Sprzedaż napojów alkoholowych Przed wej
ściem w życie polskiej ustawy o monopolu spiry
tusowym regulowały przepisy państw zaborczych i tak: na ziemiach b. zaboru pruskiego niemiecka ordynacja przemysłowa, na ziemiach b. zaboru ro
syjskiego ustawa o monopolu spirytusowym, a wła
dzami powołam,emi do wydawania końcesyj na sprzedaż napojów alkoholowych były bądź wła
dze administracji ogólnej, bądź samorządowe, bądź też akcyzowe.
Polskie ustawodawstwo sprawę tę uregulowa
ło najpierw ustawą z dnia 31 lipca 1924 r. o mo
nopolu spirytusowym (Dz. U, R. P. nr. 78, poz. 756) i rozporządzeniem Ministra Skarbu z dnia 10 mar
ca 1925 r. (Dz. U. R. P. nr. 35, poz. 218), przeka
zując nadawanie zezwoleń na detaliczną i harto
wną sprzedaż napojów alkoholowych władzom skarbowym.
Powołaną wyżej ustawę zastąpiło następnie rozp. Prez. R. P. z dnia 26 marca 1927 r. (Dz. U.
R. P. nr. 32, poz. 281) o monopolu spirytusowym, a ostatnio rozp. Prez. R. P. z dnia 15 lipca 1932 r.
(Dz. U. R. P. nr- 63; Poz. 586) o monopolu spiry
tusowym, ■ opodatkowaniu kwasu octowego i droż
dży oraz sprzedaży napojów alkoholowych, w brzmieniu noweli z dnia 27. 10. 1933 r- (Dz. U. R.
P. nr. 84 poz. 615) i z dnia 24. 10. 1934 r. (Dz. U.
R. P. nr. 96, poz. 873).
Do przepisów regulujących obecnie sprzedaż napojów alkoholowych należą oprócz powołanych wyżej rozporządzeń Prezydenta Rzeczpospolitej P, rozporządzenie Ministra Skarbu ź dnia 10. wrześnią 1932 r. (Dz. U. R. P. nr. 88, poz. 746), w sprawie wykonania powołanego wyżej rozporządze
nia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z'dnia 11 lipca 1932 r. w brzmieniu noweli z dnia 30 gru
dnia 1933 r. (Dz. U. R. P. nr. 3, poz. 12 z 1934 r,) ustawa z dnia 21 marca 1931 r. (Dz. U. R. P. nr. 51.
poz. 423) o ograniczeniach w sprzedaży, podawaniu i spożyciu napojów alkoholowych (przeciwalkoho
lowa) zmieniona rozporządzeniem Prez. R. P. z dn.
24. 10. 1934 r. (Dz. U. R. P. nr. 96, poz. 873).i roz
porządzenie wykonawcze ministrów: spraw wew
nętrznych i skarbu z dnia 30 lipca 1931 r. (Dz. U.
R. P. nr. 73, poz. 595) wydane w porozumieniu z ministrem sprawiedliwości i komunikacji w przedmiocie wykonania ustawy z dnia 21 marca 1931 r. o ograniczeniach w sprzedaży, podawaniu
lowej) zmienione rozporządzeniem ministra opieki społecznej i skarbu z dnia 23. 6. 1934 r. (Dz- U. R.
P. nr. 55, ipóz. 415) oraz niektóre postanowienia U R. P. nr. 34, poz. 355).
Przystępując do omówienia obowiązujących w tej dziedzinie przepisów należy zwrócić uwagę na Przewijającą się wśród nich istotę swobodnego uznania, albowiem tak ustawa z dnia 31 liipca 1934 r. w art. 79, jak rozporządzenie Prezydenta P. P.
z. diiia 25. 3. 1927 w art. 78 i z dlnia 11. VII 1932 roku w art. 60, tudzież rozporządzenie Ministra Skarbu z dnia 10. IX. 1932 w brzmieniu noweli z dnia 30. XII. 1933 r. w § 307 ust. 1 wzgl. w § 309 stanowią, że o nadaniu wzgl. odmówieniu i cofnię
ciu koncesji decyduje swobodne uznanie władzy koncesyjnej.
Jest ono jedną z najbardziej zajmujących dzie
dzin prawa administracyjnego, które tak w teoirji jak i w praktyce nasuwa wiele ciekawych spo
strzeżeń.
Należy zaznaczyć, że żadna ustawa skarbowa w szczególności, ani też żadna z ustaw admini
stracyjnych i sądowych, aczkolwiek w wielu z nich jest mowa o swobodnem uznaniu władz, nie okre
ślają bliżej co to jest właściwie to swobodne uzna
nie, czerń władza orzekająca może się kierować przy decydowaniu w granicach swobodnego uzna
nia i kiedy to swobodne uznanie traci charakter dany mu przez ustawodawcę i stać się może przez nieodpowiednie stosowanie pewnego rodzaju sa
mowolą organu wykonawczego.
Nie mając zatem określenia ustawowego swo
bodnego uznania i jego granic, ponieważ nie daje go nam żadna z ustaw polskich ani zagranicz
nych, musimy sięgnąć do tego, co nam w tym kie
runku daje praktyka i iudyikatura.
Jedna z podstawowych naszych ustaw, usta
wa o Najwyższym Trybunale Administracyjnym dopuszcza wniesienie skargi przeciw orzeczeniom lub zarządzeniom władz administracyjnych do Najwyższego Trybunału. Administracyjnego przez każdego obywatela, który sądzi, że naruszono je
go prawa lub obciążono go obowiązkiem bez pod
stawy prawnej. W jednym zaś z artykułów tej ustawy zawarte jest postanowienie, iż z pod orze
cznictwa N. T. A. wyłącza się sprawy, w których władze administracyjne uprawnione są do r strzygania według swobodnego uznania, w grani
cach pozostawianych temu uznaniu.
Z powyższego widzimy, że już sama ustawa o N. T. A., mówiąc o swobodnem uznaniu, wspo
mina zarazem o pewnych granicach swobodnego uznania, nic nakreślając jednak żadnej linji, która- by wskazywała te grani cc. _
Zachodzi pytanie co się stanie ze skargą skie
rowaną do N. T. A. na orzeczenie leżące w sferze
z tego co wyżej powiedziano, zdawałoby się, że N. T. A. skargę oddali. Tak jednak nie jest, gdyż N. T. A. bada, czy władza orzekająca nie prze
kroczyła granic swobodnego uznania i w zależno
ści od tego skargę bądź oddala, jako Prawnie nie
uzasadnioną, bądź też uchyla zaskarżone orzecze
nie, jako przekraczające granice swobodnego uzna
nia, albo jako wadliwe pod względem formalnym, albo też jako wydane z naruszeniem obowiązują
cych Przepisów.
Ażeby zatem ustalić sobie pogląd na tę kwe
stię, co to jest swobodne uznanie i jego granice, na
leży przedewszystkiem sięgnąć do judykatury i jak najlepiej zapoznać się z obowią,zującemi w danej dziedzinie przepisami prawnemu —
Mając za zadanie omówienie przepisów z dzie
dziny orzecznictwa w sprawach koncesyj alkoho
lowych, postaramy się ująć je bardziej z praktycz
nego Punktu widzenia, gdyż mimo kilkoletniego okresu ich stosowania, obecnie jeszcze niektóre urzędy, wydając orzeczenia w tych sprawach, do
puszczają się istotnych wadliwości formalnych. — Art. 60 rozp. Prezydenta R. P. stanowi, iż na sprzedaż napojów alkoholowych ( z wyjątkiem sprzedaży hurtowej wyrobów P. M. S. i napojów o zawartości do % alkoholu) potrzebne jest zez
wolenie władzy skarbowej.
Która władza skarbowa udziela tego zezwo
lenia określa rozporządzenie wykonawcze, stano
wiąc w § 307, iż zezwolenia tego udziela urząd skarbowy osobie fizycznej Lub Prawnej na £ ci śle oznaczone miejsce i rodzaj sprzedaży.
Mamy tutaj do czynienia z przykładem swo
bodnego uznania o ile chodzi o sam fakt decyzji władzy w tej materii, jeżeli jednak władza Przy
stępuje do decyzji w tej sprawie jest jednak ogra
niczona pewnemi przepisami np. § 310, który sta
nowi o tern, kto nie może otrzymać zezwolenia.
Z tego już przykładu widzimy, że aczkolwiek, wła
dza decyduje według swobodnego uznania, jest ona krępowana pewnemi normami, których nic może Przekroczyć, że zatem jest w swem swobodnem uznaniu do pewnego stopnia skrępowana.
lnem i słowy mówiąc, okoliczność, czy władza chce, czy też nie chce, udzielić zezwolenia pewnej osobie leży w zakresie jej zupełnego swobodnego uznania, przystępując jednak do powzięcia decy
zji w tej sprawie jest już krępowana pewnemi nor
mami i nie może np. udzielić zezwolenia w Przy
padkach określonych w § 31U t. j. w tych przypad
kach, w których jest to wyraźnie zabronione.
Przy tej sposobności zwraca się uwagę na pra
widłowość wydawanych orzeczeń w przypadkach odmownego załatwienia prośby- Według dotych
czasowej, praktyki., niektóre urzędy powołują cały szereg przepisów jak np. art. 60 rozp. Prez. R. P.
ż dnia 11. VII. 1932 z późnicjszerni zmianami-
§ 2 i § 307 rozP. Mi.n Skarbu z dnia 10 IX. 1932 r.
również- z późniejszemu zmianami dodając ponadto jako -powód odmownego załatwienia brak wolnych miejsc sprzedaży. Orzeczenie takie zaciemnia tyl
ko samą jego treść, a ten. dodatek o braku wol
nych miejsc jest zupełnie niepotrzebny, a obecnie, wobec zniesienia ogólnego kontyngentu 20,000 miejsc sprzedaży (rozp. Pręż- R. P. z dnia 24. X.
1934 r. (Dz. U. R, P. Nr. 96/873) pozbawiony pod
stawy prawnej.
Orzeczenie takie powinno być oparte jedynie na podstawie postanowień § 307 ust. 1 rozporzą
dzenia Min. Skarbu z dnia IX. 1932 r. w brzmieniu ustalonem rozporządzeniem Min. Skarbu z dnia 30 .grudnia 1933 r. (Dz. U. R. P- Nr. 3, poz. 12 z 1934 r).
Na tej samej podstawie prawnej -powinny być oparte orzeczenia Izb Skarbowych w II instancji, a powoływanie przez nie w swych orzeczeniach art. 60 rozp. R. P- i § 1 rozp. Min. Skarbu jako wskazującego kompetencję do orzekania jest zbę
dne, gdyż w 307 oprócz określenia swobodnego uznania przy nadaniu zezwolenia określa także kompenten-cję do -orzekania według ogólnej zasady prawnej,, iż od orzeczeń władz 1 instancji przysłu
guje środek prawny odwołanie do władzy bezpo
średnio wyższej.
Zagadnienie -cofnięcia koncesji na sprzedaż na
pojów alkoholowych reguluje § 309. Tak w przy
padku nadania jak i cofnięcia koncesji mamy do czynienia ze swobodnem uznaniem władzy.
Tutaj jednak należy stwierdzić, że aczkolwiek samo powzięcie decyzji co do cofnięcia koncesji le
ży w sferze swobodnego uznania, -przystępując je
dnak do wydania decyzji władza orzekająca musi ją uzasadnić, to znaczy podać jako powód cofnię
cia koncesji jeden z przypadków w ust. 1 i 2 § 309 wymienionych. Innemi słowy cofnięcie koncesji
„może“ (zatem nie musi) nastąpić tylko w przy
padkach określonych w § 309 ust. 1 i 2.
Jest to odstąpienie od zasady zupełnego swo
bodnego uznania władzy orzekające w tych spra
wach, którą na dłuższy okres czasu wprowadził przepis art. 78 rozp. Prezydenta Rzeczypospolitej / dnia 26 marca 1927 r. (Dz. U. R. P. Sr. 32/289).
Twierdzenie to jednak jest może za śmiałe, bo ten sam § 309 w ust. 3 wprowadza identyczne z art. 78 postanowienie, iż koncesja może być -cofnię
ta „bez podania powodów za 12-miesjęcznem wy
powiedzeniem“.
Zatem zasada cofnięcia koncesji bez podania powodów takiego zarządzenia władzy została u- trzymana. W tym przypadku orzeczenie orzeka
jące musi być oparte na przepisie § 309 ust- -3 i
udzielać 12-miesięcznego terminu na zlikwidowa
nie zakładu względnie orzec, iż cofnięcie skutkuje
po uip-ł^wie 12-miesięcznego okresu.
Przystępując od omówienia Prawidłowości wydawanych orzeczeń należy zaznaczyć, iż w przypadkach określonych w § 309 ust. 1 i 2 oprócz powołania podstawy Prawnej n-p. § 309 ust. 1 pkt.
b) należy wymienić również i powód na podstawie którego cofnięcie następuje nip. •... ponie
waż X. Y. zmieniał wartość alkoholu w wyrobach monopolowych (art. 61 pkt. -c). Oczywiście, iż powód taki musi być należycie uzasadniony. W konkretnym przypadku uzasadnieniem takiem bę
dzie np. prawomocne orzeczenie karne. Tylko w przypadku uzasadnionego orzeczenia Najwyższy Trybunał Administracyjny ewentualnie wniesioną skargę oddali, gdyż a) orzeczenie władzy leży w granicach swobodnego uznania, b) władza nie przekroczyła -granic tego uznania.
Przeciwstawieniem tego są postanowienia § 309 ust. 3. Jeżeli władza z jakichkolwiek wzglę
dów Postanowi cofnąć koncesję, a nie znajdzie pod
stawy -do swej decyzji w Postanowieniach § 309 ust. 1 i 2, wówczas może to zrobić na zasadzie § 309 ust. 3 to znaczy bez podawania powodów ta
kiego zarządzenia, gdyż leżeć ono będzie w za
kresie jej swobodnego uznania.
Jeżeli chodzi nakoniec o ostatnio przeprowa
dzone zmiany w ustawie antyalkoholowej, to naj
ważniejszą z nich jest uchylenie dotychczas obo
wiązującego maksymalnego kontyngentu 20.000 -punktów sprzedaży, wyeliminowanie z pod działa
nia tej ustawy piwa oraz uchylenie przepisów, da
jących gminom możność wprowadzenia w obrębie swych granic całkowitego zakazu sprzedaży na
pojów alkoholowych.
Odnośnie maksymalnej cyfry (20,000) miejsc sprzedaży, to aczkolwiek wobec obecnego brzmie
nia ustawy przeciwalkoholowej niema żadnych formalnych w tym względzie ograniczeń, jednak Ministerstwo Skarbu zastrzegło, iż ustalone woje
wódzkie kontyngenty nie mogą być podwyższane Ponad rzeczywiste potrzeby gospodarcze. Mini
sterstwo Skarbu ustaliło nowe kontyngenty, z uw
zględnieniem obecnych punktów sprzedaży i rze
czywistych potrzeb gospodarczych na podstawie materiałów, przyczem dąży w pierwszym rzędzie do ustanowienia punktów sprzedaży w miejscowo
ściach, w których -daje się odczuwać ich brak.
O innych zmianach Pisaliśmy już kilkakrotnie na łamach „Restauratora“, gdzie staraliśmy się je odpowiednio naświetlić z naszego punktu wi
dzenia.