Obserwując tworzenie przez nauczycieli konspektów lekcji w programie Ak
tywna edukacja, zauważyłyśmy kilka raf, o które rozbijali się autorzy. Warto
tu o nich wspomnieć, gdyż stanowiły przeszkodę w planowaniu dobrej lekcji i efektywnych praktyk nauczycielskich. Podzieliłyśmy je na grupy:
1. Rafy dotyczące nadbudowywania wiedzy
Autorzy koncentrowali się tylko na tym, co według nich uczniowie powinni wiedzieć z wcześniejszych zajęć. Wymieniali zagadnienia z poprzednich lekcji czy etapów nauczania, mając nadzieję, że uczniowie je pamiętają i rozumieją, i uznając, że są to jedyne wiadomości, którymi dysponują.
Przykład
Uczennica/uczeń:
–
zna rodzaje i własności czworokątów,–
potrafi obliczać pola i obwody czworokątów,–
zna jednostki miary i umie je zamienić.Brakuje tu nawiązania do tego, co uczniowie już wiedzą. Nauczyciel/ka mógł- by/mogłaby przypomnieć uczniom wcześniej zdobyte wiadomości, na przykład mówiąc: Znacie już różne rodzaje czworokątów, czy możecie je wymienić? Wiecie
też, jak obliczyć obwody i pola. Przyporządkujcie w parach wzory na obliczanie pola do odpowiednich czworokątów. Na dzisiejszej lekcji zastosujecie tę wiedzę w zadaniach powiązanych z codziennym życiem, ale najpierw, rozwiązując za danie na dobry początek, przypomnicie sobie, co wiecie już z poprzednich lekcji.
2. Rafy dotyczące planowania i formułowania celów lekcji
a. Cele za trudne lub niezrozumiałe dla uczniów Przykład
Cele uczenia się w języku ucznia: Poznam ułamki właściwe i niewłaściwe,
poznam liczbę mieszaną, przedstawię ułamek niewłaściwy w postaci liczby mieszanej lub liczby naturalnej.
W tym przypadku zachodzi obawa, że uczniowie nie znają terminów użytych w celach, a więc nie rozumieją, o co chodzi. Jeśli rzeczywiście uczniowie nie znają tych pojęć, to lepiej sformułować cele w prostszy sposób, np.: Poznam
różne rodzaje ułamków zwykłych.
b. Cele lekcji i kryteria sukcesu są tożsame. Przykłady
Cel dla ucznia: Nauczę się odróżniać masę od ciężaru ciała. Kryterium: Odróżniam masę od ciężaru ciała.
Cel dla ucznia: Nauczę się pisać podanie. Kryterium: Potrafię napisać podanie.
W pierwszym przypadku w kryteriach brakuje określenia faktów, po których uczeń/uczennica pozna, że potrafi odróżnić masę od ciężaru ciała, a w dru-gim nie ma podanych dowodów, które mu/jej pokażą, że napisany tekst jest podaniem.
W książce zamieszczamy pojedyncze praktyki nauczycielskie z użyciem TIK. Oto kolejne rafy, które pojawiły się w otrzymanych od nauczycieli przykładach:
–
Cel dotyczy całej lekcji, a nie prezentowanego ćwiczenia.–
Przedstawiono dużą liczbę celów i nie wiadomo, który z nich dotyczy ćwiczenia.–
Ćwiczenie jest niespójne z celem.3. Rafy dotyczące sprawdzania, w jakim stopniu zostały osiągnięte cele lekcji
Najczęściej rafa tego typu polega na tym, że nauczyciel/ka zadaje uczniom ogólne pytanie o to, czy osiągnęli cel lekcji. Uzyskuje następnie, np. przy pomo-cy sygnalizacji kolorami, ilościową odpowiedź (zielony – „w pełni osiągnęłam/ osiągnąłem cel lekcji”, żółty – „częściowo osiągnęłam/osiągnąłem cel”, czer-wony – „nie osiąg nęłam/osiągnąłem celu lekcji”). Nauczyciel/ka w ten sposób sprawdza jedynie przekonanie uczniów, ale nie może być pewny/a, że jest ono zgodne z rzeczywistością. Lepiej, gdy nauczyciel/ka zapyta o coś konkretnego związanego z tematem lekcji, poleci wykonanie zadania, dokonanie samooceny, a dopiero potem zapyta uczniów o opinię.
4. Rafy związane z formułowaniem jasnej instrukcji i poleceń dla uczniów
Tworzą się, gdy nauczyciel/ka podaje zbyt skrótową instrukcję i nie wyjaśnia uczniom polecenia.
Przykłady
–
Nauczyciel/ka prosi uczniów o obserwowanie doświadczenia przedsta-wionego na filmie, a następnie o zapisanie swoich obserwacji w zeszycie. Uczniowie nie wiedzą, co konkretnie mają obserwować i zapisywać.–
Nauczyciel/ka prosi: Opowiedz koledze, co należy zrobić, aby zamalować2/5 kwadratu. W tym przypadku uczeń/uczennica może skupić się na
me-chanicznych czynnościach, np.: Wezmę pędzel do ręki, zamoczę w farbie,
a potem pomaluję... Zapewne nie taka była intencja nauczycielki/la.
5. Nieciekawe lub niejasne pytanie kluczowe Przykład
Matematyka
Nauczyciel/ka zadaje pytanie: Jeśli Jacek zjadł ćwiartkę połowy arbuza, to ile
arbuza zjadł Jacek? Czy to jest pytanie ciekawe dla uczniów? A może większe
zainteresowanie wzbudziłoby pytanie: Czy bardziej opłaca się zjeść ćwiartkę
z połowy arbuza, czy może połowę ćwiartki arbuza? Uzasadnij swój wybór.
6. Stawiane uczniom zadania dotyczą wyłącznie wiedzy, zdobywania informacji
Są na najniższym poziomie taksonomii Blooma, czyli dotyczą zapamiętywania i odtwarzania faktów.
7. Praca domowa tylko pozornie do wyboru
Praca domowa ma wspierać osiąganie celów lekcji i przynosi korzyść tylko wte-dy, gdy naprawdę jest potrzebna. Nauczyciel/ka nie powinien/powinna zada-wać pracy domowej z czystego obowiązku. Praca domowa do wyboru polega na zaproponowaniu kilku przemyślanych opcji, z których uczeń/uczennica wybiera
najlepszą dla siebie. Wybiera sam/a to, co mu/jej najbardziej odpowiada ze względu na zakres, poziom trudności czy formę.
Praca domowa tylko pozornie do wyboru to najczęściej sytuacja, gdy na-uczyciel/ka podaje zestaw zadań z podręcznika i poleca uczniom, aby wybrali sobie jedno z nich. Możliwości uczniów są tu bardzo ograniczone, gdyż mogą wybierać tylko z zadań podobnych do siebie, a nie z zadań ćwiczących różne umiejętności.
8. Zbyt krótki czas na realizację zadania przez uczniów Przykład
Język obcy, klasa 5
Wprowadzenie nowego słownictwa przy pomocy prezentacji: wyświetle-nie nowego słowa (łączwyświetle-nie 15 słów), wypowiedzewyświetle-nie go przez nauczyciela, powtórzenie chórem przez klasę, danie klasie chwili na zastanowienie się nad znaczeniem, wyświetlenie definicji, przeczytanie jej przez wskazanego ucznia, przetłumaczenie jej przez kolejnego wskazanego ucznia. Do tego momentu powinien pojawić się polski odpowiednik słowa. Każde słowo po wyjaśnieniu trafia do właściwej kolumny w zeszycie ucznia. Czas: ok. 5 min.
Uczniowie poznają 15 nowych słów, całość ćwiczenia powinna trwać 5 mi-nut, więc na każde słowo należy przeznaczyć ok. 12 sekund. W tym czasie uczniowie mają poznać słowo, jego wymowę, tłumaczenie i znaczenie oraz zapisać je poprawnie w zeszycie.
9. Promowanie i nagradzanie tylko uczniów szybko pracujących i najzdolniejszych
Może to spowodować „wyłączenie się” uczniów, którzy mają rozmaite trudno-ści, pracują wolniej lub po prostu nie podali dobrej odpowiedzi.
Przykłady
–
Jeśli pojawiły się czerwone kartki, zapytaj uczniów, dlaczego nie są za-dowoleni ze swoich wyników. Poproś uczniów, którzy rozwiązali zadanie poprawnie, o wyjaśnienie sposobu jego rozwiązania.–
Polecenie dla uczniów: „Kto z was chciałby przedstawić swój pomysł pozostałym uczniom?”. Nauczyciel/ka wybiera zgłaszającego się ucznia, który
zapisuje obliczenia na tablicy.
–
Uczeń, który pierwszy wypełni swoją kartę pracy, podchodzi do tablicy i uzupełnia plakat.10. Rafy związane z formułowaniem wyjaśnień dla nauczycielki albo nauczyciela, którzy będą korzystać z naszego konspektu lekcji
Najczęstsze rafy: zbyt lakoniczne lub zbyt ogólne wskazówki, niezrozumiały język, przerost formy nad treścią.
Przykłady
–
Wskazówka dla nauczycielki/la: Jeśli zachodzi potrzeba i jest czas, dajemywięcej ćwiczeń. Nauczyciel/ka nie wie, jakie zadania dodatkowe warto
zadać uczniom. Lepiej zaproponować kilka przykładowych.
–
Czytamy informację: Gdy to nastąpi, poproś każdą z grup o przedstawienieefektów swojej pracy na forum klasy. Autor/ka lekcji nie wyjaśnia, w jaki