Dobrze funkcjonujące i pozy-tywnie postrzegane obszary wiejskie to wynik wielu czynników, m.in. dobrego prawodawstwa, odpowied-nich działań władz lokalnych, a także świadomości społeczeństwa lokal-nego, co do potencjału tkwiącego w dziedzictwie kulturowym regionu. Problematyka ochrony dzie-dzictwa kulturowego jest obecnie szeroko dyskutowana w środowisku konserwatorskim, które dostrzega za-grożenie przede wszystkim w niedo-stosowaniu prawa do współczesnych realiów. Łączy się to m.in. z przecho-dzeniem zabytków w ręce prywatne, a także ich komercjalizacją. Ważną sprawą jest również odpowiednia waloryzacja istniejących zasobów kulturowych3.
Jedną z metod zachowania dziedzictwa kulturowego obsza-rów wiejskich jest tworzenie sieci skansenów. Te muzea na wolnym powietrzu dają możliwość pokaza-nia życia dawnych mieszkańców wsi, ale jest to jedynie zatrzymany fragment kultury wiejskiej, będący pewnego rodzaju kreacją autorów4. Jest to wzmocnieniem dla podnie-sienia świadomości i edukacji spo-łeczeństwa, co pośrednio może dać pozytywne efekty w odniesieniu do funkcjonujących i zamieszkałych
wsi. Nie oznacza to próby tworzenia w nich kolejnych skansenów, jedynie przekonanie i upewnienie mieszkań-ców wsi, a także projektantów i decy-dentów, że lepszy standard i jakość życia nie muszą łączyć się z naśla-dowaniem wzorców podpatrzonych w miastach, albo na wyjazdach zagranicznych – inspiracji można szukać w dawnym wzornictwie, cha-rakterystycznym dla danego regionu. W wielu miejscach Polski po-dejmowane są różne inne próby uświadomienia ogółowi społeczeń-stwa wartości, często bagatelizowa-nych elementów dziedzictwa kultu-rowego wsi. Pomocne w tym mogą być katalogi, podręczniki i wzorniki, które systematyzują rozwiązania ar-chitektoniczne stosowane w różnych regionach Polski. Opracowania takie wykonano m.in. w Małopolsce5, na Dolnym Śląsku6, Opolszczyźnie7
oraz Warmii i Mazurach8. Interesują-cym przykładem może być również czeski podręcznik pokazujący, w jaki sposób podejść do projektowania zabudowy w Karkonoszach i Górach Izerskich9.
Przykładem pozytywnego dzia-łania może być także „Konkurs na najlepiej zachowany zabytek wiej-skiego budownictwa drewnianego w województwie podlaskim” orga-nizowany corocznie przez Muzeum Rolnictwa w Ciechanowcu. Od trzeciej edycji konkursu w 2007 roku wydawane są publikacje opisujące i pokazujące zgłoszone obiekty ze wskazaniem najwartościowszych z nich10. Kolejne działania
zmierza-jące do promocji tradycji regionu to inicjatywy organizowane przez Stowarzyszenie „Opolski Dom”.
Jedną z pozytywnych prób od-powiedniego projektowania nowych budynków mieszkalnych na terenach wiejskich, w zgodzie tradycją regio-nu, są konkursy na projekty takich obiektów. Można tu przytoczyć, jako przykłady trzy takie konkursy zorganizowane dla ziemi kłodzkiej, domu opolskiego i mazurskiego11. Zwycięskie projekty umieszczane są w katalogach, skierowanych do mieszkańców danego regionu, co daje możliwość wyboru odpowied-nich form budynków. Jednak dysku-syjnym jest problem, na ile można dopuszczać współczesną modyfi-kację, ponieważ trudno oprzeć się wrażeniu, że część wyróżnionych projektów jest identyczna dla tych trzech, jakże odmiennych regionów
Ochrona dziedzictwa kulturo-wego obszarów wiejskich jest reali-zowana także w ramach programu Odnowy Wsi, który funkcjonuje z powodzeniem w Polsce od roku 1997, gdy zapoczątkowano go na Opolszczyźnie12. Jest on dużym wsparciem na szczeblu lokalnym do działań związanych z programem Leader, którego oddziaływanie ma zasięg regionalny. Istotną sprawą w tym programie jest to, że kładzie się w nim nacisk na inicjatywę oddol-ną, to mieszkańcy wsi są głównymi działaczami w tym programie. Stąd odpowiednie ukierunkowanie ich poczynań, a także uświadomienie znaczenia posiadanego potencjału
tkwiącego w zachowanym dziedzic-twie kulturowym, tym materialnym i niematerialnym jest sprawą bardzo ważną. Jednym z instrumentów wsparcia w tym zakresie jest współ-praca z uczelniami. Na Dolnym Ślą-sku i Opolszczyźnie takie wsparcie od 2001 roku jest ze strony Instytutu Architektury Krajobrazu Uniwersy-tetu Przyrodniczego we Wrocławiu, gdzie wypracowano sposób wspólne-go działania środowiska naukowewspólne-go z lokalną społecznością i władzami gmin, w efekcie którego realizowano opracowania zmierzające do okre-ślenia planów rozwoju, z poszano-waniem dziedzictwa kulturowego, w tym tradycyjnego krajobrazu13. Innym działaniem pobudzającym do pozytywnej konkurencji jest organi-zowany corocznie konkurs Piękna Wieś Opolska”, czy od 2009 roku „Piękna Wieś Dolnośląska”.
Ankieta
Questionnaire
W marcu 2011 roku przepro-wadzono anonimową ankietę wśród studentów 1 roku studiów na kierun-ku architektura krajobrazu w Uni-wersytecie Przyrodniczym we Wro-cławiu. W ankiecie wzięło udział 69 osób, w tym 53 mieszkańców miast i 16 mieszkańców wsi.
Ankieta miała na celu określe-nie świadomości, sposobu myślenia i podejścia młodych ludzi do tema-tyki związanej ze wsią i jej zagospo-darowaniem. Ankietowane osoby
nie miały jeszcze na studiach zajęć z projektowania obszarów wiejskich. Część pytań umożliwiała udzielenie kilku odpowiedzi. Ankietę tę należy potraktować jako sondaż, który jedy-nie wskazuje poziom świadomości w wybranym środowisku, ze wzglę-du na niewzglę-dużą liczbę uczestników, szczególnie pochodzących ze wsi.
Na pytanie: „Z czym kojarzy Ci się wieś?” większość, zarówno mieszkańców miast, jak i wsi odpo-wiedziała, że malownicze krajobrazy i sielski wypoczynek. Wyniki ankiety pokazują, że 68% mieszkańców miast nadal kojarzy wieś z produkcją rolną, w przeciwieństwie do miesz-kańców wsi (38%). Wieś nie kojarzy się w obu grupach z niskimi standar-dami życia, obie grupy nie dostrze-gają również chaosu przestrzennego na terenie wsi (ryc. 1). Jednak ponad połowa respondentów z obu grup stwierdziła, że współczesna wieś nie jest kształtowania właściwie, co można określić jako dostrzeżenie za-grożenia (tab. 1, ryc. 2). Pocieszające jest to, że zdecydowana większość ankietowanych (ok. 90%) jest prze-ciwna zmianie charakteru wsi na miejski (tab. 1, ryc. 3).
Większość mieszkańców wsi (81%) chce nadal mieszkać na wsi,
natomiast blisko połowa miesz-kańców miast woli nadal mieszkać w mieście (tab. 1, ryc. 4). Interesujące jest to, że większość mieszkańców miasta i wsi zdecydowałby się na nowy budynek mieszkalny – miesz-kańcy miast stylizowany na wiejski (60%), natomiast wsi wybraliby nowy współczesny (50%). Do adaptacji i remontów starych budynków przy-chylniej nastawieni są mieszkańcy wsi (44%), mieszkańcy miast to nie-spełna 30% wszystkich ankietowa-nych (tab. 1 ryc. 6). Na pytanie „Czy nowa zabudowa wsi może wzorować się na projektach z katalogów ogól-nodostępnych w całym kraju?” blisko połowa mieszkańców miast (49%) odpowiedziała przecząco, natomiast tyle samo mieszkańców wsi opowie-działo się za i przeciw (38%) a jedna czwarta była niezdecydowana (tab. 1, ryc. 5). Z tego wniosek, że nie wszyscy respondenci zdawali sobie sprawę z różnic regionalnych i kon-sekwencji budowy ujednoliconych dla całej Polski obiektów. Ostatnie pytanie dotyczyło zapotrzebowania na tereny wspólnego odpoczynku we wsiach. Pozytywne jest to, że za taką koniecznością opowiedziało się bli-sko 80% wszystkich ankietowanych (tab. 1, ryc. 7).
Ryc. 1. Odpowiedzi ankietowanych na pytanie: Z czym kojarzy Ci się wieś?
(oprac. P. Filipiak)
Fig. 1. Respondents’ answers to the question: What do you associate with village?
41
Tab. 1. Zestawienie odpowiedzi na pytania z ankiety (oprac. P. Filipiak)
Tab. 1. Summary of answers to questions from the survey (by P. Filipiak)
Ryc. 2. Czy wg Ciebie współczesna wieś jest kształtowana właściwie?
Fig. 2. Do you think the modern village is shaped properly?
Ryc. 3. Czy wieś powinna zmieniać swój charakter na miejski?
Fig. 3. Should the village change its character in the city character?
Ryc. 4. Czy chciałbyś mieszkać na wsi?
Fig. 4. Would you like to live in the countryside?
Ryc. 5. Czy nowa zabudowa we wsi może wzorować się na projektach z katalogów ogólnodostępnych w całym kraju?
Fig. 5. Could be the new building development in the village modeled on projects from open -access catalogues across the country?
Ryc. 6. Jeśli miałbyś w przyszłości mieszkać na wsi to zdecydowałbyś się na budynek…
Fig. 6. If you would, in the future, live in the countryside that you take the building?
Ryc. 7. Czy we współczesnej wsi powinny znajdować się miejsca wspólnego wypoczynku w otwartej przestrzeni, np. park?
Fig. 7. Should be in the modern village places for common recreation in open space such as park?