Studia Prawnoustrojowe 19 UWM
2013
Kulturê prawn¹ judaizmu okrela siê niekiedy mianem kultury prawnej narodu ¿ydowskiego. Najwa¿niejszymi ród³ami klasycznego prawa juda-istycznego s¹ wiête ksiêgi judaizmu Tora zwana Piêcioksiêgiem Moj¿eszo-wym, a tak¿e interpretacje i komentarze Tory Miszna i zrodzona z jej studiowania Gemara, tworz¹ce Talmud1. Zawieraj¹ one liczne przepisy pra-wa oraz regu³y jego egzekwopra-wania, nierozerpra-walnie wi¹¿¹c siê przy tym z wyznaniem ¿ydowskim2. Sakralny charakter prawa zak³ada, ¿e jego twórc¹ jest Bóg i od Niego pochodz¹ wszystkie przepisy normuj¹ce wzajemne sto-sunki miêdzy ludmi. Konsekwencj¹ tego jest niezmiennoæ prawa, które wed³ug nauki ¿ydowskiej mo¿e byæ dostosowywane do potrzeb zmieniaj¹cych siê czasów tylko metod¹ interpretacji uniwersalnej symboliki Tory i poszuki-wania w niej ukrytych przes³añ.
Klasyczne prawo judaistyczne charakteryzuje szereg cech, wród których na szczególn¹ uwagê zas³uguj¹: religijnoæ, rytualizm, humanitaryzm, mesja-nizm i rygoryzm. Religijny charakter kultury prawnej judaizmu wynika z wyprowadzenia wszelkich norm, szczególnie prawnych, moralnych i religij-nych, z za³o¿eñ doktrynalnych judaizmu. Religijny sens przenika wszystkie normy prawa judaistycznego. Jest on jednak najbardziej widoczny w prawie karnym, które przestêpstwo uto¿samia z grzechem, a sankcje ziemskie koja-rzy siê z pozaziemskimi sankcjami boskimi3.
Kultura prawna judaizmu, wyra¿aj¹ca siê w poszukiwaniu norm praw-nych adekwatpraw-nych do konkretnego stanu faktycznego sprawy, przypomina z jednej strony praktykê prawników rzymskich, z drugiej natomiast prakty-kê systemu common law. Do najwa¿niejszych problemów prawnych wspó³-czesnego Izraela zalicza siê na ogó³ okrelanie stosunku do tradycyjnego
1 Niekiedy jako trzeci¹ istotn¹ ksiêgê Talmudu wymienia siê Toseftê dodatek i uzupe³-nienie Miszny. Zob. B. Sygit, Historia prawa kryminalnego, Toruñ 2007, s. 295.
2 S. Ladier, Proces karny w Talmudzie. Z zagadnieñ stosunku prawa procesowego do prawa karnego materjalnego w Talmudzie, nak³adem i drukiem Ignacego Jaegera, Lwów 1933, s. 9.
3 R. Tokarczyk, Komparatystyka prawnicza, Zakamycze, Kraków 2005, s. 122.
88 Damian W¹sik
prawa ¿ydowskiego i poszukiwanie kompromisu w okreleniu granic prawa
wieckiego i prawa rytualnego. Przejawem tego jest m.in. postanowienie art. 46 aktu prawnego The Fundamentals of Law, nakazuj¹ce s¹dom orzeka-nie zgodorzeka-nie z zasadami wolnoci, sprawiedliwoci, s³usznoci i pokoju, wyni-kaj¹cymi z ¿ydowskiego dziedzictwa kulturowego, wszêdzie tam, gdzie zaist-niej¹ luki prawne4.
Zasygnalizowane wy¿ej problemy w du¿ej mierze dotycz¹ prawa karne-go. Karalnoæ wielu zachowañ uznawanych niegdy za wysoce szkodliwe spo³ecznie, a nawet zagra¿aj¹ce istnieniu narodu ¿ydowskiego i rozbijaj¹ce jego to¿samoæ kulturow¹ wspó³czenie w obliczu wymieszania zwyczajów i wiatopogl¹dów imigruj¹cych do Izraela ¯ydów sprawia znaczne
trudno-ci legislacyjne. Tym niemniej istniej¹ sfery ¿ycia spo³ecznego, w których dzisiejsze prawo karne czerpie inspiracjê z tradycji judaistycznej. Sytuacja taka zachodzi m.in. na gruncie przepisów dotycz¹cych przestêpstw seksual-nych, okrelenia ich katalogu i wyznaczenia zasad ponoszenia odpowiedzial-noci karnej.
Prawo moj¿eszowe traktuje czyny wymierzone w naturê ¿ycia seksualne-go cz³owieka jako jedne z najpowa¿niejszych przestêpstw zagra¿aj¹cych funkcjonowaniu spo³eczeñstwa ¿ydowskiego. Wszelkie odstêpstwa od przyjê-tych zwyczajów obcowania p³ciowego napiêtnowane s¹ w Torze z pe³n¹ suro-woci¹. Judaizm naucza, ¿e seksualnoæ cz³owieka odgrywa bardzo istotn¹ rolê w jego ¿yciu i stanowi element natury. Talmud nadaje kwestiom seksu-alnoci donios³y charakter, uznaj¹c, ¿e nale¿y odnosiæ siê do nich ostro¿nie i z nale¿yt¹ powag¹. Istotny jest fakt, ¿e kwestie wspó³¿ycia seksualnego w judaizmie rozwa¿a siê na ogó³ w ramach stosunków ma³¿eñskich i pro-kreacji jako aktu wspó³pracy cz³owieka z Bogiem w tworzeniu nowego
¿ycia5.
Tradycyjne prawo karne judaizmu postrzega przestêpstwa seksualne po-dobnie jak wspó³czesne izraelskie prawo karne, tj. jako przestêpstwa prze-ciwko moralnoci i przyjêtym obyczajom w zakresie wolnoci ¿ycia seksual-nego (np. zgwa³cenie) i obyczajnoæ w dziedzinie p³ciowej (np. kazirodztwo, uwiedzenie etc.). Typy przestêpstw zwi¹zanych z ¿yciem seksualnym cz³owie-ka ró¿ni³y siê jednak od cz³owie-katalogu przestêpstw seksualnych obowi¹zuj¹cego prawa karnego Izraela i obejmowa³y: cudzo³óstwo, zgwa³cenie, uwiedzenie, kazirodztwo, zoofiliê i sodomiê.
Przez cudzo³óstwo (hebr. niuf) w prawie moj¿eszowym rozumieæ
nale-¿y stosunek seksualny mê¿czyzny z kobiet¹ zamê¿n¹, niepozostaj¹c¹ z nim w zwi¹zku ma³¿eñskim. Prawo ró¿nicowa³o sytuacjê prawn¹ mê¿czyzn (któ-rzy mogli mieæ wiêcej ni¿ jedn¹ ¿onê) i kobiet, albowiem stosunek
seksual-4 Ibidem, s. 126.
5 A. Forta, Judaism, Heinemann Educational, Oxford 1995, s. 54.
89
Przestêpstwa seksualne w kulturze prawnej judaizmu a prawo karne...
ny mê¿czyzny z kobiet¹ niezamê¿n¹ nie by³ traktowany jako czyn cudzo³ó-stwa6.
Cudzo³óstwo w tradycyjnym judaistycznym prawie karnym traktowane jest dwojako. Z punktu widzenia interesu publicznego czyn ten godzi w wiêtoæ ma³¿eñstwa, czyli fundamenty rodziny. Z punktu widzenia intere-sów prywatnych zrodzone z nieprawego ³o¿a dzieci stanowi³y problem przy spadkobraniu7.
W przedmiocie cudzo³óstwa prawo biblijne jest stanowcze i konsekwent-ne, o czym wiadczy nastêpuj¹cy fragment Ksiêgi Kap³añskiej: Ktokolwiek cudzo³o¿y z ¿on¹ bliniego, bêdzie ukarany mierci¹ i cudzo³o¿nik, i cudzo³o¿-nica (Kp³ 20, 10)8. Prawo to zostaje nastêpnie przypomniane w Ksiêdze Powtórzonego Prawa w nastêpuj¹cej formie: Jeli siê znajdzie cz³owieka pi¹-cego z kobiet¹ zamê¿n¹, oboje umr¹: mê¿czyzna pi¹cy z kobiet¹ i ta kobieta.
Usuniesz z³o z Izraela (Pwt 22, 22). Pamiêtaj¹c, ¿e kobieta mog³a byæ zmuszo-na si³¹ do cudzo³óstwa, wyszczególniæ trzeba czyn tzw. dobrowolnego cudzo³ó-stwa, którego mog³a dopuciæ siê dziewica zarêczona, traktowana przez pra-wo ¿ydowskie jako ¿ona jeszcze przed zalubinami. Kwalifikacja czynu zale¿na by³a od tego, czy kobieta wzywa³a pomocy w czasie stosunku seksu-alnego. Gdyby tego zaniecha³a, w istocie dochodzi³o do cudzo³óstwa i obie strony ponosi³y mieræ. Je¿eli jednak kobieta o tak¹ pomoc nawo³ywa³a, czyn mê¿czyzny stanowi³ przestêpstwo zgwa³cenia i tylko on podlega³ karze mier-ci (Pwt 22, 23-24)9.
Na gruncie odmian cudzo³óstwa na uwagê zas³uguje ponadto próba za-bezpieczenia przez Prawo autorytetu kap³anów, których córka w przypadku dopuszczenia siê nierz¹du podlega³a karze mierci przez spalenie (Kp³ 21, 9).
Wspó³czenie obowi¹zuj¹ca izraelska ustawa karna z 1977 r. 5737 co prawda nie penalizuje cudzo³óstwa, pozostawiaj¹c je w sferze etyki, tym niemniej warto zwróciæ uwagê na szerok¹ karalnoæ prostytucji, która czêsto
6 A. Berlin, M. Grossman, The Oxford Dictionary of the Jewish Religion. Second Edition, Oxford University Press, Oxford 2011, s. 22; L. Cohn-Sherbok, D. Cohn-Sherbok, A Popular Dictionary of Judaism, Curzon Press, Richmond 1995, s. 4; J. R. Baskin (ed.), The Cambridge Dictionary of Judaism and Jewish Culture, Cambridge University Press, Cambridge 2011, s. 5.
7 M. Duschak, Das mosaisch talmudische strafrecht, Wilhelm Braumuller, Wiedeñ 1869, s. 38.
8 Tu i dalej cyt. wg: Pismo wiête Starego i Nowego Testamentu w przek³adzie z jêzyków oryginalnych, Wydawnictwo Pallottinum, Poznañ Warszawa 1989.
9 Przy okazji omawiania cudzo³óstwa warto wskazaæ na jeszcze jeden czyn, co prawda nawi¹zuj¹cy swoim charakterem do cudzo³óstwa, jednak¿e stanowi¹cy raczej nierz¹d przeciwko przyjêtym obyczajom, tj. obcowanie seksualne z niewolnic¹. Tora stanowi w tym wzglêdzie, ¿e je¿eli kto obcuje cielenie z kobiet¹ wylewaj¹c nasienie, a ona jest niewolnic¹ przeznaczon¹ dla innego mê¿a, ale jeszcze nie wykupion¹ ani obdarzon¹ wolnoci¹, to bêdzie im wymierzona kara, jednak nie kara mierci, bo ona nie by³a obdarzona wolnoci¹ (Kp³ 19, 20). Dodatkowo mê¿czy-zna zobowi¹zany by³ w tej sytuacji z³o¿yæ ofiarê celem zadoæuczynienia i przeb³agania Boga za pope³niony grzech.
90 Damian W¹sik
uwa¿ana jest za zjawisko pochodne od cudzo³óstwa, a niekiedy nawet za jedn¹ z jej form. Przestêpstwa zwi¹zane z prostytucj¹ ujête zosta³y w czêci 10
Prostytucja i pornografia rozdzia³u 8 Przestêpstwa przeciwko porz¹d-kowi politycznemu i spo³ecznemu. Zgodnie z art. 199 ustawy karnej z 1977 r., karze do 7 lat pozbawienia wolnoci podlega ten, kto w jakimkolwiek zakresie, przez ca³e ¿ycie lub przez jakikolwiek jego okres utrzymuje siê z dochodów osoby zaanga¿owanej w prostytucjê (sutenerstwo lit. a pkt 1), a tak¿e osoba, która wiadomie przyjmuje jakiekolwiek dobra w zamian za akt prostytucji lub jego czêci (lit a pkt 2). Tej samej karze podlega osoba, która dopuszcza siê jednego z wy¿ej wymienionych czynów przy udziale w prostytucji ma³¿onka, dziecka lub pasierba albo celem dokonania przestêp-stwa dopuszcza siê nadu¿ycia w³adzy, stosunku zale¿noci, nadzoru pedago-gicznego lub stosunku s³u¿bowego (lit. b). Bez znaczenia prawnego dla karal-noci powy¿szych czynów pozostaje charakter korzyci, które otrzyma³ sprawca (pieni¹dze, kosztownoci, us³ugi etc.), kwestia, od kogo sprawca otrzyma³ dane korzyci (od osoby zaanga¿owanej w prostytucjê czy od kogo
innego), a tak¿e okolicznoæ, czy otrzyma³ on korzyci za akt prostytucji, czy za czyn maj¹cy ten akt zast¹piæ (lit. c pkt 1-3). Zauwa¿yæ nale¿y, ¿e izrael-skie prawo karne penalizuje równie¿ takie czyny, jak nak³anianie (przymu-szanie) innej osoby do udzia³u w pojedynczym akcie prostytucji (art. 201), a tak¿e nak³anianie (przymuszanie) innej osoby do regularnego uprawiania prostytucji (art. 202)10, anga¿owanie nieletnich w prostytucjê (art. 203B), korzystanie z us³ug seksualnych oferowanych przez nieletnich (art. 203C), utrzymywanie i obs³uga miejsc, w których uprawiana jest prostytucja (doty-czy to równie¿ m.in. pojazdów l¹dowych i statków morskich art. 204),
wiadome wynajmowanie miejsc, w których uprawiany ma byæ proceder pro-stytucji (art. 205), dostarczanie informacji na temat wiadczenia us³ug seksu-alnych przez nieletnich (bez znaczenia jest przy tym, gdzie wiadczone s¹ us³ugi, czy na terenie Izraela, czy za granic¹, wystarczaj¹cy dla karalnoci czynu jest fakt zaanga¿owania nieletnich w proceder przestêpczy art.
205A), rozpowszechnianie informacji o wiadczeniu us³ug seksualnych przez nieletniego przez sprawcê pozostaj¹cego w b³êdzie co do faktycznego wieku osoby prostytuuj¹cej siê pe³noletniej (art. 205B), rozpowszechnianie in-formacji na temat wiadczenia us³ug seksualnych przez osoby pe³noletnie
10 Czyny te zagro¿one s¹ karami odpowiednio 5 i 7 lat pozbawienia wolnoci, a w przypad-ku, gdy sprawca przy ich pope³nieniu wykorzystuje w³adzê, stosunek zale¿noci, nadzór pedago-giczny lub stosunek s³u¿bowy, albo krytyczne po³o¿enie (np. ekonomiczne) danej osoby, zagro¿e-nie kar¹ pozbawienia wolnoci wzrasta do 10 lat. Co wiêcej, w przypadku gdy sprawca u¿ywa si³y lub innych form przymusu, albo grozi u¿yciem takich wobec osoby anga¿owanej w prostytu-cjê lub wobec jakiejkolwiek innej osoby, wykorzystuje sytuaprostytu-cjê, w której osoba anga¿owana w prostytucjê nie mo¿e przeciwstawiæ siê jego zamierzeniom, wykorzystuje chorobê psychiczn¹ lub upoledzenie umys³owe albo uzyskuje zgodê takiej osoby za pomoc¹ oszustwa, kara pozba-wienia wolnoci wynosi do 16 lat pozbapozba-wienia wolnoci (art. 203).
91
Przestêpstwa seksualne w kulturze prawnej judaizmu a prawo karne...
(art. 205C)11, a tak¿e zezwalanie nieletnim na odwiedzanie domów publicz-nych lub zamieszkiwanie w nich (art. 208).
Sposób okrelenia przestêpstwa zgwa³cenia w prawie biblijnym spra-wia, ¿e jest on postrzegany raczej jako wyrz¹dzenie ekonomicznej szkody ojcu kobiety lub jej mê¿owi ni¿ u¿ycie przemocy wobec kobiety12.
W przypadku zgwa³cenia prawo biblijne nakazuje: Jeli mê¿czyzna znaj-dzie m³od¹ kobietê znaj-dziewicê niezalubion¹ pochwyci j¹ i pi z ni¹, a znajd¹ ich, odda ten mê¿czyzna, który z ni¹ spa³, ojcu m³odej kobiety 50 syklów srebra i zostanie ona jego ¿on¹. Za to, ¿e jej gwa³t zada³, nie bêdzie jej móg³ porzuciæ przez ca³e swe ¿ycie (Pwt 22, 28-29). Sprawca nie móg³ w tej sytuacji unikn¹æ ma³¿eñstwa. Wy³¹czona by³a ponadto mo¿liwoæ uzyskania w przy-sz³oci ewentualnego rozwodu.
Inaczej prawo biblijne traktowa³o zgwa³cenie kobiety zamê¿nej. Problem ten opisuje nastêpuj¹cy fragment Ksiêgi Powtórzonego Prawa: Lecz jeli mê¿-czyzna znalaz³ na polu m³od¹ kobietê zalubion¹, zada³ jej gwa³t i spa³ z ni¹, umrze sam mê¿czyzna, który z ni¹ spa³. M³odej kobiecie za nic nie uczynisz.
M³oda kobieta nie pope³ni³a przestêpstwa godnego mierci. Wypadek ten jest podobny do tego, gdy kto powstaje przeciw bliniemu swemu i ¿ycia go pozba-wi: znalaz³ j¹ na polu, m³oda kobieta zalubiona krzycza³a, a nikt jej nie przyszed³ z pomoc¹ (Pwt 22, 25-27). Napastnik bezwzglêdnie podlega³ w tej sytuacji karze mierci.
Przestêpstwo zgwa³cenia izraelska ustawa karna z 1977 r. umiejscawia w przepisie art. 345 czêci 10 zatytu³owanej Przestêpstwa seksualne
rozdzia-³u 10 Uszkodzenia cia³a. Pod pojêciem zgwa³cenia prawo karne rozumie:
a) odbycie stosunku seksualnego z kobiet¹ bez jej zgody (art. 345 pkt 1), b) po uprzednim uzyskaniu tej zgody na skutek podstêpnego wprowadzenia kobiety w b³¹d co do to¿samoci osoby lub charakteru czynu (art. 345 pkt 2),
c) obcowanie p³ciowe, gdy kobieta nie ukoñczy³a 14 lat, nawet za jej zgod¹ (art. 345 pkt 3),
d) obcowanie p³ciowe z kobiet¹ przytomn¹ lub pozostaj¹c¹ w stanie
wy-³¹czaj¹cym dobrowolne wyra¿enie przez ni¹ zgody na stosunek seksualny (art. 345 pkt 4),
e) obcowanie p³ciowe z kobiet¹ chor¹ psychicznie lub upoledzon¹ umy-s³owo w ten sposób, ¿e wyra¿onej przez ni¹ zgody na odbycie stosunku seksualnego nie mo¿na uwa¿aæ za dobrowolne (art. 345 pkt 5).
11 Karalnoæ czynu obejmuje sytuacje, w których przedmiotem dzia³alnoci jest tylko
wiadczenie us³ug seksualnych, wiadczenie us³ug seksualnych jest jedynym tematem podawa-nej informacji, informacje przesy³ane s¹ tylko na probê zainteresowanego, a ich charakter wyranie wskazuje na cel, którym jest reklamowanie wiadczenia us³ug seksualnych i zachêca-nie do skorzystania z nich.
12 A. Berlin, M. Grossman, The Oxford Dictionary..., s. 611.
92 Damian W¹sik
Powy¿sze przestêpstwa zagro¿one s¹ kar¹ pozbawienia wolnoci do lat 16.
Zagro¿enie kar¹ pozbawienia wolnoci wynosi 20 lat, gdy zgwa³cenia dopusz-czono siê na kobiecie, która nie ukoñczy³a 16 lat (z wyj¹tkiem okolicznoci wprowadzenia w b³¹d co do to¿samoci osoby lub charakteru czynu), po uprzednim zastraszeniu ofiary przy u¿yciu broni palnej lub innej broni, gdy wynikiem omawianego czynu jest szkoda cielesna, psychiczna albo ci¹¿a po-krzywdzonej, obcowanie p³ciowe mia³o miejsce z maltretowaniem seksual-nym kobiety przed, w trakcie lub po zgwa³ceniu, a tak¿e w sytuacji gwa³tu zbiorowego (za taki postrzegany jest równie¿ stosunek seksualny odbyty z ofiar¹ przez jednego napastnika, gdy pozosta³e osoby pomagaj¹ mu np.
unieruchomiæ pokrzywdzon¹). Przez odbycie stosunku seksualnego z kobiet¹ prawo karne rozumie natomiast wprowadzenie do ¿eñskiego narz¹du p³cio-wego jakiejkolwiek czêci cia³a lub przedmiotu.
Zasadne jest twierdzenie, ¿e przestêpstwo zgwa³cenia wspó³czenie bu-dzi tak¹ sam¹ odrazê, jak w czasach biblijnych, penalizowane jest jednak w du¿o szerszym zakresie. Co istotne i co wyranie odró¿nia prawo moj¿eszo-we od obowi¹zuj¹cych uregulowañ izraelskiej ustawy karnej z 1977 r., to fakt rzeczywistego objêcia ochron¹ karn¹ kobiety przy przestêpstwie zgwa³cenia.
Warto zwróciæ uwagê, ¿e konstrukcja przepisu art. 345 ustawy karnej wy³¹-cza mo¿liwoæ oskar¿enia i skazania na jego podstawie sprawcy zgwa³cenia mê¿czyzny.
O uwiedzeniu prawo biblijne stanowi w nastêpuj¹cy sposób: Jeli kto
uwiód³ dziewicê jeszcze nie zarêczon¹ i obcowa³ z ni¹, uici (rodzinie) op³atê (sk³adan¹ przy zalubinach) i wemie j¹ za ¿onê. Jeli by siê ojciec nie zgodzi³ mu jej oddaæ, wówczas winien zap³aciæ tyle, ile wynosi op³ata sk³adana przy zalubinach dziewic (Wyjc 22, 15-16). Op³ata ta wynosi³a 50 syklów.
W rzeczywistoci wiêc to ojciec uwiedzionej móg³ domagaæ siê albo zawarcia zwi¹zku ma³¿eñskiego, albo grzywny tytu³em odszkodowania (Ketubot 39).
Wspó³czesne izraelskie prawo karne penalizuje wspó³¿ycie seksualne za obopóln¹ zgod¹, bêd¹c¹ jednak w wietle prawa pozorn¹ lub wynikaj¹c¹ z b³êdu kobiety (art. 346). Ma to miejsce w sytuacjach, gdy sprawca odby³ stosunek p³ciowy z osob¹ nieletni¹, która ukoñczy³a 14 lat, ale nie ukoñczy³a jeszcze 16 lat i która nie jest jego ¿on¹, lub jeli sprawca odby³ stosunek p³ciowy z osob¹ niepe³noletni¹, która ukoñczy³a 16, ale nie ukoñczy³a jeszcze 18 lat, nadu¿ywaj¹c stosunku zale¿noci, w³adzy, nadzoru pedagogicznego lub stosunku podleg³oci s³u¿bowej, lub fa³szywie obiecuj¹c pokrzywdzonej ma³¿eñstwo. Czyny te zagro¿one s¹ kar¹ do 5 lat pozbawienia wolnoci (art.
346 lit. a pkt 1). W przypadku, gdy pokrzywdzon¹ jest osoba leczona psy-chicznie, natomiast podejrzanym lekarz, psycholog lub pracownik socjalny uczestnicz¹cy w jej leczeniu, domniemuje siê, ¿e dobrowolnej zgody na wspó³¿ycie nie by³o, jeli nie rozpoczê³o siê ono przed leczeniem pokrzyw-dzonej (art. 346 lit. a pkt 2). W przypadku gdy sprawca obcowa³ seksualnie
93
Przestêpstwa seksualne w kulturze prawnej judaizmu a prawo karne...
z kobiet¹, która ukoñczy³a 16 lat, przed osi¹gniêciem przez ni¹ wieku 18 lat, wykorzystuj¹c przy tym swoje kompetencje w zatrudnieniu tej osoby lub przez fa³szyw¹ obietnicê ma³¿eñstwa z t¹ kobiet¹, pomimo pozostawania ju¿
w zwi¹zku ma³¿eñskim, podlega on karze pozbawienia wolnoci do lat 5 (art.
346 lit. b).
W kontekcie klasycznego prawa karnego judaizmu na uwagê zas³uguje wprowadzenie do izraelskiej ustawy karnej z 1977 r. fa³szywej obietnicy ma³¿eñstwa celem doprowadzenia do obcowania p³ciowego jako jednej z oko-licznoci warunkuj¹cych karalnoæ przestêpstwa wspó³¿ycia seksualnego za rzekomo obopóln¹ zgod¹. Mo¿na w tej sytuacji doszukaæ siê róde³ tego uregulowania w biblijnej tradycji penalizowania aktu uwiedzenia kobiety.
Mówi¹c o czynach kazirodczych (hebr. gillui arayot) w judaistycz-nym prawie karjudaistycz-nym na ogó³ wymienia siê trzy typowe sytuacje wskazane w Ksiêdze Kap³añskiej13:
a) obcowanie seksualne z matk¹ lub ¿on¹ ojca: Ktokolwiek obcuje
ciele-nie z ¿on¹ swojego ojca, ods³ania nagoæ ojca: bêd¹ ukarani mierci¹ oboje, sami tê mieræ na siebie ci¹gnêli (Kp³ 20, 11);
b) obcowanie seksualne z synow¹: Ktokolwiek obcuje cielenie z synow¹, bêdzie razem z ni¹ ukarany mierci¹: pope³nili sromotê, sami tê mieræ na siebie ci¹gnêli (Kp³ 20, 12);
c) polubienie kobiety i jej matki: Je¿eli kto bierze za ¿onê kobietê i jej matkê, dopuszcza siê rozpusty: on i ona bêd¹ spaleni w ogniu, aby nie by³o rozpusty wród was (Kp³ 20, 14).
Wspó³czesne prawo karne Izraela penalizuje czyny kazirodcze w art. 351, uto¿samiaj¹c je z analogicznymi zachowaniami, jak wyszczególnione przy przestêpstwach zgwa³cenia (art. 345 lit. a) i sodomii (art. 347 lit. b), tyle ¿e pope³nionymi w odniesieniu do nieletnich krewnych, a tak¿e osób nieporad-nych, za które sprawca jest odpowiedzialny i nad którymi sprawuje opiekê.
Czyn ten zagro¿ony jest kar¹ pozbawienia wolnoci do lat 20 (art. 351 lit. a).
Je¿eli sprawca odbywa stosunek p³ciowy z kobiet¹, która osi¹gnê³a wiek 14 lat, ale nie osi¹gnê³a jeszcze wieku 21 lat, lub pope³nia sodomiê na osobie, która ukoñczy³a 14 lat, ale nie osi¹gnê³a jeszcze 21 roku ¿ycia, i osoby te s¹ krewnymi sprawcy, podlega on karze pozbawienia wolnoci do lat 16 (art. 351 lit. b). Karane z przepisów o kazirodztwie s¹ tak¿e nieprzyzwoite zachowania seksualne sprawcy pope³nione w celu osi¹gniêcia satysfakcji sek-sualnej, pobudzenia seksualnego lub poni¿enia pokrzywdzonego krewnego lub podopiecznego (art. 351 lit. cd). Traktuj¹c o kazirodczych stosunkach seksualnych, prawo karne pod pojêciem krewnych wymienia nastêpuj¹ce osoby:
13 M. Duschak, op. cit., s. 37.
94 Damian W¹sik
1) rodzica, ma³¿onka lub konkubenta rodzica, dziadka oraz babciê;
2) osoby, które ukoñczy³y 15 lat i s¹ rodzeñstwem lub rodzeñstwem przyrodnim, wuja, ciotkê, szwagrów, jednak¿e w przypadku odbycia zakaza-nego stosunku seksualzakaza-nego, o którym mowa w art. 351 lit. b, oraz nieprzy-zwoitego zachowania seksualnego z art. 351 lit. c pkt 3 ustawy karnej, pope³nionych na osobie w wieku 16 lat lub starszych, wuja, ciotki, szwagrów nie wlicza siê do grupy krewnych;
3) rodziców zastêpczych, ma³¿onka lub konkubenta rodzica zastêpczego, ojca lub matkê rodzica zastêpczego;
4) osobê, która ukoñczy³a 15 lat i jest synem lub córk¹ rodzica go, ma³¿onkiem któregokolwiek z nich; bratem lub siostr¹ rodzica zastêpcze-go lub ma³¿onkiem którezastêpcze-gokolwiek z nich, jednak¿e w odniesieniu do prze-stêpstw zakazanego stosunku seksualnego i nieprzyzwoitego zachowania seksualnego, pope³nionego na osobie, która ukoñczy³a szesnacie lat, za krewnych uwa¿a siê wy³¹cznie syna lub córkê rodzica zastêpczego (art. 351 lit. e).
Spostrze¿eniem, jakie nasuwa siê przy analizie obowi¹zuj¹cych uregulo-wañ karnych z perspektywy klasycznego prawa karnego judaizmu, jest zali-czenie przez izraelsk¹ ustawê karn¹ z 1977 r. w poczet krewnych konkubenta rodzica, co wskazuje na rozszerzenie biblijnego zakazu wspó³¿ycia seksualne-go z ¿on¹ ojca oraz dostosowanie seksualne-go do wspó³czesnoci, gdzie liczba zawie-ranych ma³¿eñstw rokrocznie spada14.
Tradycyjne prawo karne judaizmu wprost przewiduje karalnoæ sto-sunków homoseksualnych, a tak¿e zoofilii. Fakt ten w pe³ni oddaj¹ na-stêpuj¹ce fragmenty Ksiêgi Kap³añskiej: Nie bêdziesz obcowa³ z mê¿czyzn¹, tak jak siê obcuje z kobiet¹. To jest obrzydliwoæ! Nie bêdziesz obcowa³
ciele-nie z ¿adnym zwierzêciem; przez to sta³by siê nieczystym. Tak¿e i kobieta nie bêdzie stawaæ przed zwierzêciem, aby siê z nim z³¹czyæ. To jest sromota!
(Kp³. 18, 22-23); Ktokolwiek obcuje cielenie z mê¿czyzn¹, tak jak siê obcuje z kobiet¹, pope³nia obrzydliwoæ. Obaj bêd¹ ukarani mierci¹, sami tê mieræ na siebie ci¹gnêli (Kp³. 20, 13), a tak¿e Ktokolwiek obcuje cielenie ze zwie-rzêciem, wylewaj¹c nasienie, bêdzie ukarany mierci¹. Zwierzê tak¿e zabijecie.
Jeli kobieta zbli¿y siê do jakiego zwierzêcia, aby z nim siê z³¹czyæ, zabijesz i kobietê, i zwierzê. Oboje bêd¹ ukarani mierci¹, sami mieræ na siebie ci¹-gnêli (Kp³. 20, 15-16).
Przypuszczalnie stosunki homoseksualne, podobnie jak w staro¿ytnym Egipcie, by³y przez spo³eczeñstwo ¿ydowskie traktowane na równi z
ba³wo-14 Dla porównania art. 201 polskiego kodeksu karnego przewiduje karalnoæ kazirodztwa jako obcowania p³ciowego wy³¹cznie ze wstêpnym, zstêpnym, przysposobionym,
ba³wo-14 Dla porównania art. 201 polskiego kodeksu karnego przewiduje karalnoæ kazirodztwa jako obcowania p³ciowego wy³¹cznie ze wstêpnym, zstêpnym, przysposobionym,