Papieskie przebaczenie zachęca do stawiania pytań dotykających istoty chrześcijaństwa. Co mam uczynić z cudzą winą wobec mnie? Co uczynić z człowiekiem, który wobec mnie zawinił? Gdy drugi człowiek wyrządza nam krzywdę, powinniśmy otworzyć jego oczy, obudzić w nim sumienie, ożywić jego wolę czynienia dobrze. Takie otwarcie oczu drugiego jest nie tylko aktem obrony siebie przed dru-gim, ale także aktem obrony drugiego przed nim samym.
Kościół domaga się, by człowiek, który zagroził naszemu życiu i zdrowiu, zabrał nam to, co było naszą wolnością, naruszył sprawie-dliwość, przywrócił to wszystko w jakiś sposób na nowo. Nikt bo-wiem, pozbawiając człowieka jakiejś wartości, nie pozbawia go tym samym prawa do jej posiadania. Jak podkreśla Paweł Góralczyk SAC, rzecz pragnie być tego, kto jest jej panem. Nie zawsze jednak przy-wrócenie takie jest możliwe. Można oddać drugiemu zabrany bochen chleba, ale jak zwrócić zniszczone zdrowie, stargane nerwy?
Dlate-84 ks. Kazimierz Panuś
go zasada restytucji ma ze swej natury zasięg ograniczony, co jed-nak nie umniejsza jej niezbędności9.
Im wyższe wartości zostały człowiekowi odebrane, tym bardziej istnieje kategoryczna potrzeba ich przywrócenia. Kto okłamał, ten powinien powiedzieć prawdę, kto znieważył, ten powinien odwołać, kto odebrał wolność, ten musi wolność zwrócić, kto odebrał nadzie-ję, ten powinien zatroszczyć się o nadzieję. Tego domaga się zasa-da sprawiedliwości. Niestety, często powrót do początkowego stanu jest trudny lub po prostu niemożliwy. Stale aktualne są słowa królo-wej Jadwigi: „Kto im zwróci wylane łzy?” wypowiedziane do kró-la Jagiełły już po zwrocie zagrabionego mienia poddanym.
Jeśli chodzi o Ojca Świętego, to zamach mocno nadwerężył jego zdrowie i siły. Jednocześnie godnym podziwu było to, iż w niczym nie zahamował skuteczności i owocności jego apostolskiej posługi w Kościele i świecie. W pięć miesięcy po zamachu papież wrócił na Plac św. Piotra, by znów spotkać się z wiernymi. Nie okazywał cie-nia lęku czy stresu, choć lekarze zapowiadali, że to może wystąpić. Pod wpływem chrześcijaństwa staramy się zrozumieć coraz głę-biej pojęcie i wartość przebaczenia. Trzeba winowajcy przebaczyć. Na gruncie chrześcijaństwa postulat ten przybrał radykalną formę. W podstawowej modlitwie chrześcijańskiej Ojcze nasz kierujemy do Boga prośbę: „Odpuść nam nasze winy, jako i my odpuszczamy naszym winowajcom”. Człowiek ukazuje Bogu wzorzec odpusz-czenia win. Bóg odpuści winy człowiekowi według wzorca, które-go mu sam człowiek dostarczył – w takiej mierze, w jakiej on prze-baczał drugiemu.
Na czym w gruncie rzeczy polega odpuszczenie winy? Sens istot-ny idei odpuszczenia win oddaje usiłowanie człowieka, by postawić radykalną i ostateczną przeszkodę złu, które ma tendencję wędrowa-nia od człowieka do człowieka i z powrotem. Gdyby zawsze i każ-dy za doznane zło odpłacał takim samym złem (słynne ius talionis – „oko za oko, ząb za ząb”), nie byłoby widać końca zła. Ktoś kiedyś musi wznieść się ponad zaklęte koło przemocy i zemsty, ktoś musi pierwszy powiedzieć „dość”. Potrafi ono nie tylko stawić tamę złu,
ale także przemienić zło w dobro. Mówiąc obrazowo: rzucony kamień powraca chlebem. W przemianie zła w dobro odsłania się prawdziwa moc ducha ludzkiego. Nie jest to moc burzenia, lecz siła tworzenia. W niej, jak nigdzie indziej, potwierdza się dobroć woli człowieka10.
W odpuszczeniu winy drugiemu człowiekowi chodzi nie tylko o zatrzymanie zła w sobie i na sobie. Idzie o coś więcej, o zrozumienie drugiego w jego winie, idzie o to, aby w tym, co złego uczynił, dopa-trzyć się mimo wszystko dobrej woli drugiego. Jak u źródła naszego poczucia winy spoczęła dobroć naszej woli, tak u źródła winy bliźnie-go spoczywa podobna wola i podobna dobroć. W akcie przebaczenia chodzi o to, by dobroci tej nie zamazać, by ją uznać, wydobyć na jaw, nazwać właściwym imieniem i w ten sposób „znaleźć to, co zginęło”11.
Chrześcijaństwo dostarcza nam idealnego wzorca dla tego rodza-ju decyzji. Męczennicy wszystkich czasów – krzyżowani, kamieno-wani, zamieniani w żywe pochodnie, rozstrzeliwani – zwracali się w swej ostatniej modlitwie do Boga słowami: „Przebacz im, bo nie wiedzą co czynią”. Stawiali oprawców na drodze ku dobru. Oni nie wiedzą po prostu, co czynią. Dlatego ich wina nie jest nieskończona, ona ma swą granicę. Z jednej strony ogranicza ją niewiedza, z dru-giej skazana na niepowodzenie „dobra wola”.
Wydaje się, iż ostatecznie nie to jest wielkie, że na dnie winy od-krywa się dobroć człowieka. Ale naprawdę wielkie jest to, że odkry-cia takiego dokonuje pokrzywdzony, zabijany. Męczennik – doko-nawszy swego odkrycia – nie zamierza krzyżować krzyżujących, ka-mienować kamienujących, ale pragnie oświecać, otwierać oczy, wy-jaśniać, budzić ze snu działających w niewiedzy.
Tak było także podczas zamachu na papieża. W Janie Pawle II nie było bowiem „żadnego zakątka, gdzie uraza mogłaby się schro-nić. Całe miejsce zajmowała Ewangelia”12. To ona opowiada o naj-większej winie człowieka – zabiciu Syna Bożego. Zarazem jednak opowiada ona o tym, jak wielka jest moc aktu odpuszczenia win. W Wielką Sobotę w słynnym hymnie chrześcijańskiej liturgii
Exsul-10 Tamże.
11 Tamże, s. 115.
86 ks. Kazimierz Panuś
tet śpiewa się o „szczęśliwej winie”, którą zgładził tak wielki
Odku-piciel. Człowiek może przezwyciężyć winę i na nowo się narodzić. Dzięki temu wina człowieka przynosi owoc stokrotny, nieoczekiwa-ny. Mądrość Boża odznacza się tym, że potrafi wydobyć ze zła – do-bro. W niepojętym szczęściu Boga może uczestniczyć św. Szczepan i biorący udział w jego kamienowaniu Szaweł, późniejszy Apostoł Narodów czczony przez nas jako św. Paweł, może uczestniczyć słu-ga Boży Jan Paweł II i jego zamachowiec.
ks. Tadeusz Panuś