W dniu 11 lipca br. w siedzibie Naczelnej Dyrekcji Archiwów Państwowych w Warszawie odbyło się spotkanie robocze zespołu ds. terminologii archiwalnej.
W zebraniu wzięli udział: Andrzej Biernat, Ewa Perłakowska (AP Kra-ków), Stanisław Flis (AP Gdańsk), Jacek Krochmal (NDAP) i Dariusz Ganczar (NDAP).
Na wstępie — w nawiązaniu do decyzji podjętych w czasie poprzedniego spotkania — przewodniczący omówił opracowane przez członków zespołu de-fi nicje haseł słownikowych. Zwrócił przy tym uwagę, że przedstawiona lista zawiera pierwsze wersje defi nicji i w związku z tym należy traktować ją jako
44 Słownik ICA zawiera 486 terminów, opracowanie DAT III — ok. 300, słownik pod red. W. Ma-ciejewskiej — 760, materiały zespołu ds. terminologii — 791, Rady Programowo-Wydawniczej Lek-sykonu archiwistyki polskiej — 1185, materiały ZNA — 794.
45 Opuszczono harmonogram prac oraz listę przydatnych stron internetowych.
materiał wyjściowy, który posłuży do opracowania defi nicji przeznaczonych do umieszczenia w PSA. Odnosząc się do opracowanej na potrzeby zespołu biblio-grafi i, podkreślił konieczność jej ciągłego aktualizowania o nowe, wykorzysty-wane pozycje.
Osobną przedstawioną przez S. Flisa kwestią była sprawa ochrony praw au-torskich słowników. Z dostarczonej członkom zespołu kopii artykułu prasowego („Rzeczpospolita”, nr 267 (6344), 16–17 listopada 2002) wynika, że zarówno struktura opracowania słownikowego, jak i sama zawartość słownika są prawnie chronione. Dla opracowujących PSA wynikać zatem z tego może potrzeba two-rzenia defi nicji, których konstrukcja nie stałaby w sprzeczności z prawem. Od strony praktycznej oznacza to zakaz przepisywania haseł z innych słowników oraz konieczność tworzenia hasła końcowego jako kompilacji wykorzystywa-nych źródeł. Zestaw defi nicji przedstawiony przez S. Flisa (obejmujący także opracowanie K. Komsty) jako hasła „wyjściowe” zawierał właśnie hasła, które powstały w wyniku redakcji defi nicji zawartych w różnych źródłach.
Z koniecznością kompilacji i odpowiedniej redakcji defi nicji wiąże się nie-jako problem różnic w defi niowaniu tego samego hasła w tradycji archiwalnej angielskiej i francuskiej (sytuacja spotykana w DAT II) oraz potrzeba znale-zienia polskiego odpowiednika wymienianego w DAT II hasła. Następnie głos zabrała E. Perłakowska, która przedstawiła uwagi nasuwające się jej podczas opracowywania defi nicji. Nawiązała w tym miejscu do wspomnianych różnic w defi nicjach tych samych haseł w zależności od wersji językowej i trudności związanych z dopasowywaniem polskich odpowiedników haseł z DAT II. Za-uważyła, że w trosce o prawidłowe brzmienie opracowywanych defi nicji należy przeanalizować obowiązujące przepisy archiwalne oraz analizować dostępną literaturę. Z uwagi na złożoność problemów, które ujawniają się przy próbach opracowywania defi nicji — np. fakt, iż część polskich haseł i ich defi nicji może znaleźć swoje odbicie w kilku hasłach obcych — E. Perłakowska sugerowała, aby defi nicje powstawały w wyniku szerokiej dyskusji członków zespołu. Za-znaczyła także konieczność otrzymania przez członków zespołu wskazówek od-nośnie opracowywania defi nicji słownikowych. W tym miejscu Dariusz Ganczar nawiązał do wcześniejszych ustaleń i zgłosił gotowość nawiązania w odpowied-nim czasie kontaktu z odpowiedodpowied-nim leksykografem (pracownikiem Biblioteki Narodowej, pozostającym w kontakcie z E. Rosowską).
Następnie A. Biernat, nawiązując do samej metodyki pracy członków zespo-łu, wysunął wniosek, aby na wyjściową listę haseł składały się angielskie i fran-cuskie tłumaczenia haseł z DAT II, hasła z Polskiego słownika archiwalnego pod red. Wandy Maciejewskiej oraz odpowiednich wydawnictw niemieckojęzycz-nych. Tak wybrane defi nicje winny się znaleźć zdaniem A. Biernata w odpowied-nio przygotowanym formularzu. W formularzu tym powinny się także znaleźć defi nicje alternatywne ze źródeł innych niż wspomniane wyżej, a także defi nicje powstałe w wyniku redakcji pojęć. A. Biernat zaznaczył także zasadność
rozwa-BARTOSZ NOWOŻYCKI 124
żenia zachowania oryginalnego układu DAT II i ew. dodawania — w przypadku rozbieżności pojęć polskich i obcych — odpowiedniego komentarza.
W tym miejscu E. Perłakowska zobowiązała się do dostarczenia przewodni-czącemu dokonanego przez siebie tłumaczenia francuskiej wersji defi nicji DAT II.
Ponownie podkreśliła potrzebę poszerzenia bazy haseł o pojęcia występujące tylko w archiwistyce polskiej.
W odpowiedzi na uwagi Jacka Krochmala odnośnie potrzeby poszerzenia listy haseł, D. Ganczar zaznaczył, że czynność ta powinna odbyć się po zakoń-czeniu opracowywania listy podstawowej; S. Flis wspomniał tu o ustalonym wcześniej limicie ilościowym proponowanych pojęć dodatkowych.
Zebrani wypowiadali się następnie w kwestii wykorzystania źródeł pozasłow-nikowych przy opracowywaniu defi nicji. Andrzej Biernat zwrócił uwagę na ko-nieczność zbadania obowiązujących przepisów archiwalnych. S. Flis wspomniał o konieczności przeprowadzenia przez E. Rosowską porównania haseł i defi nicji podstawowego zestawu z normą ISO w zakresie zarządzania dokumentacją.
W zakresie bieżącej pracy członków zespołu postanowiono, co następuje:
− zobligować wszystkich członków zespołu do jak najszybszego ukończe-nia prac nad defi nicjami podstawowymi,
− S. Flis zobowiązał się do opracowania formularza odpowiadającego wspomnianej wyżej sugestii A. Biernata (tzn. przypisania każdemu źródłu i wersji językowej defi nicji odrębnej kolumny / pola),
− S. Flis, w imieniu własnym oraz K. Komsty, zobowiązał się do ujednolice-nia — w terminie do wrześujednolice-nia br. — posiadanego obecnie materiału i opra-cowania na jego podstawie kompilacji defi nicji; do wykonania prac korek-torskich tak uzyskanych materiałów został zobowiązany Dariusz Ganczar,
− Dariusz Ganczar — w odniesieniu do wspomnianego rozpoznania prze-pisów archiwalnych pod kątem terminologicznym — zobowiązał się do uzyskania na potrzeby zespołu odpowiedniego zestawienia opracowanego w ZNA na polecenie J. Krochmala.
Data kolejnego zebrania zostanie uzgodniona w terminie późniejszym.
Oryg., druk, NDAP, Archiwum Zakładowe, Zakład Naukowy Archiwistyki, sygn. 585/10, s. 276–
277.
Nr 8. Sprawozdanie z działalności Zespołu ds. Terminologii Archiwalnej w 2003 r., Gdańsk, 27 lutego 2004 r.
Na mocy Zarządzenia Nr 6 Naczelnego Dyrektora Archiwów Państwowych z dnia 21 marca 2002 roku powołany został Zespół ds. Spraw Terminologii Archi-walnej w składzie: mgr Stanisław Flis (APG) — przewodniczący, Dariusz Gan-czar (NDAP) — sekretarz, Katarzyna Komsta (APG), Anna Michaś (APK), Ewa Perłakowska (APK), dr Ewa Rosowska (NDAP), dr Hubert Wajs (AGAD).
Zebrania zespołu w 2003 roku:
Pierwsze zebranie zespołu odbyło się 17 stycznia 2003 r. w siedzibie Naczel-nej Dyrekcji Archiwów Państwowych w Warszawie. Zebranie dotyczyło oce-ny dotychczasowej działalności zespołu oraz zapoznania zebraoce-nych z ustaloną w toku prac listą podstawową haseł nowego Polskiego słownika archiwalnego.
Omówiono kryteria doboru haseł. W toku dyskusji zwracano uwagę na dające się zauważyć istotne różnice w defi niowaniu tych samych haseł przez Dictiona-ry of Archival Terminology (2. edycji) oraz projekt jego 3. edycji, jak i normy ISO 5127. Omówiono też wielostronną potrzebę weryfi kacji defi nicji. W wyniku dyskusji postanowiono dopuszczać dokładne tłumaczenia ich defi nicji, z zastrze-żeniem jednak — gdyby zachodziła taka potrzeba — konieczności zaznaczania ewentualnych różnic między pojęciami polskimi a obcymi. Przedyskutowano również sprawę różnic pomiędzy defi nicjami polskimi i zagranicznymi. Podkre-ślano konieczność tłumaczenia również terminów obcych w archiwistyce pol-skiej. Dyrektor Andrzej Biernat zaakcentował konieczność zaakceptowania listy podstawowej — jako wyjściowej do podjęcia dalszych prac zespołu. Ustalono również konieczność budowy zwięzłych i krótkich defi nicji haseł. Przechodząc do spraw związanych z podziałem materiału do opracowania, S. Flis zapropo-nował, aby zachować wyłonione wcześniej grupy robocze i przekazać im listy odpowiednich haseł. Propozycja została przyjęta. Następnie H. Wajs wystąpił z propozycją umieszczania wyników prac członków bezpośrednio w formularzu umieszczonym na stronie internetowej zespołu. Podkreślił także konieczność współpracy grup tematycznych przy opracowywaniu defi nicji. Postanowiono, iż sprawą opracowania odpowiedniego formularza zajmie się D. Ganczar — we współpracy z S. Flisem. Rozpatrując kwestie kalendarza prac ustalono, że zakończenie czynności związanych z opracowaniem pierwotnej wersji haseł i defi -nicji oraz ich zestawieniem w formie łącznego wydruku (jako 1. wersji) powinno nastąpić do końca marca 2003 roku. Następnie rozdzielono listy haseł przyznane każdemu z członków zespołu do opracowania. Na zebraniu został również przy-jęty wstępny plan pracy zespołu w 2003 roku.
Drugie zebranie zespołu odbyło się 11 lipca 2003 r. w siedzibie Naczelnej Dyrekcji Archiwów Państwowych w Warszawie. Omówiono potrzebę koniecz-ności kompilacji i odpowiedniej redakcji defi nicji. Zwrócono uwagę na prob-lem różnic w defi niowaniu tego samego hasła w tradycji archiwalnej angielskiej i francuskiej (sytuacja spotykana w DAT II) oraz potrzebę znalezienia polskiego odpowiednika hasła zamieszczonego w słowniku DAT II. Omówiono również uwagi nasuwające się podczas opracowywania defi nicji. Podnoszono kwestię, iż w trosce o prawidłowe brzmienie opracowywanych defi nicji należy przeana-lizować obowiązujące przepisy archiwalne oraz anaprzeana-lizować dostępną literaturę.
Z uwagi na złożoność problemów, które ujawniają się przy próbach opracowy-wania defi nicji — np. fakt, iż część polskich haseł i ich defi nicji może znaleźć swoje odbicie w kilku hasłach obcych — E. Perłakowska sugerowała, aby
de-BARTOSZ NOWOŻYCKI 126
fi nicje powstawały w wyniku szerokiej dyskusji członków zespołu. Następnie A. Biernat, nawiązując do samej metodyki pracy członków zespołu, wysunął wniosek, aby na wyjściową listę haseł składały się angielskie i francuskie tłuma-czenia haseł z DAT II, hasła z Polskiego słownika archiwalnego pod red. Wandy Maciejewskiej oraz odpowiednich wydawnictw niemieckojęzycznych. Tak wy-brane defi nicje winny się znaleźć, zdaniem A. Biernata, w odpowiednio przy-gotowanym formularzu. W formularzu tym powinny się także znaleźć defi nicje alternatywne ze źródeł innych niż wspomniane wyżej, a także defi nicje powstałe w wyniku redakcji pojęć. E. Perłakowska zobowiązała się do dostarczenia prze-wodniczącemu dokonanego przez siebie tłumaczenia francuskiej wersji defi nicji DAT II. Ustalono, że kwestia ewentualnego poszerzenia listy podstawowej haseł słownika powinna zostać rozpatrzona po zakończeniu opracowywania listy pod-stawowej. S. Flis wspomniał tu o ustalonym wcześniej limicie ilościowym pro-ponowanych pojęć dodatkowych. Zebrani wypowiadali się następnie w kwestii wykorzystania źródeł pozasłownikowych przy opracowywaniu defi nicji, w tym porównania haseł i defi nicji podstawowego zestawu z normą ISO 5127 w zakre-sie zarządzania informacją i dokumentacją. W zakrezakre-sie bieżącej pracy członków zespołu postanowiono zobligować wszystkich członków zespołu do jak najszyb-szego ukończenia prac nad defi nicjami.
Planowane prace zespołu w 2004 roku:
Termin ukończenia prac nad pierwszą wersją defi nicji haseł uległ wydłuże-niu. Jednakże ze względu na obszerność materiału do opracowania, zaabsor-bowanie części członków zespołu pracą bieżącą w archiwach i okres urlopowy wyznaczony termin okazał się nierealny. Tylko 3 członkom zespołu udało się opracować łącznie 110 defi nicji haseł (na 372 umieszczonych na liście podsta-wowej). W 2003 roku udało się na podstawie ustalonej w toku dyskusji listy podstawowej haseł nowego słownika rozpocząć opracowywanie ich defi nicji.
Opracowano 110 defi nicji (we wstępnej 1. ich wersji — na 372 hasła umiesz-czone na liście). Na podstawie przesłanych przez członków zespołu materiałów udało się przejść do realizacji w terminie 3 etapu planu pracy46.
Oryg., druk, NDAP, Archiwum Zakładowe, Zakład Naukowy Archiwistyki, sygn. 585/10, s. 280–281.
Bartosz N o w o ż y c k i , Work on the Polish Archival Dictionary, performed by the Head Offi ce of the State Archives (Naczelna Dyrekcja Archiwów Pańswowych — NDAP) between 1974 and 2008.
The subject of Polish archival terminology is still quite lively and open, both in archival publications, and within the archivist community. This text therefore attempts to analyse and summarize the achie-vement of NDAP scientifi c teams dealing with the issue in question.
A scientifi c research team, headed by Andrzej Tomczak and dealing with archival terminology, was appointed at NDAP in 1976. According to materials preserved in the NDAP’s in-house archive, the years 1976–1978 were devoted to analysing the potential structure and defi nitions of the Polish
Di-46 Opuszczono plan pracy na rok 2004.
ctionary of Archival Terms, as well as to determining research-related needs and setting the direction of future research. The team fi nished its work in March 1978.
In 1990, sixteen years after the last edition of the Polish Dictionary of Archival Terms, NDAP’s Archival Science Department came up with a draft list of the terms to be published in the dictionary’s next edition. Compilation of the list was preceded by sending 88 questionnaires to state archives and academic centres; only 27 answers were received.
In 1999, the Archival Terminology Research Group headed by Hubert Wajs, PhD, and operating within the structures of the Archival Science Department, revisited the plan to publish the (corrected and amended) Polish Dictionary of Archival Terms. This edition was to be supplemented with necessary corrections, espe-cially those noted in reviews to the 1974 edition, as well as with terms related to the fi elds of information technology, contemporary offi ce equipment and other archival science-related disciplines.
In 2002 the Archival Terminology Research Group came up with a new set of assumptions on which the new edition of the Polish Dictionary of Archival Terms was to be based. The working version of the dictionary compiled in 2002 (the last changes being introduced in 2007), comprising 355 terms and defi nitions, along with their counterparts in English, German, French, Spanish and Russian, was the end result of the work completed by this team.
The work of the Archival Terminology Research Group came to an end as a result of an amen-dment to the NDAP Organizational By-Law, by means of which the Archival Studies Section was liquidated in 2008. Another attempt to issue a new edition of the Polish Dictionary of Archival Terms was made in 2013, when the structure of NDAP was modifi ed once again, and when the Archival Science Department was established. The duties of the newly created unit included, inter alia, initia-ting and coordinainitia-ting scientifi c and methodological efforts.
Bartosz N o w o ż y c k i , Travaux relatifs au dictionnaire polonais des archives, menés par la NDAP [Direction générale des Archives d’état] durant les années 1974–2008. La terminologie polonaise re-lative aux archives demeure problématique dans la presse spécialisée et dans le milieu des archivistes.
Le présent texte est un essai d’analyse et de résumé du travail des équipes scientifi ques au sein de la NDAP, chargées de cette thématique.
En 1976, au sein de la NDAP, a été convoquée une équipe scientifi que chargée de la terminologie relative aux archives. Ce groupe a été dirigé par Andrzej Tomczak. Les pièces préservées dans aux archives courantes de la NDAP montrent que la période de travail consacrée à l’édition suivante du Dictionnaire polonais des archives entre 1976 et 1978, a été dédiée à l’élaboration du dictionnaire et de défi nitions, à la détermination des besoins de la recherche, ainsi que la détermination des objectifs des recherches à venir. L’équipe a terminé son travail en mars 1978.
En 1990, seize ans après la précédente édition, l’Institut scientifi que d’archivistique de la NDAP a élaboré un projet préliminaire de la liste des termes de l’édition suivante du dictionnaire. Ce travail a également été précédé par l’envoi de 88 questionnaires envoyés aux archives d’état et dans les cen-tres académiques. Seuls 27 formulaires de réponse sont parvenus en retour.
En 1999, l’Equipe scientifi que chargée de la terminologie d’archives dirigée par le dr Hubert Wajs, a repris ce projet d’édition du Dictionnaire polonais des archives, dans une forme améliorée et complé-tée. Cette édition était censée être complétée et corrigée, notamment en ce qui concerne les remarques exprimées par rapport à l’édition de 1974, mais aussi par rapport à l’informatique, la bureautique moder-ne et les domaimoder-nes liés à l’archivistique.
En 2002, l’Equipe scientifi que chargée de la terminologie d’archives, a élaboré une nouvelle version de plusieurs thèmes destinée à la nouvelle édition de dictionnaire. Le résultat du travail de l’Equipe scientifi que chargée de la terminologie d’archivage constitue la version provisoire du dic-tionnaire de 2002 (les derniers changements datent de 2007), qui contient 355 termes et leurs défi ni-tions, traduite en français, allemand, espagnol, russe et anglais.
Les travaux de l’Equipe scientifi que chargée de la terminologie d’archives, se sont terminés lors d’un changement de règlement de la NDAP et de la liquidation de l’Institut scientifi que d’archivistique
BARTOSZ NOWOŻYCKI 128
en 2008. Le projet d’édition est revenu en 2013, à la faveur d’un changement d’organisation intérieure de la NDAP, ce qui a abouti à la création d’archivistique, notamment chargé de l’initiation et de la coordination des actions scientifi ques et méthodiques.
Бартош Н о в ож и ц к и й , Работы над польским словарем архивиста, проведенные Генераль-ной дирекцией государственных архивов Польши (ГДГА) в 1974–2008 годы. Вопрос польской архивной терминологии все еще жив и открыт, как в архивной прессе, так и в архив-ной среде.
Текст этой статьи представляет собой попытку проанализировать и обобщить достижения ис-следовательских групп, занимающихся этим вопросом в ГДГА.
В 1976 г. в ГДГА была собрана научно-исследовательская группа, работающая в области архивной терминологии, под руководством Анджея Томчака. Из сохранившихся материалов Ведомственного архива ГДГА следует, что работы над следующим изданием Польского сло-варя архивиста, охватывающие период 1976–1978 годов, были посвящены анализу проблемы построения словаря, выявлению исследовательских потребностей и определению направлений дальнейших исследований. Группа завершила работу в марте 1978 года.
В 1990 году, через шестнадцать лет с момента последнего издания Польского словаря ар-хивиста, Научный отдел архивоведения ГДГА разработал предварительный проект перечня терминов следующего издания. Этим работам предшествовала рассылка в государственные архивы и научные центры 88 анкет, получено было лишь 27 ответов.
В 1999 году группа, работающая в области архивной терминологии, под руководством до-ктора Хуберта Вайса, функционирующая в рамках Научного отдела архивоведения, вернулась к плану выпуска Польского словаря архивиста (с изменениями и дополнениями). Это издание должно было выйти с необходимыми поправками, в особенности теми, о которых сообщили в рецензиях к изданию 1974 г., а также с информацией об информационных технологиях, сов-ременном делопроизводстве и дисциплинах, связанных с архивированием.
В 2002 г. научно-исследовательская группа, работающая в области архивной терминоло-гии, разработала очередную версию руководящих принципов для нового издания Польского словаря архивиста. Конечным результатом работы группы, работающей в области архивной терминологии, была рабочая версия словаря 2002 года (последние изменения были внесены в 2007 г.), содержащая 355 терминов и их определений, вместе с эквивалентами на английском, немецком, французском, испанском и русском языках.
Работы научно-исследовательской группы, работающей в области архивной термино-логии, закончились вместе с изменениями организационных правил в ГДГА и ликвидацией Научного отдела архивоведения в 2008 г. Возвращение к вопросу нового издания Польского словаря архивиста стало возможным в условиях последующих организационных изменений ГДГА 2013 г., в результате которых был создан Департамент архивоведения, в сферу деятель-ности которого входили, помимо прочего, инициирование и координация научно-методической деятельности.
DARIUSZ GROT
(Warszawa, Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych)
EKSPLORACJA ZASOBÓW ARCHIWALNYCH