• Nie Znaleziono Wyników

SZCZEGÓŁOWY PROGRAM NAUKI I METODA PRACY W PEDAGOGJUM

2. Psychologja pedagogiczna

( N a I r o k u w 3 g o d z . ty g .; n a I I r o k u w 2 g o d z . ly g .).

1. C e l : a ) O p a n o w a n ie i p o g ł ę b i e n i e z a s a d n ic z y c h p o j ę ć z z a k r e s u tej n a u k i; b ) p o z n a n i e w a ż n i e j s z y c h c e c h p s y c h i c z ­ n y c h d z ie c k a w p o s z c z e g ó l n y c h f a z a c h r o z w o j o w y c h ; c ) o r j e n - t o w a n i e s ię w r o z p o z n a w a n iu « d o j r z a ło ś c i s z k o ln e j » d z ie c i, n a ­ s t ę p n i e i c h p o z i o m u i n t e l i g e n c j i o r a z ic h u z d o ln i e ń ; d ) o s ią ­ g n i ę c i e p e w n e j w p r a w y w a n a liz i e p s y c h o l o g i c z n e j p r o b l e m ó w w y c h o w a w c z y c h i d y d a k t y c z n y c h n a t le ż y c ia d z ie c k a w s z k o l e i n a t le s t o s u n k u w y c h o w a w c y d o w y c h o w a n k a .

2 . R o k . I. M a t e r j a 1 n a u k o w y . Z a s a d n ic z e p o j ę ­ c i a w s t ę p n e : z j a w is k a f i z y c z n e i p s y c h i c z n e n a t le k o n k r e t ­ n e g o ś r o d o w i s k a . — P o d n i e t a i r e a k c j a . — S y t u a c j a i z a c h o ­

w a n i e s ię . — Ś r o d o w i s k o . — D y s p o z y c j e i c e c h y . — P o s t ę p o ­ w a n i e a f u n k c j e s y s t e m u n e r w o w e g o . — P r z e ż y c ia .

P r z e d m i o t b a d a n ia p s y c h o l o g j i e m p ir y c z n e j . — P o j ę c i e p s y c h o l o g j i p e d a g o g ic z n e j i je j z a d a n ia . — W a ż n i e j s z e m e ­ t o d y b a d a n ia , s t o s o w a n e w p s y c h o l o g j i p e d a g o g ic z n e j .

G łó w n e o k r e s y w r o z w o j u p s y c h o f i z y c z n y m d z ie c k a i ic h c h a r a k t e r y s t y k a . — 0 r u c h a c h , p o t r z e b a c h , d ą ż e n ia c h i in ­ s t y n k t a c h . — O d r u c h y w a r u n k o w e . — R o d z a j e i n s t y n k t ó w . — K s z t a ł c e n ie i s o c j a li z a c j a in s t y n k t ó w d z ie c k a .

J a k d z i e c k o p o s t r z e g a i j a k s o b i e w y o b r a ż a p r z e d m io t y i z j a w is k a w o t o c z e n i u . — P o s t r z e g a n ie c a ł o ś c i o w e . — S t r u k ­ tu r a i p o s t a ć . — P o s t r z e ż e n i a i w y o b r a ż e n ia . — T r e ś ć s t r u k t u r p s y c h i c z n y c h . — P o d z i a ł z m y s ł ó w i ic h f u n k c j e . — W r a ż e n i a c z y li c z u c ia . — S t o s u n e k p o d n i e t y d o w r a ż e n ia . — R o z w ó j i k s z t a ł c e n i e w r a ż l i w o ś c i z m y s ło w e j d z ie c k a . — 0 r o d z a j a c h i c e c h a c h p o s lr z e ż e ń i w y o b r a ż e ń d z ie c k a . — 0 w y o b r a ż e ­ n i a c h e j d e t y c z n y c h . — Z łu d z e n ia i h a l u c y n a c j e . — Z a g a d n ie ­ n ia d y d a k t y c z n e z w i ą z a n e z c e c h a m i p o s t r z e g a n ia r z e c z y i z j a ­ w i s k w p o s z c z e g ó l n y c h f a z a c h r o z w o j o w y c h d z ie c k a .

P r ą d ś w i a d o m o ś c i . — ś w i a d o m o ś ć i n i e ś w i a d o m o ś ć . — O d n o w a w y o b r a ż e ń . — O k o j a r z e n iu w y o b r a ż e ń . — B a d a n i a d o ś w i a d c z a ln e n a d r e p r o d u k c j ą i a s o c j a c j ą . — O c e c h a c h a s o ­ c j a c j i d z ie c k a . — Z n a c z e n ie a s o c j a c j i w u c z e n i u s ię . — U c z e ­ n i e s i ę « m e c h a n ic z n e » a « in te lig e n t n e » . — U c z e n i e s ię m e t o d ą

« p r ó b i b łę d ó w » . — U c z e n i e s ię p r z e z o b s e r w a c j ę , n a ś l a d o w ­ n i c t w o i p r z e z z a b a w ę . — U c z e n ie s i ę w ś w i e t l e p s y c h o l o g j i a s o c j a c y j n e j i s t r u k t u r a ln e j . O p a m ię c i : p o j ę c i e , f o r m y i f u n k c j e p a m ię c i . — P a m i ę ć a w y o b r a ż e n i e c z a s u . — R o ­ d z a j e p a m ię c i . — M e t o d y b a d a n ia p a m ię c i . — Z j a w is k o z a ­ p o m in a n i a i j e g o p r z y c z y n y . — R o z w ó j p a m i ę c i u d z i e c i i je j k s z t a łc e n i e . — O t y p a c h w y o b r a ż e n i o w y c h i p a m i ę c i o w y c h . — U w a g a : p o j ę c i e i t e o r j e u w a g i; c e c h y u w a g i d z ie c k a ; m e t o d y b a d a n ia u w a g i; t y p y u w a g i; u w a g a a u c z e n i e s ię ; r o z w ó j u w a g i d z ie c k a i ś r o d k i je j k s z t a łc e n i a . — Z a g a d n i e n ie z m ę c z e n i a w s z k o le : p r z y c z y n y , o b j a w y i s k u t k i z m ę c z e n i a ; m e t o d y b a ­ d a n ia z m ę c z e n i a ; z m ę c z e n i e a z n u ż e n ie i w y d a j n o ś ć p r a c y ; s t o s u n e k s z k o ł y d o p r o b le m u z m ę c z e n i a .

O w y o b r a ź n i i f a n t a z j i d z ie c i: r o d z a j e f a n t a z j i; c h a r a k t e ­ r y s t y c z n e c e c h y f a n t a z j i d z ie c k a ; b a d a n ie f a n t a z j i i ś r o d k i je j k s z t a łc e n i a . — R o la b a j k i w ż y c iu d z ie c k a . — E k s p r e s j e w y o

-O rgan izaeja i program n a u k i. 3

b r a i n i w z a c h o w a n i u s i ę d z ie c k a : z a b a w y , k ła m s t w o , ś w i a d ­ c z e n ia . — O z a b a w a c h d z ie c i: g ł ó w n e l e o r j e z a b a w y i je j f u n k ­ c j e ; c e c h y i r o d z a j e z a b a w ; w y c h o w a w c z a r o la z a b a w . — 0 k ła m s t w ie : p o j ę c i e i ź r ó d ł a k ła m s t w a ; m e t o d y b a d a n ia k ła m ­ s t w a ; m o t y w y i r o d z a j e k ła m s t w a ; s t a n o w i s k o w y c h o w a w c y w o b e c k ła m s t w a d z ie c i. — Ś w i a d c z e n i e d z ie c i i m ło d z ie ż y ; ś w i a d c z e n i e a s u g e s t j a ; m e t o d y b a d a n ia w p s y c h o l o g j i ś w ia d ­ c z e n ia . — T y p y u m y s ł o w e w z e z n a n i a c h . — S k a r ż e n ie d z ie c i. — Z a g a d n i e n ia d y d a k t y c z n e w z w ią z k u z p s y c h o l o g j ą ś w i a d ­ c z e n ia .

M y ś le n ie i ś w i a t o p o g l ą d d z ie c k a s z k o ln e g o . — 0 c e c h a c h m y ś l e n i a d z ie c i. — P y t a n i a d z ie c i i c i e k a w o ś ć i n t e le k t u a ln a . — F u n k c j a m y ś l e n i a a m o w a d z ie c k a i j e j r o z w ó j . — Z a g a d n ie ­ n ia d y d a k t y c z n e w z w ią z k u z r o z w o j e m m o w y i m y ś l e n i a d z ie c k a . — O i n t e l i g e n c j i i m e t o d a c h j e j b a d a n ia . — O c e n a in t e l i g e n c j i w ż y c iu p r a k t y c z n e m i w s z k o le . — P o j ę c i e in t e ­ l i g e n c j i i je j f u n k c j e . — R o z w ó j i n t e lig e n c j i . — M e t o d y b a ­ d a n ia i n t e l i g e n c j i d z ie c i. — O t e s t a c h . — M e t r y c z n a s k a la in ­ t e li g e n c j i B i n e t a - T e r m a n a . — M e to d a p r z y c z y n i s k u t k ó w D a ­ w id a . — 0 t e s t a c h k o l e k t y w n y c h . — T e s t y d o j r z a ł o ś c i s z k o l ­ n e j . — T e s t y w i a d o m o ś c i i z a g a d n ie n ie e g z a m in ó w . — P r o b l e m o c e n y u c z n ia . — Z a g a d n i e n ie k o r e l a c j i. — P o z i o m in t e l i g e n ­ c j i d z ie c i a ic h ś r o d o w i s k o g o s p o d a r c z o - k u l t u r a ln e . — Z a g a d ­ n i e n i a d y d a k t y c z n e w z w ią z k u z w y n i k a m i b a d a ń i n t e lig e n c j i d z ie c i.

3 . M a t e r j a ł n a u k o w y n a I I r o k . U c z u c ia . — A n a ­ liz a f u n k c y j e m o c j o n a l n y c h d z ie c k a . — ś w i a d o m o ś ć u c z u ­ c i o w a . — Ź r ó d ła u c z u ć i i c h c e c h y . — T e o r j a R ib o t a , J a m e s ’a 1 L a n g e g o . — U c z u c ia p r o s t e i z ł o ż o n e . — N a s t r o j e i w z r u s z e ­ n ia . — O u c z u c i a c h e s t e t y c z n y c h i ic h r o z w o j u . — K s z t a łc e ­ n i e w r a ż l i w o ś c i e s t e t y c z n e j d z ie c k a . — U c z u c i a i n t e le k t u a ln e , s p o ł e c z n e , p a t r j o t y c z n e , m o r a ln e , r e lig i j n e i ic h k s z t a łc e n i e . — A n a liz a ż y c i a u c z u c i o w e g o d z ie c k a w p o s z c z e g ó l n y c h f a z a c h r o z w o j o w y c h . — O z a i n t e r e s o w a n i a c h d z ie c i i m ło d z ie ż y . — P o j ę c i e i t e o r j e z a i n t e r e s o w a n i a . —- G e n e z a z a i n t e r e s o w a ń . — E w o l u c j a z a i n t e r e s o w a ń . — O z a i n t e r e s o w a n i a c h n a t u r a ln y c h i s z t u c z n y c h . — R o la z a i n t e r e s o w a ń w n a u c z a n iu i k s z t a łc e n i u .

Z a g a d n i e n ie i n d y w i d u a l n o ś c i i o s o b o w o ś c i . — P o j ę c i e in ­ d y w i d u a l n o ś c i i o s o b o w o ś c i . — W s p ó ł c z y n n i k i o s o b o w o ś c i . — K o n s t y t u c j a o r g a n iz m u , t e m p e r a m e n t . — P r o b l e m w o l i j a k o

3 4

-w s p ó ł c z y n n i k a o s o b o -w o ś c i . — A k t y -w o l i . — B a d a n i a d o ś -w i a d ­ c z a ln e p r o c e s ó w w o l i . — 0 t y p a c h w o l i i je j k s z t a łc e n i u . — Z a g a d n i e n ie w o l n o ś c i w o l i . — C h a r a k t e r a o s o b o w o ś ć . — Z a ­ g a d n i e n i a c h a r a k t e r o lo g j i i t y p o lo g j i.

M e t o d y b a d a n ia i n d y w i d u a l n o ś c i d z ie c k a . — K o n s t r u k ­ c ja k a r t y in d y w i d u a l n o ś c i . — O p r a c o w a n ie m o n o g r a f j i d z ie c ­ k a . — W o l n a c h a r a k t e r y s t y k a d z ie c k a .

P s y c h o l o g j a i s o c j o l o g j a k l a s y s z k o ln e j j a k o g r u p y s p o ­ ł e c z n e j . — K la s a s z k o l n a a ) j a k o g r u p a h o m o g e n i c z n a ; b ) j a k o g r u p a h e t e r o g e n ic z n a . — C z y n n ik i t w o r z ą c e k la s ę . — S tr u k ­ t u r a k la s y . — F u n k c j e k l a s y s z k o ln e j i je j d y n a m ik a . — « D u ­ sz a » k l a s y s z k o ln e j . — Z m ia n y w g r u p ie u c z n i o w s k i e j T y p y d z i e c i w g r u p ie s z k o ln e j . — C z y n n ik i r o z l u ź n i a j ą c e g r u p ę u c z ­ n i o w s k ą . — F u n k c j e n a u c z y c i e l a w g r u p ie u c z n io w s k ie j .

P s y c h o l o g j a n a u c z y c i e l a - w y c h o w .a w c y . A n a liz a u z d o ln i e n ia z a w o d o w e g o w y c h o w a w c y . — M e t o d y b a d a n ia u z d o ln i e ń p e d a g o g ic z n y c h . — Z a g a d n ie n ia p s y c h o l o - g j i m ię d z y i n d y w i d u a ln e j w z w ią z k u z w z a j e m n y m s t o s u n k ie m w y c h o w a w c y i m ł o d z ie ż y . — S t r u k t u r a n a u c z y c i e l a w ś w i a d o ­

m o ś c i d z ie c i. — I d e a ł o s o b o w o ś c i n a u c z y c i e l a - w y c h o w a w c y . — W a ż n i e j s z e k ie r u n k i i p r ą d y w p s y c h o l o g j i w s p ó ł c z e s n e j . — Z a r y s r o z w o j u p s y c h o l o g j i p e d a g o g ic z n e j z a g r a n ic ą i w P o l s c e .

4. M e t o d a p r a c y . W o p r a c o w a n i u p o d a n e g o tu p r o ­ g r a m u p o s ł u g u j e m y s ię : a ) m e t o d ą o b s e r w a c j i i ć w i c z e ń , b ) m e t o d ą s e m in a r y j n ą , t u d z ie ż c ) w y k ł a d o w o - d y s k u s y j n ą . P u n k t e m w y j ś c i a w n a u c z a n iu p s y c h o l o g j i p e d a g o g ic z n e j j e s t u j ę c ie d z ie c k a j a k o c a ł o ś c i i j e d n o ś c i p s y c h o f i z y c z n e j n a t le k o n k r e t n e g o ś r o d o w i s k a i z u w z g l ę d n i e n i e m p o s z c z e g ó l n y c h f a z r o z w o j o w y c h . S tą d w y n i k a , ż e a n a liz ę f a k t ó w i z j a w is k p s y c h i c z n y c h r o z p o c z n i e m y n i e o d p o z n a n ia e l e m e n t ó w ta ­ k ic h , j a k w r a ż e n ie , u c z u c i e p r o s t e , p o s t r z e ż e n ie z m y s ł o w e , a le o d o b s e r w a c j i z a c h o w a n i a s ię i p o s t ę p o w a n i a o s o b n i k a w k o n ­ k r e t n e j s y t u a c j i ż y c io w e j . W ł ą c z n o ś c i z t e m w y ł o n i s i ę p o ­ t r z e b a a n a liz y z a r ó w n o o b j a w ó w « p o s t ę p o w a n ia » j e d n o s t k i i j e j s t o s u n k u d o r ó ż n y c h c z y n n i k ó w w o t o c z e n i u , j a k i « s y ­ t u a c j i» , k t ó r a j e w y w o ł a ł a i p o d w p ł y w e m k t ó r e j o n o r o z w ij a s ię w c z a s ie . J e s t t o u j m o w a n i e c a ł o ś c i o w e i d y n a m i c z n e z j a ­ w i s k p s y c h i c z n y c h . N a s k u t e k a n a liz y k o n k r e t n y c h f a k t ó w p s y c h i c z n y c h z a z n a j o m i s i ę m ł o d z i e ż n a s t ę p n i e z p o j ę c i e m

« e le m e n t ó w * w p s y c h o l o g j i , p r z y c z e m z r o z u m ie , ż e w r a ż e n ia , 3*

3 6

p r o s t e u c z u c i a i p o s t r z e ż e n i a z m y s ł o w e p o z o s t a j ą z e s o b ą w z a l e ż n o ś c i w z a j e m n e j i w r z e c z y w i s t o ś c i w y o d r ę b n i ć ic h n ie m o ż n a , z c z e g o w y s n u j e w n i o s e k , ż e e l e m e n t y p s y c h i c z n e są r a c z e j w y t w o r e m n a s z e j r e f le k s j i, a n i e r z e c z y w i s t o ś c i ą k o n ­ k r e t n ą .

W ł ą c z n o ś c i z a n a liz ą p o s z c z e g ó l n y c h z j a w is k p s y c h i c z ­ n y c h u ł o ż y s o b i e n a u c z y c i e l s e r j ę o d p o w i e d n i c h ć w ic z e ń , n a p o d s t a w i e k t ó r y c h d o p r o w a d z i m ł o d z i e ż d o z r o z u m i e n i a p o ­ j ę ć i p r a w p s y c h o p e d a g o g i c z n y c h . Ć w ic z e n ia te o b e j m u j ą t r z y g ł ó w n e g r u p y : 1 ) O p is i i n t e r p r e t a c j a w ł a s n y c h p r z e ż y ć , d o ­ z n a n y c h w k o n k r e t n e j s y t u a c j i ; ć w i c z e n i a te o d b y w a j ą s i ę m e ­ t o d ą i n t r o s p e k c j i . 2 ) O p is i ć w i c z e n i a w i n t e r p r e t a c j i z a c h o ­ w a n i a s i ę i p o s t ę p o w a n i a d z ie c i w r ó ż n y c h s y t u a c j a c h n a p o d ­ s t a w i e o b s e r w a c j i i b a d a n ia m e t o d ą t e s t ó w , a n k ie t y , s t a t y s t y k i i t. p . 3 ) O p is i in t e r p r e t a c j a g r o m a d z o n y c h d o k u m e n t ó w t w ó r c z o ś c i d z ie c k a , n p . r y s u n k ó w , u l e p i a n e k , w y r o b ó w z t e k ­ t u r y , d r z e w a lu b in n y c h m a t e r j a łó w , w y p r a c o w a ć p i s e m ­ n y c h i t. p .

Ć w ic z e n ia z z a k r e s u g r u p y 2 - ie j i 3 - ie j m o g ą b y ł w y k o ­ n y w a n e b ą d ź to in d y w i d u a l n i e , b ą d ź t e ż z b i o r o w o p r z e z z e ­ s p ó ł z ł o ż o n y z 3 — 4 s t u d e n t ó w . Z w ła s z c z a ć w i c z e n i a w b a d a ­ n iu « d o j r z a ło ś c i s z k o l n e j > d z ie c k a t e s t a m i K a c z y ń s k i e j , W i n ­ k le r a lu b M a n n a i w ł ą c z n o ś c i z t e m p o z n a w a n i e s w o i s t y c h c e c h d z ie c k a , w s t ę p u j ą c e g o d o s z k o ły , ć w i c z e n i a w b a d a n iu z a i n t e r e s o w a ń d z ie c i s z k o l n y c h w p o s z c z e g ó l n y c h f a z a c h r o z ­ w o j o w y c h , p o z i o m u ic h i n t e lig e n c j i , z a s o b u w i a d o m o ś c i z a p o - m o c ą o d p o w i e d n i c h t e s t ó w , ć w i c z e n i a w o p r a c o w y w a n i u a n ­ k ie t , n a s t ę p n i e i n t e r p r e t a c j a i k l a s y f i k a c j a d o k u m e n t ó w t w ó r ­ c z o ś c i d z ie c k a , s t a t y s t y c z n e i g r a f ic z n e p r z e d s t a w i e n i e w y n i ­ k ó w b a d a ń w y m a g a z o r g a n i z o w a n e j p r a c y z e s p o ł o w e j s t u d e n ­ t ó w . P r z y k ł a d y p o d o b n y c h ć w ic z e ń , o r a z w s k a z a n i a m e t o ­ d y c z n e ic h p r z e p r o w a d z e n ia z n a j d z ie n a u c z y c i e l w r ó ż n y c h p u b l i k a c j a c h p o l s k i c h i o b c y c h . W ł ą c z n o ś c i z ć w i c z e n i a m i w z a k r e s i e p s y c h o l o g j i p e d a g o g ic z n e j w c h o d z ą s t u d e n c i w b e z ­ p o ś r e d n i ą i c z ę s t ą s t y c z n o ś ć z d z ie ć m i i n a te j d r o d z e g r o m a ­ d z ą c o r a z w i ę c e j m a t e r j a łó w , d o t y c z ą c y c h z a c h o w a n i a s i ę d z ie c k a w r ó ż n y c h s y t u a c j a c h , p o z i o m u j e g o in t e lig e n c j i , z a ­ s o b u j e g o w i a d o m o ś c i i t. p ., c o im u m o ż l i w i a o p r a c o w a n i e m o n o g r a f j i d z ie c k a , o b s e r w o w a n e g o w c ią g u d łu ż s z e g o , c o - n a j m n i e j k i l k u m i e s i ę c z n e g o o k r e s u . U m i e j ę t n e o p r a c o w a n i e

m o n o g r a f j i d z ie c k a s t a n o w i w d u ż e j m ie r z e s p r a w d z ia n w o c e ­ n i e k o ń c o w y c h w y n i k ó w p r a c y s t u d e n t a w z a k r e s ie p s y c h o - lo g j i p e d a g o g ic z n e j , a n a d t o p o s ia d a w a ż n e z n a c z e n i e d la j e g o p ó ź n ie j s z e j d z i a ł a l n o ś c i z a w o d o w e j . P o d k ie r u n k i e m p r o f e s o r a m ł o d z i e ż g r o m a d z i z a p is k i i m a t e r j a ły , z a z n a j a m ia s i ę z m e ­ to d ą i t e c h n ik ą i c h p o r z ą d k o w a n ia i k l a s y f i k o w a n i a , z k o n ­ s t r u k c j ą a r k u s z a o b s e r w a c y j n e g o i k a r t y i n d y w id u a l n e j u c z ­ n ia , p o d e j m u j e w r e s z c i e p r ó b ę o p r a c o w a n i a w o l n e j c h a r a k t e ­ r y s t y k i o b s e r w o w a n e g o d z ie c k a .

W I r o k u s t u d j ó w p r z e r a b ia m ł o d z i e ż s e r j ę ć w i c z e ń p s y - c h o p e d a g o g ic z n y c h w łą c z n o ś c i z a n a liz ą p o s t r z e ż e ń z m y s ł o ­ w y c h , p r o c e s u k o j a r z e n ia , u w a g i, p a m i ę c i , u c z e n i a s ię , o b s e r ­ w a c j i, ś w ia d c z e n ia , f a n t a z j i, z b a d a n ie m k ła m s t w a , s k a r g d z ie ­ c i ę c y c h , d o j r z a ło ś c i s z k o ln e j d z ie c k a , p o z i o m u j e g o i n t e l i g e n ­ c j i i t. p . O b j e k t e m ć w i c z e ń s ą z a r ó w n o p r z e ż y c ia w ł a s n e m ł o ­ d z ie ż y , j a k i z a c h o w a n i e s i ę d z ie c i w r ó ż n y c h s y t u a c j a c h . S tu ­ d e n c i b a d a j ą n p . i n t e n s y w n o ś ć w ła s n e j u w a g i n a p o d s t a w i e te­

s t u B o u r d o n a , p o d a j ą c h a r a k t e r y s t y k ę w ła s n e j p a m ię c i , j e j z a ­ le t y i w a d y , ć w ic z ą s i ę w n o t o w a n i u s w o i c h s n ó w i w ic h in ­ t e r p r e t a c j i, w o p i s y w a n i u p r z e ż y ć d o z n a n y c h p o d c z a s le k c y j p r ó b n y c h w s z k o l e ć w ic z e ń i t. p . Ć w ic z e n ia , z w ią z a n e z o b s e r ­ w a c j ą z a c h o w a n i a s i ę d z ie c i, s t a n o w i ą p r z y g o t o w a n i e d o o p r a ­ c o w a n i a m o n o g r a f j i d z ie c k a w c ią g u I I r. s t u d j ó w . D o m o n o ­ g r a f j i d o łą c z a m ł o d z i e ż d o k u m e n t y t w ó r c z o ś c i d z ie c k a , j a k r y ­ s u n k i, w y p r a c o w a n i a p i s e m n e o r a z c h a r a k t e r y s t y c z n e o p is y z a c h o w a n i a s ię d z ie c k a w k o n k r e t n y c h s y t u a c j a c h , w s t o s u n k u d o o s ó b , z w ie r z ą t , r o ś l i n i r z e c z y w n a j b liż s z e m j e g o o t o c z e ­ n iu . O b o k ć w i c z e ń w a ż n y m ś r o d k i e m w n a u c z a n iu p s y c h o - lo g j i p e d a g o g ic z n e j s ą t r e ś c i w e r e f e r a t y o c h a r a k t e r z e m o ­ n o g r a f ic z n y m . O p r a c o w u j ą j e s t u d e n c i n a p o d s t a w ie w s k a z a ­ n e j k s ią ż k i lu b p o s z c z e g ó l n y c h r o z d z ia łó w w n ie j z a w a r t y c h , n a p o d s t a w i e a r t y k u ł ó w i r o z p r a w w c z a s o p is m a c h n a u k o ­ w y c h , w r e s z c i e n a p o d s t a w i e m a t e r j a łó w , z g r o m a d z o n y c h p r z y p o m o c y t e s t ó w lu b a n k ie t z u w z g l ę d n i e n i e m o d n o ś n e j lit e r a ­ t u r y . N a u c z y c i e l u d z ie la im m o ż l i w i e d o k ła d n y c h w s k a z a ń d o ­ t y c z ą c y c h o p r a c o w a n i a r e f e r a t u i j e g o w y g ł o s z e n i a n a s e m i- n a r j u m . P r z e d w y g ł o s z e n i e m n a l e ż y z a w i a d o m i ć d a n y z e s p ó l s łu c h a c z y , j a k i b ę d z i e t e m a t n a j b liż s z e g o r e f e r a t u , b y s i ę w s z y ­ s c y m o g li p r z y g o t o w a ć d o d y s k u s j i i d o c z y n n e g o u d z ia łu w o p r a c o w y w a n i u d a n e j k w e s t j i. D o p o g ł ę b i e n i a w i a d o m o ś c i

a s

z d z ie d z in y p s y c h o l o g j i p e d a g o g ic z n e j p r z y c z y n i s ię w r e s z c i e w s p ó l n e c z y t a n i e w y b r a n y c h r o z d z i a ł ó w z d z ie ł k la s y ­ ków ', m . in . A b r a m o w s k ie g o , D a w id a , J o t e y k o , H e in r ic h a , S u l- l y ’e g o , F o u i l l é ’g o , B i n e t a , L e B o n ’a, P e r e z , D e w e y ’a , J a m e s ’a , M e D o u g a l l ’a , L é v y - B r u e h la , G r o o s a , S t a n le y H a lla , S t e m a , B o v e t a , C la p a r è d e ’a , F r e u d a , A d l e r a i i n n y c h . W t y m c e l u p o ż ą d a n e b y ł y b y « W y p is y z p s y c h o l o g j i p e d a g o g ic z n e j » p o ­ d o b n e n p ., j a k i e is t n ie j ą d o n a u k i s o c j o l o g j i w o p r a c o w a n i u P a r k a i B u r g e s s a ( « W p r o w a d z e n i e d o n a u k i s o c j o l o g j i « ) , w z a ­ k r e s i e f i l o z o f j i K . A j d u k ie w i e z a ( « G łó w n e k i e r u n k i f i l o z o f j i » ) , w r e s z c i e w z a k r e s i e d z ie j ó w k u l t u r y B . S u c h o d o l s k i e g o ( t o m I - s z y « I d e a ły a p r ą d y s p o ł e c z n e » ; t o m I l - g i « K u ltu r a i o s o ­ b o w o ś ć » ) .

P o d r ę c z n ik i i le k tu r a . St . B a ł e y : « Z arys p s y c h o lo g ji wr z w ią z k u z r o z w o je m d zieck a » . L w 'ó w -\V a rsza w a — T e n ż e : « P s y c h o lo g ja w ie k u d o jr z e w a n ia » . L w ó w -W a r s z a w a 1931. — W . Z i e n k o w ' s k i : « P s y c h o ­ lo g ja d z ie c ię c tw a » . W a r sz a w a 1929. — H. R o w i d : « P s y c h o lo g ja p e d a ­ go g iczn a » . K ra k ó w 1930. — J. W ł. D a w i d : « In te lig e n c ja , w o la i z d o l­

n o ś ć d o p r a c y » . — E . C l a p a r è d e : « P sy c h o lo g ja d z ie c k a i p e d a g o g ik a e k sp e r y m e n ta ln a » . — B r . B i e g e l e i s e n : «M etod y s t a ty s ty c z n e w p s y c h o ­ lo g ji» . L w ó w —W a r sz a w a 1 9 3 5 .— S t . S z u m a n : «S ztu k a d zieck a » . W a r­

s z a w a 1 9 2 7 .— J. P i a g e t : «M ow a i m y ś le n ie d zieck a » . L w ó w -W a r sz a w ra 1929 — P. B o v e t : «In sty k t w a lk i» . W a r sz a w a 1928. — G. H . G r e e n : « P sy ­ ch o a n a liz a w sz k o le » W a r sz a w a . — S a x h y : « K sz ta łc e n ie p o s tę p o w a n ia » . W a r sz a w a . — M. L i b r a c h o w a : « P s y c h o lo g ja p e d a g o g ic z n a w ć w i c z e ­ n ia ch » . W a r sz a w a 1933. — M. G r z y w a k - K a c z y ń s k a : « T e s ty i n o r m y dla u ż y tk u s z k ó ł p o w s z e c lin3rch ». W a r sz a w a 1933.

3 . P ed a g o g ik a o g ó ln a i dydaktyka o g ó ln a .

( i g o d z . ly g . n a I I r o k u )

A. P ed a g o g ik a o g ó ln a .

N a u c z a n i e t e g o p r z e d m io t u w z a ­ k ła d a c h k s z t a łc e n i a n a u c z y c i e l i n a s u w a p o w a ż n e t r u d n o ś c i , p o p i e r w s z e w o b e c z a s a d n i c z y c h r ó ż n i c , j a k i e z a c h o d z ą w p o g lą ­ d a c h t e o r e t y k ó w p e d a g o g ik i o d n o ś n i e t r e ś c i i k o n s t r u k c j i tej n a u k i, p o w t ó r e w o b e c n ie u s t a lo n e j d o t ą d t e r m i n o l o g j i g łó w ­ n y c h p o j ę ć p e d a g o g ic z n y c h . N o w s z e d z ie ła i p o d r ę c z n i k i z d z ie d z in y p e d a g o g ik i o g ó ln e j w y k a z u j ą o g r o m n ą r ó ż n o r o d ­ n o ś ć w z a ł o ż e n i a c h , w t r e ś c i i k o n s t r u k c j i . Ś w i a t o p o g lą d d a ­ n e g o a u t o r a , j e g o p o g lą d y f i l o z o f i c z n e i s p o ł e c z n o - p o l i t y c z n e w y c i s k a j ą w i d o c z n e p i ę t n o n a j e g o d z ie le . T o te ż u ło ż e n ie p r o ­ g r a m u t e g o p r z e d m io t u n i e j e s t s p r a w ą ła t w ą , z w ła s z c z a , ż e b r a k d o t ą d w n a s z e j lit e r a t u r z e o d p o w i e d n i e g o p o d r ę c z n i k a ,

p r z y s t o s o w a n e g o d o p o t r z e b p o l s k i c h z a k ł a d ó w k s z t a łc e n i a n a u c z y c i e l i . J e d y n e i s t n i e j ą c e w l it e r a t u r z e p o ls k i e j o c h a r a k ­ t e r z e p o d r ę c z n i k o w y m d z ie ło S . H e s s e n a p . t. « P o d s t a w y p e ­ d a g o g ik i» s t o i n a w y s o k i m p o z i o m i e n a u k o w y m i z a w ie r a n a ­ d e r b o g a t ą t r e ś ć , a le j a k o p r z e k ł a d n ie u w z g l ę d n i a z n a t u r y r z e c z y r o z w o j u p o ls k i e j m y ś li p e d a g o g ic z n e j , a n i p r o b l e m ó w z w ią z a n y c h z k s z t a łc e n i e m n a u c z y c i e l i s z k o ł y p o w s z e c h n e j w P a ń s t w i e P o l s k i e m . A t o li j a k o k s ią ż k a p o m o c n i c z a p r z y n a u c e p e d a g o g ik i d z ie ło H e s s e n a p o b u d z a m ł o d z i e ż d o m y ­ ś le n i a , d o w y s u w a n i a w i e l u z a g a d n ie ń i d o u r o b ie n ia s o b ie j a s n y c h p o j ę ć p e d a g o g ic z n y c h , o p a r t y c h n a m o c n y m g r u n c ie f i l o z o f i c z n y m .

1. Z a d a n i a i c e l e p e d a g o g i k i o g ó l n e j . N a u ­ k a ta, b a d a j ą c w y c h o w a n i e i k s z t a ł c e n i e j a k o f u n k c j ę k u lt u ­ r a ln ą d u c h a l u d z k i e g o i ż y c i a s p o ł e c z n e g o , z a j m u j e s ię : a ) g r o ­ m a d z e n ie m , o p i s y w a n i e m i w y j a ś n i a n i e m f a k t ó w i z j a w is k w y ­ c h o w a w c z y c h , b ) o k r e ś la n i e m c e l ó w w y c h o w a n i a i i d e a łó w p e d a g o g ic z n y c h , c ) r o z w ią z y w a n ie m w y ł a n i a j ą c y c h s i ę w c ią ż n o w y c h p r o b l e m ó w w y c h o w a w c z y c h . W r z e c z y w is t o ś c i w y ­ c h o w a w c z e j m a m y d o c z y n i e n ia z n i e s k o ń c z o n ą i n i e o g r a n i ­ c z o n ą d z ie d z in ą z j a w is k i z a g a d n ie ń , p o n i e w a ż z r o k u n a r o k n a p ły w a j ą n o w e i n d y w i d u a l n o ś c i w y c h o w a n k ó w , j e d n o r a z o w e i n ie p o w t a r z a ln e , n o w e i n d y w i d u a l n e z e s p o ł y u c z n i o w s k i e i w ł ą c z n o ś c i z tern o r a z w z w ią z k u z p r o c e s e m d o j r z e w a n ia u c z n i ó w u le g a z m i a n i e s t r u k t u r a d u c h o w a k la s y s z k o ln e j . W y - ł u s z c z o n e p o w y ż e j z a d a n ia i c e l e p e d a g o g ik i o g ó ln e j d a ją w y ­ t y c z n e w s p r a w i e p r o g r a m u te g o p r z e d m io t u w z a k ła d a c h k s z t a łc e n i a n a u c z y c i e li .

P r o g r a m p e d a g o g ik i o g ó ln e j w i n i e n b y ć ta k z b u d o w a n y , a b y w s w e j s t r u k t u r z e p r z e d s t a w ia ł z w a r t ą i h a r m o n i j n ą c a ­ ł o ś ć , p r z e n i k n ię t ą z a r ó w n o w s w e j p o d s t a w i e i z a ł o ż e n ia c h , j a k i w r o z w i n i ę c i u p o s z c z e g ó l n y c h p o j ę ć i z a g a d n ie ń j e d n ą i d e ę n a c z e ln ą , k t ó r a b y s t a n o w i ł a "więź o r g a n ic z n ą m i ę d z y w y - h r a n e m i t r e ś c ia m i n a u c z a n ia t e g o p r z e d m io t u . J e s t to id e a

« s t w a r z a n ia s i ę w ł a s n e g o » , r o z w i n i ę t a w g e n j a ln e j k o n c e p c j i f ilo z o f j i a b s o lu t n e j H o e n e - W r o ń s k ie g o , j e s t to « p r a w o t w o ­ r z e n ia » , r z ą d z ą c e z a r ó w n o w p r z y r o d z ie , w ż y c iu b io lo g ic z n e m , j a k i w ż y c iu p s y c h i c z n e m s p o łe c z e ń s t w a , a w i ę c m a j ą c e c e ­ c h ę p o w s z e c h n o ś c i . W id e i s a m o s t w a r z a n ia s ię , w i d e i t w ó r ­ c z o ś c i t k w i n a j g łę b s z a t r e ś ć ż y c ia d u c h o w e g o i j e g o s e n s

_ 4 0

is t o t n y . Z n ie j w y p ł y w a s ił ą f a k t u c e l w y c h o w a n i a c z ł o w i e k a t w ó r c z e g o , z g o d n y te ż z p o s t a n o w i e n i a m i n o w e j U s t a w y 0 u s t r o j u s z k o l n i c t w a z 11 m a r c a 1 9 3 2 r.; z a d a n ie m t e g o u s t r o j u j e s t u ł a t w i e n i e P a ń s t w u « w y c h o w a n ia i k s z t a łc e n i a o g ó łu n a ś w i a d o m y c h s w y c h o b o w i ą z k ó w ( i p r a w ) i t w ó r c z y c h o b y w a t e l i R z e c z y p o s p o lit e j » . J e d n o s t k i t a k ie w y c h o w a ć m o ż e s z k o ła , k ie ­ r u j ą c a s i ę z a s a d a m i « p e d a g o g ik i t w ó r c z e j » , s z k o ła , w k tó r e j s t o s o w a n e s ą m e t o d y , u w z g l ę d n i a j ą c e a k t y w n o ś ć i t w ó r c z o ś ć d z ie c k a .

N a t y c h z a s a d a c h o p i e r a s i ę p r o g r a m p e d a g o g ik i o g ó ln e j , 'u ło ż o n y n a p o d s t a w i e k i l k u l e t n i c h d o ś w i a d c z e ń , p o c z y n i o ­

n y c h w k r a k o w s k ie m P a ń s t w o w e m P e d a g o g j u m o d r. 1 9 2 8 1 w k a t o w i c k i m i n s t y t u c i e P e d a g o g ic z n y m o d r. 1 9 3 0 .

2 . P r o g r a m t e n o b e j m u j e n a s t ę p u j ą c e

g r u p y p o j ę ć i p r o b l e m ó w :

a ) W p r o w a d z e n i e d o n a u k i p e d a g o g i k i . P o j ę c i e w y c h o w a n i a j a k o f u n k c j i s p o ł e c z n e j . W y c h o w a n i e p r y m i t y w n e i s y s t e m a t y c z n e . P e d a g o g ik a j a k o n a u k a a u t o n o ­ m ic z n a . N a u k i p o m o c n i c z e p e d a g o g ik i. S t o s u n e k p e d a g o g ik i:

a ) d o f i l o z o f j i , b ) d o s o c j o l o g j i , c ) d o b i o lo g j i, d ) d o p s y c h o l o - g ji. P o d z i a ł p e d a g o g ik i: a ) z e w z g lę d u n a c e l w y c h o w a n i a ; p e ­ d a g o g ik a in d y w id u a l n a i s p o łe c z n a , b ) z e w z g lę d u n a t r e ś ć ; p e d a g o g ik a n o r m a t y w n a i p r a k t y c z n a , c ) z e w z g lę d u n a m e ­ t o d y b a d a n ia ; p e d a g o g ik a e m p ir y c z n a i d o ś w i a d c z a ln a . M e t o d y b a d a n ia w p e d a g o g ic e .

b ) C e l e i n o r m y w y c h o w a n i a . P o j ę c i e id e a łu p e d a g o g ic z n e g o i c e lu w y c h o w a n i a . Z a l e ż n o ś ć i d e a ł ó w p e d a ­ g o g ic z n y c h o d s t o s u n k ó w s p o ł e c z n o - p o l i t y c z n y c h , o d p r ą d ó w r e lig i j n y c h i f i l o z o f i c z n y c h . C e le w y c h o w a n i a n a t le p r a g m a ­ t y z m u , i n t u ic j o n iz m u i p e r s o n a li z m u . I d e a ł y p e d a g o g ic z n e w f i­

l o z o f j i p o ls k i e j X I X w . A n a liz a c e l ó w w y c h o w a n i a w d o b ie o b e c n e j . A n a liz a g ł ó w n y c h z a s a d i n o r m w y c h o w a w c z y c h . D o ­ b r a k u lt u r a ln e i w a r t o ś c i . A n a l iz a w a r t o ś c i w z w ią z k u z w y ­ c h o w a n i e m i n a u c z a n ie m .

c ) T e o r j a ś r o d o w i s k a w y c h o w a w c z e g o . P o j ę c i e ś r o d o w i s k a , w s z c z e g ó l n o ś c i ś r o d o w i s k a w y c h o w a w ­ c z e g o . S t r u k t u r a i f u n k c j e ś r o d o w i s k a . M e t o d y b a d a n ia ś r o d o ­ w i s k a w y c h o w a w c z e g o . Ś r o d o w i s k o w y c h o w a w c z e a p r o b le m d z ie d z ic z n o ś c i. N a ś l a d o w n i c t w o i s u g e s t j a w z w ią z k u z e ś r o ­

d o w i s k i e m w y c h o w a w c z e m . O d d z ia ły w a n ie ś r o d o w i s k a n a r o z w ó j f iz y c z n y i d u c h o w y d z ie c i s z k o ln y c h , n a ic h w y d a j n o ś ć i p o s t ę p y w n a u c e . Z w ią z k i i z a l e ż n o ś c i m ie d z y ś r o d o w i s k i e m d z i e c k a a j e g o z a i n t e r e s o w a n ia m i i u z d o ln i e n ia m i . W s p ó łd z ia ­ ł a n i e w y c h o w a w c z e d o m u i s z k o ły .

d ) G r a n i c e w y c h o w a n i a . O p ty m iz m i p e s y m iz m p e d a g o g ic z n y . W y c h o w a n i e a d z ie d z ic z n o ś ć . Z n a c z e n ie e u g e - n i k i w w y c h o w a n i u . W y c h o w a n i e f iz y c z n e a r o z w ó j d u c h o w y d z ie c k a . Z a g a d n ie n ie s e l e k c j i p e d a g o g ic z n e j . Z a g a d n ie n ie k o ­ e d u k a c j i.

e ) W z a j e m n y s t o s u n e k w y c h o w a w c y i w y ­ c h o w a n k a . S t y c z n o ś ć b e z p o ś r e d n ia i p o ś r e d n ia w y c h o ­ w a w c y i w y c h o w a n k a . Z a g a d n ie n ie t y p o lo g j i n a u c z y c i e la i u c z ­ n ia . A n a liz a o s o b o w o ś c i n a u c z y c i e la . A n a liz a « ta k tu p e d a g o ­ g i c z n e g o » . S w o b o d a i p r z y m u s w w y c h o w a n i u P o j ę c i e a u t o ­ r y t e tu w y c h o w a w c z e g o . Z a g a d n ie n ie k a r n o ś c i w n o w e m w y ­ c h o w a n i u . T e o r j a k a r }’ p e d a g o g ic z n e j . R o z w ó j i g ł ó w n e f o r m y s a m o r z ą d u u c z n io w s k ie g o . S ą d y k o le ż e ń s k i e . S o c j o lo g j a i p s y - c h o lo g j a k l a s y s z k o ln e j j a k o g r u p y s p o łe c z n e j .

f ) W a ż n i e j s z e k i e r u n k i w p e d a g o g i c e w s p ó ł c z e s n e j n a t l e s t o s u n k ó w s p o ł e c z n o - p o l i t y c z n y c h i k u l t u r a l n y c h . R o la p a ń s t w a w w y ­ c h o w a n i u . S t o s u n e k k o ś c i o ł a d o w y c h o w a n i a . P e d a g o g ik a s p o ł e c z n a i p a ń s t w o w a . P e d a g o g ik a o s o b o w o ś c i . P e d a g o ­ g ik a p s y c h o a n a l i t y c z n a . P e d a g o g ik a f a s z y s t o w s k a , n a r o d o w o - s o c j a li s t y c z n a , s o w i e c k a . W y c h o w a n i e p a ń s t w o w o - o b y w a t e l - s k i e o r a z j e g o p o d s t a w y f i l o z o f i c z n e i s o c j o l o g i c z n e . W y c h o ­ w a n i e r e lig i j n e i m o r a ln e . W y c h o w a n i e e s t e t y c z n e . I n s t y t u c j e k u lt u r a ln e a w y c h o w a n i e ( b ib lj o t e k i , c z y t e l n i e , p r a s a , m u z e a , g a l e r j e o b r a z ó w , te a tr , k in o , r a d j o i t. p .) . S t o s u n e k j e d n o s t k i d o s p o ł e c z e ń s t w a w ś w i e t l e w s p ó ł c z e s n y c h k i e r u n k ó w p e d a ­ g o g i k i .

B. D ydaktyka og ó ln a .

P o j ę c i e i z a d a n i a d y d a k t y k i . — Z a r y s h is t o ­ r y c z n y r o z w o j u te j n a u k i.

a ) A n a l i z a p r o c e s u k s z t a ł c e n i a . C z y n n ik i w p r o c e s i e k s z t a łc e n ia : u c z e ń , w a r t o ś c i k u lt u r a ln e , o s o b o w o ś ć n a u c z y c i e l a . P o j ę c i e w a r t o ś c i i k u lt u r y . W y k s z t a ł c e n i e w r ó ż ­ n y c h e p o k a c h k u lt u r a ln y c h . K s z t a ł c e n ie m a t e r j a ln e , f o r m a l n e

4 2

i f u n k c j o n a l n e . M a t e r j a liz m i f o r m a l i z m d y d a k t y c z n y . F u n k - c j o n a liz m d y d a k t y c z n y . K s z t a ł c e n ie w y c h o w a w c z e . S a m o ­ k s z t a łc e n i e . Z a s a d y , m e t o d y i t e c h n i k a s a m o k s z t a łc e n ia .

b ) M a t e r j a ł n a u k o w y . Z a s a d y w y b o r u m a t e r j a łu n a u k o w e g o d la s z k o ł y o g ó l n o k s z t a ł c ą c e j . P r o g r a m y n a u k o w e i ic h r o z w ó j h is t o r y c z n y . K l a s y f ik a c j a p r z e d m i o t ó w n a u k i i ic h z a d a n ia . B u d o w a p r o g r a m ó w . P r o g r a m y n a u k i a ś r o d o w i s k o .

c ) M e t o d y n a u c z a n i a . I n d u k c j a i d e d u k c j a . A n a ­ liz a i s y n t e z a . G łó w n e z a s a d y m e t o d y c z n e . Z a s a d a p o g l ą d o w o - ś c i w n a u c z a n iu i je j r o z w ó j h is t o r y c z n y . 0 f o r m a c h n a u c z a ­ n ia . O r g a n iz a c j a n a u c z a n ia i t e c h n ik a u c z e n i a s ię . T e c h n i k a n a u c z a n ia z b i o r o w e g o a in d y w i d u a l i z o w a n i e . T o k n a u k i.

0 s t o p n i a c h f o r m a l n y c h . P l a n y l e k c y j n e . O b r a z y i s z k i c e l e k ­ c y j n e . P r o b l e m o c e n y u c z n ia .

d ) W s p ó ł c z e s n e m e t o d y n a u c z a n i a . M e t o d a M o n t e s s o r i. M e t o d a o ś r o d k ó w z a i n t e r e s o w a ń ( D e c r o l y ) . M e­

t o d a s z k o ł y p r a c y . M e t o d a d a lt o ń s k a , p ro je k tó w * , w n n e tk o w rs k a 1 in n e . R o la s z k ó ł d o ś w i a d c z a l n y c h . P o j ę c i e s z k o ł y a k t y w n e j i t w ó r c z e j .

e ) G r o m a d z e n i e p o m o c y n a u k o w y c h . T w o ­ r z e n i e « m u z e u m s z k o ln e g o » . W y s t a w y p r a c u c z n io w s k ic h . B i b l j o t e k a i c z y t e ln ia u c z n io w s k a . P r a c a u c z n i ó w w s z k o l e i w d o m u .

f ) U s t r ó j s z k o l n i c t w a . U s t a w a o u s tr o ju s z k o l­

n i c t w a z 11 m a r c a 1 9 3 2 r . S ta t u t p u b l i c z n y c h s z k ó l p o w s z e c h ­ n y c h z 2 1 l is t o p a d a 1 9 3 3 r. S t o p n i e i r o d z a j e s z k ó l w P o l s c e . S z k o ł y p o w s z e c h n e r ó ż n e g o s t o p n ia o r g a n iz a c y j n e g o . S t o s u ­ n e k s z k o ł y p o w s z e c h n e j d o ś r e d n ie j . K o n c e p c j a s z k o ł y j e d n o ­ lit e j . Z a g a d n i e n ie s e l e k c j i p e d a g o g ic z n e j . S z k o l n i c t w o s p e ­ c j a ln e .

g ) Z a g a d n i e n i e o ś w i a t y p o z a s z k o l n e j . O d ­ c z y t y , w y k ł a d y . U n i w e r s y t e t y lu d o w e , n a w s i i w m i e ś c i e . C z y ­ t e l n i c t w o . T e a t r l u d o w y . R a d j o . K in o .

h ) P r z y g o t o w a n i e n a u c z y c i e l a d o z a w o d u . K s z t a ł c e n i e n a u c z y c i e l i w r o z w o j u h i s t o r y c z n y m . S t o s u n k i s p o ł e c z n o - k u l t u r a l n e a s y s t e m k s z t a łc e n i a n a u c z y c i e l i . O b e c n e f o r m y k s z t a ł c e n i a n a u c z y c i e l i . R e a li z a c j a i d e i w y ż s z e g o k s z t a ł­

c e n i a n a u c z y c i e l i z a g r a n i c ą i w P o l s c e . P r a c a o ś w i a t o w o - s p o - ł e c z n a n a u c z y c i e l a . S t o s u n e k n a u c z y c i e l a d o r ó ż n y c h g r u p s p o ł e c z n y c h . D a l s z e k s z t a ł c e n i e n a u c z y c i e l a . C z a s o p iś m ie n n ic ­

t w o p e d a g o g ic z n e w P o l s c e . O r g a n iz a c j e n a u c z y c i e l s k i e . P s y - c h o l o g j a n a u c z y c i e l a i z a w o d u n a u c z y c i e l s k i e g o . I d e a ł n a u c z y ­ c i e la - w y c h o w a w c y .

3 . M e t o d a p r a c y . W o p r a c o w a n i u p o d a n e g o w y ż e j p r o g r a m u p e d a g o g ik i i d y d a k t y k i o g ó ln e j s t o s u j e m y m e t o d ę s e m i n a r y j n ą i w y k ła d o w o - d y s k u s y j n ą. P o d o b n i e j a k w n a u ­ c z a n iu p s y c h o l o g j i p e d a g o g ic z n e j , n a l e ż y i tu w y z y s k a ć o b ­ s e r w a c j e s t u d e n t ó w , p o c z y n i o n e w c z a s ie z a j ę ć p r a k t y c z n y c h w s z k o l e ć w ic z e ń , k i e d y m a j ą m o ż n o ś ć b e z p o ś r e d n ie j s t y c z ­ n o ś c i z d z ie c k ie m . N a s u w a j ą c e s ię im w ó w c z a s z a g a d n ie n ia w y c h o w a w c z o - d y d a k t y c z n e o ś w i e t l i ć n a l e ż y z p u n k t u w i d z e ­ n i a t e o r e t y c z n e g o i r ó w n o c z e ś n i e r o z w a ż y ć m o ż l i w o ś c i ic h r o z ­ w i ą z a n i a w p r a c y s z k o ln e j , ta k , b y w c ią ż u n a o c z n ia ła s i ę ś c i­

s ł a łą c z n o ś ć t e o r j i i p r a k t y k i p e d a g o g ic z n e j . N a p o d s t a w ie w s k a z a n y c h d z ie ł o r a z r o z p r a w i a r t y k u łó w , z a w a r t y c h w n a u ­ k o w y c h c z a s o p is m a c h p e d a g o g ic z n y c h , o p r a c o w u j e m ło d z ie ż t r e ś c i w e r e f e r a t y , k t ó r e s ą p o d s t a w ą d y s k u s j i n a s e m in a - r j u m p e d a g o g ic z n e m . W y b r a n e r o z d z ia ły z k s ią ż e k s ą p r z e d ­ m i o t e m w s p ó l n e j l e k t u r y , k t ó r e j z a d a n ie m j e s t p r z y ­ g o t o w a n i e m ł o d z i e ż y d o s a m o d z i e l n e g o i k r y t y c z n e g o k o r z y ­ s t a n i a z lit e r a t u r y p e d a g o g ic z n e j . Z a r ó w n o r e f e r a t y , j a k i w s p ó l n a le k t u r a p o z o s t a j ą w z w ią z k u z k o le j n o p r z e r a b ia - n e m i d z ia ła m i p r o g r a m u i m a j ą n a c e lu ic h p o g ł ę b i e n i e . N a p o c z ą t k u I I r o k u p o d a j e n a u c z y c i e l p e w n ą lic z b ę t e m a t ó w z z a k r e s u p e d a g o g ik i i k a ż d y z e s t u d e n t ó w o b ie r a j e d e n , n a j ­ b a r d z ie j o d p o w i a d a j ą c y j e g o z a i n t e r e s o w a n i o m , c e le m p r z y ­ g o t o w a n i a p r a c y d y p l o m o w e j z p e d a g o g i k i n a p o d s t a w i e c a ł o r o c z n y c h s t u d jó w .

P o d r ę c z n ik i: P r z y o p r a c o w a n iu p o d a n e g o tu p r o g r a m u p e d a g o g ik i i d y d a k ty k i o g ó ln e j o p r z e ć s ię m o żn a na n a stę p u ją c y c h d z ie ła c h , p o d ­ r ę c z n ik a c h i c z a s o p is m a c h : J. M. H o e n e - W r o ń s k i : « F ilo zo fja p e d a - gogji». L w ó w — W a rsza w a 1922. — J. W ł. D a w i d : « 0 d u s z y n a u c z y ­ c ie ls tw a » . K ra k ó w 1912. — F I. Z n a n i e c k i : « S o c jo lo g ja w y c h o w a n ia » . T . I. W a r sz a w a 1928. — J. D e w e y : «M oje p e d a g o g ic z n e C red o». S zk o ła i s p o łe c z e ń s tw o . L w ó w —W a r sz a w a 1929. — E . D u r k h e i m : « E d u ca - tio n e t s o c io lo g ie » . P a ris 1922. — S. H e s s e n : « P o d s ta w y p ed a g o g ik i» . W a r sz a w a 1931. — H. R o w i d : « S zk o ła tw ó r c z a » . K ra k ó w 1931. — E . C l a p a r e d e : « W y c h o w a n ie fu n k cjo n a ln e» . L w ó w — W a r sz a w a 1933. — M. Z i e m n o w i c z : « P r o b le m y w y c h o w a n ia w s p ó łc z e s n e g o » . W a r sz a w a 1 9 3 0 .— B. N a w r o c z y ń s k i : « Z a sa d y n a u cza n ia » . L w ó w — W a r sz a w a 1930. — « E n c y k lo p e d ja W y c h o w a n ia » i c z a s o p is m a p e d a g o ­ g ic z n e o c h a r a k te r z e n a u k o w y m .

4 4

-H istorja w y ch o w a n ia .

( N a r o k u I i I I p o 2 g o d z . tg g .).

1. C e l i z a d a n i a h i s t o r j i w y c h o w a n i a . H is t o ­ r j a w y c h o w a n i a « j a k o h i s t o r j a p e w n e g o z a g a d n ie n ia s p o ł e c z ­ n e g o , n a k t ó r e g o r o z w ó j w p ł y w a j ą r ó ż n o r o d n e c z y n n ik i s p o ­ łe c z n e g o ż y c ia : u s t r ó j p o l i t y c z n y , s t a n s p o ł e c z n o - g o s p o d a r c z y , p r ą d y r e lig i j n o - m o r a l n e , o r a z p r ą d y u m y s ł o w e i r o z w ó j n a u k » — m a n a c e lu w y t w o r z e n i e k u lt u r y p e d a g o g ic z n e j i w y ­ r o b i e n i e k r y t y c y z m u p e d a g o g ic z n e g o s ł u c h a c z y .

2 . M e t o d a n a u c z a n i a . P o d s t a w ą n a u c z a n ia t e g o p r z e d m i o t u j e s t a n a liz a i i n t e r p r e t a c j a ź r ó d e ł i s t ą d o p i e r a m y s i ę n a « Ź r ó d ła c h d o h i s t o r j i w y c h o w a n i a » i n a p o d r ę c z n i k u

« D z ie j e w y c h o w a n i a » p r o f . K o ta , p r z y c z e m p u n k t c i ę ż k o ś c i p r a c y p r z e s u n ie s i ę k u a n a liz i e ź r ó d e ł, p o d r ę c z n i k z a ś s t a n o ­ w i ć b ę d z i e n i e o d ł ą c z n ą p o m o c w p r a c y d o m o w e j s łu c h a c z y . N a l e k c j a c h s t o s u j e s i ę m e t o d ę d y s k u s j i, d ia lo g ó w , c h o ć w y ­ s t r z e g a ć s ię n a l e ż y p r z e s a d n e j h e u r e z y i n i e w a h a ć s ię p r z e d w y k ł a d e m , z w ła s z c z a j a k o w s t ę p e m p r z e d le k t u r ą lu b u j ę ­ c i e m s y n t e t y c z n e m p o a n a liz i e p e w n e j e p o k i. T a k ie p o s t a w i e ­ n i e s p r a w y , o p i e r a j ą c e z r ą b p r a c y n a a n a liz i e ź r ó d e ł, id z ie p o lin j i n a j n o w s z y c h p o g l ą d ó w n a n a u c z a n i e h is t o r j i w k ie r u n k u r o z b u d z e n i a s a m o d z i e l n e j p r a c y u c z n ia , c o j e s t is t o t n y m c e ­ le m w s z e l k i c h p o c z y n a ń n o w o c z e s n e j p e d a g o g ik i . Z b liż a j ą c u c z n i a d o ź r ó d ł a , c z y n i m y g o n i e j a k o w s p ó ł u c z e s t n i k i e m m i­

n i o n y c h e p o k , p o z w a l a m y m u ś l e d z i ć t o ż y c i e — ż e b y ta k r z e c — n a g o r ą c o , b e z p o ś r e d n i o , a n i e z a p o m o c ą p r z e d s t a ­ w i e n i a z d r u g ie j r ę k i. S t a j ą c w o b e c ź r ó d e ł, u c z e ń n ie m o ż e sdę o g r a n i c z y ć d o p o d s t a w y b ie r n e j , lu b , j a k to b y w a n a j c z ę ­ ś c i e j p r z y p o d r ę c z n i k u — d o m e c h a n i c z n e g o p r z y s w o j e n i a s o ­ b i e t r e ś c i p o d r ę c z n i k a , m u s i z a j ą ć p o s t a w ę a k t y w n ą , m u s i s i ę n a u c z y ć a n a l i z o w a ć i r o z u m i e ć d a n e ź r ó d ł o . S tą d k o n i e c z ­ n o ś ć w y s i ł k u u m y s ł o w e g o z j e g o s t r o n y , k o n i e c z n o ś ć p r a c y s a m o d z i e l n e j . A n a l iz u j ą c z a ś r a z e m z n a u c z y c i e l e m te k s t, u c z y s i ę s ł u c h a c z z j e d n e j s t r o n y p o s z a n o w a n i a d la t e k s t u , t o j e s t d la d ó b r k u lt u r a ln y c h , m o ż n a w z b u d z i ć w n im p r z y te j s p o ­ s o b n o ś c i p e w i e n p ie t y z m w o b e c k s ią ż k i — z d r u g ie j — d r o g ą o d p o w i e d n i e j w s p ó ł p r a c y z n a u c z y c i e l e m b u d z i s ię w n im k r y t y c y z m w o b e c t e k s tu , b ę d ą c y p o d s t a w ą w s z e l k i e g o n a u ­ k o w e g o m y ś l e n i a . O d p o w ie d n io p r o w a d z o n a i n t e r p r e t a c j a

t e k s t ó w , to n i e z r ó w n a n a s z k o ła b u d z e n ia k r y t y c y z m u , p r e ­ c y z y j n o ś c i i ś c i s ł o ś c i w m y ś le n iu .

3 . P o d z i a ł m a t e r j a ł u . W p e d a g o g j u m lw ia c z ę ś ć n a u k i h is t o r j i w y c h o w a n i a m o ż e s i ę o p r z e ć n a in t e r p r e t a c j i i le k t u r z e ź r ó d e ł. L e k t u r a m o ż e b y ć :

a ) w s p ó l n a z n a u c z y c i e l e m , z w ła s z c z a n a p o c z ą t k u , d o ­ p ó k i s ł u c h a c z e n ie z a p r a w ią s ię d o s a m o d z ie l n e j a n a liz y ;

b ) d o m o w a , p o c z e m s ł u c h a c z e n a le k c j a c h z d a j ą s p r a w ę z p r z e c z y t a n y c h t e k s t ó w .

P r z y u ż y c iu p o d r ę c z n i k ó w p r o f . K o ta n ic ła t w ie j s z e g o , j a k r ó w n o l e g l e z a n a liz ą ź r ó d e ł, j a k o k o m e n t a r z i n i e z b ę d n e w y j a ś n i e n i e , z a d a w a ć s ł u c h a c z o m o d p o w i e d n i e r o z d z ia ły z « D z ie j ó w w y c h o w a n i a » .

P r z y o d p o w i e d n i e m u j ę c iu m o ż n a w c ią g u d w u la t ( 2 g o d z . t y g .) w p r z y b liż e n iu m a t e r j a ł w y c z e r p a ć . W I. r o k u o p r a c o w a ć n a le ż y t. I. « Ź r ó d e ł» , a z « D z ie j ó w w y c h o w a n i a » d o K o n a r s k ie g o . R o k I I. m a o b j ą ć t. I I . « Ź r ó d e ł» i r e s z t ę

« D z ie j ó w w y c h o w a n i a » — a o i l e b y c z a s p o z o s t a ł, t o o b r ó c i ć g o n a u j ę c i e p e w n y c h w y b r a n y c h z a g a d n ie ń , z a p o d s t a w ę b i o ­ r ą c « S k o r o w i d z r z e c z o w y » « Ź r ó d e ł» p r o f . K o ta , n p . r o z w ó j s z k o l n i c t w a e l e m e n t a r n e g o , r o l a s p o ł e c z n a n a u c z y c i e la , w y ­ c h o w a n i e d z ie w c z ą t w r o z w o j u h is t o r y c z n y m i t. p .

Z w ią z e k h is t o r j i w y c h o w a n i a z i n n e m i p r z e d m io t a m i n a u c z a n ia : z f i l o z o f j ą i s o c j o lo g j ą , z p e d a g o g ik ą o g ó ln ą , c z ę ­ ś c i o w o t a k ż e z p s y c h o lo g j ą , m o ż e o d d a ć p o w a ż n e k o r z y ś c i, i t a k f ilo z o f j ą , o i l e s z e r z e j u w z g lę d n iła b y a u t o r ó w , u k t ó r y c h w y s t ę p u j ą j a s n o t e n d e n c j e p e d a g o g ic z n e . P r z y n a u c e p e d a g o ­ g ik i m a t e r j a ł h i s t o r y c z n o - w y c h o w a w c z y , s t a n o w i ą c y n ie k ie d y p i e r w s z o r z ę d n y s u b s t r a t r o z w a ż a ń o g ó ln o - p e d a g o g ic z n y c h , m o ż e b y ć p r z e t r a w io n y , n ie k ie d y u z u p e łn i o n y , a p r z e d e w s z y s t - k ie m u j ę t y s y n t e t y c z n i e z n o w y c h p u n k t ó w w id z e n ia . D la t e g o b y ł o b y z e w s z e c h m i a r p o ż ą d a n e , b y — o ile w a r u n k i n a to p o z w o l ą — d w a te p r z e d m io t y b y ł y s k u p i o n e w r ę k u j e d n e g o n a u c z y c i e la . P r z y n a u c e p s y c h o l o g j i m o ż n a i n a l e ż y s ię o d w o ­ ł y w a ć d o w i a d o m o ś c i h i s t o r y c z n o - w y c h o w a w c z y c h s ł u c h a c z y i z a w s z e p r z y o m a w i a n iu p o s z c z e g ó l n y c h z a g a d n ie ń s t a r a ć s ię o p r z e ć n a t le ic h r o z w o j u h is t o r y c z n e g o .

4 . Z a k r e s m a t e r j a ł u . M a ją c d o c z y n i e n i a z m ło ­ d z ie ż ą d o r o s łą , z u k o ń c z o n ą s z k o łą ś r e d n ią , n a u c z y c i e l c z ę ­ s t o m o ż e — j e ś l i c h o d z i o z a k r e s m a t e r j a łu — w y j ś ć p o z a

— 46 —

« D z ie j e w y c h o w a n i a » i d a ć z d o l n i e j s z y m s ł u c h a c z o m r e f e r a t y s p r a w o z d a w c z e z o p r a c o w a ń m o n o g r a f i c z n y c h , k t ó r e , w z w ią z k u z a n a liz ą o d p o w i e d n i c h t e k s t ó w , s t a n o w i ć b e d ą p o ż ą d a n e u z u p e ł n i e n i e n a u k i. J a k o p r z y k ła d y t a k ic h o p r a ­

c o w a ń m o ż n a b y w y m i e n i ć :

J a n P t a ś n i k : «O brazki z ż y c ia ż a k ó w k r a k o w s k ic h w X IV —XVI w ie k u » , L w ó w 1930 i H. B a r y c z : «H isto rja U n iw e r s y te tu J a g ie llo ń ­ s k ie g o w e p o c e h u m a n iz m u » , 1935 (z k się g i c z w a r te j). — S t a n i s ł a w T y n c : « S z k o ln ic tw o i w y c h o w a n ie w P o ls c e XVI w ie k u » w « K u ltu rze sta r o p o ls k ie j» 1932. — S t a n i s ł a w K o t : « P o lsk a z ło t e g o w ie k u w o b e c k u ltu r y z a c h o d n ie j» w «K u ltu rze sta r o p o lsk ie j» . S t a n i s ł a w K o t :

« P ie r w s z a sz k o ła p r o te s ta n c k a w P o ls c e » (R e fo r m a c ja w P o ls c e 1921,I ) .—

H e n r y k B a r y c z : « P r o b le m u n iw e r s y t e c k i w P o ls c e XVI w ie k u » (P r z e g lą d W s p ó łc z e s n y 1931, lis to p a d i g r u d z ie ń ). — S t a n i s ł a w Ł e m - p i c k i : « D z ia ła ln o ść Jana Z a m o y sk ie g o na p o lu sz k o ln ic tw a » , 1921. — S t a n i s ł a w K o t : « S z k o ln ic tw o p a r a fja ln e w P o ls c e X V I—XVIII w .»

(M u zeu m , d o d a te k 8, L w ó w 1912). — A n t o n i D a n y s z : « K o m eń sk i w P o ls c e » ( w « S tu d ja ch z d z ie j ó w w y c h o w a n ia » 1921). — K s . S t a n i ­ s ł a w B e d n a r s k i : «U p ad ek i o d r o d z e n ie s z k ó ł je z u ic k ic h w P o ls c e » (w y b r a n e r o z d z ia ły ), 1933. — W ł a d y s ł a w S m o l e ń s k i : « Ż y w io ły z a c h o w a w c z e i K o m isja E d u k a cji» ( w « P ism a c h H is to r y c z n y c h » , II). — H a n n a P o h o s k a : « S p r a w a o ś w ia t y lu d u w d o b ie K om . E d. N ar.», 1925. — W a n d a B o b k o w s k a : « N o w e p r ą d y w p o ls k ie m s z k o ln ic tw ie lu d o w e m w p o c z ą tk u X IX W.», 1928. — L u d w i k J a n o w s k i : «W p r o ­ m ie n ia c h W iln a i K rz e m ie ń c a » , 1923. — J a n K u c h a r z e w s k i « E p ok a P a s k ie w ic z o w s k a . L o s y o ś w ia ty » (w y b r a n e r o z d z ia ły ), 1914. — H e l e n a R a d l i ń s k a : « D zieje o ś w ia t y p o z a sz k o ln e j» (« E n c y k lo p e d ja W y c h o ­ w a n ia » I, 1 9 3 3 ).— H e n r y k B a r y c z : « D ie tl w w a lc e o u n a r o d o w ie n ie i z r e fo r m o w a n ie s z k ó ł g a lic y jsk ic h » (-w k s ię d z e z b io r o w e j « J ó z e f D ietl»

1928). — « N a sz a w a lk a o s z k o łę p o lsk ą » p o d r e d a k c ją B o g d a n a N a - w r o c z y ń s k i e g o , to m y I, II (w y b r a n e r o z p r a w y ). — P o n a d to w g r u ­ p a c h , w' k tó r y c h is tn ie j e d u ż y p r o c e n t u c z n ió w z w o j e w ó d z t w a ś lą sk ie g o : H e n r y k B a r y c z : « Ś lą z a c y na U n iw e r s y t e c ie J a g ie llo ń s k im o d X V d o XVIII w ie k u » , 1935. — W . O g r o d z i ń s k i : «Z w iązk i d u c h o w e Ś ląsk a z K ra­

k o w e m na p r z e ło m ie w ie k ó w X V I I I i X IX», 1935.— L. M u s i o ł : « D zieje sz k ó ł p a r a fja ln y c h w d a w n y m d z ie k a n a c ie p sz c z y ń s k im » (w y b r a n e u s tę p y ), 1933. — J. H u l e w i c z : « U d zia ł G alicji w w a lc e o s z k o łę p o lsk ą». W -w a 1934.

P o z a «Ź ród łam i» o b o w ią z k o w ą le k tu r ą d la w s z y s t k ic h s łu c h a c z y p o w in n y b y ć « P o w in n o ś c i n a u c z y c ie la » P i r a m o w i c z a , a d la s łu ­ c h a c z y z d o ln ie js z y c h , ja k o u z u p e łn ie n ie , m o ż e w c h o d z ić w r a c h u b ę tłu m a c z e n ie p o ls k ie «E m ila» R o u s s e a u ’ a i tłu m a c z e n ie S p e n c e r a i Ii o m e ń s k i e g o.

5 . S p o s ó b u j m o w a n i a z a g a d n i e ń . Z a r ó w n o p r z y a n a liz i e t e k s t ó w , j a k w o g ó l e w c a łe j n a u c e , n a c i s k g łó ­ w n y p o ł o ż y ć n a l e ż y n a z w i ą z e k t e o r j i i p r a k t y k i p e d a g o g ic z ­ n e j z p o d ł o ż e m s p o ł e c z n e m i k u lt u r a łn e m d a n e j e p o k i. W y

-d o b y c i e t y c h z w i ą z k ó w i r o z w ó j n a c z e l n y c h z a g a -d n ie ń p e -d a ­ g o g ic z n y c h w c ią g u w i e k ó w — to m o ż e i p o w i n n o s t a ć s i ę c e ­ le m n a u c z a n ia h is t o r j i w y c h o w a n i a , a n i e p a m i ę c i o w y m a t e - r j a l d a t, b io g r a f j i, s z c z e g ó lik ó w , k t ó r y m o ż n a z r e d u k o w a ć d o m in i m u m . R ó w n o c z e ś n i e j e d n a k p i l n i e b a c z y ć t r z e b a , b y s łu ­ c h a c z e u m i e l i c z a s o w o z l o k a l i z o w a ć d a n e z a g a d n ie n ie , b y w y s t r z e g a li s ię k o m u n a ł ó w i o g ó ln ik ó w . P e w n e z a g a d n ie n ia , p r z y d a t n e s z c z e g ó l n i e d la s łu c h a c z y p e d a g o g j u m w z w ią z k u z i c h p r a c ą j a k o n a u c z y c i e l i s z k ó ł p o w s z e c h n y c h n a l e ż a ł o b y , s p e c j a l n i e u w y d a t n i ć i m o ż e n a w e t o s o b n o o m ó w i ć : n p . r o z w ó j s z k o l n i c t w a e l e m e n t a r n e g o , r o z w ó j z a g a d n ie n ia k s z t a łc e n i a n a u c z y c i e l i i t. d. M o ż n a i n a le ż y p r z y o m a w i a n i u p e w n y c h z a g a d n ie ń p o r ó w n y w a ć j e z e sila n e m w s p ó ł c z e s n y m d a n e j k w e - s t j i, b a c z ą c , b y u c z n i o w i e z r o z u m ie li , ż e w i e l e p o m y s ł ó w w s p ó ł c z e s n y c h d a w n o j u ż z o s t a ł o w y p o w i e d z i a n y c h i u j ę t y c h . H is t o r j a w y c h o w a n i a n a l e ż y c i e t r a k t o w a n a , m a w y r o b i ć z m y s ł h is t o r y c z n y , m a p o m ó c s ł u c h a c z o w i w z o r j e n t o w a n i u s ię w z a ­ w a łe m p o w i ą z a n i u s p r a w p e d a g o g ic z n y c h z ż y c ie m s p o łe c z n e m . J a k m a g o z j e d n e j s t r o n y o c h r o n i ć o d p o ś p i e s z n e g o n o w i n - k a r s t w a p e d a g o g ic z n e g o , b ę d ą c e g o n i e r a z w y r a z e m m o d y , a n ie - r z e t e l n y c h , is t o t n y c h p o t r z e b s p o ł e c z n y c h , t a k z d r u g ie j s t r o n y

m o ż e g o o d c ią g n ą ć o d m a r a z m u i r u t y n y p e d a g o g ic z n e j . (5, K o n i e c z n o ś ć s p e c j a l n e g o u wr z g 1 ę d n i e- n i a p o 1 s k i - e j h i s t o r j i w y c h o w a n i a . W s z y s t k i e e p o k i, t r a k t u j ą c m n i e j w i ę c e j r ó w n o m i e r n i e — c h y b a ś r e d n io - w u e c z e i h u m a n iz m t r o c h ę p o b ie ż n ie j — n a c i s k s p e c j a l n y n a ­ le ż y p o ł o ż y ć n a z n a j o m o ś ć s p r a w p o l s k i c h . I tu le ż ą w a l o r y e m o c j o n a l n e h is t o r j i ¡ w y c h o w a n ia . M a o n a wrp o i ć w s ł u c h a c z y k u lt t r a d y c j i p e d a g o g i c z n e j p o l s k i e j , m a i m w y k a z a ć o d r ę b n o ś ć i s w o i s t o ś ć p o ls k i e j m y ś l i p e d a g o g ic z n e j . B e z f a ł s z y w e g o p a ­ t o s u d r o g ą s p o k o j n e j a n a liz y h is t o r y c z n e j m o ż e n a u c z y c i e l w z b u d z ić k u lt d l a t r a d y c j i p e d a g o g ik i p o ls k i e j .

7 . U w a g i k o ń c o w e . W z a k r e s ie b i b ł j o t e k i h is t o r j i w y c h o w a n i a w p e d a g o g j u m w a n n a o b j ą ć : n a j w a ż n i e j s z e t e k s t y i o p r a c o w a n i a m o n o g r a f i c z n e z z a k r e s u h i s t o r j i w y c h o w a n i a w j ę z y k u p o l s k i m , k i l k a n a j w a ż n ie j s z y c h k o m p e n d j ó w w j ę ­ z y k a c h o b c y c h ( B a r t h , C o m p a y r e ) d o s t a t e c z n ą i l o ś ć

« Ź r ó d e ł d o h is t o r j i w y c h o w a n i a » p r o f . K o t a .

J e ś l i c h o d z i o n a u c z y c i e l a h is t o r j i » c h o w a n i a w p e d a ­ g o g j u m , w i n n o s i ę d ą ż y ć d o t e g o , b y s k u p ia ł o n h is t o r j ę w y

-— 4 8

-c h o w a n i a i p e d a g o g ik ę . J e s t to p o ł ą c z e n i e k o r z y s t n e , p o ­ w s z e c h n i e p r a k t y k o w a n e w n i e m i e c k i c h a k a d e m i a c h p e d a g o ­ g ic z n y c h i d a le k o w ł a ś c i w s z e , n iż n p . c z ę s t e u n a s p o ł ą c z e n i e h is t o r j i w y c h o w a n i a z p s y c h o l o g j ą . G d y b y z a ś p o ł ą c z e n i e h i- s t o r j i w y c h o w a n i a z p e d a g o g ik ą n ie d a ło s ię u s k u t e c z n i ć , n a ­ l e ż y h is t o r j ę w y c h o w a n i a w y o d r ę b n i ć i o d d a ć w r ę c e n a u c z y ­ c i e la , k t ó r y s p e c j a l i z o w a ł s i ę w z a k r e s i e h is t o r j i w y c h o w a n i a w s w y c h s t u d j a c h u n i w e r s y t e c k i c h . W y m a g a n i e s p e c j a li z a c j i w z a k r e s i e h is t o r j i w y c h o w a n i a w c z a s i e s t u d j ó w u n i w e r s y ­ t e c k ic h o d n a u c z y c i e l a h is t o r j i w y c h o w a n i a w p e d a g o g j u m w i n n o b y ć b e z w z g l ę d n i e p r z e s t r z e g a n e .

B io lo g ja w y ch o w a w cza .

( i g o d z . tg g . n a I r o k u ) .

1. C e l . K u r s b i o l o g j i w y c h o w a w c z e j m a n a c e lu w p r o ­ w a d z e n i e s t u d e n t ó w w te d z ia ły b io lo g j i, k t ó r e ś c iś le j w ią ż ą s ię z p s y c h o l o g j ą i s ą p o m o c n e p r z y n a u c e p e d a g o g ik i.

2 . M a t e r j a ł n a u k o w y . P o z a z n a j o m ie n iu s ł u c h a ­ c z y z c e c h a m i c h a r a k t e r y s t y c z n e m i o r g a n iz m u i p o d k r e ś l e ­ n iu r ó ż n ic , z a c h o d z ą c y c h m i ę d z y u s t r o j e m ż y w y m a m a s z y n ą , n a s t ę p u j e p o d a n i e z a s a d n a u k i o k o m ó r c e , z e s z c z e g ó ln e m u w z g l ę d n i e n i e m p o d z ia łu m it o t y c z n e g o , k o n i e c z n e g o d o z r o ­ z u m i e n i a m e c h a n i z m u d z i e d z i c z n o ś c i . N a p r z y k ła d z ie b u d o w y i f u n k c j i t k a n e k i n a r z ą d ó w w p r o w a d z a s i ę s łu c h a c z y w z a ­ s a d y p o d z ia łu p r a c y , p o c z e m n a s t ę p u j e d o k ł a d n i e j s z e o m ó ­ w i e n i e m e c h a n i z m ó w k o r e l a c y j n y c h u s t r o j u , t. j. s y s t e m u n e r ­ w o w e g o ( w ł a ś c i w o ś c i s y s t e m u n e r w o w e g o , d r o g i n e r w o w e , o d r u c h y , in s t y n k t y , o d r u c h y w a r u n k o w e , lo k a liz a c j a , p r a c a s y s t e m u n e r w o w e g o j a k o c a ł o ś c i ) i h o r m o n a l n e g o ( s z c z e g ó l n e p o d k r e ś l e n i e w p ł y w u h o r m o n ó w n a p s y c h i k ę , p o p ę d y ) . N a ­ s t ę p n i e o m a w i a n e s ą b i o l o g i c z n e p o d s t a w y u c z e n i a s ię . P o w y ­ ł o ż e n i u z a s a d r o z r o d u p ł c i o w e g o i r o z w o j u z a r o d k o w e g o p o ­ r u s z o n a j e s t d o k ła d n i e j n a u k a o d z i e d z i c z n o ś c i ( p r a w a i m e ­ c h a n iz m d z ie d z ic z e n ia , r o d z a j e z m i e n n o ś c i , d z ie d z ic z e n ie c e c h p s y c h c z n y c h , p r o b l e m d z i e d z ic z e n ia c e c h n a b y t y c h , d z ie d z ic z ­ n o ś ć i ś r o d o w i s k o ) z e s z c z e g ó l n e m u w z g l ę d n i e n i e m b a d a ń n a d d z ie d z ic z e n ie m s i ę c e c h f i z y c z n y c h i p s y c h i c z n y c h c z ł o w i e k a . N a u k ę o d z i e d z i c z n o ś c i k o ń c z y o m ó w i e n i e t y p ó w k o n s t y t u c y j ­ n y c h i p r ó b b i o l o g i c z n e j a n a liz y o s o b o w o ś c i , o r a z k r ó t k i r y s r o z w o j u s z c z e p o w e g o c z ł o w i e k a .

w r o n : «O rgan izm a ż y c ie p sy c h ic z n e » . W a r sz a w a 1934.

H igjena.

(2 r/odz. tijg. n a I r o k u ) .

W s t ę p . H ig j e n a j a k o n a u k a , je j c e l e i z a d a n ia .

a ) A n a t o m j a , f i z j o l o g j a i p a t o l o g j a p o ­ s z c z e g ó l n y c h n a r z ą d ó w c i a ł a l u d z k i e g o . K o ­ ściec. S k r z y w i e n i e k r ę g o s łu p a . P i e r w s z a p o m o c p r z y z ł a m a ­ n ia c h i z w i c h n i ę c i a c h k o ś c i . K r z y w ic a i je j z w a l c z a n i e ( o d ż y ­ w i a n i e n ie m o w lą t , ż ł ó b k i f a b r y c z n e , s ł o ń c e ) . — N a r z ą d y k r w i o ­ t w ó r c z e . K r e w j a k o n a r z ą d . N i e d o k r e w n o ś ć , b łę d n i c a . W a lk a z n ie m i. W a k a c j e m i e s z k a ń c ó w m ia s t . K o lo n j e d la d z ie c i s z k o ln y c h . — M i ę ś n i e j a k o n a r z ą d r u c h a . K r ą ż e n i e k r w i . S e r c e i j e g o s c h o r z e n ia w s k u t e k n a d m ie r n e j p r a c y . Z m ę c z e n i e i p r z e ­ m ę c z e n i e p r a c ą f iz y c z n ą . O d p o c z y n e k . S p o r t j a k o z a g a d n ie n ie h ig j e n i c z n e . G im n a s t y k a d la d z ie c i c h o r y c h w s z k o le . W a d y s e r c a . — O d d e c h a n i e . Z a p o b i e g a n ie s c h o r z e n i o m n a r z ą d u o d ­ d e c h o w e g o . P r z e z i ę b i e n i e . Z a c z a d z e n ie . U d u s z e n i e . U t o n ię ­ c ie . — N a r z ą d p o k a r m o w y . T r a w i e n i e p o k a r m ó w . P ie lę g n o ­ w a n i e z ę b ó w i j a m y u s t n e j . S c h o r z e n i a ż ą łą d k a , j e lit i w ą t r o b y . Z a t r u c ia p o k a r m o w e . — P r z e m i a n a m a t e r j i w c z ł o w i e k u . N e r k i i g r u c z o ł y p o t o w e j a k o n a r z ą d y o c z y s z c z a j ą c e k r e w . S c h o r z e ­ n ia n e r e k . D ie t a o s z c z ę d z a j ą c a n e r k i. — S k ó r a i jej h i g j e n a .

Ł a ź n i e i k ą p ie lis k a p u b lic z n e . P a s o r z y t n i c z e c h o r o b y s k ó r y : s t r u p ie ń , ś w ie r z b , w s z a w ic a , k o łt u n . — S y s t e m n e r w o w y .

M ó z g , n e r w y i z m y s ły . P r a c a u m y s ł o w a i je j h ig j e n a . Z m ę c z e ­ n ie , z n u ż e n ie , o d p o c z y n e k , s e n . — W a d y i s c h o r z e n i a s y s t e m u n e r w o w e g o . Z b o c z e n ia i c h o r o b y u m y s ł o w e , d z ie d z ic z n e , w o ­ d z o n e i n a b y t e ( z e s z c z e g ó l n e m u w z g lę d n ie n ie m d z ie c i w w ie k u s z k o l n y m ) . Z a k ła d y w y c h o w a w c z e d la d z ie c i n ie n o r m a ln y c h . C h o r o b y u m y s ł o w e a p o t o m s t w o .

b ) H i g j e n a p o s z c z e g ó l n y c h n a r z ą d ó w z m y s ł o w y c h . O k o . Z a b u r z e n ia i w a d y w z r o k u . D a le k o - i k r ó t k o w z r o c z n o ś ć . U c h o . Z a b u r z e n ia s łu c h u . Z a b u r z e n ia m o ­ w y . — G r u c z o ł y o w e w n ę t r z n e m w y d z i e l a n i u .N a r z ą d y r o z ­ r o d c z e i i c h h i g j e n a . H ig j e n a r a s y . — A l k o h o l i z m .

c ) C h o r o b y z a k a ź n e i w a l k a z n i e m i . D r o b n o ­ u s t r o j e c h o r o b o t w ó r c z e . S p o s o b y z a k a ż a n ia s ię . U r z ą d z e n ia o c h r o n n e o r g a n iz m u p r z e c i w k o d r o b n o u s t r o j o m c h o r o b o t w ó r

-O rgan izacja i program n a u k i. 4

5 0

c z y m . P r z e c i w d z i a ł a n i e c h o r o b o m z a k a ź n y m . O d o s a b n ia n ie c h o r y c h ( s z p it a le , s a n a t o r j a ) . D e z y n f e k c j a . L e c z e n i e s u r o w i ­ c a m i. S z c z e p i e n i a o c h r o n n e . W z m a g a n ie o d p o r n o ś c i i z m n ie j ­ s z a n i e w r a ż l i w o ś c i n a c h o r o b y z a k a ź n e . — W a ż n ie j s z e c h o r o b y z a k a ź n e . G r y p a . O d r a . K o k lu s z . S z k a r la t y n a . O s p a . B ł o n i c a . —

G r u ź l i c a ( s z c z e g ó ł o w o ) . R ó ż n e p o s t a c i e g r u ź l ic y . U l e c z a l n o ś ć g r u ź lic y . G r u ź lic a j a k o k l ę s k a s p o ł e c z n a . — C h o r o b y z a k a ź n e p r z e w o d u p o k a r m o w e g o . D u r b r z u s z n y . C z e r w o n k a . C h o le r a . H ig j e n a j e d z e n i a i w o d y w z w ią z k u z t e m i s c h o r z e n i a m i . —

C h o r o b y z a k a ź n e p r z e n o s z o n e p r z e z o w a d y . D u r p la m i s t y , d u r p o w r o t n y , z i m n i c a ( w a l k a z k o m a r e m , w s z ą , p lu s k w ą i m u c h ą ) . — C h o r o b y w e n e r y c z n e . W r z ó d m ię k k i , R z e ż ą c z k a , K ila . — J a g lic a i w a lk a z n ią .

d ) H i g j e n a o d ż y w i a n i a . P r a w a i n o r m y o d ż y w ia ­ n ia . P r o d u k t y s p o ż y w c z e i u ż y w k i. P r z y g o t o w y w a n i e i p r z e ­ c h o w y w a n i e p r o d u k t ó w s p o ż y w c z y c h . P o k a r m y m i ę s n e . C h o ­ r o b y , p r z e n o s z ą c e s i ę z m i ę s e m n a c z ł o w i e k a . ( W ł o s i e ń . W ą ­ g r y ) . O t r u c ie g n iln e i k i e ł b a s i a n e . P o k a r m y r o ś l i n n e . Z a t r u c ia p o k a r m a m i r o ś l i n n e m i . P r z y p r a w y i u ż y w k i. W i t a m i n y .

e ) Z j a w i s k a f i z y c z n e w a t m o s f e r z e . T e m p e ­ r a t u r a p o w i e t r z a . C iś n ie n ie a t m o s f e r y c z n e . W i l g o t n o ś ć p o w i e ­ tr z a . R u c h p o w i e t r z a . Z j a w is k a e l e k t r y c z n e . U s ł o n e c z n i e n i e ( s ł o ń c e a g r u ź l ic a , k r z y w ic a , n i e d o k r w i s t o ś ć i t. d .) . — Z n a c z e ­ n ie c z y n n i k ó w m e t e o r o l o g i c z n y c h d la z d r o w a . K lim a t i a k li­

m a t y z a c j a . H a r t o w a n ie d z ie c i.

O d z i e n i e , o b u w i e i i c h h i g j e n a .P o w i e t r z e . S k ła d c h e ­ m ic z n y . P o w i e t r z e p r z e s t r z e n i z a m k n i ę t y c h . Z a n ie c z y s z c z e n ie g a z o w e p o w i e t r z a . K u r z w p o w i e t r z u i w a l k a z n im . D r o b n o ­ u s t r o j e c h o r o b o t w ó r c z e w p o w i e t r z u . G a z y t r u j ą c e . G a z y b o - ijo w e . W o j n a c h e m ic z n a .

f ) M i e s z k a n i e . O g ó ln a h ig j e n a b u d o w l a n a . W e n t y la ­ c j a m ie s z k a ń . U s u w a n ie o d p a d k ó w . K a n a liz a c j a .

W o d a i jej h i g j e n a . S u b s t a n c j e t r u j ą c e i d r o b n o u s t r o j e c h o r o b o t w ó r c z e w w o d z i e . Z a o p a t i y w a n i e w w o d ę . S t u d n ie , w o d o c i ą g i . O c z y s z c z a n ie i o d k a ż a n i e w o d y . W o d y m i n e r a l n e i ic h z n a c z e n i e d la z d r o w ia .

O g ó l n a h i g j e n a s i e d z i b . R o z m i e s z c z e n i e i w i e l k o ś ć d o ­ m ó w . N a w i e r z c h n i a u lic . P a r k i i z i e l e ń c e . M ia s t a - o g r o d y .

g ) H i g j e n a s z k o l n a . R o z w ó j f i z y c z n y d z ie c k a . W y ­ c h o w a n i e f iz y c z n e i s p o r t y . D z i e c k o w p r z e d s z k o lu , w s z k o le ,

H ig j e n a w ie k u s z k o ln e g o . U j e m n y w p ł y w s z k o ł y n a z d r o w ie m ło d z ie ż y . P r z e c i ą ż e n i e p r a c ą m ł o d z i e ż y s z k o ln e j . Z m ę c z e n i e i z n u ż e n ie . Z w a lc z a n ie p r z e c i ą ż e n ia n a u k ą . O d p o c z y n k i w c ią g u d n ia , t y g o d n ia i r o k u s z k o ln e g o . W a k a c j e z i m o w e i l e t n ie . Z a ­ p o b i e g a n i e p o w s t a w a n i u z a b u r z e ń n e r w o w y c h i u m y s ł o w y c h

u m ło d z ie ż y s z k o l n e j .

B u d y n e k i u r z ą d z e n i a w e w n ę t r z n e s z k o l n e . Ł a w k i.

S k r z y w ie n ia k r ę g o s łu p a i w a d y p o s t a w y u m ł o d z i e ż y s z k o ln e j i ic h le c z e n i e . K s ią ż k i s z k o ln e . W a l k a z k r ó t k o w z r o c z n o ś c i ą w s z k o le . O p ie k a h ig j e n i c z n o - le k a r s k a w s z k o le . O p ie k a s p o ­ łe c z n a n a t e r e n ie s z k o ły . D o ż y w i a n i e d z ie c i. Ś w i e t lic e . K o lo n j e w y p o c z y n k o w e i z d r o w o t n e . H ig j e n a in t e r a n t u .

h ) H i g j e n a p r z e m y s ł o w a . S z k o d l i w o ś c i p r a c y p r z e m y s ł o w e j i w a l k a z n ie m i. K u r z w z a k ła d a c h p r z e m y s ł o ­ w y c h . S z k o d l i w y w p ł y w t r u c iz n c h e m i c z n y c h . C h o r o b y z a w o ­ d o w e . U s t a w o d a w s t w o p r z e m y s ł o w e . O c h r o n a p r a c y m ło d o ­ c i a n y c h i k o b ie t . C z a s p r a c y . S z k o d l i w o ś ć p r a c y n o c n e j . T e m p o p r a c y . U r lo p y r o b o t n ic z e . U b e z p ie c z e n i a s p o ł e c z n e . U b e z p ie ­ c z e n ia c h o r o b o w e . U b e z p ie c z e n i e o d w y p a d k ó w . U b e z p ie c z e ­ n i e n a s t a r o ś ć .

W y k ła d y , p o ł ą c z o n e z d e m o n s t r a c j a m i i d o ś w i a d c z e ­ n ia m i , o d b y w a j ą s i ę w Z a k ła d z ie H ig j e n y U . J. p r o f . d r a W . G ą d z ik ie w ic z a , d y r e k t o r a Z a k ła d u .

S ł u c h a c z e z w ie d z a j ą : 1 ) P a ń s t w o w ą f a b r y k ę t y to n iu w K r a k o w ie . 2 ) Ż łó b e k f a b r y c z n y p r z y t e j ż e f a b r y c e . 3 ) Ż łó ­ b e k M ie j s k i w K r a k o w ie . 4 ) P a ń s t w o w y Z a k ła d b a d a n ia ż y w ­ n o ś c i i p r z e d m i o t ó w u ż y t k u . 5 ) R z e ź n ię i c h ł o d n i ę m ie j s k ą w K r a k o w ie . 6 ) W o d o c i ą g k r a k o w s k i. 7 ) P r z y c h o d n i ę p r z e - c i w g r u ź lic z n ą . 8 ) Z a k ła d y s a n it a r n e m i e j s k i e w K r a k o w ie . 9 ) Z a k ła d y c z y s z c z e n i a m ia s t a K r a k o w a .

P o d r ę c z n ik i: P r o t . D r . W. G ą d z i k i e w i c z : « P o d r ę c z n ik h ig je n y o g ó ln e j» ; — « W a żn iejsze za b u r z e n ia z d r o w ia w w deku s z k o ln y m i z a ­ p o b ie g a n ie ic h p o w sta w a n iu » . — P r o f . D r K a r a f f a - K o r b u t t :

«Z arys h ig j e n y » .— D r S t a n i s ł a w K o p c z y ń s k i : «H igjen a szk o ln a » .

Powiązane dokumenty