Niniejsza praca opiera się na wynikach badań socjologicznych na temat współczesnych polskich organizacji imigranckich we Francji przeprowadzonych w oparciu o różne metody i techniki według metodologii przyjętej dla projektu „Polskie Organizacje Imigranckie w Europie” (POIE; zob. Nowosielski 2016; Nowak, Nowosielski 2016). Wyniki tych badań należy odnosić do okresu, w którym zostały zebrane dane empiryczne.
I tak, od kwietnia 2016 r. do grudnia 2017 r. miała miejsce analiza danych zastanych, takich jak prace naukowe, materiały prasowe, dane statystyczne, źródła internetowe i inne.
Między wrześniem 2016 a lipcem 2017 r. przeprowadzone były badania terenowe, obejmujące 34 wywiady pogłębione oraz pięć studiów przypadków na temat działalności wybranych stowarzyszeń polonijnych we Francji. Dobór respondentów był celowy, według kryterium zapewnienia możliwie największego typologicznego ich zróżnicowania (Tabela 1). Przeprowadziłem siedem wywiadów pogłębionych z przedstawicielami instytucji francuskich różnego szczebla (centralny, regionalny, lokalny) i reprezentujących zarówno struktury państwowe lub samorządowe, jak i pozarządowe; siedem wywiadów pogłębionych z ekspertami ds. polonijnych we Francji, zróżnicowanych pod względem ról pełnionych dla Polonii francuskiej oraz znajomości specyfiki stowarzyszeń pochodzących z różnych fal migracyjnych i zlokalizowanych w różnych regionach Francji; a także 20 wywiadów z członkami pięciu stowarzyszeń polonijnych objętych analizą studium przypadku (po cztery wywiady dla każdej z organizacji: z przedstawicielami zarządu, szeregowymi członkami i członkiniami, odbiorcami usług lub osobami z otoczenia). Część osób, z wyjątkiem przedstawicieli instytucji francuskich, które wzięły udział w wywiadach, należało jednocześnie do dwóch lub więcej organizacji.
Wspomnianych pięć stowarzyszeń polonijnych zostało dobranych tak, aby maksymalnie różniły się, jeśli chodzi o profil działania, członków i odbiorców, rok założenia i zdefiniowany geograficznie obszar aktywności. Były to: 1) założona w latach 90. i zlokalizowana w południowej części Francji, w mieście średniej wielkości, organizacja kulturalno-oświatowa, 2) działająca w dużym mieście organizacja naukowo-artystyczna, o długich tradycjach, 3) organizacja zrzeszająca m.in. menadżerów założona po 2004 r., z siedzibą w dużym mieście, 4) organizacja socjalno-edukacyjna zarejestrowana w dużym mieście po 2004 r., 5) organizacja promująca polską muzykę i taniec z północnej Francji o długich tradycjach. Studia przypadków tych stowarzyszeń odwoływały się, oprócz wywiadów, także do obserwacji ich funkcjonowania (uczestnictwo w wybranych przejawach ich działalności, pobyt w ich siedzibie, jeśli taką posiadały, itd.), wstępnej analizy ich działalności na podstawie źródeł internetowych i późniejszej analizy materiałów zastanych i wytworzonych w czasie badań terenowych (dokumenty, statusy, fotografie, artykuły prasowe i naukowe, broszury, ulotki itd.).
Strukturę próby badań terenowych oddaje Tabela 1.
Tabela 1. Struktura próby badawczej: przedstawiciele instytucji francuskich odpowiedzialnych za politykę integracyjną (N=7)
Lp. Stosowany kod Typ instytucji francuskiej Lokalizacja
1. 28_IDI_I1_POIE_Francja
2. 29_IDI_I2_POIE_Francja Samorządowa instytucja poziomu
regionalnego Północno-wschodnia
część Francji 3. 30_IDI_I3_POIE_Francja Pozarządowa instytucja o zasięgu
lokalnym (miejskim) (dwie osoby) Paryż 4. 31_IDI_I4_POIE_Francja Pozarządowa instytucja o zasięgu
lokalnym (miejskim) Paryż 5. 32_IDI_I5_POIE_Francja Pozarządowa instytucja o zasięgu
centralnym Paryż
6. 33_IDI_I6_POIE_Francja Rządowa instytucja poziomu
centralnego Paryż
7. 34_IDI_I7_POIE_Francja Samorządowa instytucja poziomu lokalnego (miejskiego)
Duże miasto w
południowo-wschodniej części Francji
Tabela 2. Struktura próby badawczej: Eksperci w zakresie polskich organizacji imigranckich we Francji (N=7)
Lp. Stosowany kod Typ instytucji francuskiej Lokalizacja 1. 1_IDI_E1_POIE_Francja Dziennikarz/ka polonijny/a* Paryż
2. 2_IDI_E2_POIE_Francja Badacz/ka Polonii francuskiej Północno-wschodnia część Francji
3. 3_IDI_E3_POIE_Francja Przedstawiciel/ka organizacji
parasolowej Paryż
4. 4_IDI_E4_POIE_Francja Ksiądz polonijny Paryż
5. 13_IDI_E5_POIE_Francja Działacz/ka związany/a z wybranymi stowarzyszeniami
7. 23_IDI_E7_POIE_Francja Przedstawiciel/ka placówki
dyplomatycznej Paryż
Tabela 3. Struktura próby badawczej: Przedstawiciele polskich organizacji imigranckich we Francji (N=20)
Lp. Stosowany kod Typ organizacji Lokalizacja Typ rozmówcy 1. 5_IDI_O1a_POIE_Francja 2. 6_IDI_O1b_POIE_Francja
Kulturalno-oświatowa
Średniej wielkości
Przedstawiciel/ka zarządu
miasto
4. 8_IDI_O1d_POIE_Francja Kulturalno-oświatowa 5. 9_IDI_O2a_POIE_Francja Pomocowa** Duże miasto Przedstawiciel/ka
zarządu
6. 10_IDI_O2b_POIE_Francja Pomocowa Duże miasto Przedstawiciel/ka zarządu
7. 11_IDI_O2c_POIE_Francja Pomocowa Duże miasto Osoba zatrudniona przez organizację 8. 12_IDI_O2d_POIE_Francja Pomocowa Duże miasto Przedstawiciel/ka
otoczenia
9. 14_IDI_O3a_POIE_Francja Zawodowa*** Duże miasto Przedstawiciel/ka zarządu
10. 15_IDI_O3b_POIE_Francja Zawodowa Duże miasto Przedstawiciel/ka zarządu
11. 16_IDI_O3c_POIE_Francja Zawodowa Duże miasto Szeregowy/a członek/członkini 12. 17_IDI_O3d_POIE_Francja Zawodowa Duże miasto Przedstawiciel/ka
otoczenia 13. 18_IDI_O4a_POIE_Francja Naukowa**** Duże miasto Szeregowy/a
członek/członkini 14. 19_IDI_O4b_POIE_Francja Naukowa Duże miasto Przedstawiciel/ka
zarządu 15. 20_IDI_O4c_POIE_Francja Naukowa Duże miasto Szeregowy/a
członek/członkini 16. 21_IDI_O4d_POIE_Francja Naukowa Duże miasto Przedstawiciel/ka
otoczenia
17. 24_IDI_ O5a_POIE_Francja Kulturalna***** Małe miasto Przedstawiciel/ka zarządu
18. 25_IDI_ O5b_POIE_Francja Kulturalna Małe miasto Przedstawiciel/ka zarządu
19. 26_IDI_ O5c_POIE_Francja Kulturalna Małe miasto Przedstawiciel/ka zarządu
20. 27_IDI_ O5d_POIE_Francja Kulturalna Małe miasto Przedstawiciel/ka otoczenia
* Ze względów stylistycznych w tekście używana jest jedna forma gramatyczna (np. „ekspertka” lub
„przedstawiciel”), która nie musi odpowiadać płci osoby, która udzielała wywiadu.
** Dalej: socjalno-edukacyjna.
*** Dalej: zrzeszająca m.in. menadżerów.
**** Dalej: naukowo-artystyczna.
***** Dalej: promująca polską muzykę i taniec.
Wywiady pogłębione nr 1-7 i 31-34 odbywały się w języku francuskim; niniejszy raport zawiera ich tłumaczenia na język polski. Wywiady nr 16 i 18 prowadzone były
w języku polskim z obywatel(k)ami francuskimi bez polskiego tła migracyjnego, które nauczyły się mówić w tym języku w dorosłym wieku.
Od listopada 2016 r. do lipca 2017 r. realizowany był sondaż instytucjonalny, w ramach którego ankiety wypełniło 51, czyli prawie 1/4 (23%) spośród wszystkich polskich organizacji imigranckich we Francji zidentyfikowanych, wciąż funkcjonujących lub nie, przez zespół projektowy POIE. Dodać warto, że to właśnie od organizacji z Francji napłynęło najwięcej częściowo lub całkowicie wypełnionych ankiet w ramach sondażu, więcej niż z innych dużych państw z długą historią polskiej imigracji (Włochy – 29, Niemcy – 24, Wielka Brytania – 21), a także z Irlandii (21) i pozostałych objętych projektem (między 9 a 12).
Zastanawiając się nad możliwością ekstrapolacji otrzymanych wyników ilościowych, należy zwrócić uwagę, że liczba otrzymanych ankiet jest zbliżona do liczby polskich organizacji imigranckich, których działalność w opinii ekspertów jest najbardziej zauważalna. Eksperci polonijni z Francji, którzy udzielili wywiadów pogłębionych (<23_IDI_E7_POIE_Francja>; <37_IDI_E9_POIE_Francja>; por. Pugacewicz 2018: 56), wskazywali bowiem, że jedynie ok. 1/3 z prawie 215 stowarzyszeń znajdujących się na listach Ambasady RP w Paryżu i Konsulatu Generalnego RP w Lyonie prowadzi widoczną na zewnątrz aktywną działalność. Zbiory najbardziej widocznych organizacji i tych, które nadesłały ankiety, nie mogą być uznane za tożsame, jednak porównanie ich wielkości pozwala uznać uzyskany współczynnik realizacji próby za satysfakcjonujący.
Raport ten stanowi zbiorcze zestawienie wyników badań pochodzących z różnych źródeł, z których większość, z wyjątkiem danych z sondażu instytucjonalnego, ujrzała już światło dzienne we wcześniej przygotowanych raportach cząstkowych. Z tego względu, z jednej strony znaleźć mogły się tutaj fragmenty opracowań i konkluzji pozostałych prac przygotowanych w ramach projektu POIE, z drugiej strony konieczność syntezy otrzymanych wyników spowodowała, że tekst ten w wielu miejscach jedynie sygnalizuje zaobserwowane zjawiska, których bardziej szczegółowy opis i wyjaśnienie pomieszczone zostały w poprzednich raportach.
Ponadto, wybrane informacje dotyczące funkcjonowania polskich organizacji emigranckich we Francji, które zawarte są w niniejszym raporcie, znalazły się w artykule stanowiącym część tomu przygotowywanego m.in. przez Ośrodek Kultury Francuskiej i Studiów Frankofońskich Uniwersytetu Warszawskiego.
W raporcie są stosowane następujące skróty:
Nazwy instytucji
FPF – Federacja Polonii Francuskiej GUS – Główny Urząd Statystyczny KPF – Kongres Polonii Francuskiej
KSMP – Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży Polskiej we Francji MdP – Maison de la Polonia
MEN – Ministerstwo Edukacji Narodowej
MKiDN – Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego MON – Ministerstwo Obrony Narodowej
MSZ – Ministerstwo Spraw Zagranicznych
ORPEG – Ośrodek Rozwoju Polskiej Edukacji za Granicą PMK – Polska Misja Katolicka
POIE – projekt badawczy „Polskie Organizacje Imigranckie w Europie”
PZK – Polskie Zjednoczenie Katolickie
SPK – Stowarzyszenie Polskich Kombatantów (i Ich Rodzin) THLP – Towarzystwo Historyczno-Literackie w Paryżu UE – Unia Europejska
Struktura wywiadów
R1 – pierwszy/a respondent/ka R2 – drugi/a respondent/ka W – przeprowadzający wywiad
II. Kondycja polskich organizacji imigranckich we Francji