i.
O rzeczenie o p rz y s p o s o b ie n iu .
P rz y s p o s o b ie n ie n a le ż y do ty c h in s ty tu c ji p ra w a ro d z in n e g o , k tó r e p rz e s z ły n a jw ię k s z e z m ia n y . N a d a n o m u z u p e łn ie o d m ie n n ą k o n s tru k c ję p r a w n ą w p o ró w n a n iu z p ra w e m p o p rz e d n io o b o w ią z u ją c y m , ta k , że bez p rz e s a d y m ożna p o w ie d z ie ć , że o b e cn ie w ię ksza je s t na ty m o d c in k u ró ż n ic a m ię d z y K o d e k s e m R o d z in n y m , a p ra w e m ro d z in n y m z 1946 r. n iż m ię d z y ty m o s ta tn im p ra w e m , a p ra - w o d a w s tw a m i d z ie ln ic o w y m i. K o d e k s R o d z in n y po sze d ł w ty m w z g ię d z ie za w z o re m p ra w a ra d z ie c - kie g o . C h a ra k te ry z u je się on na o d c in k u p rz y s p o s o b ie n ia n a s tę p u ją c y m i ce ch a m i z a s a d n ic z y m i:
17 W w y ro k u zatem — stosownie d'o treści dęci f l 1 — n a le ży w pisać bądź: sąd... orzeka, że o jcu służ' będzie władza rodzicielska, bądź też: „sąd... orzeka, i ojcu w ładza rodzicielska służyć nie będzie“.
1) p rz y s p o s o b ie n ie je s t fo r m ą p ra w n ą m a ją c ą na c e lu z a p e w n ie n ie m a ło le tn ie m u ró d ź m y zastęp
czej;
2) z ry w a się z k o n tr a k to w y m c h a ra k te re m p rz y s p o s o b ie n ia .
P ie rw s z a zasada w ią ż e się z s o c ja lis ty c z n y m p o d e jś c ie m do ro d z in y , k tó r ą u w a ża się p rz e d e w s z y s tk im ja k o k o m ó rk ę społeczną, z m o ż liw ie ja k n a jd a le j id ą c y m w y e lim in o w a n ie m e le m e n tó w m a ją tk o w y c h , do k tó r y c h ta k w ie lk ą w agę p rz y w ią z y w a ło p ra w o p a ń s tw b u rż u a z y jn y c h . W z w ią z k u z ty m z e rw a n o z p rz y s p o s o b ie n ie m lu d z i d o ro s ły c h , w y c h o d z ą c z założenia, że w ty m o s ta tn im p r z y p a d k u tr u d n o m ó w ić o n a w ią z a n iu ja k ic h ś w ę z łó w ro d z in n y c h , a z re g u ły za fo rm ą p rzy s p o s o b ie n ia k r y ją się in n e cele — n a tu r y p rz e w a ż n ie m a ją tk o w e j. M o żn a w ię c p rzysp o so b ić je d y n ie osobę m a ło le tn ią i je d y n ie d la je j d o b ra (a rt. 65 S 1 K o d . Rodź.).
N r 12 ■ N O W E P R A W O Str. 49
W p o ró w n a n iu z p ra w e m ro d z in n y m z 1946 r.
K o d e k s R o d z in n y s ta n o w i n ie w ą tp liw y postąp.
P ra w o b o w ie m z 1946 r. s ta n o w i c ie k a w y p rz y k ła d e w o lu c ji ja k ą p rz e c h o d z i in s ty tu c ja p rzysp o so b ie n ia . O b o k b o w ie m n o w o cześn ie p o ję te g o p rz y s p o s o b ie n ia m a ło le tn ic h , pozostającego p o d k o n tr o lą
■władzy o p ie k u ń c z e j, z a c h o w a ło o n o p rzysp o so b ie n ie p e łn o le tn ic h , p rz y czym w ty m o s ta tn im p rz y p a d k u in g e re n c ja w ła d z y o p ie k u ń c z e j, o g ra n ic z a ła się t y lk o do s p ra w d z e n ia , czy zach o w an o p rz e w i
d z ia n e u s ta w ą w a r u n k i fo r m a ln e (a rt. 80 p r. rodź.).
W ie le p o z o s ta w ia ła do życzenia fo rm a w ja k ie j d o c h o d z ił do s k u tk u a k t p rzysp o so b ie n ia . K o d e k s R o d z in n y w p ro w a d z ił w te j m ie rz e d o n io słą z m ia nę, z ry w a ją c o sta te czn ie z k o n tr a k to w y m u ję c ie m a k tu p rzysp o so b ie n ia .
O d tą d p rz y s p o s o b ie n ie n a s tę p u je w y łą c z n ie w d ro d ze orze cze n ia w ła d z y o p ie k u ń c z e j w p rz e c i
w ie ń s tw ie do zasady p o p rz e d n io o b o w ią z u ją c e j, ja k ą b y ła u m o w a z a w ie ra n a w fo r m ie a k tu n o ta r ia l
nego (a rt. 77 p r. rodź.). W p ra w d z ie ró w n ie ż p o d rz ą d e m p ra w a ro d z in n e g o z 1946 r. a k t przysposo
b ie n ia o so b y m a ło le tn ie j m ó g ł b y ć sp o rzą d zo n y p rz e d w ła d z ą o p ie k u ń c z ą , je d n a k ż e a k t te n r ó ż n ił się zasadniczo od orzeczenia; w szczególności m u s ia ł on z a w ie ra ć w s z e lk ie e le m e n ty u m o w n e i m u s ia ł b y ć z b liż o n y do a n a log iczn e g o a k tu sporządzo
nego p rz e d n o ta riu s z e m . O becnie orzeczenie w in n o z a w ie ra ć je d y n ie d e cyzję p rzysp o so b ie n ia , bez w y m ie n ie n ia w s z e lk ic h d a lszych s k u tk ó w przysp o so b ie n ia , k tó r e n a s tę p u ją z m o c y u s ta w y (np. n a b y c ie
n a z w is k a p rzysp o sa b ia ją ce g o , p ra w a dziedziczenia po n im itp ). W z w ią z k u b o w ie m z w p ro w a d z e n ie m zasady, że p rzy s p o s o b ie n ie n a s tę p u je w d ro d ze orze
czenia w ła d z y o p ie k u ń c z e j o g ra n iczo n a została d ys
p o z y c ja s tro n i w p rz e c iw ie ń s tw ie do p ra w a z 1946 r. s tro n y , a ściśle j m ó w ią c u cze stn icy, n ie m ogą w y łą c z y ć p ra w a d zie d zicze n ia p rzys p o s o b io nego p o p rz y s p o s a b ia ją c y m . J e d y n ą rzeczą, ja k ą p o z o s ta w io n a zo sta ła w o li s tro n je s t (obok w y k lu czenia w p is u p rz y s p o s a b ia ją c y c h ja k o ro d z ic ó w w a k ta c h s ta n u c y w iln e g o ) m ożność d o d a n ia przez p rzysp o so b io n e g o s w o je g o n a z w is k a do n a z w is k a ja k ie n a b y w a o n p rze z p rz y s p o s o b ie n ie (a rt. 68
§ 2 K . R.). W n io s e k w ty m p rz e d m io c ie je s t d la w ła d z y o p ie k u ń c z e j w ią ż ą c y . Z a c h o w a n ie p rze z p rzysp o so b io n e g o s w o je g o n a z w is k a w in n o b y ć o b ję te orze cze n ie m w ła d z y o p ie k u ń c z e j o p rz y s p o s o b ie n iu (a rt. 29 p o st. w sp r. rodź.).
O rzeczenie w ła d z y o p ie k u ń c z e j w in n o zawsze z a w ie ra ć d o k ła d n e oznaczenie osób d z ia ła ją c y c h , a to ze w z g lę d u n a p rz e p is y o a k ta c h s ta n u c y w il
nego. (T rze b a b o w ie m p a m ię ta ć , że w y p is posta n o w ie n ia sądu o p rz y s p o s o b ie n iu s ta n o w i p o d sta w ę
do w p is u w z m ia n k i o p rz y s p o s o b ie n iu w a k ta c h s ta n u c y w iln e g o ). I ta k na zasadzie a rt. 69 ust. 2 w z w ią z k u z a rt. 61 l it . c) p r. o a k ta c h st. c y w . w y
m ie n ić n a le ż y n a z w is k o , im ię , zaw ód, m ie js c e u r o dze n ia, d a tę u ro d z e n ia i m ie js c e zam ie szka n ia k a ż - ' dego z p rz y s p o s a b ia ją c y c h (je ż e li są m a łż e ń s tw e m , n a le ż y to zaznaczyć z p o d a n ie m n a z w is k a ro d o w e g o m a tk i), celem w p is a n ia ty c h d a n y c h w m ie js c e d a n y c h d o ty c z ą c y c h ro d z ic ó w d ziecka. J e ż e li je d n a k s tr o n y te n o s ta tn i s k u te k w y łą c z y ły , w ła d z a
o p ie k u ń c z a m u s i o ty m w s p o m n ie ć w o rzeczeniu.
W ów czas dane osobowe p rz y s p o s a b ia ją c y c h m ogą b y ć podane m n ie j szczegółow o. G o d z i się p rz y ty m zaznaczyć, że sy s te m obecnie w p ro w a d z o n y , t j . f o r m a orzeczenia w ła d z y o p ie k u ń c z e j, s ta n o w i o g ro m n e up ro szcze n ie w p o ró w n a n iu ze s ta n e m p o p rz e d n io o b o w ią z u ją c y m . O ile b o w ie m dotychczas tr z e ba b y ło do p rz y s p o s o b ie n ia m a ło le tn ie g o d o ko n a ć aż trz e c h o d rę b n y c h czynności p ra w n y c h (zezw ole
n ie w ła d z y o p ie k u ń c z e j; a k t p rzy s p o s o b ie n ia i za
tw ie rd z e n ie w ła d z y o p ie k u ń c z e j), o ty le obecnie w y s ta rc z y t y lk o je d n o orzeczenie w ła d z y o p ie k u ń c z e j1.
P e w n e tru d n o ś c i m oże nastręczać o k re s p rz e jś c io w y . Z a c h o d z i b o w ie m p y ta n ie w ja k i sposób za
ła tw ić w n io s k i o ze zw o le n ie na p rz y s p o s o b ie n ie lu b . o z a tw ie rd z e n ie a k tu p rzysp o so b ie n ia , k tó re w p ły n ę ły do sądu p rz e d d n ie m l . X 1950 r., a do d n ia te g o n ie z o s ta ły ro z s trz y g n ię te ? Z g o d n ie z p rz e p i
sem a rt. X X I § 2 p rze p . w p ro w . K . R. do s p ra w ta k ic h n a le ż y stosow ać p rz e p is y d o tychczasow e n a w e t, je ż e li w n io s e k w p ły n ą ł po d n iu w e jś c ia w ż y cie K o d e k s u R odzinnego. Zasada ta je d n a k w p r a k ty c e n ie zawsze da się p rz e p ro w a d z ić . O ile b o w ie m w n io s k i c z a tw ie rd z e n ie a k tu p rzysp o so b ie n ia spo- rządzońego p rz e d d n ie m l . X 1950 r, (n a w e t g d y b y w p ły n ę ły po d n iu l . X 1950 r.) m ożna z a ła tw ić w e d łu g p rz e p is ó w d o ty c h c z a s o w y c h bez ż a d n y c h tru d n o ś c i, o ty le w n io s k i o ze zw o le n ie na p rz y s p o s o b ie n ie n ie m ogą b y ć z a ła tw io n e w ty m tr y b ie .
S k o ro b o w ie m p rz y s p o s o b ie n ie n a s tę p u je obec
n ie w fo r m ie orzeczenia w ła d z y o p ie k u ń c z e j, p rz e to ze z w o le n ie s ta ło się b e zp rz e d m io to w e . Z d ru g ie j s tr o n y je d n a k u m o rz e n ie s p ra w y b y ło b y bezdusz
n y m fo rm a liz m e m , o b c y m d u c h o w i k p n , s k o ro w o la s tro n w c h w ili w n ie s ie n ia w n io s k u z m ie rz a ła ja s n o do o sią g nię cia tego samego ce lu t j. p rz y s p o so bienia, a re a liz o w a n a b y ła w ta k ie j fo rm ie , ja k a w ó w cza s b y ła dopuszczalna.
W te j s y tu a c ji w y d a je się c e lo w y m ro z p is a n ie ro z p ra w y , w e z w a n ie u c z e s tn ik ó w s to so w n ie do a rt. 27 post. i s p o w o d o w a n ie m o d y fik a c ji w n io s k u w k ie r u n k u dosto so w a n ia go do p rz e p is ó w n o w e go p ra w a . W szczególności ja k o w n io s k o d a w c a m u s i w y s tą p ić p rz y s p o s a b ia ją c y , ja k o w y łą c z n ie obec
n ie le g ity m o w a n y do p o s ta w ie n ia w n io s k u o p r z y sposobienie (a rt. 67 K . R.). N a stę p n ie n a le ż y orzec p rzys p o s o b ie n ie ju ż p rz y za sto so w a n iu p rz e p is ó w K . R. G d y b y je d n a k p rz y s p o s a b ia ją c y n ie s ta w ił się, lu b w n io s k u n ie z m o d y fik o w a ł — n a le ż y postę p o w a n ie u m o rz y ć , s k o ro z c h w ilą w e jś c ia w życie •
s ta ło się ono b e z p rz e d m io to w e (a rt. 39 k p n ). a ° - m ia s t w n io s e k o ze zw o le n ie z ło ż o n y po 1 p a ź d z ie r
n ik a 1950 r. n ie p rze z p rzysposabiającego, n a le ż y z b ra k u le g ity m a c ji o d d a lić.
~ W y d a j e się, że m o ż n a b y p r z y ją ć n a s tę p u ją c e s f o r m u ło w a n ie o rz e c z e n ia o p rz y s p o s o b ie n iu . „S ąd w ...
itd . o r z e k a p rz y s p o s o b ie n ie m a ło le t n ie g o J. K r a je w s k ie - g o u r d n . p rz e z m a łż o n k ó w : J a n a D o m in ia k a u r . d n . w... (zaw ód')... o ra z B a r b a r ę D o m in ia k z d o m u W o z n ia k u r . dn... w .... (z a w ó d ... z a m ie s z k a ły c h w . . . z ty m , że p rz y s p o s o b io n y d o n a b y te g o p rz e z przysposobienie n a z w is k a D o m in ia k d o łą c z a s w o je dotychczasowe n a z w is k o : K r a j e w s k i “ e w e n t , — „ z t y m , ze w a k c ie u r o d z e n ia p rz y s p o s o b io n e g o , p r z y s p o s a b ia ją c y m e będą
u ja w n ie n i ja k o ro d z ic e “ .
,? S tr. 50
V--- N O W E P R A W O *
N r 12
< . II ,
< Uczestnicy postępowania o przysposobienie.
W p ra w d z ie a rt. 27 post. rodź. w y m ie n ia w y c z e rp u ją c o osoby, k tó re n a le ż y w e zw a ć do u d z ia łu w s p ra w ie , ty m n ie m n ie j n ie w s z y s tk o je s t tu o czy
w is te . I ta k w y m . p rz e p is n a k a z u je w e z w a ć ro d z i
c ó w „ je ż e li p rz y s łu g u je im w ła d z a ro d z ic ie ls k a “ ...
>>a g d y w ła d z y te j są p o z b a w ie n i, — o p ie k u n a “ . N ie w ia d o m o je d n a k , cz y s ło w o „ p r z y s łu g u je “ m a ozna
czać w y k o n y w a n ie w ła d z y ro d z ic ie ls k ie j w sen
sie p rz e d s ta w ic ie ls tw a u sta w o w e g o , czy też b ra k p o z b a w ie n ia te j w ła d z y . W p rz e c iw ie ń s tw ie m ożna b o w ie m n ie b y ć p o z b a w io n y m w ła d z y ro d z ic ie l
s k ie j, a m im o to n ie w y k o n y w a ć je j. P rz y p a d e k ta k i zach o d zić m oże n p . w ra z ie orzeczenia ro z w o d u , g d y w y k o n y w a n ie w ła d z y ro d z ic ie ls k ie j p o w ie rz o n o je d n e m u z ro d z ic ó w , p o z o s ta w ia ją c d ru g ie m u z m a ł
ż o n k ó w n ie k tó re t y lk o a tr y b u ty w ła d z y ro d z ic ie l
s k ie j (a rt. 457-18 b) kpc). S ta n ta k i n ie je s t r ó w n o z n a c z n y z p o z b a w ie n ie m w ła d z y ro d z ic ie ls k ie j, k tó r a to m o ż liw o ś ć je s t p rz e w id z ia n a w procesie ro z w o d o w y m (a rt. 457-18 c) k p c w p rz y p a d k u u s ta le n ia , że ro d z ic e n a d u ż y w a ją lu b w ra ż ą c y sposób z a n ie d b u ją s w o je o b o w ią z k i w s to s u n k u do dzieci.
W y d a je się, że u c z e s tn ik ie m w p o s tę p o w a n iu o p rzy s p o s o b ie n ie je s t każde z ro d z ic ó w o ile n ie je s t w y ra ź n ie orzeczeniem sądu p o z b a w io n e w ła d z y r o d z ic ie ls k ie j. Z re s z tą o b o k w y k ła d n i lite r a ln e j, za te g o ro d z a ju ro z w ią z a n ie m p rz e m a w ia ją ró w n ie ż w z g lę d y celow ości. S k o ro b o w ie m d zie cko m a c a ł
k o w ic ie p rz e jś ć do in n e j ro d z in y i w ła d z a ro d z i
c ie ls k a m ia ła b y p rz e jś ć na p rzysp o sa b ia ją ce g o , n a le ż y p rz y n a jm n ie j w y s łu c h a ć ro d z ic ó w ro d z o n y c h , k tó r z y n ie p o w in n i b y ć p o z b a w ie n i w te n sposób a t r y b u t ó y w s w o je j w ła d z y ro d z ic ie ls k ie j (choćby n a w e t n ie b y ło to w ła d z a p e łn a n p . t y lk o d o z ó r n a d W y c h o w a n ie m dziecka) bez u d z ia łu w s p ra w ie . T o sam o d o ty c z y ro d z ic ó w , k tó r y c h w ła d z a ro d z ic ie l
ska została zaw ieszona. P rz e m ija ją c a b o w ie m p rz e szkoda w w y k o n y w a n iu w ła d z y ro d z ic ie ls k ie j (a t y l k o w ty m p rz y p a d k u m ożna za w ie s ić w ła d z ę ro d z i
c ie ls k ą ) n ie m oże b y ć p rz y c z y n ą do p o m ija n ia p ra w ro d z ic ó w i z u p e łn e g o p o z b a w ia n ia ic h w ła d z y r o d z ic ie ls k ie j bez ic h w in y . D la te g o ta k ic h ro d z ic ó w te ż n a le ż y w z y w a ć na ro z p ra w ę . G d y b y się p rz y t y m oka za ło, że ro d z ic e ci są n ie z n a n i z m ie js c a p o b y tu , n a le ż y u s ta n o w ić k u ra to ra w t r y b ie a rt. 13
§ 2 k p n celem strze że n ia ic h p ra w . J e st rzeczą w ska za n ą , b y k u ra to re m ty m b y ł k to ś z osób b lis k ic h m a ło le tn ie m u , k t ó r y m ó g łb y coś w n ie ś ć do s p ra w y ; u c z e s tn ic tw o osób p o s tro n n y c h s ta je się często czczą fo rm a ln o ś c ią .
U s ta w o d a w c a ra d z ie c k i re g u lu ją c p rzysp o so b ie n ie d o k ła d n ie j p rz e w id z ia ł u c z e s tn ic tw o ro d z i
có w w a k c ie p rz y s p o s o b ie n ia i w w ię k s z y m s to p n iu z a s trz e g ł o ch ro n ę ich p re ro g a ty w .
D o p rz y s p o s o b ie n ia b o w ie m w e d łu g k o d e k s u o m a łż. ro d z in ie i opiece R S F R R , p o trz e b n a je s t zgoda o b o jg a ro d z ic ó w o ile n ie z o s ta li p o z b a w ie n i w ła d z y ro d z ic ie ls k ie j2, a je ż e li p rz y s p o s o b ie n ia d o
ko n a n o bez ic h z e z w o le n ia lu b b y li o n i n ie o be cn i, 81 Kodeksu o m ałżeństwie, rodzinie i
opie-m ogą o n i każdego czasu żądać ro z w ią z a n ia s to s u n k u p rz y s p o s o b ie n ia p rze z w ła d z ę o p ie k u ń c z ą i w y d a n ia dziecka, o ile t y lk o n ie będzie to d la d zie cka n ie k o rz y s tn e 1. W te n sposób u s ta w o d a w c a ra d z ie c k i z a p o b ie g ł w ie lu tra g e d io m , ja k ie m ogą m ie ć m ie js c e zw łaszcza w czasach p o w o je n n y c h , g d y ro d z ic e bez s w e j w in y z o s ta li ro z łą c z e n i i po p o w ro c ie p ra g n ą p o n o w n ie odzyskać sw e dzieci, k tó r e w m ię d z y c z a sie z o s ta ły p rzys p o s o b io n e p rz e z osoby trz e c ie . W y d a je się, że g ro n o osób, k tó r e z g o d n ie z a rt. 27 post.
n a le ż y w e z w a ć w c h a ra k te rz e u c z e s tn ik ó w do s p ra w y o p rz y s p o s o b ie n ie n a le ż y w p ra k ty c e są d o w ej
ro zsze rzyć, p r z y za s to s o w a n iu a rt. 10 post., p rz e z w y s łu c h a n ie o b o k u c z e s tn ik ó w , ró w n ie ż in n y c h osób b lis k ic h m a ło le tn ie m u (a rt. 10 post.). W y d a je się to konieczne, je ż e li ro d z ic e są n ie o be cn i.
W szczególności o p in ia osoby, k tó r a d z ie c k ie m f a k ty c z n ie się o p ie k o w a ła m oże w n ie ś ć w ie le cenne
go m a te ria łu do s p ra w y . I I I .
M a te ria ln o -p ra w n e przesłanki orzeczenia o przysposobieniu.
W a ru n k i ja k ie są w y m a g a n e d o p rz y s p o s o b ie n ia u le g ły w K o d e k s ie R o d z in n y m znacznem u złago
dzeniu. Z n ie sio n e z o s ta ły s z ty w n e g ra n ic e w ie k u p rz e w id z ia n e p o p rz e d n io d la p rz y s p o s a b ia ją c y c h ; z e rw a n o ta kże z w y m o g ie m ściśle o k re ś lo n e j ró ż n ic y w ie k u m ię d z y p rz y s p o s a b ia ją c y m a p rzysp o so b io n y m . K o d e k s R o d z in n y p rz e w id u je je d y n ie „o d p o w ie d n ią ró ż n ic ę w ie k u , bez bliższego je j s p re c y z o w a n ia . W y d a je się, że w k a ż d y m ra z ie m u s i to b y ć ta k a ró ż n ic a ja k a n o rm a ln ie is tn ie je m ię d z y ro d z i
c a m i a d z ie ć m i; je ż e li b o w ie m p rz y s p o s o b ie n ie m a za za d a n ie s tw o rz e n ie m a ło le tn ie m u ro d z in y za stę p - czej, to p o w in n o m ie ć m ie js c e w w a ru n k a c h m o ż
liw ie ja k n a jb a rd z ie j z b liż o n y c h do ro d z in n a tu r a l
n y c h . P o zo s ta w ie n ie sęd zie m u o rz e k a ją c e m u p e w n e j s w o b o d y je s t n a d e r celow e, g d yż m oże się zda
rz y ć , że zw łaszcza p r z y p rz y s p o s o b ie n iu w s p ó ln y m p rz e z m a łż o n k ó w , je d e n z n ic h o d p o w ia d a w sze l
k im w a ru n k o m , a d r u g i p r z y z a s to s o w a n iu s z ty w n y c h n o rm m u s ia łb y jeszcze czekać, co m ia ło n ie ra z m ie js c e p o d rz ą d e m p ra w a ro d z in n e g o z 1946 r . p p o w o d u ją c n ie p o trz e b n e k o m p lik a c je . Co do w ie k u p rz y s p o s a b ia ją c y c h o b o w ią z u ją c e d a w n ie j o g ra n ic z e n ia z o s ta ły zniesione, w k a ż d y m ra z ie je d n a k z p rz e p is u , że n ie m ogą p rz y s p o s o b ić osoby o g ra n i
czone w z d o ln o ści do czynności p ra w n y c h w y n ik a , że m uszą to b y ć osoby p rz y n a jm n ie j p e łn o le tn ie . N a le ż y p rz y ty m w sp o m n ie ć, że K o d e k s R o d z in n y w p ro w a d z a w a rt. X X I § 3 u s ta w o d a w c z ą k o n w a li- d a c ję ty c h a k tó w p rz y s p o s o b ie n ia , w k tó r y c h p rz y s p o s a b ia ją c y m e m ia ł w ie k u p rz e p isa n e g o p rz e z p ra w o z 1946 r., lu b też ró ż n ic a w ie k u b y ła m n ie j
sza n iż 15 la t. O d tą d a k ty te p o c z y tu je się za w ażne, o ile t y lk o zachodzą w a r u n k i o d p o w ia d a ją c e p rz e p is o m K o d e k s u R odzinnego.
T y m w ię k s z y n a c is k n a le ż y p o ło ż y ć na k w a li
fik a c ję p o d m io to w e p rzysp o sa b ia ją ce g o . Z b y t czę
sto p rz y w ią z u je się w a g ę jeszcze do w a ru n k ó w m a *
* A r t. 65 cyt. Kodeksu.
N r 12 N O W E P R A W O Str. 51
te r ia ln y c h i bada się ty lk o , czy p rz y s p o s a b ia ją c y b ę d zie m ó g ł z a p e w n ić d o b ro b y t d zie cku . W a ru n k i m a te ria ln e n ie w ą tp liw ie m a ją znaczenie, lecz o w ie le is to tn ie js z e są k w a lifik a c je osobiste p rz y s p o sabiającego. W ła d z a o p ie k u ń c z a w in n a ka żd o ra zo w o badać, czy ro d z in a do k tó r e j m a ło le tn i m a w e jść s ta n o w i k o m ó rk ę społecznie z d ro w ą i z d o ln ą zapew n ić m a ło le tn ie m u n a le ż y te w y c h o w a n ie . W ła d za
o p ie k u ń c z a w in n a z w ró c ić szczególną u w a g ę na to czy p rz y s p o s a b ia ją c y d a je g w a ra n c ję .w y c h o w a n ia m a ło le tn ie g o „ w d u c h u o fia rn o ś c i d la o jc z y z n y i w d u c h u p ra w d z iw e g o p a trio ty z m u , k t ó r y je s t n ie ro z d z ie ln ie zwńązany z p ro le ta r ia c k im in te rn a c jo n a liz m e m 4.
N o w o ścią w s to s u n k u do p ra w a ro d z in n e g o z 1946 r. je s t p rze p is, że je ż e li m a ło le tn i pozostaje p o d w ła d z ą ro d z ic ie ls k ą o b o jg a ro d z ic ó w p rz y s p o
s o b ie n ie m oże n a s tą p ić je d y n ie w p rz y p a d k a c h w y ją tk o w y c h (a rt. 65 § 1 K R .). U sta w o d a w c a p o d k re ś l i ł w te n sposób ra z jeszcze sw ą in te n c ję zasadniczą, ja k ą je s t dążność do z a p e w n ie n ia d zie cku ro d z in y zastępczej. P rz ysp o so b ie n ie n ie s łu ż y do zapew nie
n ia d z ie c k u w y łą c z n ie lepszych w a ru n k ó w m a te ria l
n y c h ; p rze d e w s z y s tk im ma m u ono z a p e w nić opie
k ę osobistą i w y c h o w a n ie w n a jn a tu ra ln ie js z y m ś ro d o w is k u , ja k im je s t ro d z in a . C hodzi w ię c o sie
r o t y i p ó łs ie ro ty , wzghędnie tz w . s ie ro ty społeczne ja k im i są np. dzieci ro z w ie d z io n y c h m a łż o n k ó w ,
je d n y m s ło w e m w s z y ś tk ie te dzieci, k tó re n ie m a ją o p a rc ia w sp o łe cznie p ra w id ło w o fu n k c jo n u ją cej k o m ó rc e ro d z in n e j.
Z ty c h też w z g lę d ó w n a le ż y p rz y ją ć , że w y ją t k o w a dopuszczalność p rzysp o so b ie n ia w p rz y p a d k a c h g d y m a ło le tn i pozo sta je pod w ła d z ą ro d z ic ie l
ską o b o jga ro d z ic ó w będzie m ia ła m ie jsce z r e g u ły w ó w cza s, g d y m im o , że o b o jg u ro d z ic o m s łu ż y w ła dza ro d z ic ie ls k a , w y k o n a n ie je j p o w ie rz o n o je d n e m u z n ic h (np. p o ro zw o d zie ). Je ż e li ro d z ic e w s p ó l
n ie w ła d z ę w y k o n u ją , p rz y s p o s o b ie n ie w in n o b y ć orzeczone t y lk o w szczególnych o k o liczn o ścia ch (np.
ro d zice z n a jd u ją się w ta k ic h szczególnych w a ru n ka ch , że n ie m o g ą o d p o w ie d n io za jm o w a ć się dziec
k ie m , a o p ie k u je się n im fa k ty c z n ie o d szeregu la t osoba, k tó r a p ra g n ie je ob e cn ie przysposobić).^
P e w n e w ą tp liw o ś c i in te rp r e ta c y jn e m oże nasunąć w a ru n e k dalszy, a m ia n o w ic ie w y m ó g zgody p rz e d
s ta w ic ie la u s ta w o w eg o . W p rz e c iw ie ń s tw ie b o w ie m do k a te g o ry c z n e g o b rz m ie n ia a rt. 67 § 2 K R ., a rt. 28 post. n a k a z u je w ła d z y o p ie k u ń c z e j u s ta lić k a ż d o ra z o w o w w y p a d k u o d m o w y , ja k ie są je j p rz y c z y n y .
G d y b y o d m o w a p rz y s p o s o b ie n ia ze s tro n y p rz e d s ta w ic ie la u s ta w o w e g o m ia ła m ie ć 'zaw sze m o c b e zw z g lę d n ie w iążącą, to w ta k im ra z ie u s ta le n ie p rz y c z y n te j o d m o w y b y ło b y zbędne. W ty c h w a ru n k a c h n a le ż y p rz y ją ć , że są je d n a k p e w n e p rz y p a d k i, k ie d y w ła d z a o p ie kuń cza m oże orzec p rz y s p o s o b ie n ie m im o b ra k u zg o d y p rz e d s ta w ic ie la u sta w o w eg o . P rz y p a d e k ta k i może m ie ć m ie jsce w ra z ie k o liz ji ośw iadczeń W o li ro d z ic ó w s p ra w u ją c y c h w s p ó ln ie w ła d z ę ro d z ic ie ls k ą .
W K o d e k s ie R o d z in n y m b ra k je s t n o rm y od
p o w ia d a ją c e j d a w n e m u a rt. 20 § 2 p r. ro d zin n e g o , k t ó r y s ta n o w ił, że w b ra k u zg o d y ro d z ic ó w co do w y k o n y w a n ia w ła d z y ro d z ic ie ls k ie j, ro z s trz y g a ła w ła d z a o p ie kuń cza 5. B y ć może, że w ła ś n ie w p rz y p a d k u p rzysp o so b ie n ia , zgodnie z duch e m a rt. 28 post. władza, op ie kuń cza m a m ożność ro z s trz y g n ię
cia p o w s ta łe j k o liz ji. Będą to je d n a k p rz y p a d k i n ie z w y k le rz a d k ie , s ko ro w ogóle p rzysp o so b ie n ie m a ło le tn ic h p o zo sta ją cych p o d w ła d z ą ro d z ic ie ls k ą o b o jg a ro d z ic ó w m a b y ć d o k o n y w a n e je d y n ie w p rz y p a d k a c h w y ją tk o w y c h 6 * 8. W k a ż d y m ra z ie je d n a k a n a liz a p o w o d ó w odm ow ly zg o d y na p rz y sposobienie, zwłaszcza je ż e li w ią ż e się to z n e g a ty w n ą oceną k w a lif ik a c ji p o d m io to w y c h przysposa
bia ją ce g o , może dać w ła d z y o p ie k u ń c z e j m a te ria ł u ła tw ia ją c y ro z s trz y g n ię c ie s p ra w y . Co do o p ie k u na, to je g o z d a n ie je s t d la w ła d z y o p ie k u ń c z e j w ią żące. M im o b o w ie m p rz e p is u a rt. 43 post. o p ie k, stanow iącego, że w ła d z a o p ie kuń cza s p ra w u je s ta ły n a d z ó r n a d o p ie k u n e m i u d z ie la m u w sk a z ó w e k i poleceń w y d a je się, że n ie m oże ona nakazać opie
k u n o w i zło że n ia ośw iadczenia w o li o o k re ś lo n e j tre ś c i, a n i ty m w ię c e j n ie może sam?, sw o ją d e cyzją za stą p ić ta k ie g o o św iadczenia. U sta le n ie je d n a k p rz y c z y n o d m o w y zg o d y na p rzysp o so b ie n ie m oże w p e w n y c h p rz y p a d k a c h dać pod sta w ę do z w o ln ie n ia o p ie k u n a , je ż e li okaże się, że d z ia ła n ie jego je s t
n ie k o rz y s tn e d la dziecka.
N ie z a le ż n ie od zg o d y p rz e d s ta w ic ie la u s ta w o w e g o m a ło le tn ie g o m a ją ce g o b y ć p rzy s p o s o b io n y m p o trz e b n a je s t n a d to zgoda w s p ó łm a łż o n k a p rz y sposabiającego. P rz e p is te n p o d y k to w a n y je s t tro s k ą o za p e w n ie n ie m a ło le tn ie m u ja k n a j
b a rd z ie j ż y c z liw e g o i p rz y c h y ln e g o śro d o w iska , co n ie m o g ło b y m ie ć m ie jsca , g d y b y je d e n z m a łż o n k ó w b y ł p rz e c iw n y ' p rz y s p o s o b ie n iu dziecka p rze z
d ru g ie g o .
Od w y m o g u zg o d y w s p ó łm a łż o n k a m ożna od s tą p ić t y lk o w te d y , g d y n ie m a on zdolności do czynności p ra w n y c h , lu b p o ro z u m ie n ie się z n im n a p o ty k a na tru d n e do p rze z w y c ię ż e n ia p rze szko d y (a rt. 66 § 2 K . R.). N a le ż y przez to ro z u m ie ć c a łk o w it ą niezdolność do czynności p ra w n y c h (będącą
5 J e d y n ie w p rz e d m io c ie z a m ie s z k a m ? d z ie c k a w w y p a d k u , g d y ro d z ic e m ie s z k a ją ra z e m d e c y z ja je s t z a s trz e ż o n a w ła d z y o p ie k u ń c z e j (a rt. 14 § 2 p rz e p . og.
p r . c y w .). ,
8 W u s ta w o d a w s tw ie r a d z ie c k m i (m a m tu n a m y ś li p r a w o R S F R R ) p r o b le m z g o d y p r z e d s ta w ic ie li u s ta w o w y c h n a p rz y s p o s o b ie n ie z o s ta ł o b o k z a s a d n i
czego p rz e p is u a r t. 61 K o d e k s u o m a łż e ń s tw ie , r o d z i
n ie * ! o p ie c e u r e g u lo w a n y b a r d z ie j szcze g ó ło w o , a m ia n o w ic ie u s ta lo n e z o s ta ły m .in , n a s tę p u ją c e w y ty c z n e , a) zgoda r o d z ic ó w n ie je s t w y m a g a n a je ż e li są o n i n ie o b e c n i p rz e z czas d łu ż s z y n iż je d e n r o k ; b) w ra z ie k o l i z j i m ie d z y o ś w ia d c z e n ia m i w o l i , r o d z ic ó w d e c y d u je z d a n ie te g o z r o d z ic ó w , k t ó r y f a k t y c z n ie s p r a w u je
p ie c z ę n a d d z ie c k ie m i ło ż y n a je g o u tr z y m a n ie (S tą d a c o n t r a r io w y n ik a łb y w n io s e k , że je ż e li o b o je ro d z ic e s p r a w u ją p ie c z ę n a d d z ie c k ie m i u t r z y m u ią je p o trz e - n a je s t z g o d a o b o jg a ro d z ic ó w ) ; c) je ż e li m a ło le t n i p rz e b y w a w z a k ła d z ie w y c h o w a w c z y m p o trz e b n a je s t zgoda z a k ła d u . (P o r. o k ó ln ik P u d o w e g o K o m is a r ia t u O ś w ia ty w y d a n y w p o ro z u m ie n iu z L u d K o m is a r ia te m S p r a w ie d liw o ś c i z 1934 r . N r 20/102 ( „ B iu le t y n L . K o m is . O ś w ia t y “ 1934 r . N r 23/24).
4 D e k la r a c ja id e o w a P Z P R .
Str. 52 N O W E P R A W O
w y n ik ie m u b e z w ła s n o w o ln ie n ia c a łk o w ite g o ). Czę
ś cio w o ty lk o n ie z d o ln y do czynności p ra w n y c h m a b o w ie m zdolność do d z ia ła ń p rz e d w ła d z ą o p ie k u ń czą (a rt. 3 post.), a ty m s a m y m m oże s k u te czn ie w y ra z ić sw ą zgodę na p rz y s p o s o b ie n ie (a rt. 28 post.). Zgoda ta n ie będzie w y m a g a n a w te d y , g d y je dnocześnie p o ro z u m ie n ie się z ta k im m a łż o n k ie m n a tr a fia ć będzie na tr u d n e do p rz e z w y c ię ż e n ia p rz e szkody.
P o d p o ję c ie m tr u d n y c h do p rze z w y c ię ż e n ia p rze szkó d ro z u m ie ć n a le ż y p rz e s z k o d y is tn ie ją c e o b ie k ty w n e, k tó r e s p ro w a d za ć się b ę d ą .a lb o : 1) do p rze szkó d w y n ik a ją c y c h ze s ta n u fiz y c z n e g o czy psych iczn eg o d ru g ie g o m a łż o n k a (np. c h o ro b a u m y s ło w a , stan n ie d o ro z w o ju itp .; o koliczność że n ie zo s ta ł on są d o w n ie u b e z w ła s n o w o ln io n y , n ie m a tu znaczenia, a lb o 2) do prze szkó d w k o m u n ik a c ji, w y n ik a ją c y c h z w o jn y , p rz e b y w a n ia m a łż o n k a w b.
o d le g ły c h k ra ja c h itp . a lb o 3) dó p rz y p a d k u , g d y d ru g i m a łż o n e k je s t n ie z n a n y z m ie js c a p o b y tu . W k a ż d y m ra z ie p rz e s z k o d y te m uszą m ie ć c h a ra k te r p rze szkó d tr w a ją c y c h p rze z p e w ie n o kre s czasu.
P rz e s z k o d y z n a tu r y sw e j p rz e m ija ją c e n ie m ogą s ta n o w ić „tr u d n y c h do p rz e z w y c ię ż e n ia p rze szkó d “ .
W ż a d n y m ra z ie n ie m ożna z a lic z y ć do ta k ic h p rze szkó d za ch o w a n ia się d ru g ie g o m a łż o n k a w sensie ja k ie jś o g ó ln e j n ie c h ę c i czy n e g a ty w n e g o n a s ta w ie n ia do w s z e lk ic h p o czyn a ń w s p ó łm a łż o n ka. P od rzą d e m K o d e k s u R odzinnego z a g a d n ie n ie
z g o d y w s p ó łm a łż o n k a będzie m ia ło o ty le m n ie j
sze m aczenie w p o ró w n a n iu z p ra w e m ro d z in n y m z 1946 r., że w obec z n ie sie n ia s z ty w n y c h g ra n ic
sze m aczenie w p o ró w n a n iu z p ra w e m ro d z in n y m z 1946 r., że w obec z n ie sie n ia s z ty w n y c h g ra n ic