z niepe³nosprawnoœci¹ intelektualn¹ w okresie póŸnej doros³oœci
3. Refleksje koñcowe
Mam œwiadomoœæ, ¿e po lekturze wy¿ej przestawionego tekstu odpowiedŸ na postawione we wstêpie pytanie: „jak BYÆ z matuzalemem?” jest jeszcze niestety, ci¹gle daleka i czeka na swoj¹ pe³niejsz¹ ods³onê. Uwa¿am jednak, ¿e w poszuki-waniach odpowiedzi na pytania dotycz¹ce specyfiki pracy rehabilitacyjnej z kon-kretn¹ grup¹ osób, w tym wypadku seniorów z niepe³nosprawnoœci¹ intelektu-aln¹, nale¿y byæ uwra¿liwionym na niebezpieczeñstwo zwi¹zane z oczekiwa-niem wygenerowania gotowego algorytmu postêpowania, który bêdzie móg³ byæ zastosowany w ka¿dej sytuacji, w kontakcie z ka¿d¹ osob¹. „(…) nie jest chyba tak, by specjaliœci zachowywali siê jak automaty i postêpowali dok³adnie tak, jak zak³ada dany program usprawniania. Mo¿na siê raczej spodziewaæ, ¿e bêdzie on zawsze modyfikowany w mniejszym lub wiêkszym stopniu przez ka¿dego z nich. (…) Nawet wiêc, jeœli teoretycznie bêdziemy dysponowali jakimœ wzorcowym zbiorem dyrektyw postêpowania, to i tak w praktyce bêd¹ czynione od niego isto-tne odstêpstwa” (Kowalik, 1996, s.19). Z jedn¹ tylko uwag¹, która nabiera swojej ogromnej wa¿noœci w odniesieniu do osób z niepe³nosprawnoœci¹ intelektualn¹ w okresie póŸnej doros³oœci. A mianowicie owi specjaliœci (tzn. wszystkie osoby aktywne zawodowo w obszarze rehabilitacji) musz¹ wiedzieæ nie tylko „JAK” do-konaæ modyfikacji istniej¹cego ju¿ programu usprawniania osoby, ale równie¿ powinni posiadaæ kompetencje, by taki program, w odniesieniu do ogólnych za-sad pracy rehabilitacyjnej z seniorem z niepe³nosprawnoœci¹ intelektualn¹, skon-struowaæ. A to dla niektórych pedagogów specjalnych jest bardzo trudnym wy-zwaniem. Istota jego trudnoœci zawiera siê w czêsto stawianych pytaniach: Jak mam pracowaæ z osob¹, która ma lat 60, a poznawczo funkcjonuje na poziomie dziecka piê-cioletniego?”, „Jak mam ogólne zasady postêpowania z seniorem z niepe³nosprawnoœci¹ in-telektualn¹ prze³o¿yæ na konkretne aktywnoœci proponowane osobie?. Na te pytania, póki co, w literaturze przedmiotu rzadko mo¿na znaleŸæ odpowiedŸ, która mog³aby byæ jednoczeœnie podpowiedzi¹ do wykreowania w³asnego sposobu pracy (por. Kowalik, 2007, s. 149–153).
Ufam jednak, ¿e przedstawiona w tekœcie koncepcja pracy z osobami z nie-pe³nosprawnoœci¹ intelektualn¹ w okresie póŸnej doros³oœci, wypracowana przez niemieckich pedagogów specjalnych, mimo pewnego stopnia ogólnoœci, oka¿e siê inspiruj¹cym impulsem do rozwa¿añ teoretycznych, weryfikacji empirycznych i zastosowañ praktycznych w obszarze rehabilitacji seniorów z niepe³nosprawno-œci¹ intelektualn¹. Dziêki czemu odpowiedŸ na pytanie „JAK byæ z matuzale-mem?” bêdzie coraz bli¿sza, wyraŸniejsza i coraz bardziej zró¿nicowana.
Bibliografia
Andert K. (2007), Vorstellung des Projektes Demenzielle Erscheinungsbilder bei Menschen mit geistiger Behinderung und seiner Ergebnisse, [w:] Demenzielle Erscheinungsbilder bei Menschen mit geistiger Behinderung 510, Stiftung Drachensee, Kiel
Bañka A. (2002), Spo³eczna psychologia rodowiskowa, Wyd. Nauk. Scholar, Warszawa Besems, T., van Vugt G. (1985), Gestalttherapie mit geistig Behinderten, Psychotherapiemit
Jugendlichen, 251275
Ding-Greiner Ch., Kruse A. (2004), Alternsprozesse bei Menschen mit geisitiger Behinderung, [w:] A. Kruse, Martin M, Bern (red.), Enzyklopädie der Gerontologie. Alternsprozzesse in multidisziplinarer Sicht, Toronto, Seattle, Göttingen
Dziennik Ustaw (1997), Ustawa o rehabilitacji zawodowej i spo³ecznej oraz zatrudnianiu osób nie-pe³nosprawnych Nr 123, poz. 776, Warszawa
Dykcik W. (2005), Pedagogika specjalna wobec aktualnych sytuacji i problemów osób niepe³nospraw-nych, Wyd. Poznañskiego Towarzystwa Naukowego, Poznañ
Dykcik W. red. (1997), Pedagogika specjalna, Wyd. Nauk. UAM, Poznañ
Fornalik I. (2006), Trzy historie. Trzy oblicza staroci osób z niepe³nosprawnoci¹ intelektualn¹, [w:] A. Nowicka (red.), Wybrane problemy osób starszych, OW Impuls, Kraków Ga³kowski T., Kiwierski J. (1986), Encyklopedyczny s³ownik rehabilitacji, PZWL, Warszawa Goffman, (2005) E., Piêtno. Rozwa¿ania o zranionej to¿samoci, t³um. A. Dier¿yñska, J.
Tokar-ska- Bakir, GWP, Gdañsk
Goll H. (1994), Vom Subjektiven Sinn Unssinigen Verhaltens Kommunikative Aspekteselbstverlet-zenden Verhaltens, [w:] H. Bergeest, I. Budnik, R. Hubner, T.Kolberg (red.), Rehabilita-tionspädagogik in Sachsen-Anhalt, Matrin Luther Universität, Halle na der Saale
Janiszewska-Rain J. (2005), Okres pónej doros³oci. Jak rozpoznaæ potencja³ ludzi wwieku podesz³ym, [w:] A. I. Brzeziñska (red), Psychologiczne portrety czlowieka. Praktyczna psycho-logia rozwojowa, GWP, Gdañsk
Kapuciñski R.(2006), Ten Inny, Wyd. Znak, Kraków
Kopeæ D. (2008), Gdzie jest matuzalem? Analiza dyskursu o staroci wpedagogice specjalnej, [w:] A. Tokaj (red.), Staroæ wperspektywie studiówpedagogicznych, WSH, Leszno
Kowalik S. (1997), Pedagogiczne problemy funkcjonowania i opieki osób w starszym wieku, [w:] W. Dykcik (red.), Pedagogika specjalna, Wyd. Nauk. UAM, Poznañ
Kowalik S. (2007), Psychologia rehabilitacji, Wyd. Akademickie i Profesjonalne, Warszawa Kowalik S. (1996), Psychospo³eczne podstawy rehabilitacji osób niepe³nosprawnych, Interart,
War-szawa
Krause A. (2000), Integracyjne z³udzenia ponowoczesnoci, OW Impuls, Kraków
Ksiêga Rodzaju (Rdz 5, 2127) (1991) [w:] Pismo wiête Starego i Nowego Testamentu w przek³ad-zie z jêzykóworyginalnych ze wstêpami i komentarzami, M. Peter, M. Wolniewicz (red.), t. 1, s. 16, Wyd. w. Wojciecha, Poznañ
Lausch-¯uk J. (1999), Wartoæ terapii wspomnieniami w procesie opieki, wychowania i rehabilitacji osób z niepe³nosprawnoci¹ intelektualn¹ przebywaj¹cych w domach opieki spo³ecznej, [w:] J. Pliecki, S. Olszewski (red.), Wspomaganie rozwoju osób niepe³nosprawnych, OW Text, Kraków
Müller B. (1997), Lebensführungensstrategien von schwerkörperbehinderten Menschen im Alternsprozeß, Aachen
Pawelczak K. (2008), Syndrom nie-opouszczonego gniazda. Wybrane problemy starzej¹cych siê ro-dzicówi opiekunówosób z niepe³nosprawnoci¹, [w:] A. Tokaj (red.), Staroæ wperspektywie studiówpedagogicznych, WSH, Leszno
Rzedzicka K.D. (2003), Spo³eczne kompetencje doros³oci a niepe³nosprawnoæ, [w:] K.D. Rzedzicka, A. Kobylañska (red.), Doros³oæ, niepe³nosprawnoæ, czas wspó³czesny, Wyd. Impuls, Kra-ków
Schier K., Zalewska M. (2006), Krewni i znajomi Edypa, Wyd. Nauk. Scholar, Warszawa Steckiewicz S., Woniak Z. (2007), Prawno-medyczne definicje niepe³nej sprawnoci, [w:]
A. Brzeziñska, Z. Woniak, K. Maj (red.), Osoby z ograniczon¹ sprawnoci¹ na rynku pracy, Wyd. SWPS Academica, Warszawa
Stra-Romanowska M. (2000), Paradoksy rozwoju cz³owieka w drugiej po³owie ¿ycia a psychopro-filaktyka staroci, [w:] B. Kaja (red.) Wspomaganie rozwoju. Psychostymulacja. Psychokorekcja, t. 2, Wyd. Uczelniane WSP, Bydgoszcz
Tylewska-Nowak B. (2008), Staroæ osób z niepe³nosprawnoci¹ intelektualn¹, [w:] A. Tokaj (red.), Staroæ wperspektywie studiówpedagogicznych, WSH, Leszno
Watzlawick P., Beavin J.H., Jackson D.D. (1985), Menschliche Kommunikation, Formen, Störungen, Paradoxien, Huber, Bern
Walburg W.R. (2007), Zuhause-Sein und Leben im Alter in Einrichtungen der Behindertenhilfe, [w:] Demenzielle Erscheinungsbilder bei Menschen mit geistiger Behinderung, Stiftung Drachensee, Kiel
Yalom I.D. (2008), Patrz¹c wstronê s³oñca. Jak przezwyciê¿yæ grozê mierci, Instytut Psychologii Zdrowia, Polskie Towarzystwo Psychologiczne, Warszawa
Being with Mathusalem?
A question for the nature of rehabilitation of people with intellectual disability in the late adulthood phase
The article relates to the problems of late adulthood and ageing of individuals with dis-ability. This question is still insufficiently answered in the field of Polish special pedagogy. The author refers to the narrations of the archetypical figure of Mathusalem absent, rec-ognized and multidimensional. That creates a broader context for further reflections. The focus here is on the question of psychosocial existence of elderly persons with disability. More than that, the article introduces some general and, at the same time, crucial rules for the rehabilitation process. These are the rules of acting and therapeutic indications that can be found as inspiration for searching answers for the question: how to accompany and sup-port ageing persons withintellectual disability.
Aleksandra Krukowska