Zmiany zachodzące we współczesnym świecie negatywnie wpływają na pomyślność wspólnoty małżeńskiej i rodzinnej. Już Sobór Watykański II prognozował, że godność instytucji małżeńskiej będzie podważana i umniejszana przez wiele pojawiających się jej namiastek. W szczególności zostało wtedy wyeksponowane wielożeństwo, plaga rozwodów oraz tzw. wolna miłość. Prawdziwa miłość małżeńska zostaje zniekształcana przez egoizm i hedonizm (zob. KDK 47). Wielu młodych ludzi, nie mając pewnych kryteriów postępowania, traci właściwe widzenie hierarchii wartości. Powoduje to nieumiejętność rozwiązywania nowych trudności (por. FC 66). Przyczynia się do rozpadu rodziny i niszczenia wartości małżeństwa.
Sakrament małżeństwa ma ogromne znaczenie dla samych małżonków, jak również dla całej wspólnoty chrześcijańskiej. Dlatego też decyzja o jego zawarciu „nie może być wynikiem improwizacji bądź pośpiesznych wyborów” (PdSM 1). Wymaga odpowiedniego przemyślenia i przygotowania. Miejscem takiego przygotowania jest przede wszystkim rodzina ponieważ w niej takie przygotowanie odbywa się niejako samorzutnie przez stopniowe wychowywanie i wprowadzanie w problemy życia małżeńskiego i rodzinnego.
90 A. Jabłoński. Rodzina jako fakt antropologiczny i społeczno-kulturowy. W: Współczesna rodzina
Współcześnie głoszone poglądy, że większość ludzi jest zdolna do małżeństwa, w konsekwencji sprawiają, że niepotrzebne jest dodatkowe przygotowanie do przyjęcia sakramentu małżeństwa. Wydaje się jednak, że takie opinie są błędne. Podjęcie przez człowieka nowego przedsięwzięcia, innej pracy, ważnej decyzji wymaga zastanowienia się i odpowiedniego przygotowania91. Dlatego też zanim dwoje młodych ludzi wstąpi w związek małżeński powinno nauczyć się wspólnej miłości. Dopasowanie i dostosowanie się do drugiej, ukochanej osoby wymaga czasu i wysiłku. Jednak poniesiony trud stanie się dobrym fundamentem nowego małżeństwa, zaś „nieprzygotowanie do małżeństwa jest najlepszym przygotowaniem do rozwodu”92.
Panująca kultura tymczasowości, gdzie wielu głosi, że trzeba cieszyć się chwilą i nie warto angażować się na całe życie jest „złudzeniem” (ChV 264). Takie nastawienie wskazuje że konieczne jest przygotowanie do małżeństwa. „Wymaga wychowania siebie samego, rozwijania najlepszych cnót, przede wszystkim miłości, cierpliwości, zdolności do dialogu i służby, obejmuje ono również wychowanie swojej seksualności, aby coraz mniej stawała się narzędziem wykorzystywania innych, a coraz bardziej zdolnością do całkowitego dania siebie drugiej osobie, w sposób wyłączny i wielkoduszny” (ChV 265). Jest to potrzeba przygotowania całego siebie do nowej rzeczywistości bycia razem z drugim człowiekiem aż do śmierci.
Kościół, stając w wobec kryzysu małżeństwa, stwierdza, że w naszych czasach, bardziej niż kiedykolwiek konieczne jest przygotowanie młodych do małżeństwa i życia rodzinnego. Jest to zadaniem nie tylko rodziny, ale także społeczeństwa i Kościoła (por. FC 66). Ma to prowadzić do wyeliminowania bądź zminimalizowania trudności, z którymi boryka się wiele małżeństw. Celem zaś pierwszorzędnym jest „stworzyć pozytywne warunki do powstawania i dojrzewania udanych małżeństw” (FC 66). Dokonywać się to powinno wraz z pogłębianiem wiary oraz jej dojrzewaniem w procesie ewangelizacji.
Właściwe przygotowanie do małżeństwa jest opatrznościowym i uprzywilejowanym momentem dla tych, którzy myślą o tym chrześcijańskim sakramencie. To czas, w którym Bóg wzywa narzeczonych i uzdalnia ich do rozeznania powołania do przyjęcia sakramentu i do dalszego, wspólnego życia (por. PdSM 1). Jednym z istotnych celów jest przezwyciężenie rozłamu między wiarą małżonków a ich życiem codziennym93. Przez słowo przygotowanie
91 H. Spencer poruszając zagadnienie wychowania pisał: „gdyby kupiec zaczął handel bez jakiejkolwiek znajomości arytmetyki i buchalterii, okrzyknęliby go wariatem i przewidywaliby skutki katastrofalne. Albo gdyby ktoś bez studiowania anatomii wystąpił jako chirurg, dziwiliby się jego odwadze i współczulibyśmy jego pacjentom” H. Spencer. O wychowaniu umysłowym, moralnym, fizycznym. Warszawa 1960 s. 28.
92 D. Sonnet. Aby małżeństwo mogło się powieść. Kraków 2000 s. 5.
93 M. Brzeziński. Przygotowanie do małżeństwa: „kurs” czy „katecheza”. W: Wartość i dobro rodziny. Red. J. Jęczeń, Z.M. Stepulak. Lublin 2011 s. 559
rozumie się „Czynności i zabiegi lub starania wykonywane z myślą o czymś co ma nastąpić”94. Są to więc działania w teraźniejszości i dla przyszłości. Obejmują szeroki i wymagający zakres czynności wychowywania do życia w małżeństwie, we wszystkich jego wymiarach. Profesjonalne przygotowanie nie może być jednorazowym spotkaniem, ale stopniowym i ciągłym procesem. Katecheza zatem jawi się jako droga do osobowego spotkania z Chrystusem . Wymaga ona czasu a okres narzeczeństwa z pewnością takiej drodze sprzyja95
Adhortacja apostolska Familiaris consortio96 podaje trzy podstawowe etapy takiego przygotowania: przygotowanie dalsze, bliższe i bezpośrednie (FC 66). Mając na uwadze współczesną rzeczywistość, należy szczególną uwagę zwrócić na przygotowanie dalsze i bliższe, poświęcając im więcej troski (zob. IEP 6). Przyczyni się to do podejmowania przez młodych ludzi przemyślanych decyzji o wstąpieniu w związek małżeński. Pomoże lepiej sprostać nowym trudnościom oraz je konstruktywnie rozwiązywać.
Przygotowanie dalsze rozpoczyna się już w dzieciństwie. Obejmuje zarówno małe dzieci nie uczęszczające jeszcze do szkoły, jak istarsze oraz młodzież. Jest to etap nie tylko najdłuższy, ale zarazem najważniejszy. W tym czasie młody człowiek zdobywa odpowiednia wiedzę i osiąga stosowne cnoty, związane z życiem rodzinnym. W szczególności chodzi o budowanie własnego charakteru, szacunek dla każdej wartości ludzkiej, umiejętność współżycia z innymi, zrozumienie i rozpoznanie swego powołania, szacunek do czystości, oraz odpowiednią postawę wobec własnej rodziny i instytucji małżeństwa.
Najważniejszym miejscem, gdzie dokonuje się to przygotowanie, jest rodzina. Ważną rolą odgrywa także szkoła i grupy formacyjne (zob. DDR 22). W tych środowiskach dzieci i młodzież uczą się szacunku dla każdej osoby, opanowania i właściwego użycia własnych skłonności. Aby etap ten przebiegał w sposób jak najbardziej owocny, potrzeba przede wszystkim świadectwa życia dorosłych i solidna formacji duchowej i katechetycznej. Konieczne jest to do ukazania małżeństwa jako prawdziwego powołania i posłannictwa. Nie można jednak pomijać możliwości złożenia Bogu całkowitego daru z siebie, w powołaniu kapłańskim lub zakonnym (zob. FC 66).
Jan Paweł II w Liście do Rodzin mówił, że wychowanie dzieci rozpoczyna się już przed ich narodzeniem. Jest nim radosne oczekiwanie i przyjęcie mającego się narodzić dziecka oraz
94 M. Szymczyk. Słownik języka polskiego. Warszawa 1979 s. 1038. 95 Brzeziński. Przygotowanie do małżeństwa: „kurs” s. 558.
96 Oprócz adhortacji, taki podział podają wydawane później dokumenty Kościoła. Są to: Instrukcja
Episkopatu Polski o przygotowaniu do zawarcia małżeństwa w Kościele katolickim z 5 września 1986 r. zatwierdzona przez Stolicę Apostolską 17 stycznia 1987 r.; Instrukcja Papieskiej Rady do Spraw Rodziny
Przygotowanie do sakramentu Małżeństwa z 13 maja 1996 r.; Dyrektorium Duszpasterstwa Rodzin dokument przyjęty podczas 322 Zebrania Plenarnego Episkopatu Polski w Warszawie w dniu 1 maja 2003 r.
pełen miłości dialog matki z jej dzieckiem (zob. LdR 16). Kontynuacja następuje w dzieciństwie, gdzie wychowanie należy rozumieć jako „obdarzanie - bdarzanie dwustronne” (por. LdR 16). Rodzice dają dziecku swoją prawdziwą ludzką miłość, dziecko zaś obdarowuje rodzinę swoim nowym życiem, życiem nowego człowieka.
Integralne wychowanie chrześcijańskie dzieci domaga się przekazania całej prawdy o człowieku i zakorzenienia w wartościach ogólnoludzkich i chrześcijańskich. Celem takiej formacji jest nie tylko rozwój osoby ludzkiej, ale przede wszystkim czynienie jej bardziej świadomą otrzymanego daru wiary. Wyrazem tego będzie życie według nowego człowieka w sprawiedliwości i świętości (por. DWCH 2).
W tym okresie nie może zabraknąć wychowania do czystości i do miłości pojmowanej jako dar z samego siebie. Należy ukazywać, że „czystość nie jest umartwianiem miłości, ale warunkiem miłości autentycznej” (DDR 24). Jest gromadzeniem drogocennego i największego skarbu, którym młodzi obdarzą się w małżeństwie. Ważne jest, aby to wychowanie przekazywali bezpośrednio rodzice w latach dzieciństwa i w okresie dorastania.
Wychowanie w rodzinie to nie tylko mówienie o chrześcijańskich wartościach, ale przede wszystkim świadectwo życia rodziców. Bardzo ważna jest codzienna wspólna modlitwa z dziećmi, uczestniczenie razem we Mszy świętej w każdą niedziele i święta. Przykład rodziców i starszych dzieci regularnie przyjmujących Komunię świętą i przystępujących do sakramentu pokuty będzie najlepszym wzorem do naśladowania. Potwierdzenie takiej postawy wzajemnym szacunkiem i miłością rodziców stanie się najskuteczniejszym przygotowaniem dzieci do ich przyszłych ról, małżeńskich, kapłańskich czy też zakonnych (por. DDR 20).
To odpowiedzialne zadanie rodziców powinna wspierać katecheza. Przypomina o tym
Instrukcja Episkopatu Polski o przygotowaniu do zawarcia małżeństwa w Kościele katolickim
z 1986 r., gdy stwierdza, że należy czuwać na każdym poziomie katechezy, aby wyrabiać właściwą postawę wobec własnej rodziny i wobec instytucji małżeństwa. Trzeba nie tylko pogłębiać wiedzę w tym zakresie, ale położyć duży nacisk na formowanie cnót wiążących się z życiem rodzinnym. Katechezę o małżeństwie i rodzinie należy powierzać roztropnym i doświadczonym osobom świeckim, posiadającym solidną formację teologiczną (zob. IEP 8). W szkołach gimnazjalnych należy pogłębiać i uzupełniać wiedzę i formację w tym zakresie. Działania te należy oprzeć na wspólnej modlitwie z katechizowanymi. W świetle właściwej hierarchii wartości należy udzielać młodzieży odpowiedzi na rodzące się wątpliwości. Ważne jest również umożliwienie młodzieży wymiany myśli i dostępu do odpowiedniej literatury.
Program katechizacji w szkole obejmuje naukę wiary i jej rozwój poprzez poznawanie zasad chrześcijaństwa oraz stosowania ich w codziennym życiu. Zawiera obok kwestii
teologicznych treści dotyczące szacunku do siebie i do innych ludzi, mówiących o odpowiedzialności. W zależności od wieku uczniów, wprowadza się tematy dotyczące czystości, małżeństwa opartego na sakramencie i wierności słowu danemu innemu człowiekowi. Przekazywane prawdy - jeżeli będą dobrze poznane, zrozumiane, przyjęte i wprowadzone w życie powinny stawać się niezastąpionym fundamentem życia chrześcijańskiego małżeństwa i rodziny (por. DDR 22). Dlatego też należy dołożyć starań, by treści te były właściwie przekazywane podczas katechizacji w szkole.
Współczesny katechizowany pragnie nie tylko słyszeć, ale chce również zobaczyć przykład żywej wiary. Taka zmiana mentalności werbalnej na wizualną wykształciła się pod wpływem rozwoju audiowizualnych środków społecznego przekazu. Młody człowiek ulega presji obrazu. Właściwa edukacja domaga się wyeksponowania takich par małżeńskich, które dadzą świadectwo prawdziwego życia sakramentalnego. Takie małżeństwa muszą ponadto znać współczesne problemy młodzieży i starać się nawiązać interpersonalne relacje. Ważne jest także ich osobiste potwierdzenie i wytłumaczenie, dlaczego tak żyją. Jednak „uzasadnienie to nie może charakteryzować się zlepkiem abstrakcyjnie ujętych formuł. Nie mogą się bać pokazać młodzieży, że życie chrześcijańskich małżonków w skomercjalizowanym świecie kultu ciała, urody, użyteczności seksualnej nie jest łatwą drogą wyznaczoną im przez Chrystusa, ale, jedynie słuszną i właściwą – prowadzącą do autentycznej wzajemnej miłości współmałżonka i Boga”97.
W przygotowaniu do małżeństwa i życia w rodzinie powinna wspomagać również szkoła. Do zadań szkoły należy nie tylko nauczanie, ale również wychowanie. Prawem i obowiązkiem rodziców jest wzmocnienie zainteresowania i podejmowanie decyzji o tym, kto i czego będzie uczył ich dzieci, i do czego będzie je wychowywał. Pojawiającym się tu problemem jest „narzucany szkołom program seksedukacji, nie mający nic wspólnego z prawdziwym wychowaniem w dziedzinie płciowości, o którym mówi Stolica Apostolska” (DDR 21).
Zapoznanie dzieci z antykoncepcją, nauczenie posługiwania się nią oraz przyzwyczajenie do korzystania z niej jest celem wielu środowisk antychrześcijańskich i antyrodzinnych. Takie działania nie prowadzą do odpowiedzialnego wychowania, ale raczej rozbudzają aktywność nastolatków w tej dziedzinie. Prowadzi to do tego, że młodzi ludzie stają się niezdolni do czystej, odpowiedzialnej, wiernej i płodnej miłości. Potwierdzają to statystyki w krajach, które seksedukację wprowadziły do szkolnych systemów (por. DDR 21).
97 M. Stach-Hejosz. Sakrament małżeństwa w katechizacji młodzieży. W: Siedem sakramentów świętych
Wielkim autorytetem dla młodzieży są rówieśnicy. Dlatego należy zorganizować odpowiednie grupy rówieśnicze w szkole i parafii. Promowanie w tych grupach wartości chrześcijańskich to budowanie solidnego fundamentu pod przyszłe małżeństwo. Dyrektorium
Duszpasterstwa Rodzin wymienia tu harcerstwo, oazy, Stowarzyszenie Młodzieży Katolickiej i koła różańcowe dla młodzieży (DDR 23). Ważne jest, aby zapewnić młodym ludziom odpowiednią opiekę i zadbać, by zajęcia były prawdziwie atrakcyjne. Młodzież chętnie będzie korzystać z takich możliwości. Taka strategia może stać się alternatywą dla młodych ludzi, którzy zagubieni odchodzą do sekt i grup ryzyka społecznego.
Następnym etapem przygotowania do małżeństwa, dotyczącym starszej młodzieży jest tzw. przygotowanie bliższe. Opiera się ono na pierwszym etapie i ma być ponownym odkryciem sakramentów. „Ta odnowiona katecheza przygotowujących się do małżeństwa chrześcijańskiego jest ze wszech miar konieczna do tego, aby sakrament był sprawowany i przeżywany w należytym usposobieniu moralnym i duchowym” (FC 66). Należy dać możliwość sprawdzenia młodym ludziom dojrzałości wartości ludzkich związanych z przyjaźnią i dialogiem. Spojrzenia na przyszłe życie małżeńskie z perspektywy pogłębionej wiary i w świetle wiary. Dzięki temu będzie można uchwycić ewentualne trudności w autentycznym wspólnym życiu chrześcijańskim (por. IPRR 32). Jego skuteczność i prawidłowość zależy od harmonijnej współpracy rodziny, Kościoła i szkoły98
Czas tego przygotowania odbywa się w okresie młodości i dokonuje się w okresie narzeczeństwa (PdSM 32). Dyrektorium Duszpasterstwa Rodzin stwierdza, że przygotowanie bliższe dotyczy młodzieży ponadgimnazjalnej i ma być rodzajem katechumenatu przed narzeczeństwem i przed zawarciem małżeństwa (por. DDR 24). Zatem odpowiednie kursy przygotowujące należy przeprowadzić przed okresem narzeczeństwa. Do zadań zaś tego etapu przygotowań należy: pogłębienie nauki o małżeństwie i rodzinie, uwrażliwienie na fałszywe teorie w tych dziedzinach, przysposobienie do międzyosobowego życia w małżeństwie i w rodzinie oraz pogłębienie życia wspólnotowo-liturgicznego (por DDR 24).
Katecheza przedmałżeńska ma przede wszystkim formować, a nie tylko przekazywać informacje. Powinna łączyć trzy istotne elementy: wspólnotowo-liturgiczny, konferencyjny oraz dialogowy (zob. IEP 11). Umożliwi to wyjaśnienie wątpliwości i danie odpowiedzi na pytania wraz z właściwym uzasadnieniem. Rozmowa duszpasterska jest ważna ponieważ występuje w niej połączenie doświadczenia ludzkiego z doświadczeniem religijnym. Ma ona
98 Zob. B. Mierzwiński. Małżeństwo. W: Leksykon teologii pastoralnej. Red. R. Kamiński, W. Przygoda, M. Fiałkowski. Lublin 2006 s. 453-454.
ułatwić narzeczonym podjęcie odpowiedzialnej, dobrowolnej i świadomej decyzji o zawarciu sakramentalnego związku małżeńskiego99.
Już Instrukcja Episkopatu Polski o przygotowaniu do małżeństwa w kościele katolickim z 5 września 1986 r mówi o tym, że zwyczajne, systematyczne, roczne przygotowanie do chrześcijańskiego życia w małżeństwie i rodzinie powinno być prowadzone we wszystkich parafiach. We wspólnotach powyżej 3 tysięcy wiernych, co roku, a w mniejszych raz na dwa lata (zob. IEP 13). Celem przygotowania powinno być stałe, pogłębione i dłuższe oddziaływanie na formację młodzieży. Dyrektorium Duszpasterstwa Rodzin sugeruje, że taka katechizacja powinna obejmować co najmniej 25 spotkań (DDR 25).
Skróconą katechezą przedmałżeńską należy objąć tych młodych ludzi, którzy z poważnych racji nie mogli uczestniczyć w rocznym przygotowaniu. (zob. IEP 14; DDR 26). Takich spotkań powinno być przynajmniej 10. Nie należy jednak czynić z tego reguły i stosować w ostateczności. Brak takiego przygotowania ujawni się przy zgłaszaniu się narzeczonych w kancelarii parafialnej przed zawarciem małżeństwa. Młodzież taka jest zazwyczaj mniej uświadomiona religijnie i słabo zaangażowana w sprawy Kościoła.
Aby przebieg takiej katechizacji był bardziej owocny, należy powołać w parafii Zespół Pastoralny. W skład zespołu powinni wchodzić: duszpasterz, doradca życia rodzinnego, przedstawiciel ruchów małżeńskich i rodzinnych i Stowarzyszenia Rodzin Katolickich. Zespół taki ma za zadanieadaptację programu katechizacji przedmałżeńskiej oraz czuwanie nad jego wykonaniem (zob. DDR 25). Udział katolików świeckich, zwłaszcza lekarzy, pedagogów i psychologów pomoże przekazać fachową wiedzę. Takie zaangażowanie będzie świadectwem wiary, który wywiera dodatni wpływ na uczestników kursu.
Przygotowując młodych ludzi do życia we dwoje, należy ukazywać małżeństwo, jako relację międzyosobową mężczyzny i kobiety. Należy zachęcać i pobudzać do pogłębiania rozumienia płciowości małżeńskiej i odpowiedzialnego rodzicielstwa. Przekazywana wiedza medyczno-biologiczna powinna uczyć metod rozpoznawania płodności, w kontekście świętości życia i odpowiedzialności za przyszłe losy ojczyzny i Kościoła (por. FC 66, DDR 25). Ważne jest zapoznanie z właściwymi metodami wychowania dzieci oraz podstawowymi elementami w prowadzeni rodziny. Dotyczy to szczególnie stałej pracy, odpowiednich środków finansowych, mądrego zarządzania oraz pojęcia ekonomii domowej. Nie można również pominąć sposobów organizowania się w stowarzyszenia i uczestnictwa w grupach formacyjnych. Przygotować należy do „apostolstwa rodzinnego, do braterstwa i współpracy
z innymi rodzinami, do czynnego włączenia się w stowarzyszenia, ruchy, inicjatywy mające na celu ludzkie i chrześcijańskie dobro rodziny” (FC 66).
Odpowiednia formacja do zadań społecznych i eklezjalnych pozwoli zrozumieć, że małżonkowie oprócz praw, mają także obowiązki wobec społeczeństwa i Kościoła. Nie mogą zamknąć się w obszarze własnych interesów, ale powinni coraz bardziej służyć innym (por. IPRR 38). Ważna jest tu lektura i refleksja nad dokumentami Kościoła poruszającymi te zagadnienia. Są to miedzy innymi: Adhortacja apostolska Familiaris consortio, List do Rodzin
Gratissimam sane, Karta Praw Rodziny, encyklika Ewangelium vitae.
Częste spotkania, które będą odbywać się w klimacie dialogu przyjaźni i modlitwy pomogą nie tylko przekazać wiedzę, ale także uformować duchowo młodzież. To powiększa szansę, że przyszłe małżeństwo będzie odbierane jako szczególne powołanie. Dlatego ważne jest unikanie wszelkiej formy grzechu w okresie narzeczeństwa „aby samych siebie – jako małżeństwo – oddać Chrystusowi, który wspiera, oczyszcza i nobilituje narzeczeństwo i życie małżeńskie” (PdSM 37). Umocniona cnota czystości nabierze pełnego sensu. Przyjęcie tej wartości za swoją wykluczy wcześniejsze zamieszkanie razem, współżycie przedmałżeńskie, czy też małżeństwo na próbę.
Pozytywne postawy życia chrześcijańskiego narzeczonych należy podtrzymywać, pogłębiać i umacniać. W celu rozwoju ich duchowości małżeńskiej, która ma swoje korzenie w chrzcie i bierzmowaniu, należy organizować odpowiednie rekolekcje (zob. DDR 25). Na tej drodze wiary trzeba dbać o prawidłowe życie sakramentalne. W wielu przypadkach może to być powrót po latach do uczestnictwa w spowiedzi i Eucharystii. Niezbędne jest ukazywanie sakramentu pojednania jako wielkiego miłosierdzia Bożego wobec ludzi. Zachęcając do udziału w Eucharystii n jako pamiątkę oddania się Chrystusa Kościołowi, rozwija miłość uczuciową właściwą małżeństwu. Wyrazi się to w codziennym darze z siebie składanym współmałżonkowi i dzieciom (por. PdSM 41).
Najważniejszym celem tego przygotowania, jego centrum ma być refleksja wiary nad sakramentem małżeństwa, z pomocą Słowa Bożego i pod przewodnictwem Magisterium Kościoła. Ma to uświadomić przyszłym małżonków, że stawanie się „jednym ciałem” (Mt 19, 6) poprzez małżeństwo chrześcijańskie jest nadawaniem własnemu istnieniu nowego kształtu życia chrztem świętym (por. PdSM 47). Dokonuje się to w łączności z Chrystusem, mocą Ducha Świętego. Wyraża się w codziennych czynnościach wykonywanych przez małżonków: odpowiedzialnym rodzicielstwie, procesie wychowawczym, służbie życiu, apostolstwie. Akty te są odpowiedzią na swe posłannictwo. Z pozoru proste i błahe ale uważane za bardzo ważne momenty doświadczenia chrześcijańskiego.
Po zakończeniu katechizacji przedmałżeńskiej katechizowani otrzymują odpowiednie zaświadczenie. Zalecane jest uroczyste zakończenie kursu w połączeniu ze Mszą św. i wspólnie przyjętą Komunią świętą.
Podobne kursy należy przeprowadzać w Duszpasterstwach Akademickich (zob. DDR 25). Udział w takim rocznym studium zastępuje katechezę w parafii. Tak jak w kursach w parafiach i tutaj na zakończenie wydaje się zaświadczenie.
Ostatnim etapem przygotowania do sakramentu małżeństwa jest tzw. przygotowanie bezpośrednie. „Powinno się odbyć w miesiącach i tygodniach poprzedzających ślub, aby w ten sposób nadać nowe znaczenie, nową treść i nową formę tzw. egzaminowi przedślubnemu, wymaganemu przez prawo kanoniczne. Konieczność takiego przygotowania istnieje zawsze i w każdym przypadku, tym bardziej jest nagląca, gdy chodzi o narzeczonych, którzy jeszcze wykazują braki i doświadczają trudności w doktrynie i praktyce życia chrześcijańskiego” (FC 66).
Episkopat Polski korzystając z uprawnień zawartych w kan.1062 KPK zaleca powrót do idei zaręczyn (zob. IEP 29-30; DDR 28). Zaręczyny, będące dawną polsko-węgierską praktyką, umożliwią bliższe poznanie się rodzin narzeczonych oraz lepiej przygotują do małżeństwa. Spotkanie rodzin pomoże się wzajemnie poznać i pełniej rozeznać środowisko, z którego wywodzi się współmałżonek. Zaleca się, by zaręczyny odbywały się przynajmniej