napisał p ro f. Jó zef Zawirowski uzupełnił i zaktualizow ał B. M ionskowski.
P rzy zw iedzaniu G dańska, posiadającego w iele cennych i cie
kaw ych zabytków , pochodzących z różnych czasów, należy wy
brać drogę tak im i ulicam i, przy k tó ry ch najw ażniejsze z tych za*
bytków się znajdują, poniew aż w ten sposób oszczędza się na cza-
•ie i ułatw ia zw iedzanie. Należy więc rozpocząć zw iedzanie od dworca kolejowego.
1. D w o r z e c k o l e j o w y .
P o wyjściu tedy z dw orca, zbudow anego w stylu, naśladują
cym niem iecki renesans, z wieżą w zniesioną w r. 1900, mam y przed sobą obszerny i ruchliw y plac, oraz ulicę S tadtgraben , założoną na m iejscu daw nych row ów fortecznych. P rz y niej znajduje się ho
tel i re sta u rac ja R eichshof naprzeciw ' dw orca. K ierujem y swe kro*
ki na praw o koło polskiego h otelu C ontinental i przychodzim y na ulicę Elisabethw all. P rzy niej po lewiej stronic wznosi się mały gotycki kościółek św. Elżbiety z ro k u 1398 *), po praw ej zaś w
i-*) P o z a kośció łk iem Iw . E lż b iety , o d d z ie lo n y od niego ulicą E lisa b e th k ir- chengasse, z n a jd u je się kościół k a to lic k i św. Jó z e fa , w d aw niejszych czasach kościół K a rm elitó w . N a jed n e j ze ścian w id zim y w nim e p ita fiu m A nny i K a je ta n a h r. S ierak o w sk ich , z p o rtre ta m i i n a p isam i polskim i.
Polskie Biuro Podróży O r g a n iz a c jo w y c ie c z e k i p ie h jrz y m e k p o r o w y c h o ra z J w y ja z d ó w in dyw id u a ln yc h . S p r z e d a z b ile tó w k o le jo -
w ych, o k rę to w y c h i lo tniczych .
C en tra la: W arszaw a, M azo w ieck a 9 T e l. 570-30 I O ddziały:
B ielsk o , AL. 3go MAJA 9a. K a to w ic e , M ielęck ieg o 10. Lwów, PI. H a lic k i 7. tódi, P io trk o w sk a 104a. P o z n a ń , u l. F red ry 12
»»
1“
15
dzim y szczątki średniow iecznych m iirów obronnych, na których gdańskiego, G eneralny K om isariat R zeczypospolitej P olsk iej, R a
da P o rtu i D róg W odnych, Sąd K rajow y i inne b udynki rządowe.
skieg o , um ieszczonego na tarczy trzym anej przez dwa anioiy, na p raw o h erb G dańska, trzym any przez dwa Iwy, obecnie uszkodzo
ny, co m oże być p re te k ste m do p rzerobienia tych herb ów (ko ro
n a n ad krzyżam i i lwy nad an e zostały G dańskow i przez K azim ierza Jagiellończyka), na lewo zaś h erb P ru s K rólew skich (polskich) trzy m an y przez dwa jednorożce. Na piersiach orla polskiego znaj
d u je się herb P oniatow skich Ciołek, k tó ry um ieszczony tam zo
stał za czasów Stanisław a A ugusta. T ak i układ herbów znajdziem y w G dańsku nieom al na w szystkich bram ach oraz naw et na n ie k tó ry c h dom ach. Dawni G dańszczanie chcieli w te n sposób zaznaczyć sw ą łączność z K oroną P olską. P o d berbam i zn ajd ują się sen ten c je łacińskie: Sapientissim e fiu n t om nia, quae pro republica fiu n t (najm ądrzej robi się wszystko, co się robi dla dobra p aństw a), .Tu*
-stitia et pietas duo sunt regnorum om nium fundam en ta (spraw ie
dliw ość i pobożność to dwie podstaw y wszystkich państw ). Civi- tatib u s haec o p tan ta bona m axim a: pax, libertas, Concordia (pań
stw a pow inny p rag nąć tych dóbr najw ażniejszych: pokoju, wolno
ści i zgody). Cały szereg d at um ieszczonych na bram ie i chorągiew
k a c h , oznacza lata, w k tórych ten cenny zabytek był odnaw iany.
P o obu stro n ach bram y m am y przejścia do m iasta, gmach zaś na p raw o od niej to B ank G dański.
3 . K a t o w n i a i W i e ż a W i ę z i e n n a .
Przeszedłszy obok W ysokiej B ram y ku m iastu, widzimy przed sobą K atow nię i W ieżę W ięzienną zw. S tockturm . Są to wieże z w iek u X IV ., w zniesione przez K rzyżaków dla obrony głównego wej
śc ia do G dańska, k tó re w w. XVI, wobec przesunięcia wałów o- łr o n n y c h na zew nątrz straciły swe daw niejsze znaczenie. K atow n ia (P einkam m er) została z baszty obronnej p rzero bion a w r. 1576, -a dach i rzeźby, przedstaw iające pachołków m iejskich i żołnierzy, otrzym ała w r. 1592. W niej, ja k nazwa w skazuje, torturow an o za daw nych czasów' więźniów i skazańców. W ieża W ięzienna otrzym a- m a la dach i hełm renesansow y w r. 1586 w edług p ro je k tu A ntonie
g o van O bbergen. P osiada ona cele w ięzienne, m ały, p on u ry
dzie-s ł y n ą o d l a.t p i e r * n « k i W e d l a
W YSOKA BRAM A z o rła m i po lsk im i.
fo t. R. W Y R O B E K .
Je d e n z fresk ó w m ia st p olskich, w y k o n an y ch p rzez pp. Cybisa i Zam oyskiego:
w au li G im nazjum im . J . P iłsu d sk ie g o G d. M. Szkol.
fo t. J . PA STW A .
dziniec, na którym w m urze um ocow ane są żelazne sztaby; do nich przykuw ano na łańcuchach skazańców . Na praw o od wejścia do niej w idać szczątek dawnego pręgierza, przeniesionego tu z przed ratusza w r. 1604, obok tego zaś na m ałych drzw iczkach w yrzeźbio
na je st p ostać k ata z rózgą w' ręce, oraz u dołu scena biczow ania skazańca. Na lewo od Wieży W ięziennej, mam y widok na R ynek W ęglowy (K o h len m ark t), przy którymi wznosi się te a tr gdański, na praw o zaś nieco w dali widzim y Synagogę z czerw onej cegły z oka
załą kopułą, zbudow aną w latach 1885-—87. Obok Synagogi znaj
dują się koszary straży ogniowej, um ieszczone częściowo wr baszcie obronnej z X IV wieku.
4 . B r a m a Z ł o t a c z D ł u g o u l i c z n a
N aprzeciw Wieży W ięziennej stoi Złota B ram a, zwana Bram ą D ługouliczną (Langgasser T o r), zbudow ana w latach 1612—-14 we
dług p ro je k tu A braham a van dem B locke w stylu, naśladującym re
nesans włoski i flam andzki. Do niej z lewej strony przy tyk a daw
na S trzelnica św. Jerzego z r. 1490.B udynek ten był niegdyś siedzi
bą bractw a św. Jerzego, k tó re tu ta j wzdłuż m uru m iejskiego w ro
wie m iało urządzoną swoją strzelnicę. W ieżyczkę budynku zdobi pozłacany posąg św. Jerzego, walczącego ze smokiem.
P rze z Z.otą B ram ę w chodzim y na główną ulicę G dańska, ulicę D ługą (Langgasse). Mimo w ielkich sklepów' i m agazynów z oka
załym i i bogatym i wystawam i nie zatraciła ona starodaw nego cha
ra k te ru , k tó ry jej n adają daw ne stylow'e kam ienice z p ięknym i fa
sadam i, p o rtalam i i płaskorzeźbam i. Są one budow ane zwykle w ten sposób, że z ulicy wchodzi się do sieni, z k tó re j strom e schody wiodą n a p iętra . Do ulicy zw rócona jest ściana szczytown, w k tó rej są 2 lub 3 okna — i ten tylko pokój w m ieszkaniu ma światło słoneczne. N astępne pokoje, położone jed en za drugim , są zwykle ciem ne, — cłiyba, że m ają okna od podw órza. Dlatego życie tow a
rzyskie zwłaszcza wr letn ie wieczory przenosiło się z dusznych m ieszkań na przedpro ża (Beischlag) *), k tó re się daw niej znajdow
a-* ) P o ró w n . po w ieść D eo ty m y - Ł uszczew skiej p t. P a n ie n k a z o k ien k a.
F U T R A
i o z e f c i w i u i i iWarszaw*, il. Moniuszki 4 teł. 21.1*1
ly także przy głównych ulicach gdańskich, lecz później ze wzglę
gim p iętrz e od fro n tu był pokój gościnny i sypialnia dla gości, w k tó rej znajduje się oryginalny stojak do um ieszczania p eru k , a p o drugiej stro n ie przedsionka sypialnia gospodarcza z ówczesnymi łóżkam i, apteczką i zegarem , dotychczas dobrze chodzącym . W podw órzu na p a rte rz e jest kuchnia i p iek arn ia, w której-zachow ały się d o tąd naczynia i całe urządzenia z X V III. wieku.
Id ą c dalej tą samą stro n ą ulicy, dochodzim y do gm achu głów
nej P oczty gdańskiej.
Obok niej leży boczna ulica Pocztow a (Postgassc), przez kló*
rą oraz następ n ą K etterhagergasse dojdziem y na Fleischergasse.
P rz y niej wznosi się kościół św. T rójcy, obecnie ewengclicki. J e s t to dawny kościół Franciszkanów ', zbudow any w pięknym gotyku nadw iślańskim w latach 1431— 1514, a w r. 1555 p rzeszedł n a włas
ność ew angelików. P rze p ię k n a jego fasada gotycka wychodzi na ul. W iebenwall. Z tej też stro n y przy ty k a do niego kaplica św.
A nny, zbudow ana przez G dańsk za czasów K azim ierza Jagielloń
czyka dla Polaków , zam ieszkujących Przedm ieście. Aż do w. X IX odpraw iały się w niej polskie nabożeństw a ew angelickie, obecnie zaś jest ona zam knięta.
6 . M u z e u m m i e j s k i e
W daw nym klasztorze franciszkańskim , do którego wejście p ro - wradzi od Flejschergasse, znajd u je się obecnie Muzeum M iejskie (Stadtm useum ). W k rużganku parterow ym rozm ieszczone są gip
sowe odlewy rzeźb klasycznych oraz kilka zabytków egipskich, w salach zaś na p a rte rz e i 1 p iętrz e znajdują się zabytki sztuki kościel
n ej, zabrane przew ażnie z daw niejszych kościołów katolickich, oraz . okazy przem ysłu artystycznego: gdańskie m eble, fajanse, p orce“
lana, szkło, w yroby ze srebra, bursztynu , m osiądzu itd .. W sieni um ieszczone są w ielkie obrazy Świętych, m alow ane przez A n to nie
go M oliera, na drugim p iętrz e znajdu je się galeria obrazów. W I sali obok zabytków średniow iecznych widzim y m in iatu rę H ol- beina z r. 1543, w idok G dańska z początku X V II. w ieku, oraz o - brazy M oliera; -w 2 sali w śród obrazów szkoły holendersk iej X V II.
F i b r j k a C h e m ic zn a . K O L O R Y T " W . KŁOSSOWSKi i 5 . SZADKOWSKI
W A R S Z A W A , u l. C h ło d n a 3 6 te l- 5 8 8 -4 0
ZŁO TA BRAM A
fo t. R. W Y R O B EK .
STARACHOWICE
H u t a
Surów ki ró ż n e . W le w k i. Ż e la z o w a lc o w a n e . S ła le . O d le w y . G r z e jn ik i. K otły do c e n fra ln e g o o g rz e w a n ia . Rury k a n a liz a cy jn e . K ształtki w o d o c !q g o w e . M aszyn ki do m ięsa. K o n strukcje ż e la z n e i s ta lo w e . S z l a k a w i e l k o p i e c o w a . C e g ł a z ż u ż l i w i e l k o p i e c o w y c h .
Z akład y M ech an iczn e
O k u c ia i części tło c z o n e . R am y sam och d. S p rę ż y n y spi
ra ln e . M ło tk i p n e u m a ty c z n e . Pfytki z tw a rd . m etalu „ D ls ta r ”
L a s y i T a r t a k i
S to la rk a . D eski p o d ło g o w e . M a te r ia ł w a g o n o w y i bu d o w lan y.
K o p a ln ia k i. Fryzy d ę b o w e . S k rzy n ie . S a d zo n k i d r z e w leśnych
S t o l a r n i a
S to la rs zc zy z n a b u d o w l a n a . D rz w i p łyt. i s u ch o kle jo n e . J a s z c z e . S k r z y n i e p r e c y z y j n e .
Przem ysł C e ra m ic z n y
W y ro b y c e ra m ic z n e , o g n io tr w a łe . C e g ł y i p r o f i l e .
K s z t a ł t k i . S z a m o t m i e l o n y .
Przem ysł C h e m ic z n y
T e r p e n t y n a i K a l a f o n i a
A d re s Z a r z ą d u : W a r s z a w a , W a re c k a 15. T e le f. 5 6 7 -9 0.
22
w. jest van D ycka p o rtre t (lamy, w sali 4 F an tazja piekła, m alow a
n a około r. 1600 i w idok R ynku Rybiego w G dańsku z r. 1760, w :sali 5-tej w śród p o rtre tó w obraz D aniela Chodowieckiego przy pra-
<cy, dzieło P aw ia M eyerheim a (1842— 1915), w gablotach zaś szty
chy, przedstaw iające stary G dańsk, w sali 6-tej H ild eb ra n d ta „ 0 - k rę t na w odach pod rów nikiem “ , w sali 7-m ej w idoki G dańska, w sali 8 i 9 -tej m alarstw o pierw szej połowy XIX. w ieku, w sali 10, 11 i 12 m alarstw o nowe i najnow sze. W osobnej ubikacji urządzona je st wystawa sztychów D aniela Chodowieckiego.
P o zw iedzeniu m uzeum m ożna tą samą drogą w rócić na ulicą D ługą.
P rzeszedłszy obok gm achu poczty, udekorow anego dotąd o r
ła m i pruskim i i głowam i H ohenzollernów , oglądam y szereg kam ie
nic starogdańskich z pięknym i po rtalam i i fa cjatam i np. pod Nr.
28 kam ienicę F erherów , n a k tó re j w idać trzy herby: G dańska, oraz przerobione i przem alow ane orły P olski i Prus królew skich. Mi
nąw szy B eutlergasse, tw orzącą p rzepiękny zaułek, zam knięty k o losem wieży kościoła P . M arii, dochodzim y do R atusza, k tó ry sta
now i zakończenie ul. Długiej.
7 . R a t u s z
R atusz w ybudow any w wieku XIV. w stylu gotyckim , po p o żarze w r. 1556 odrestaurow any został w latach 1559— 61. W tedy
też jego wieża, w zniesiona do wysokości 82 m, p o k ry ta została pięknym hełm em , na jej zaś szczycie ustaw iono złoconą większą od n atu ra ln e j w ielkości, statuą króla Z ygm u nta Augusta w zbroi i z k o ro n ą na głowie, trzym ającego w rękach chorągiew kę z herbem G dańska. Na wieży tej znajduje się zegar, któreg o m echanizm łą
czy się z dzw onam i, wydzw aniającym i co godzinę hejnały. P o k il
ku schodach wchodzi się na p rzed proże ratusza, z którego roztacza się piękny widok na ulicę Długą i w drugą stro n ę na Długi R ynek.
P o rta l ozdobiony dwiema kolum nam i korynckim i nosi d atę 1768.
N ad nim jest herb gdański, trzym any przez dwa lwy, k tó re są tym osobliwsze, że oba m ają zw rócone głowy ku Złotej B ram ie. W
nęt-T P O F I I | A P O Q 7 F a b ryka K ln o a p a ra fó w i re k la m neo n o w yc h
1 J n l X U j L . W A R S Z A W A , u l. D łu g a 1 9 , l . l . f o n 1 1 - 1 6 - 8 5
rze ratusza je st niezm iernie ciekawe i godne w idzenia. Ściany sie