PRZYCIŚNIENIE, ŚCISKANIE, UCIŚNIENIE

ŚCIŚNIONY ‘ściśnięty; ograniczony, skrępowany – tu też w zaprzecze-niu, o władzy absolutnej’ Scysnyony coartatus R g₆v (md); mocz vyzvolona, nye scysnyona, Rozvyązana, Roshyrzona, Rospusczona, Nye powscyągnyo-na absoluta potencia R a₂v (ml).

ŚĆKLANY (lub ŚĆLANY) ‘szklany, zrobiony ze szkła’ hialus Sczklya-ny vel i. color viridis, vitreus R o₄v (md); orbora plumbi Shyba scclyana, i. vitrea pro fenestris R x₇ (md) (Polskie objaśnienie nie odpowiada wy-razom hasłowym „orbora plumbi”, oznaczającym, wg Słśr, m.in. podatek płacony królowi od wydobytego kruszcu – tzw. olborę. Może BB pomylił wyraz orbora z orbicula ‘małe okrągłe szybki, gomółki’, a może chodzi tu o podatek od wyrobu szkła?); zloty Cvbek vel Banka sczlana phiala, vas pa-tulum ad potandum vel ad oleum retinendum et dr ab hialin, quod est vitrum R z₇v; banka sczlana guna (!) vel guina, vas vitreum vel cucurbita, quod ventosa dr et videtur dici a gula, quasi gulosus in sanguine accipiendo, Pa-pias vero dicit: Guva, vas vitreum, que a Latinis a similitudine cucurbite ventosa vocatur, que animata spiritu per igniculum in superficiem trahit san-guinem R o₂; specillum, instrumentum aurium i. auricularium vel Scclyane oczy dlya prochv wdrodze, vel instrumentum, quo oculi munguntur (?). Idem conspicilla, specilla i. ocularia R G₃v (ml). Zob. BAŃKA.

ŚĆKLARZ ‘rzemieślnik, wytwórca szkła’ Sczklarz hialurgus i. vitre-arius R o₄v (md).

ŚĆLANY zob. ŚĆKLANY ‘szklany’.

ŚĆMIEL zool. ‘trzmiel, truteń lub inny owad’ fucus est maior ape, minor scabrone, alienos labores comedens, non per se mellificans sczmyel, apis im-perfecta Czyrw S 61v; Czyrw, Sczmyel fucus R n₃; sczmyel titacus S 159v;

Sczmyel titacus, vermis R J₄v (ml); asilus sczmyel, oestrum syrshen R d₁v (ml; av. asilus est musca ..., quam Greci oestrum vocant et rustici tabanum (sv. asilum)); Szczmyel oestrum, quoddam genus muscarum, sc. asilus vel ta-banus R x₅. Zob. OSA, PCZOŁA, PRZMIEL, ROBAK, SIRSZEŃ.

ŚĆWIARTOWAĆ ‘pokroić, podzielić’ Sczwyartovacz demembro,-are R O₁ (mg). Zob. ĆWIERĆ, ROZBIERAĆ.

ŚĆWIARTOWANY ‘pokrojony, podzielony’ Sczwyartovany demem-bratus R i₆v (ml).

ŚĆWIRDZENIE ‘utwierdzenie, umocnienie; firmament nieba’ sczvyrdze-nye sczvyrdze-nyeba vel i. stvorzesczvyrdze-nye firmamentum (bibl.) S 58v; Sczwyrdzesczvyrdze-nye sczvyrdze-nye ba, Gwyazdeczne nyebo vel Stworzenye firmamentum ... in quo sidera sunt (bibl.) R m₇v. Zob. ĆWIRDZA, ĆWIRDZENIE, OBŁOGA, POĆWIRDZE NIE, POTWIRDZIĆ, STWIRDZIĆ, STWORZENIE, TWIRDZA, UĆWIRDZE-NIE.

ŚLA zob. SZLIA ‘uprząż, postronek’.

ŚLACHCIC (lub SZLACHCIC – tak Erz) zyemyanyn, schlyachczicz nobilis i. ingenuus, generosus ... notabilis genere S 98 (por. zyemyansky mąsz nobilis vir S 98); Slachcicz, zyemyanyn nobilis i. ingenuus, genero-sus zyemyąnsky (!) R x₁v; Slachczicz, nalepsy (!), vyborny, oslachcyony, Chvalebny inclitus i. gloriosus, invictus, illustris R p₅v; slachczicz, Chorązy, przelozony zyemyanyn baro i. nobilis, dominus vel fortis R d₆v.

[ŚLACHCIĆ, ŚLACHCONY] zob. OŚLACHCIONY.

[ŚLACHETNIE] zob. NIEŚLACHETNIE.

ŚLACHETNOŚĆ (lub SZLACHETNOŚĆ – tak Erz) gadka, Cvnsth, Slachetnoscz, ochotnoscz, Crotophylya facetia i. curialitas, urbanitas, ele-gantia, suavitas et proprie in factis R m₂; zgodnoscz, Slachethnoscz equitas ... est convenientia rerum {Equitas eciam i. planicies, iusticia, qua secun-dum Deum omnes vincimus. Pars pietatis i. equalitatis, cum omnes coequa-mur. Psalmus (118,172): Omnia mandata tua equitas} (sv. equus i. rectus, iustus) R l₃; dostoynoscy, Slachetnoscy perfectiones divine S 111v; dostoy-noscy, Slachetnosczy perfectiones divine R z₄v (md).

ŚLACHETNY (lub SZLACHETNY) cliens dr serviens vel famulus quicumque sluga, sluzebny vel nobilis servus ... cliens a colendo

patro-num dictus i. amicus domesticus {Sczythny panosha, Sluzebnyk, slachet-ny pacholek vel amicus domesticus, qui sub tutela est alterius} R g₆. Zob.

OŚLACHCIONY.

ŚLAD – 1) ‘trop; znak’ slyad vestigium i. signum pedis planta expressum vel dr quodlibet signum S 169v; vestigium dr signum pedis prima plan-ta expressum {i. Slyad, znamyą} R K₆; indicium znak signum, vestigium, proprie est pedum Slyad S 73v; slyadem shukacz vestigio,-are i. vestigiis inquirere R V₆v; – 2) ‘miara ziemi, łan’ wloka, Lan vel Slyad mansus ... dr pars terre S 86v; wloka, Lan, Slyad mansus R s₆. Zob. NAŚLADOWAĆ, ŚLEDNIK, WŁOKA, WYŚLADOWAĆ, ZAGON.

[ŚLADOWAĆ] zob. NAŚLADOWAĆ, WYŚLADOWAĆ.

ŚLADOWNIK ‘strażnik lasu; ten, kto znaczy drzewa’ Slyadownyk vel znakarz drzew saltuarius S 135v; Slyadownyk, znakarz drzew saltuarius, custos saltus R D₆v (mg) (por. Mu28, s. 20: Saltuarius, Forstner oder holtz-bánwart (! – może zam. holtzbauwart), Slyadownyk álbo znákarz drzew).

Zob. ŚLEDNIK.

ŚLAGA zob. SZLAGA ‘buława, maczuga’.

ŚLAZ bot. ‘malwa’ slyasz malva dr quedam herba R s₅; visoky slyasz altea, malva silvatica, unde: Alteam dico illam, quia crescit in altum R b₅v.

ŚLĄSKI slyąsska zyemya Slesia, regio R G₁ (mp) (por. Mu28, s. 33:

Slesia, Schlesier land, Schląská zyemyá; por. też Mym28, k. 33: Slesia, Schlesyerland, Sląska żiemia).

ŚLĄZAK (lub ŚLĘZAK, ŚLĘŻAK) Slyązak Slesius R G₁ (mp) (por.

Mu28, s. 33: Slesius ..., Slężak; Mym28, k. 33: Slesius ..., Slężak).

ŚLEDNIK ‘pies tropiący’ (Erz: „wyżeł”) Slyednyk odorinferus canis S 101 i R x₅ (mg). Zob. ŚLADOWNIK.

ŚLEDZIONA anat. Slyedzyona milza i. splen S 91 i R t₆ (mp); Slyedzyo-na milza i. splen S 148v (av. splen); SlyedzyoSlyedzyo-na splen {milza} R G₄.

ŚLEDŹ zool. ‘ryba’ Slyedz allec (Erz: „allex”), piscis, arenga idem S 7v; Slyedz allec RN III (por. Mu28, s. 90: Allec..., Slyedz); Slyecz arenga, allec S 13v. Zob. BYDLINEK, BYDLING, RYBA, STOKFISZ.

ŚLEP zool. ‘owad’ msycza, slyep atacus maior est bruco, et dr vermis rodens olera (bibl.) S 16; atacus maior est bruco Slyep. Et ut dicit glo<sa>

Johelis I: eruca vermis est, qui in oleribus maxime invenitur mshycza {eru-ca, bruccus, locusta} (bibl.) R d₃. Zob. GĄSKA, KRZECZEK, LISZKA 2., MUCHA, PRĄCZEK, ROBAK, WĄSIENICA, WĄSIONKA.

ŚLEPY Slyepi kruk gamaleon RN IV (w słowniczku Vocabula volatilium) (por. Lyelek, Noczny Crvk nicticorax RN IV; zob. też Lex: Nycticorax Nocny kruk ..., Sliepowrón zową niektórzy) (J. Rostafiński – powołując się m.in. na rękopis J. Stanki z 1472 r. – sv. Nycticorax griseus Strickl. pisze, że „nocny kruk” i „ślepy kruk” to nazwy tego samego ptaka, którego w średniowieczu nazywano także „ślepowronem”; por. Symbola I, s. 429; por. też J. Strutyń-ski, Polskie nazwy ptaków krajowych, Wrocław 1972, s. 62, 118; o trudnoś-ciach z oddawaniem łac. nazw zoologicznych przez BB por. m.in. nasze hasła KRZECZEK i SYSEK). Zob. KRUK, LELEK, NOCNY, PTAK.

ŚLEZIONKA (Erz sv. ŚLEZIUNKA) ‘biegunka’ Slyezyonka (Erz:

„Slyezyvnka”), byegvnka, drzistawka lienteria, celiolisia (Erz: „coliolisia”) dr intestinorum levitas ..., id est qualemcumque cibum recipit incoctum ege-rit, enim eundem forans cum nimio fluxu (Erz: „flaxu”) ventris S 82; Slye-zyonka, Byegvnka lienteria {fluxus ventris} R r₇v (por. Mym41, k. 41: ...

Sleżionká; w Mym28, k. 39: ... Slezianka; zob. też Mu28, s. 69: Lyenteria Graece, intestinorum solutio Latine ... Byegunká. Coeliolysia idem). Zob.

DRZYSTAWICA.

[ŚLEZIUNKA – tak Erz; zob. ŚLEZIONKA].

ŚLĘZAK, ŚLĘŻAK zob. ŚLĄZAK.

ŚLICZNOŚĆ Slycznoscz, pyąknoscz, ossoba, wzor, oblicze, przybyor, Csthalth, ocrassa, Czudnoscz, postava, ffigura species R G₃; ocrassa, Slycz-noscz decor i. honor ..., venustas et pulcritudo R i₅v; amenium, locus pulcer et delectabilis {locus iocundus}, et etiam pro amenitate ponitur Myla slycz-noscz R b₆v. Zob. CUDNOŚĆ, KRASA.

ŚLICZNY ‘tu – zapewne: widoczny, ważny – o żyle powierzchownej ramienia’ basilica vena Slyczna zyla vel dr epatica R d₇ (mg); epatica vena i. basilica Slyczna, vątrobna (‘żyła’) R l₁v (ml) (zob. Stefan Falimirz, O zio-łach i mocy ich, Kraków 1534, cz. V, k. 58v.: „Też Basilica. Jest żyła w łok-ciu pod samą Medijaną. Zową ią też Płuczną, ale Doctorowie Wątrobną żyłą zową. Abowiem w bolesciach watroby (!), y w rozmagitych niemoczach iey, ktore przychodzą z obphitosci złey krwie. Y takiesz w pleurze, y w bole-niu wątroby, y theż komu zbytnie nosem krew płynie, ta Basilika, tho iest wątrobna żyła, użytecżnie bywa puszcżana.”). Zob. DENNY, GLOŹNI, ODDYSZNY, PANIEŃSKI, PŁUCNY, PULS, STACIWNY, ŚRZEDNI, WĄTROBNY, ZERWANY, ŻYŁA.

ŚLIMAK zool. Slymak limax vel limaca, vermis, qui in limo moratur et de limo nascitur S 82; Slymak limaca et limax pro eodem verme, quia

in limo moratur vel de limo nascitur R n₇v; morsky Slymak concha RN III (w słowniczku Vocabula piscium); coclee zyemne Slymaky, coclea eciam i. limax vel testa limacis RN III (w słowniczku Vocabula piscium); blacte Bisancie i. conche seu teste, in quibus fiunt Slymaky R e₂ (md; av. blatta).

ŚLINA Slyna, fflegma sputum i. saliva R G₄v; Slyna sputum, sputamen R G₄v (ml); Slyna saliva est humidum in ore, sc. sputum R D₆v; screa, pi-tuita, stercus, spurcitia, que per os proiicitur Slyna R E₅v. Zob. PLWACZ-KA, PLWANIE, RYMA.

ŚLINOGORZ ‘angina’ Slynogorz vel Czopek wgardlye sinanche, angi-na i. squiangi-nancia R F₇v (md); Slynogorz squinancia, suffocacio gutturis, idem angina, consilla, sinanche R G₄v (md) (por. łac. hasło w S 149: squinancia, angina, consilla est gutturis suffocacio, viam anhelitus et cibi impediens ex apostemate in gutture existente – bez odpowiednika pol.); czopek wgardlye, slinogorz angina, tumor fautium vel inflatio gutturis {i. squinancia} ... angi-na, glandula, morbus fautium, tubera porcorum R c₁. Zob. SKROB.

ŚLISKI slysky lubricus i. labilis, ut anguilla, piscis, serpens, lubrica via i. lutosa, aquosa, glaciosa S 84; Slyssky lubricus i. labilis ..., item lubricus dr quicquid labitur dum tenetur, ut piscis et serpens slyssky R s₂; slysska lubrica via R s₂ (mp).

ŚLISKOŚĆ Slisskoscz lubricitas S 84.

ŚLIWA ‘owoc’ Slyva prunum, fructus S 125v (por. Mu28, s. 109, w rozdz. De fructibus Arborum: Prunum, eyn pflaum, Sliwá).

ŚLIWKA ‘owoc’ Shveczky, Slyffky prunella, pruna R B₇v (ml). Zob.