U M U L A C JI B IO G E N IC Z N E J N A P O Ł U D N IE O D JE Z IO R A L E D N IC A

307

D a s H a u p tb a ssin lie g t im n ö rd lich en T e il u nd er re ic h t e in e m a x im a le T ie f e v o n 9 ,2 m. Im s ü d lic h e n T eil b eträgt d ie grö ß te T ie f e 1 0 ,9 4 m . D ie w ic h tig s te n Param eter für d ie b e sc h r ie b e n e n M u ld e n fin d e n s ic h in T a b e lle l.

D ie A b la g eru n g en b ild en S c h lu ffe (im B e c k e n 2 n ah ezu fe h le n d ), M u d d e n u n d T o rfe . D e ren M ä c h tig k e it z e ig e n d ie A b b ild u n g e n 6 , 7 , 8 , 12 und 13. Im B e c k e n 1 g ib t e s seh r w e c h s e ln d e M u d d e a b la g er u n g en . Im L ito ra l er sch ein t z. B . K a lk m u d d e (L c 4 ) u nd im P e la g ia l re in e F ein d e tr itu sm u d d e (...) . M an kann a u ch groß e R e ste (o d er M e n g e n ? ) v o n M o llu sk e n fin d e n . D ie T o r fe w e is e n ein e n z ie m lic h h o h e n Z e rse tzu n g sg ra d au f. E s sin d v o r a lle m S c h ilf- und S e g g e n to r fe . Ä h n lic h e A b la g eru n g en fin d e n s ic h im B e c e n 2 . D ie w ic h tig s te n U n te r s c h ie d e sin d d a s V o r k o m m en e in e r L a g e v o n D y an d er B a s is im s ü d lic h e n T e il und fast u n z erse tzter B le ic h m o o s to r f in d er ö s tlic h e n B ucht.

D e r B oh rk ern V II 13 (B e c k e n 1) w u rd e b is in d ie T ie fe v o n 196 c m e in g e h e n d u n tersu ch t. H ier b estä tig t s ic h d ie b etr äch tlich e H u m ifiz ie r u n g und M in er a lisa tio n d er o b eren T o r fs c h ic h te n .

B e s o n d e r s G e w ic h t w ird a u f d ie ö k o lo g is c h e B e w e r tu n g d e s G e b ie te s g e le g t. A u fg r u n d se in e r B io t o p ­ fu n k lio n k o m m t ih m e in e e in e prim är p ro te k tiv e N u tz u n g zu . D ie v ie ljä h r ig e D is k u s s io n über d ie ö k o lo g is c h b eg rü n d e te N u tz u n g för d ie U m w e lt e r m ö g lic h t e in e G e n e h m ig u n g im R a h m e n d e s U m w e lts c h u tz e s (G e z e tz - b latt d er R e p u b lik P o len N r. 1 1 4 v o n 1 9 9 2 ). W e il e s in d ie s e m G e b ie t nur seh r w e n ig e W ä ld e r g ib t, b ild en d ie t e ilw e is e g e h ö lz b e d e c k te n M u ld e n ein e n w ic h tig e n F a k tor im ö k o lo g is c h e n G le ic h g e w ic h t d er L an d sch aft. S ie er fü lle n e in e b ed eu ten d e R o lle im S to fF k re isla u f u nd E n e rg ieflu ß u nd d ie n e n a ls b io lo g is c h e K lä rb eck en . D i e V e r fa s s e r s c h la g e n a ls S c h u tz -, P fle g e - u nd E n tw ick lu n g sm a ß n a h en vor:

— d ie R e g en era tio n d er T o rfb ild u n g — d en a b so lu te n S ch u tz d er B ru ch w ä ld er

— d ie stren g e K o n tro lle und B e g r e n z u n g d er w ild e n M ü lld e p o n ie . A b s c h lie ß e n d w ird in gek ü rzter F orm d ie Flo ra au fgru n d v o n A r ten listen (M ai b is Juni 1 9 9 2 ) v o r g e s le llt. D arau s g eh t h erv o r , daß d en H aup tan teil in d ie s e m G e b ie t z w e is c h ü r ig e W ie s e n ein n e h m e n , w ä h ren d T o rfb ild u n g nur n o ch in den B ru ch w äld e rn und d e m R ö h rich t d a s T e ic h e s (B e c k e n 2 ) sta ttfin d et. A n d en w ild e n M ü llp lä tz e n tritt e in e sy n a n th ro p e Flo ra auf.

A B B I L D U N G E N

A b b . 1. L o k a lis a tio n d er S a m m e lb e c k e n d er b io g e n is c h e A k k u m u la tio n s ü d lic h v o n d em L e d n ic a - S e e , 1 — S traß en , 2 — F e ld w e g e , 3 — B e b a u u n g , 4 — W a s s e r lä u fe und F lü s s e , 5 — L o k a lis a tio n d er S a m m e lb e c k e n

A b b . 2 . P la n d e s S a m m e lb e c k e n s N r 1 u nd L o k a lis a tio n d er T ra n sek te, 1 — B o h r lö c h e r , 2 — B ä u m e , 3 — G e b ü s c h , 4 — G ren zen v o n N u tz flä c h e n , 5 — S tra ß en , 6 — B ö s c h u n g e n , 7 — G rä b en und W a s s e r lä u fe , 8 — T e ic h e , 9 — W ie s e n , 10 — M o o r - u nd S c h ilfr o h r g e b ie te , 11 — A c k e r flä c h e n ,

12 — G eb ä u d e

A b b . 3 . P la n d e s S a m m e lb e c k e n s N r 2 und L o k a lis a tio n d er B o h r lö c h e r (E rk lä ru n gen — s ie h e A b b . 2) A b b . 4 . B o d e n stru k lu r d e s S a m m e lb e c k e n s N r 1 (H ö h e n s c h ic h tlin ie n d er B o d en stru k tu r w u rd en in m über

d e m M e e r e s s p ie g e l a n g e g e b e n )

A b b . 5 . B od e n stru k tu r d e s S a m m e lb e c k e n s N r 2 (H ö h e n s c h ic h tlin ie n d er B o d e n stru k tu r w u rd en in m U .d.M . a n g e g e b e n )

A b b . 6 . M ä c h tig k e it im S a m m e lb e c k e n N r I A b b . 7 . G y th ia m ä c h tig k e it im S a m m e lb e c k e n N r 1 A b b . 8. T o r fm ä c h tig k e it im S a m m e lb e c k e n N r 1

A b b . 9 . G e o lo g is c h e S c h n itte d urch T ra n sek te I - I V d e s S a m m e lb e c k e n s N r 1, 1 — o b ere S c h ic h t, 2 — T o rf, 3 — m o o s ig e r T o r f ( Т Ы 4 ), 4 — K a lk g y th ia , 5 — D e tr itu s g y th ia , 6 — S c h la m m , 7 — L eh m , 8 — S a n d , 9 — L o k a lis a tio n u nd N u m m e r d er B o h r u n g

A b b . 10. G e o lo g is c h e S c h n itte durch T ra n sek te V - V i i d es S a m m e lb e c k e n s N r 1 (E rk lä ru n gen — s ie h e A b b . 9 )

A b b . 11. G e o lo g is c h e S c h n itte durch T ra n sek te V I I I - X I d es S a m m e lb e c k e n s N r 1 (E rk lä ru n gen — s ie h e A b b . 9 )

A b b . 12. G y th ia m ä c h tig k e it im S a m m e lb e c k e n N r 2 A b b . 1 3 . T o rfm ä c h tig k e it im S a m m e lb e c k e n N r 2

308

A b b . 14. G e o lo g is c h e S c h n itte durch T ra n sek te A - D d e s S a m m e lb e c k e n s N r 2 (E rk lä ru n gen — s ie h e A b b . 9 )

A b b . 15. G e o lo g is c h e S c h n itte d urch T ra n sek te E - H u nd R 5 - R I 1 d e s S a m m e lb e c k e n s N r 2 (E rk läru n gen — s ie h e A b b . 9 )

A b b . 16. G e o lo g is c h e S c h n itte durch T ra n sek te R 12 - R 5 9 d es S a m m e lb e c k e n s N r 2 (E rk lä ru n g en — s ie h e A b b . 9 )