Z apadlisko górnośląskie z utw oram i górnego karbonu o strukturze fałdo- w o-blokow ej je st położone pom iędzy m o raw sk o-śląsk ą i krak ow ską gałęzią we w schodniej, peryferycznej części eksternidów orogenu w aryscyjskiego.
O rogeniczne pasy fałdow o-intruzyw ny krakow ski i faldow o-nasunięciow y m oraw sko-śląski oddzielają zapadlisko od w ysokich m asyw ów m ałopolskiego na p rze d p o lu i czesk ieg o w in tern id ach w ary scy d ó w E uropy Środkow ej (B o j k o w s k i et al., 1983). Zagłębie górnośląskie jest jed n o stk ą geologiczną o b e jm u ją c ą zarów no zap ad lisk o w raz z o b rzeżen iam i, ja k i ich podłoże niskiego m asyw u górnośląskiego oraz pokryw ę m ezo- i kenozoiczną. W jego obrębie w ydziela się liczne luki stratygraficzne i niezgodności strukturalne ( B u k o w y , 1964, 1972, 1974, 1984; Z n o s k o , 1965, 1970, 1974; K o t a s , 1972, 1985; O b e r e , 1977; B u k o w y , J u r a , 1982; T r z e p i e r c z y ń s k i , 1990; B u ł a , 1995, J u r e c z k a , K o t a s , 1995; K u m p e r a , G r y g a r , 1997;
S t u p n i c k a , 1997; T e p e r , 1998, Ż a b a , 1999).
Za głów ne piętro tektoniczne uw aża się zapadlisko górnośląskie z utw o
rami w ęglonośnym i silezu, podścielone utworam i kulm u i dinantu. W podłożu w ystępuje piętro krystaliczne kry cieszyńskiej z p okry w ą kam bru i dewonu.
Piętro tafrogeniczne reprezentuje m olasa perm ska, piętro pokryw ow e epikon- tynentalne - osady m ezozoiku. Z apadlisko z row em perm skim i epejroge- nem środkow opolskim zakryw a piętro m olasow o-nasunięciow e row u przed- karpackiego (tab. 1).
Piętro k rystaliczne m asyw u kadom skiego b u d u ją skały m etam orficzne i m agm ow e prekam bru. M asyw B runii i G órnego Śląska lub B runo-V istu- licum i bloku górnośląskiego są pogrążone od około 2 km do 10 km razem z dw om a podpiętram i pokryw ow ym i:
- epikadom skim m asyw u górnośląskiego, utw orzonym przez lądow e oraz te- rygeniczne m orskie osady kam bru o m iąższości do 286 m (w iercenie So
snow iec IG 1) i do 1410 m (w iercenie M ogilany 1), a także przez m ocno zredukow ane i zerodow ane utw ory ordow iku i syluru (w spągu piętra nie
zgodność podkam bryjska),
- epikaledońskim w odniesieniu do p iętra fałdow ego kaledońskiego m asy
wu m ałopolskiego ze szwem tektonicznym K raków -M yszków z m asyw em górnośląskim , obejm ującym osady epikontynentalne terygeniczne i w ęgla
now e dew onu (w spągu piętra niezgodność poddew ońska).
Piętro oro geniczn e fałd ow o -m ag m o w e m o raw sk o -śląsk o -k rak o w sk iej gałęzi w aryscydów na zachodnich, północnych i w schodnich obrzeżach bloku górnośląskiego dzieli się na podpiętra:
- podpiętro synorogeniczne fazy kruszcogórskiej zbudow ane z facji kulm o- wej i d inan tu dolnego k arb o n u oraz p ara lic z n y c h u tw orów nam uru A basenu m oraw sko-śląsko-krakow skiego (w spągu podpiętra praw iezgod- ność podkarbońska),
- podpiętro późnoorogeniczne fazy kruszcogórskiej i asturyjskiej utw orzo
ne z lim nicznej m olasy silezu w basenie śródgórskim górnośląskim o tek tonice fałdow o-nasuw czej ram owej z intruzjam i granitoidów na obrzeżach (w spągu p odpiętra m olasow ego praw iezgodność pod nam urem BC).
- podpiętro tafrogeniczne późnow aryscyjskie fazy uralskiej i saalskiej zb u
dow ane z m olasy lądow ej z bim odalnym w ulkanizm em czerw onego spą- gow ca w row ie Sław kow a i z m olasy salinarnej cechsztynu w przedw a- ryscyjskim row ie środkow opolskim (w spągu p odpiętra niezgodność pod- perm ska).
Piętro pokryw ow e w aryscydów - środkow oeuropejską platform ę epiwa- ryscyjską tw orzą osady epikontynentalne m ezozoiku, rozdzielone niezgod- nościam i śródpokryw ow ym i: pod ju rajską i po d kredow ą (w spągu piętra nie
zgodność podtriasow a). Piętro m a stru k tu rę fałd o w o -b lo k o w ą epejrogenu środkow oalpejskiego, złożoną z niecki opolskiej i południow o-m oraw skiej, wału górnośląskiego i niecki miechowskiej oraz m onokliny śląsko-krakowskiej. 33
3 M o rfo tek to n ik a.
Piętro orogeniczne m łodoalpejskie Karpat Zew nętrznych składa się z rowu przedgórskiego, w ypełnionego eg zogeosynklinalną m olasą m orską i lądow ą m iocenu oraz płaszczow inam i K arpat (w spągu piętra niezgodność podm io- ceńska).
Piętro pokryw ow e glacigeniczne je s t utw orzone z utw orów plejstocenu, fluw ioglacjalnych zlodow aceń kontynentalnych skandynaw skich i częścio
w o górskich karpackich (w spągu p iętra niezgodność podczw artorzędow a).
U tw ory w ym ienionych p ięter strukturalnych GZW są odw zorow ane na po w ierzch n i różn ow ieko w ej n iezg o d n o ści stropu karb o n u ja k o jed n o stk i podłoża z orogenezy w aryscyjskiej i zakryw ające jedn ow iekow e niezg od no ści: p o d perm sk ą, p od triaso w ą, p o d ju rajsk ą, pod k red o w ą, p od m io ceń sk ą i podczw artorzędow ą (tab. 1). Strukturę piętra orogenicznego zapadliska gór
n ośląskiego i piętra tafrogenicznego row u perm skiego p rzekształcają m łod
sze piętra strukturalne. M orfostruktury epiw aryscyjskie GZW przyn ależą do nadrzędnej jednostki w ału w indelickiego, jeg o sudecko-śląsko-m ałopolskiego odcin ka na południow ym brzegu p latform y środkow oeuropejskiej m iędzy b ru zd ą środkow opolską a m orzem Tetydy. Rozw ój denudacyjno-sedym en- tacyjny i diastroficzny tego pasyw nego brzegu zaznaczył się uform ow aniem pow ierzchni niezgodności podtriasow ej, a w m niejszym stopniu podjurajskiej i podkredow ej. W fazach środkow oalpejskich pow ierzchnie te w raz z p o kryw am i uległy fałdow o-blokow ej epejrogenezie. Południow y brzeg platfor- m ow ych gór trzonow ych przekształcił się w labilny krótki skłon szelfow y m orza Tetydy. W fazach m łodoalpejskich zapadlisko górnośląskie z rowem perm skim i piętrem fałdow o-pokryw ow ym m ezozoicznym stanow iło strefę b rz e ż n ą b asenów fliszow ych i p rze d p o la K arpat, której g ran ic ą je s t p o w ierzchnia podm ioceńską. C harakterystyka pięter strukturalnych GZW składa się na opis m o rfo stru k tu ra ln y ró żn ow ieko w ej p o w ierzch n i n iezgo dn ości w stropie karbonu, rozw iniętej na podłożu podpiętra późnoorogenicznego zapadliska górnośląskiego.
S truktury waryscyjskie
Zapadlisko górnośląskie charakteryzuje się zło żon ą strukturą nasunięcio- w o -fałd o w o -fle k su ro w o -b lo k o w ą ( O b e r e , 1977; K o t a s ; 1985, 1995;
A tla s ..., 1994; J u r a , T r z e p i e r c z y ń s k i 1994 a, b, 1996, 1997a, b; B u ł a , 1995; J u r e c z k a , K o t a s , 1995; D o p i t a et al., 1997). B asen w ęglonośny zo stał zało żony na sztyw nej krze cieszyń sk iej ( B u k o w y , 1964, 1972), a szerzej - w o b ręb ie m asy w u B ru n ii G ó rn ego Ś ląsk a (g ó rn o śląsk ieg o ), p ogrążonego przez subsydencję rzędu kilka kilom etrów . Początkow y etap o ro g en iczn y ch d efo rm acji w y znacza sch y łek sed y m en tacji i subsydencji w górnokarbońskim basenie w ęglow ym , który od strony zachodniej ograni
czały: w ypiętrzane Silezikum z intruzjam i granitoidów (internidy) i później 34 gałąź m oraw sko-śląska (eksternidy), a od w schodu w ysoki m asyw m
ałopol-wał metakarpacki
& wal metakarpacki
KATOWICE'
.K R A K Ó W /
V O >».
-edUarp-Rys. 4. M apa g eo lo g ic z n o -stru k tu ra ln a górnej stro n y ró ż n o w iek o w ej n iezg o d n o ści stropu u tw o ró w k arb o n u i starszy ch z zasięgam i p okryw G Z W (izo h ip sy w setk ach m etrów n.p.m .). M ateria ły p o d staw o w e w skali 1:50 000
С - u tw o ry w ęg lo n o śn e silezu zap ad lisk a g ó rn o śląsk ieg o , P - p erm row u Sław kow a, T, J, К - trias, ju ra , k red a m onokliny śląsk o -k rak o w sk iej, M - m iocen i b rzeg nasunięcia K arpat, Q - cz w arto rzęd
Fig. 4. G eo lo g ic-stru ctu ral m ap o f the u p p e r side (ro o f) o f the h etero ch ro n o u s d iscordance in th e top su rface o f the C arboniferous in the U SC B (b ased on the m aps in scale 1:50 000). Iso h ip ses in h u n d red s m etres a.s.l.
С - coal b earin g series o f th e U SC B , P - P erm ian o f th e S ław ków G raben, T - Triassic, J - Jurassic and C r - C retaceous o f th e C rac o w ian -S ilesia n M o n o clin e, M - M iocene o f the C arp ath ian F oredeep an d C arp a th ian o v erthrust front, Q - Q u atern ary
Rys. 5. P rzek ro je g eo lo g iczn e 1 -3 p ó łn o cn ej i półno cn o -w sch o d n iej części G Z W z e k stra p o la c ją p rzed ero zy jn eg o p rzeb ieg u w arstw k arb o n u i starszy ch sfałd o w an y ch w fazach p ó źn o w ary scy jsk ich
P rzek ro je w zd łu ż m iejsco w o ści: 1. P a n ió w k i-R u d a Ś ląsk a -Z a b rz e -M ie c h o w ic e -T a m o w sk ie G óry; 2. M y s ło w ic e -S o s n o w ie c -B ę d z in -S a m ó w -S ie w ie rz -M y s z k ó w ; 3. Z a to r-A lw e m ia -T e n c z y n e k -C z e rn a -P rz e g in ia P , - prekam br, C m O i S - starszy p aleo zo ik , D ,, D 2, D , - dew on, C, - dolny karbon, C2- gran ito id y g órnego k arb o n u (+ ), Cs - Stefan, P - p o rfiry i m e lafiry p erm u (v); p o zo sta ła leg en d a ja k p o d rys. 3 i 6
Fig. 5. G eo lo g ica l cro ss-sectio n s 1 -3 in the n o rth ern and no rth eastern p art o f the U SC B an d ex trap o latio n o f the o rig in al (b efo re e ro sio n ) ex ten t o f the C arb o n ifero u s and o ld er d ep o sits fo ld ed durin g Late V ariscan p h ases
Sectio n s along v icin ities: 1 -1 P an ió w k i-R u d a Ś lą s k a -Z a b rz e -M ie c h o w ic e -T a m o w s k ie Góry, 2 -2 M y sło w ic e -S o s n o w ie c -B ę d z in -S a m ó w -S ie w ie rz -M y s z k ó w , 3 - 3 Z a to r-A lw e rn ia -T e n c z y n e k -C z e m a -P rz e g in ia + - g ran ito id es o f U p p er C arb o n ifero u s age, v - m e lap h y ries and porp h y ries o f R o tliegend age; fo r o th e r ex p lan atio n see Fig. 3 and 6
ski oraz strefa fałdow o-intruzyw na gałęzi krakow skiej. Fałdow ania w obra- m ow ujących basen w ęglonośny strefach ścinania K rak ó w -L u b lin iec i mo- raw sko-śląskiej nad szw am i m iędzyterranow ym i doprow adziły do jeg o in
w ersji ( K o t a s , 1985; B r o c h w i c z - L e w i ń s k i et al., 1986; F r a n k e , 1989; M a t t e et al., 1990; T r z e p i e r c z y ń s k i , 1990, 1992; P o ż a r y s k i et al., 1992; D a d l e z et al., 1994; P h a r a o h , 1999). Strefy te interferow a- ły skośnie na północ od zapadliska górnośląskiego i zanikały ku południo
wi. D alej na p ołu dn iow y zachó d od zap ad lisk a ro zc iąg a ł się górotw ór w aryscyjski Prakarpat ( A l e k s a n d r o w s k i , 1995; Z n o s k o , 1997). Główne ram y zapadliska górnośląskiego stanow ią struktury fałdow o-fleksurow e, zbu
dowane z utw orów karbonu dolnego i dew onu, które bieg ną wzdłuż linii Rze- szo ta ry -D ęb n ik -S ie w ie rz od w schodu, S iew ierz-T o szek od północy i To- szek -N o v y Jićin od zachodu (rys. 3). N a południu zapadlisko ograniczają w ychodnie utw orów podłoża karbonu: dew onu i kam bru oraz krystaliniku m asyw u górnośląskiego (B runo-V istulikum ) na obszarze B rno-R zeszo tary ( K o t a s , 1995; Ż a b a , 1999).
Strukturę zapadliska tw o rzą rozległe niecki i kopuły w centrum , które p rzechodzą ku obrzeżom od brachyfałdów i fałdów do fleksur i nasuniętych fałdów. U kład tych struktur podłużno-poprzecznych je s t w przybliżeniu rów- noleżnikow o-południkow y ( O b e r e , 1994). Przew odnim i strukturam i zapa
dliska są niecki i siodła oraz schodow o-fleksurow a piętrow ość i pasow ość budow y - tektonika ram ow a z m agm atyzm em , które w bardzo zróżnicow a
nej form ie odw zorow ują się na p o w ierzch n iach niezg o d n o ści w stropie karbonu (rys. 3 -6 ). W zapadlisku starsze fałdy o kierunku łukow ym , zbli
żonym do ró w n o leżnikow eg o (g ó rn o śląsk ieg o ) są rep rezen to w an e przez średniop ro m ienne fałdy i fleksury brzeżne w pasie północn ym oraz sze- ro k oprom ienn e fałdy: głów ny w cen trum i p o łu dn iow e. Fałdy podłużne z w e rg e n cją k u południow i skręcają na południow y zachód w części zachod
niej zapadliska i na południow y w schód w części w schodniej. W pozycji n a
łożonej, poprzecznej ciąg ną się fałdy m łodsze o przebiegu zbliżonym do po
łudnikow ego. Ten kierunek w schodniosudecki przy jm ują fałdy w pasach za
chodnim i w schodnim na obrzeżach zapadliska. Fałdom tow arzyszą uskoki podłużne i poprzeczne. N ajm łodszy je s t zespół uskoków o kierunku N W N - SES i częściow o uskoki schodow e południkow e zgrupow ane w zdłuż perm- skiego row u Sław kow a ( J u r a , 1997a; J u r a , T r z e p i e r c z y ń s k i , 1997a).
Fałdy brzeżne, rów noleżnikow e P y rzo w ic-S ączo w a i P iekar-B y tom ia obram ow ują zapadlisko górnośląskie od północy ( J u r a , 1997b). Skrzydło południow e antykliny Pyrzow ic, strom e i przew alone ku południow i, stano
wi fleksurę brzeżną, silnie zdeform ow aną przez dyslokację południow ą rowu perm skiego o dużym zrzucie przeciw nym ku północy (rys. 3, 5). A ntyklina skrzynkow a i w achlarzow a Pyrzow ic je s t połączona z asym etryczną niecką Sączow a skrzydłem fluksuralnym . Leży w pasie synklin ciągnących się ku zachodow i przez brachysynklinę Czarnej Perły do niecki K leszczow a, za
znaczonych poprzeczną depresją w fałdach gliw ickich (ryc. 3; К u z a k, 1996; 35
J u r ą T r z e p i e r c z y ń s k i , 1997b). P o ło gie skrzydło niecki Sączow a z drugorzędnym i zafałdow aniam i przechodzi w strom ą i asym etryczną an- tyklinę Piekar Śląskich. Ta antyklina w achlarzow a z południow ym skrzydłem fleksuralnym w okolicach M iechow ic przew alonym ku południow i (rys. 5) krzyżuje się z fałdam i gliw ickim i i w spółtw orzy w ęzeł tektoniczny Rokit- nicy ( T r z e p i e r c z y ń s k i , J u r a , 1997). W w ęźle antyklina Piekar ulega ro zw id len iu nad p o p rze c z n ą ele w ac ją p odłoża. P odobne zak o ń czen ie ma w schodni odcinek antykliny Piekar, rozczłonkow anej w strefie jej pop rzecz
nej elew acji na trzy w ąsko- i średnioprom ienne fałdy. R eprezentują je bra- chysynklinalna struktura M alinow ic i strom a antyklina P sar-S trzyżo w ic oraz fałdy G rodkow a (asym etryczny i w ergentny ku południow i z przew alonym skrzydłem południow ym antykliny), a w części południow ej fałd G rodźca ( D o k t o r o w i c z - H r e b n i c k i , 1935). To skrzyżow anie fałdów górn o ślą
skich z krakow skim i m a charakter stopniow ego, łagodnego przejścia (inter
ferencji), z przew ag ą deform acji podatnej przy labilnej północno-w sch o d
niej ram ie zapadliska i przy brzegu nieciągłości podłoża m asyw u górnoślą
skiego ( T e p e r , 1988, 1998; J u r a , 1997 b). P o d łu żn o -p o p rzeczn a defo rm a
cja fa łd o w o -fle k su ro w a w stru k tu rz e M a lin o w ic -G ro d ź c a z a zn a c z a się łuko w ym skręceniem osi rów noleżnikow ej na p ołu dn iow y w schód, p o śre d nim z p o łu d n ik o w y m i fałd am i g ałęzi k rak o w sk ie j (rys. 3). P o m iędzy elew acjam i p o p rzeczn y m i fałdy te z b ie g a ją się - z m n ie jsz a ją w ysokość i zanik ają nad d epresją osi antykliny Piekar, zazn aczon ą poprzecznym wgię- ciem (m isą) z nałożo nym (p óźn iejszy m ) row em uskoku P rzełajki (A tla s ...,
1994).
Strom e i obalone skrzydło antykliny Piekar, nazw ane przez S. D o k t o - r o w i c z a - H r e b n i c k i e g o (1935) flek su rą brzeżną, opada ku p ołudnio
wi do synkliny Bytom ia. Skrzydło północne fleksury podkreśla cienienie na skłonie do 25% w zględem m iąższości w arstw w dolnym skrzydle i w dnie niecki ( T e p e r , P i e c z k o , 1993). Synklina m a kuferkow y i asym etryczny kształt ze skrzydłem południow ym o upadzie około 30-40°. Oś niecki jest zw ichrow ana, idąc od w schodu zanurza się ku W NW , w centrum biegnie W -E , a na obszarze górniczym M iechow ice w y nurza się ku SW i skręca w nieck ę M ikulczyc ( D o k t o r o w i c z - H r e b n i c k i , 1956, 1959; D r e w n i a k , 1979). S yn klina B y tom ia sch o d ząc ku zachodow i, ju ż w obrębie fałdów i n asunięć g liw ickich zazn acza się w depresji poprzecznej Łabęd ( K u z a k , 1992, 1996). W odcinku środkow ym i w schodnim synklina p rze
chodzi w skrzynkow ą lub parabo liczn ą i je s t w ypłaszczona nad elew acjam i poprzecznym i, które w yraźniej zazn aczają się jak o kopuły C horzow a i Sie
m ianow ic na siodle głów nym . N a w ysokości kopuły R o źd zienia-S o sn o w ca niecka B ytom ia zanika nad k olejną elew acją p oprzeczną lub progiem podłoża - w ykrytym i nazw anym przez S. D o k t o r o w i c z a - H r e b n i c k i e g o (1935) p ołudnikow ą anty k lin ą G rodźca. N a w schód od kolejnej elew acji p o przecznej P sa ry -B ę d z in -N iw k a, na przedłużeniu niecki B ytom ia i na SE od 36 łęku G rodźca, w yróżnia się synklinę K azim ierza z jej kierunkow ym
odpo-w iednikiem , czyli sy n k lin ą F elik sa (rys. 3). P o łożony bliżej odpo-w schodniej granicy zagłębia fałd K azim ierza-M aczek z osią W N W -ESE ulega rozpłasz
czeniu w strefie następnej depresji poprzecznej Jaw o rzn a-C hełm k a. Dalej ku SE je st on ponow nie w idoczny w fałdzie antykliny C iężkow ic-T rzebini (na przedłużeniu kopuły M aczek) i synkliny Sierszy ( K o t a s , 1972). Struk
tury fleksurow o-fałdow e w NE strefie ram ow ej zapadliska są silnie zdefor
m ow ane przez zagęszczoną sieć uskoków rów noleżnikow ych i połu dnik o w ych. Strefa ta zgodnie z w ynikam i badań A. G o s z c z a (1980, 1986) charakteryzuje się dużą zm iennością naprężeń tektonicznych w górotw orze karbońskim i je s t interpretow ana jak o struktura ścięciow a nadrozłam ow o- p rzesuw cza (Teper, 1998).
Fałdy b rzeżne ró w noleżnikow e p ó łn o cn o -w sch od niej części zapadliska górnośląsk iego tw o rzą układ k rzyżow y ze starszy m i struk turam i, które za
zn a cz a ją się elew acjam i i depresjam i p o łu d nik o w ym i osi. A ntykliny g ór
nośląskie przy ram ach zapad liska uleg ają ro zw id len iu na kopuły i fleksu- ry, p od o b n ie ja k w o b rzeżającej a n ty k lin ie D ęb n ik a ( B o g a c z , 1980;
K r o k o w s k i , 1980). N atom iast b rachysynkliny brzeżne rów noleżnikow e interferują łagodnie w łuku skręcającym na południow y w schód w synkliny gałęzi krakow skiej o kierunku południkow ym . W tych podłużno-poprzecz- nych fałd ach ( O b e r e , 1994) o złożonej geom etrii zary so w u je się układ in terpretow any ja k o szereg nad n ie c ią g ło śc ią m iędzy blokam i podłoża ( B o g a c z , K r o k o w s k i , 1981; K o t a s , 1985). Struktury fałdów przyram o- w ych w ykazują analogie do fałdów nadprzesuw czych o składow ej dekstral- nej, w y ró żn ian ych w p ó łno cny m o b rzeżen iu G ZW ( T e p e r , 1988, 1990;
T e p e r et al., 1992; Z u b e r e k et al., 1997), zw łaszcza antykliny K lu c z e- Skała ( B u k o w y , 1984) o lokalnej nazw ie C hech ło -G o lczo w ice ( P e r s k i , Ż a b a , 1996).
Fałd główny obejm uje centralną część zapadliska górnośląskiego, zde
form ow aną w rozległe i szćrokoprom ienne niecki oraz w średnioprom ienne sio d ła o p rzeb ieg u zbliżon y m do ró w n o leżn ik o w eg o (rys. 3). A ntyklina g łów na (siodło) składa się z licznych ko p u ł i m is, które ku zachodow i przechodzą w fałdy poprzeczne, a dalej siodło zaznacza się jak o poprzeczna elew acja w strefie fałdów gliw ickich ( D o k t o r o w i c z - H r e b n i c k i , 1956, 1959, 1968; K o t a s , 1972; K u z a k , 1992, 1994). Ku w schodow i siodło głów ne zanik a na elew acji poprzecznej G rod źca (nad progiem podłoża N iw k a-L ib iąż). K opuła R o źd zien ia-S o sn ow ca od kopuły Siem ianow ic jest oddzielona m isą Przełajki, a dalej na zachód, m iędzy kopułam i Chorzow a i Zabrza, w ystępuje synklina Rudy. Siodło głów ne bez uw zględnienia ele
w acji poprzecznych i depresji, w yróżnionych przez S. D o k t o r o w i c z a - H r e b n i c k i e g o (1935, 1956), określa się jak o anty klin ę nad rozłam em lew oprzesu w czym z kulisow o ustaw ion y m i k o pułam i ( H e r b i c h , 1981;
B o g a c z , K r o k o w s k i , 1981; K o t a s , 1982, 1985). O złożonej strukturze siodła stanow i także bardzo gęsta sieć uskoków polichronicznych (D о к t o- r o w i c z - H r e b n i c k i , 1960; G o s z c z , 1980; T e p e r , 1998). 37
N a południe od antykliny głównej rozciąga się płaska synklina - niecka o składow ej synsedym entacyjnej, zaznaczonej w rozkładzie m iąższości k ra kow skiej serii piaskow cow ej i subsydencji podczas jej depozycji ( K o t a s , 1995). W niecce głównej undulacja osi je s t słabo zaznaczona, natom iast w y raźniejsze są jej depresje poprzeczne w nieckach chw ałow ickiej i jejkow ic- kiej. E lew acje p o przeczn e m iędzy nim i zo stały p rze k sz ta łco n e później w nasunięcia boguszow ickie i rybnickie (rys. 3). N a przedłużeniu niecki na w schód za p oprzeczn ą elew acją N iw ki i na południow y zachód od antykli
ny brzeżnej C iężk ow ice-T rzeb in ia rozpościera się niecka N iep o raz-B ro d ła (rys. 3). W osi tej szerokoprom iennej synkliny w y stęp ują najm łodsze w ar
stw y libiąskie w estfalu D i w arstw y kw aczalskie stefanu В (A tla s ..., 1994), których w iek jed n oznacznie określa głów ną fazę fałdow ań w czesno- i póź- noasturyjskich. Południow e skrzydło niecki głów nej je s t w ygięte w antykli- nę w strefie rów noleżnikow ego półzrębu jaw iszow ickiego. N a przedłużeniu p ołudniow o-w schodnim tej przyuskokow o ciągnionej antykliny w ystępuje analogiczna struktura W ysokiej, k tó rą od południa ogranicza niecka W ado
wic w półrow ie jaw iszow ick im i ruptaw skim . Z achodnia centryklina niecki głów nej przechodzi ku północnem u zachodow i w antyklinę K n u ró w -S o śn i- ca, a ku południow em u zachodow i poprzez m onoklinę Z ofiów ki w antykli
nę Jastrzębia (ryc. 3).
Fałdy południow e zapadliska górnośląskiego reprezentują: złożona struk
tura Jastrzębia i niecka D rogom yśla. Fałdy okolic Jastrzębia w y stępują na sk rzy żo w an iu p ołu d n ik o w y ch nasun ięć b o g u szo w ick ieg o i ry b n ick ieg o , z rów noleżnikow ą, płaską antykliną, podkreśloną p oprzeczną elew acją O lz y - Jastrzębia, w yróżnioną przez A. K o t a s a (1972). U kład fałdów ja s trz ę b skich, opisany przez W. B o g a c z a i J . K r o k o w s k i e g o (1981), je s t w ę
złem tektonicznym M oszczenicy m iędzy w arstw am i stojącym i, synkliną i an
ty k lin ą Jastrzębia oraz m on o kliną Z ofiów ki, a nasunięciem boguszow ickim (rys. 3). W przy bliżen iu w zdłuż elew acji Jastrzęb ia przebiega duża strefa uskokow a: R u p ta w a -C z e c h o w ic e -M a rc y p o rę b a , której p ó łzrąb w części w schodniej łączy się z an tykliną W ysokiej. W skrzydle zrzuconym uskoku ruptaw skiego w y stępu ją zafałdow ania, podgięcia synklinalne i plaska anty- klina (rys. 25).
N a południe od rów noleżnikow ej elew acji Jastrzębia ciągnie się rozległa brachysynklina (niecka w ęglow a) D ro g o m y śl-K arw in a. N iecka ta przech o dzi w poprzeczny fałd i nasunięcie orłow skie ( G r y g a r , K u m p e r a , 1995;
K u m p e r a , F o l d y n a , 1997). Ku w schodow i oś niecki D rogom yśla ulega elew acji w strefie rygla B ielsk o -B iała-A n d ry ch ó w ( K o t a s , 1972, A tla s ..., 1994) na skrzyżow aniu z połud n iko w ą elew acją K ęt (na przedłużeniu Niw- k i-L ibiąża). N a w schód od elew acji rozciąga się niecka W adow ic-Suchej B e
skidzkiej (rys. 3). Południow e skrzydło niecki D rogom yśla tw orzy centry- k lin ę K aczyc i p o ło g ą m on o k lin ę C ieszyna, która przecho dzi w skrzydło płaskiej antykliny, z przegubem w pasie rów noleżnikow ej elew acji K oprzyw- 38 nicy ( K o t a s , 1972; A u s t et al., 1997).
W południow o-zachodniej części zagłębia, pod B eskidam i, znajduje się kolejna niecka: F ry d lan d -F ren stat, na południe zaś od niej elew acja Ćadcy ( D o p i t a et al., 1997). N a południow o-w schodniej granicy GZW zaznacza się elew acja brzeżna ze strukturą antyklin aln o -zrębow ą R zeszotar i synkliną L iplasu (Trnaw y) o przebiegu południkow ym (kierunek krakow ski). Ta pe- ryferyczna część zapadliska górnośląskiego je s t słabo rozpoznana, dlatego w ysunięto w iele h ip otez stru k tu raln y ch ( K o n i o r , 1978; M o r y c , 1985;
O s z c z y p k o et al., 1989; J a w o r , 1992; B a r a n et al., 1996; B u ł a et al., 1997); (por. rys. 3 i rys. 7. 2).
Południkow e struk tury w zapadlisku górnośląskim są reprezentow ane przez brzeżny pas fałdow o-fleksurow o-nasunięciow y m ichałkow icko-rybnicki i orłow sko-boguszow icko-gliw icki oraz fałdy i dyslokacje w zdłuż w schod
niej jeg o ramy. M oraw sko-śląski front fałdow y je s t nałożony na fałdy rów
niej jeg o ramy. M oraw sko-śląski front fałdow y je s t nałożony na fałdy rów