Prywatyzacja a interesy narodowe – argumenty zwolenników i przeciwników

Zwolennicy prywatyzacji z punktu widzenia interesu publicznego wskazują na następujące argumenty dotyczące prywatyzacji z punktu widzenia interesu naro-dowego¹⁴:

12 Dz. U. 1993, Nr 18, poz. 82.

13 Mały rocznik Statystyczny Polski 2007. Warszawa: GUS, 2007, s. 485.

14DwoŜycki A., Sobolewski H., Tłuchowski W., Restrukturyzacja, prywatyzacja i wycena przedsiębior-stwa. Poznań: Wydaw. AE, 2004, s. 97.

Prywatyzacja a interesy narodowe

• w wyniku sprzedaŜy majątku państwowego wpływy z prywatyzacji zasilają budŜet państwa;

• następuje obniŜenie wydatków z budŜetu państwa dzięki redukcji dotacji podmiotowych i przedmiotowych, np. zaprzestanie subsydiowania nieefek-tywnych, nierzadko deficytowych przedsiębiorstw państwowych;

• zmniejsza się i zmienia sposób ingerencji państwa w gospodarkę, prywaty-zacja prowadzi do demonopolizacji gospodarki i wzrostu jej efektyw-ności;

• zmianie ulega cel działania przedsiębiorstw – w odróŜnieniu od systemu gospodarki centralnie kierowanej, gdzie często działania kierownictwa przedsiębiorstwa uzaleŜnione były od państwa, w gospodarce rynkowej ce-lem przedsiębiorstwa jest dostosowywanie się do wymogów rynku;

• zmieniają się zasady odpowiedzialności za funkcjonowanie przedsiębior-stwa;

• następuje uruchomienie mechanizmów konkurencji: prywatyzacji towarzy-szy nieodłącznie konkurencja, która zmusza do skutecznego działania, a w efekcie do polepszenia efektywności produkcji, rozwoju nowych wyro-bów i usług;

• następuje maksymalizacja długofalowego wzrostu gospodarczego w wyni-ku poprawy efektywności gospodarowania przedsiębiorstw;

• prywatyzacja sprzyja rozwojowi rynku kapitałowego, a w konsekwencji jest warunkiem dopływu kapitału zewnętrznego do gospodarki danego kraju;

jednocześnie wymaga istnienia rynku kapitałowego, bo tylko na nim pry-watni inwestorzy mogą najefektywniej inwestować swój kapitał;

• rozpowszechnienie własności kapitałów wśród szerokich grup społecznych powoduje rozwój edukacji ekonomicznej;

• prywatyzacja racjonalizuje zatrudnienie, wzmacnia szacunek do pracy;

• z powodu niedoboru rodzimego kapitału i ograniczonego dostępu do innych źródeł kapitału zagranicznego koniecznością staje się ak-ceptacja kapitału zagranicznego w formie BIZ, przy czym profesor Zdzisław Sadowski uwaŜa, Ŝe kapitał zagraniczny musi przyczynić się do poprawy konkurencyjności polskiej gospodarki, a nie moŜe stano-wić chłonnego rynku zbytu¹⁵. Dosyć często w kontraktach prywatyza-cyjnych inwestor zagraniczny podpisuje wiele zobowiązań, które musi zrealizować, kupując polskie przedsiębiorstwo, np. zagwarantowanie określonego poziomu zatrudnienia, utrzymanie dotychczasowego po-ziomu zatrudnienia, podniesienie kwalifikacji pracowników, realizacja inwestycji chroniących środowisko naturalne, inwestycji

15 Sadowski Z., Eseje o gospodarce. Warszawa: Bellona, 2000, s. 93.

Andrzej Tokarski

cyjnych – wprowadzenie nowoczesnych technologii, inwestycji kapi-tałowych poprzez zwiększenie kapitału zakładowego¹⁶;

• prywatyzacja oddziałuje antyinflacyjnie na procesy gospodarcze – w 1990 r.

nadmiar podaŜy pieniądza skierowany na zakup akcji prywatyzowanych przedsiębiorstw zmniejszył w istotny sposób inflację;

• prywatyzacja demokratyzuje gospodarkę, jest drogą do kształtowania się podstawowych warstw społecznych, to jest elit biznesu i finansów oraz średniej klasy posiadaczy, a takŜe tworzy warunki do rozwoju przedsiębior-czości;

• w wyniku prywatyzacji powstaje efektywny i elastyczny sektor prywatny.

Tak więc prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych niesie z sobą korzyści dla interesu narodowego.

Przeciwnicy prywatyzacji uwaŜają natomiast, Ŝe jest ona szczególnie podat-na podat-na korupcję zgodnie z przyjętym stereotypem: prywatyzacja = zło = gra-bieŜ¹⁷. Proces denacjonalizacji ogromnego majątku, dokonujący się w pośpie-chu pod polityczną presją, rzadko bywa przejrzysty, a z reguły umoŜliwia na-wiązywanie wielu nielegalnych układów, takŜe w postaci prorozwojowych grup nacisku sprzyjających zwykłej korupcji¹⁸. W związku z tym słychać niekiedy dwuznaczny argument, Ŝe im szybciej zakończy się prywatyzacja, tym lepiej – jeśli chodzi o walkę z korupcją. Najbardziej jaskrawym przykładem „prywaty-zacji korupcyjnej”, którą ujawniono społeczeństwu, jest prywatyzacja PZU.

Według wielu polityków naruszyła ona interesy narodowe. Powołana komisja śledcza miała wskazać osoby, które doprowadziły do prywatyzacji PZU nie-zgodnie z przepisami prawa.

Inne argumenty wysuwane przez przeciwników to:

• upolitycznienie programu prywatyzacji – powstanie modelu kapitalizmu politycznego spowodowało, Ŝe nie dba się o cele efektywnościowe, spo-łeczne, ale o maksymalizację „łupów politycznych”¹⁹;

• zawyŜanie wyceny przez firmy konsultingowe oraz ich dezaktualizacja na skutek duŜego horyzontu czasowego związanego z procesem prywatyzacji przedsiębiorstw – co w skrajnych przypadkach doprowadzało do wycofy-wania się potencjalnych inwestorów zainteresowanych zakupem danego podmiotu gospodarczego;

16 Jarosz M., Kapitał zagraniczny w prywatyzacji. Warszawa: Instytut Studiów Politycznych PAN, 1996, s. 36.

17 Kubik A., Prywatyzacja przegrała na słowa. Gazeta Wyborcza z 5.06.2002.

18 Kołodko G. W., Ekonomia i polityka transformacji. Warszawa: Poltext, 1999, s. 161.

19 Rapacki R., Przekształcenia własnościowe w Polsce w latach 1990–2003: próba bilansu. Bank i Kredyt 2004, nr 6, dodatek, s. 17.

Prywatyzacja a interesy narodowe

• opór związków zawodowych, zwłaszcza na początku lat 90., dotyczący prywatyzacji – według nich często wiązały się z nią: sprzedaŜ majątku po zniŜonej wartości, zwolnienia pracowników, obniŜka wynagrodzenia, zmiana układów zbiorowych pracy²⁰;

• koszty społeczne prywatyzacji związane z likwidacją przedsiębiorstw, takie jak utrata miejsc pracy; Maciej Bałtowski uwaŜa jednak, Ŝe problem ten wiązał się raczej z wprowadzeniem zasad gospodarki rynkowej, a zwłaszcza pojęcia rachunku ekonomicznego, a rzeczywiste koszty społeczne to koszty uczenia się normalnej gospodarki rynkowej, w której proces upadłości przedsię-biorstw jest zjawiskiem normalnym i naturalnym²¹;

• koszty społeczne związane z zaniechaniem prywatyzacji sektorów schył-kowych, problemowych, nierentownych sektorów – np. w Polsce górnic-two, hutnictwo powodują dodatkowe obciąŜenie budŜetu państwa w po-staci dotowania tych sektorów, nie zasilają go podatkami;

• udział kapitału zagranicznego w prywatyzacji polskiej gospodarki – Jan Beksiak wskazuje jako punkt zapalny kwestię, czy sprzedawać własność państwowową cudzoziemcom czy teŜ obywatelom polskim²². WyprzedaŜ za bezcen „sreber narodowych” powoduje duŜe uzaleŜnienie polskiej gospodarki od zagranicznego partnera, który czasami deklaruje po-moc, a jej nie realizuje – wystarczy podać przykład prywatyzacji FSO na śeraniu, sprzedaŜy koreańskiemu koncernowi Daewoo. Poza tym wielu polityków uwaŜa, Ŝe zagraniczne przedsiębiorstwa transferują uzyskane zyski w Polsce za granicę, a takŜe Ŝe Polska stanowi chłon-ny rynek zbytu nadprodukcji zagraniczchłon-nych wyrobów.

MoŜna więc się zastanawiać, czy w Polsce prywatyzacja była i jest potrzeb-na, skoro przedstawione przykłady wskazują na wątpliwość uzyskiwanych ko-rzyści, a wręcz powstanie strat z punktu widzenia interesów narodowych?