Pozytywistyczne koncepcje przyczyn wielokrotnej powrotności do przestępstwa. Traktując powrót do przestępstwa jako wskaźnik
nieskuteczności zastosowanych sankcji karnych, przestępczość wielokrotną postrzegać trzeba jako całkowite fiasko reakcji prawnokarnych. W
kryminologii ukierunkowanej pozytywistycznie przyczyn takiego stanu rzeczy poszukiwano:
w szczególnych cechach sprawców wielokrotnie karanych;
w uwarunkowaniach powodujących nieefektywność środków karnych, związanych bądź z zastosowania niewłaściwego
(nieskutecznego w danym przypadku) środka karnego, bądź z pozostawaniem sprawcy w kryminogennym (skłaniającym do popełniania przestępstw) środowisku społecznym.
W badaniach osób wielokrotnie powracających do przestępstwa
ustalano, że dla zdecydowanej większości z nich charakterystyczny jest następujący zespół cech: pochodzenie z niskich warstw
społecznych; niekorzystne warunki wychowawcze w domu rodzinnym, związane najczęściej z rozpadem rodziny lub występowaniem w niej negatywnych wzorców postępowania (prostytucja, przestępczość, alkoholizm itp.); niepowodzenia szkolne; nadużywanie alkoholu.
Recydywa problemy kryminologiczne
Wadliwe ukształtowanie struktur poznawczych osób wielokrotnie karanych.
Obserwuje się u nich brak dostatecznej kontroli sfery
emocjonalno-popędowej, co objawia się niezdolnością do odkładania w czasie gratyfikacji i kierowaniem się
doraźnymi impulsami,
a także brak wytrwałości w działaniu i osłabioną zdolność przewidywania konsekwencji własnych poczynań, a
wreszcie brak krytycyzmu w ocenie własnego postępowania.
Takie wady struktur poznawczych składają się na zespół, który można nazwać zespołem ogólnego niepowodzenia.
Nie zaskakuje zatem, że osoby wielokrotnie karane na ogół nie odnoszą sukcesów w żadnej sferze życia - rodzinnej,
zawodowej, a nawet przy popełnianiu przestępstw.
Recydywa problemy kryminologiczne
Wadliwe ukształtowanie struktur poznawczych osób wielokrotnie karanych.
Obserwuje się u nich brak dostatecznej kontroli sfery
emocjonalno-popędowej, co objawia się niezdolnością do odkładania w czasie gratyfikacji i kierowaniem się
doraźnymi impulsami,
a także brak wytrwałości w działaniu i osłabioną zdolność przewidywania konsekwencji własnych poczynań, a
wreszcie brak krytycyzmu w ocenie własnego postępowania.
Takie wady struktur poznawczych składają się na zespół, który można nazwać zespołem ogólnego niepowodzenia.
Nie zaskakuje zatem, że osoby wielokrotnie karane na ogół nie odnoszą sukcesów w żadnej sferze życia - rodzinnej,
zawodowej, a nawet przy popełnianiu przestępstw.
Recydywa problemy kryminologiczne
Sprawcy wielokrotnie karani nie są zbiorowością monolityczną, lecz różnią się od siebie pod względem istotnych cech. Można wyróżnić sprawców:
o wczesnym początku karalności (ponad 4/5 badanych),
skazywanych po raz pierwszy już jako młodociani, najczęściej w wieku 17-18 lat, a popełniających liczne, niekiedy poważne czyny karalne jeszcze w okresie nieletniości;
o późnym początku karalności (niespełna 1/5 badanych),
skazywanych p raz pierwszy nic wcześniej niż po ukończeniu 21 roku życia, a nierzadko dopiero w wieku 24-26 lat, u których
popełnianie czynów karalnych w okresie nieletniości występowało w małym natężeniu i dotyczyło głównie wykroczeń.
Inna klasyfikacja przewiduje:
sprawców poważnych przestępstw, takich jak rozboje, włamania do mieszkań lub sklepów, ciężkie uszkodzenie ciała itp.;
sprawców drobnych występków, takich jak okazjonalne kradzieże, naruszenie nietykalności cielesnej itp.
Recydywa problemy kryminologiczne
Charakterystyki psychospołeczne obu tych kategorii sprawców wielokrotnie karanych są zbliżone:
pierwsi wywodzą się niemal zawsze spośród recydywistów o wczesnym początku karalności, drudzy zaś są typowymi
postaciami wielkomiejskiego marginesu społecznego, z reguły alkoholikami niezdolnymi do prowadzenia życia zgodnie ze standardami przyjętymi na ogół w
społeczeństwie.
Pierwsi mogą stanowić istotne zagrożenie dla innych ludzi, drudzy są raczej uciążliwi niż niebezpieczni.
W obrazie przestępczości sprawców wielokrotnie karanych zdecydowanie dominują drobne występki, i część z nich to czyny, które można określić jako bagatelne, wynikające głównie z trybu życia sprzyjającego wikłaniu się w
okazjonalne konflikty lub zaborom mienia niewielkiej wartości.
Recydywa problemy kryminologiczne
Termin „kariera przestępcza" (criminal career) został
wprowadzony do kryminologii jeszcze w latach trzydziestych przez Eleanor i Sheldona Glueck w związku z badaniami losów życiowych przestępców wielokrotnie karanych.
Największe nasilenie skazań dotyczy osób między 17 a 25 rokiem życia (w strukturze wieku skazanych zdecydowanie dominują osoby w tym przedziale wieku).
Wskazany przedział wieku to okres w przebiegu przestępczej kariery najintensywniejszy (wtedy dochodzi, do największej liczby skazań w przypadkach osób wielokrotnie karanych.
Ustalenia te wskazują na to, że w tym okresie życia aktywność przestępcza jest największa, choć wysokie
nasilenie skazań utrzymuje się jeszcze w przedziałach wieku 26- 30 i 31-35 lat.
Recydywa problemy kryminologiczne
Obraz powrotności do przestępstwa nakreślony przez kryminologię pozytywistyczną ulega
istotnym przeobrażeniom, gdy spojrzy się nań z perspektywy kryminologii
antynaturalistycznej.
Przy takim ujęciu na powrotność do przestępstwa wpływ wywierają przede wszystkim dwa czynniki:
stygmatyzacja, prowadząca do przypisania skazanemu statusu przestępcy;
selektywność działania sformalizowanych agend kontroli społecznej, a zwłaszcza policji i sądów.
Recydywa problemy kryminologiczne
Stygmatyzacja, może uruchomić proces prowadzący do wtórnej dewiacji.
Osoby naznaczone jako przestępcy napotykają na trudności w interakcjach z ludźmi nie noszącymi takiego znamienia, co wywołuje perturbacje w ich życiu, a niekiedy uniemożliwia ułożenie sobie
stosunków społecznych w sposób redukujący szansę ponownego popełnienia przestępstwa.
Przeciwnie często jedynym środowiskiem, w którym skazani (czyli naznaczeni jako przestępcy) mogą
znaleźć akceptację, jest zbiorowość osób
znajdujących się podobnej sytuacji, a więc przede
wszystkim także skazanych, ale również innych osób żyjących „na marginesie" społeczeństwa.
Recydywa problemy kryminologiczne
problem selektywności działania sformalizowanych agend kontroli społecznej.
Naznaczenie przyciąga uwagę tych agend i powoduje, że osoby skazane znajdują się pod
szczególną kontrolą, a więc ponowne popełnienie przestępstwa (bardziej prawdopodobne z racji
sytuacji społecznej osób stygmatyzowanych jako przestępcy) jest tym łatwiej wychwytywane i
prowadzi do ponownego skazania.
Dochodzi do tego i ta okoliczność, że
sformalizowane agendy kontroli społecznej
generalnie nastawione są na penetrowanie niższych, a zatem słabszych warstw społeczeństwa oraz
zbiorowości żyjących na społecznym marginesie.
Reakcja prawnokarna wobec sprawców powracających do przestępstwa
Co jest celem:
ponowne popełnienie przestępstwa, świadczy o niepoprawności sprawcy,
- reakcja prawnokarna ma bezwzględnie doprowadzić do korektury zachowania skazanego, polegającej na
powstrzymywaniu się od ponownego popełnienia przestępstwa,
jego „niepoprawność" wymaga zintensyfikowania
stosowanych wobec niego środków, czyli zaostrzenia wymierzonej mu kary (rygoryzm sztywny).
konsekwentne stosowanie się do tych założeń wiedzie do wymierzania przestępcom powrotnym kar wieloletniego pozbawienia wolności, a przy wielokrotności skazań
nawet kary dożywotniego więzienia.
Reakcja prawnokarna wobec sprawców powracających do przestępstwa
czy mówimy po prostu o kolejnym przestępstwie, w sposób w zasadzie nie różniący się od podejścia do sprawców dotąd nie karanych.
konieczność badania, co było przyczyną ponownego popełnienia przestępstwa i dostosowania reakcji prawnokarnej do wyniku tych ustaleń, jak też do wagi popełnionego czynu.
ponowne (nawet wielokrotne) popełnienie przestępstwa może wynikiem splotu czynników, które muszą być uwzględnione przy wymiarze kary,
czyny o nie wysokim stopniu szkodliwości społecznej nie mogą być automatycznie odczytywane jako sygnał poważnego zagrożenia ze strony ich sprawcy.
reakcja prawnokarna ma wprawdzie powstrzymywać skazanego od ponownego pełnienia przestępstwa, ale nie można absolutyzować wpływu tej reakcji, gdyż brak efektu „korygującego" nie musi
obciążać sprawcy powrotnego.
pytanie czy ponowna reakcja ma być „zwykła", czy też obostrzono wymaga dopiero ustaleń indywidualnych (rygoryzm elastyczny).