Zgodnie ze złożonym pojęciem duchow nego, którego k apłań stw o przejaw ia się w przyjęciu św ięceń , p raw om ocnym in sty tu o - w a n iu i przym iotach w ym aganych od duchow nych, n a leży oce
89 T a m ż e .
*° Zob. u w a g ę K o rek to ró w do D. Ł c. 10 w D etkrecie G racjan a w y d an ym przez F.riedberga.
91 D. L c. d — G r z e g. I w r. 595.
92 D. L c. 25 — lis t A u g u s t , z r. 417; por. C. X X I q. 2 c. 2 — kan. 3 S y n . S e w i l s k i e g o II z r. 919; zob. K o b e r , Deposition, dz. cyt., s. 31— 32.
118 Ks. K. Nasiłowiski [40]
niać w yp ow ied ź św . A m b r o ż e g o ' (ok. r. 396) stw ierdzającego z pow ołaniem się na autorytet P a w ła A postoła (1 Tm 3, 2) i So bór N icejsk i I z r. 325, że żaden pow tórnie żonaty n ie powinien, być duchow nym — c l e r i c u m q u e m q u a m n o n d e b e r e e s s e , q u i s e c u n d a c o n i u g i a s i t s o r t i t u s 93. Zakaz A m brożego przypom ina ponadto sankcję S o b o r u N i c e j s k i e g o I dotyczącą w p raw dzie innego przedm iotu, ale m ającą podobne brzm ienie: n ie po w in ien być tbiskupem te n — h u n e e p i s c o p u m e s s e n o n o p o r t e r e ,
kogo ustanow iono biskupem bez zgod y m e tr o p o lity 94. Sankcja ta bow iem d otyczy braku najw ażniejszego elem en tu w chodzącego w zakres in siytu ow an ia, a n ie odnosi się do n iew ażności kon sekracji biskupiej. Sikoro zaś sankcja soborow a w yraźnie odnosi się do in stytu ow an ia, nasuw a się nieodparcie w niosek, że zakaz w yrażony w podobnych słow ach przez A m brożego d otyczy n ie ty lk o przym iotów w ym aganych od d u chow nych, ale rów nież iin- stytuow ania oraz w szelk ich u p raw n ień z nim zw iązanych. W obydw óch bow iem sankcjach n ie w sp om n ian o o n iew ażn ości św ięceń, a słow am i „nie p o w in ien ” w skazano, ż>e nap iętn ow an y duch ow n y n ie k ied y p ełn i posługę kapłańską m im o zakazu.
Słuszność tak iej ocen y o/bydwóch w spom nianych sankcji m ożna uzasadnić porów naniem san k cji n ałożon ych przez Leona I, w K anonach A postolskich i na S yn od zie T oledańskim IV.
Otóż na 'biskupów, o których u stan ow ien ie n ie prosił lud lu b których n ie konsekrow ali biskupi danej prow incji i za zgodą m etropolity, czyli na biskupów n ieleg a ln ie in stytu ow an ych , L e - o n I n ałożył sankcję: żadna racja n ie pozw ala na to, by m ieć ich w śród biskupów — n u l l a r a t i o s i n i t , u t i n t e r e p i s c o p o s h a -
b e a n t u r 9S.
Jak zaś w spom niano w yżej, w K a n o n a c h A p o s t o l s k i c h (IV—V w.) zam ieszczono sankcję: n ie m oże być (esse) biskupem albo prezbiterem albo diakonem albo z liczb y ty ch ( e x e o r u m n u m é r o ) , którzy oddają się św iętej posłudze. San k cję tę n ało żono na tego, kto p oślubił n iew iastę opuszczoną przez m ęża albo p rostytu tk ę albo n iew oln icę albo jedną z tych, które są zw ią zane z w id ow isk am i publicznym i. N a teg o zaś, k to już p o chrzcie ożen ił się pow tórnie albo posiada konkubinę, nałożono sankcję: n ie m oże zostać ( f i e r i ) biskupem , prezbiterem lub diakonem albo jed n ym z liczb y tych, k tórzy oddają się św iętej posłudze czy li (w ed łu g przekładu K orektorów ) są w cią g n ięci do katalogu kapań- sk iego 96.
»» D. X X X IV c . 14 — A m b r o ż y ok. r. S96. si D. L X IV c. 8; zob. w y żej s. 103— 104.
95 D. L X II c. 1 — L e o n l w r . 458 lu b 459; por. D. X X III c. 1 § 3. •6 D, X X X IV c. 15 i D . X X X III c. 1 — kan. 13 i k an. 17 K a n o n ó w A p o s t. (w. IV—V); zob. w y ż e j s. 84— 85.
141
]
O dsądzanie d u ch o w n y ch od k a p ła ń stw a 119Jak już w yjaśn ion o w oparciu o bardziej d okładny przekład podany przez K orektorów , pow yższe sankcje, nałożone w Kanio nach A postolskich, oznaczają, że objęte n im i osoby n ie m ogą być w ciągn ięte na listę duchow nych albo że n a leży je z tej listy w yk reślić. Chodzi w ięc w danym przypadku jedynie o zew n ętrz ne nieuznanie kogoś za .kapłana czyli o w yk lu czen ie go ze stanu d uchow nego i odjęcie m u p raw nień z ty m stanem zw iązanych, a n ie o stw ierdzenie niew ażn ości św ięceń.
Na S y n o d z i e T o l e d a ń s k i m IV w r. 633 podano d łu gą listę przeszkód w zbraniających udzielenie konsekracji biskupiej. Zakazem objęto m ięd zy in n ym i osoby zn iesław ion e, w y stęp n e, h eretyk ów , pow tórnie zaw ierających zw iązk i m ałżeńskie, żona tych z w dow ą lub n iew iastą opuszczoną przez m ęża, należących do stanu niew oln iczego, nieznanych, n eofitów , niew yk ształcon ych , tych, którzy n ie odbyli p osłu gi na niższych stopniach kościel nych, św iętokupców , oraz tych , którzy zostali w ybrani na bisku p ó w przez sw oich poprzedników . y
Przeszikody te razem z n ielegaln ym in stytu ow an iem ob jęto w spólną sankcją: i ani n astępnie nie będzie biskupem — nec
Ule deinceps sacerdos erit — ten, kto n ie został w yb ran y przez
kler i lud w ła sn eg o m iasta lub n ie uzyskał zgod y m etro p o lity albo biskupów w łasnej prow incji. Jeśli by zaś ktoś niegod n y usiłow ał w przyszłości zabiegać o godność biskupią w brew za kazom. kanonicznym , razem ze sw ym i ordynatoram i narazi się na n ieb ezp ieczeń stw o utraty osiągniętego stanow iska — cum ordi-
natoribus suis a d e p ti honoris periculo s u b i a c e b i t 97.
Otóż z porów nania sankcji nałożonych przez Leona I, K anony A p ostolsk ie i Synod T oledański IV w ynika, że w szy stk ie one odnoszą się do in stytu ow an ia. Na specjalną u w a g ę zasługuje rów n ież fakt, że sankcjam i K a n o n ó w A p o s t o l s k i c h : n ie m o że być lub zostać (esse, fieri) biskupem albo prezbiterem , i sank cją S y n o d u T o l e d a ń s k i e g o IV: i ani ten n astępnie n ie będzie biskupem , objęto przeszkody do kapłaństw a. P onadto je dną i tą samą sankcją Syn od u T oledańskiego IV objęto zarów no przeszk od y do kapłaństw a, jak i nielegaln e in stytu ow an ie. Ś w iad
czy to o dokonanej przez tego sam ego ustaw odaw cę podobnej ocenie skutków zarów no w yliczo n y ch przez n ieg o przeszkód d o kapłaństw a, jak i n ielegaln ego in stytu ow an ia, a w ięc i o ch a rakterze samej sankcji, której w żaden sposób n ie da się utożsa m ić z orzeczeniem n iew ażn ości św ięce ń lub konsekracji bisk u
piej.
N ie ulega w ątp liw ości, że sankcje L e o n a I i S y n o d u To l e d a ń s k i e g o IV dotyczą in stytu ow an ia, co ze w zględ u na
120 Ks. K. Nasiłowlski [42]
kontynuow anie tradycji kościelnej w dziedzinie ustaw odaw czej naprow adza nas na przypuszczenie, że obydw ie te sankcje posia dają podobny charakter, m im o iż zostały w yrażon e różnym i sło wam i. D latego, jak się w ydaje, n ie bez słuszności m ożna p rzy jąć, że znaczenie m niej jasnej dla nas sankcji Synodu T oledań- sk iego IV: i ani ten n astępnie nie będzie biskupem , podofonie jak sankcji K anonów A postolskich: nie m oże zostać lub być bisku pem albo prezbiterem , w yjaśn ia sankcja L e o n a I: żadna racja nie pozw ala na to, by m ieć ich wśród biskupów , nałożona na biskupów n ieleg a ln ie in stytu ow an ych . W szystkie w ięc te sankcje dotyczą braku przym iotów wTym aganych od kandydatów do ka płaństw a i od kapłanów oraz n ieleg a ln eg o in stytu ow an ia, a n ie braków lub wad tkw iących w św ięcen iach lub konsekracji b is kupiej.
D e sa cerd o tio in a u cto rita tib u s D ecreti G ratian i a sa cerd o tib u s qu an d oq u e a b iu d ica to
Q u a estio ex a m in a ta a d sa n c tio n es , s p e c t a t in au ctoritatib u s D e creti G ratian i co n ten ta s, i n clericö s e t sa cerd o tes im p ositas. E x m u l- tis a u cto rita tib u s ea e ta n tu m sa n c tio n e s et e n u n tia tio n e s s e le c ta e su n t, in quiibus ,ipsa im p rim is cle r io i p erson a s iv e n o m in a tim et m odo sim- gu lari siv e n on n o m in a tim et m odo g e n era li a sacerd otio d e stitu ta e sse dïcitu r. E x sa n ctio n ib u s d ein d e h is eae ta n tu m e x a m in a n tu r , in q u ibus a liq u em cler icu m v e 1! sa cerd o tem n eq u e cler icu m n eq u e sa cer- d o tem esse sta tu tu m e st.
A g i t u r a u tem de q u a e stio n e so lv e n d a , u tru m isanctionibus h is a tq u e en u n tia tio n ib u s ipsa sa cra m en ti ord in is c o lla tio n u lla , an ta n tu m sacerd otis in stitu tio , q u ae d icitur, ad q u am p e r tin e t elec tio a p o p u lo p eragen d a, te s tim o n iu m a clero dan d u m et c o n fir m a tio a lé g itim a p o ten tate e c c le sia s tic a fa cien d a , irrita statu atu r. In D e c r e ti a u c to r ita ti b u s hoc m od o p rim u m se le c tis atq u e n o v is a rg u m en tis illu str a tis p e - cu lia re m o m en tu m e n u n tia tio n ib u s et sta tu tis: C ypriani, C on cilii C on - sta n tin o p o lita n i I an n o 381 h ab iti, In n o c e n tii I, A u g u stin i et G regorii I, agnoBcendum est.
P r a e c ip u i v ero e f f e c t u s q u a e stio n is e x a m in a ta e su n t hi: In a l- la tis a u cto rita tib u s gerne rat Lm e d ic ta e e n u n tia tio n e s a tq u e sa n c tio n e s in clerico s v e l sa cerd o tes im p o sita e, ut clericu s v e l sacerd os non est, p rop rie ad ip siu s sa cra m en ta lis ordinis co lla tio n e m n on recte p eractam a u t ad in stitu tio n e m ille g itim e factam a u t ad v itia clerico ru m m oralia ea q u e iu rid ica referu n tu r. S in g u la rib u s his en u n tia tio n ib u s et ob iectu m sa n ctio n u m p rop riu m in d icatu r et ip sa e g e n e r a le s e n u n tia tio n e s et sa n c tio n e s n on m in im e coartantur. Qua d e cau sa ea ru n d em sa n ctio n u m e f fe c tu s ac v is n o n n isi a d o b iectu m ita coa rta tu m r e feren d a est. U t a u te m g e n e r a le s sa n ctio n u m e n u n tia tio n es d e proprio d icen d i m odo v e l de sa cerd o tio p len e tractan d o, ita d e fin itio n e s ac d eterm in a tio n es sin g u lä res d e d istin ctio n e in ter sa cra m en ta lis ord in is co lla tio n e m e t cler ici in E cc le sia qu ad am p articu lari in stitu tio n em in d e iam a tem p ore C yp rian i b e n e n ota testa n tu r. S a n ctio n es in cler ico s ille g itim e in stitu to s v e l in d ig - n o s im p o sita e multa-e, sa n ctio n es v ero con tra ord in atos et o rd in a to res propter fo rm a m in sa cra m en ta li ord in e c o n feren d e n on serv a ta m s ta tu
-{43] O d sąd zan ie d u ch o w n y ch od k a p ła ń stw a 121
tae rariissimae sunt et legislatores ab ordiiniis collatione nulla àudican- da prorsus abstinent. Quibus edoceri videmur de ipsa ordinis colla tione nulla nomnisi caute iudicainda. Horum omnium ration© habita ordinationis relativae naturam non solum in ordinis collatione cum sacerdotis -in Ecclesia particulars dnlstitutione iunetim per agenda, ve rum etiam in dtstinctione inter utramque hanc diversam actionem agnitam esse dican'dum est. Quaestione ita examinata unum ex mul- tis argumentis datur ad confirmandam opinionem de distinctione pri mo Ecclesiae millennio iam facta linter ordinis collationem et insti- tutionem atque inter potestatem sacerdotis sacramentalem et non sa - cramentalem.