Regulacje prawne określające uprawnienia osób niepełnosprawnych do-

do-tyczące korzystania przez takie osoby z pojazdów odnoszą się do: — nabycia uprawnień do kierowania pojazdem;

— możliwości niestosowania się do niektórych znaków drogowych dotyczą-cych zakazu ruchu lub postoju oraz

— korzystania z miejsc przeznaczonych na parkowanie pojazdów zaopatrzo-nych w kartę parkingową oraz oznakowazaopatrzo-nych pojazdów konstrukcyjnie przeznaczonych do przewozu osób niepełnosprawnych o obniżonej spraw-ności ruchowej52

.

Na podstawie przepisów ustawy z dnia 5 stycznia 2011 r. o kierujących po-jazdami⁵³ osoba niepełnosprawna pod względem fizycznym może być kierują-cym, jeżeli uzyskała orzeczenie lekarskie o braku przeciwwskazań zdrowotnych do kierowania pojazdem. Nauka jazdy jest wtedy prowadzona pojazdem odpo-wiednio przystosowanym do rodzaju niepełnosprawności.

Zgodnie z treścią art. 8 ustawy z dnia 20 czerwca 1997 r. Prawo o ruchu drogowym, osoba niepełnosprawna o obniżonej sprawności ruchowej kierująca pojazdem samochodowym oznaczonym kartą parkingową może nie stosować się do niektórych znaków drogowych dotyczących zakazu ruchu lub postoju54

. Kar-ta parkingowa powinna być umieszczona za przednią szybą pojazdu samocho-dowego w sposób umożliwiający jej odczytanie. Podstawę wydania przez staro-stę takiej karty stanowi orzeczenie o niepełnosprawności, o stopniu niepełno-sprawności oraz o wskazaniach do ulg i uprawnień⁵⁵.

52

Szerzej na ten temat: M. Kąkolewski, M. Książkiewicz, Prawne aspekty ruchu drogowego

w kontekście osób niepełnosprawnych, „Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Informatyki,

Zarządzania i Administracji w Warszawie” 2008, z. 1, s. 83–88. 53

Dz.U. nr 30, poz. 151.

54 Reguła ta znajduje również zastosowanie do kierującego pojazdem przewożącego osobę o ob-niżonej sprawności ruchowej oraz pracowników placówek zajmujących się opieką, rehabilita-cją lub edukarehabilita-cją osób niepełnosprawnych pozostających pod opieką tych placówek. Należy do-dać, że osoby niepełnosprawnej przewożonej w wózku inwalidzkim nie dotyczy obowiązek ko-rzystania z pasów bezpieczeństwa.

55

W przypadku osób niepełnosprawnych zaliczonych do lekkiego stopnia niepełnosprawności spełnie-nie przesłanek do wydania orzeczenia może zostać uznane jedyspełnie-nie w przypadku ustalenia przyczyny niepełnosprawności w postaci upośledzenia narządu ruchu lub choroby neurologicznej.

Organ właściwy do zarządzania ruchem na drogach, w uzgodnieniu z za-rządcą drogi, działając na podstawie przepisów ustawy z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych⁵⁶, wyznacza w strefie płatnego parkowania ustalonej przez radę gminy miejsca przeznaczone na parkowanie oznakowanych pojazdów konstrukcyjnie przeznaczonych do przewozu osób niepełnosprawnych o obniżo-nej sprawności ruchowej lub pojazdów zaopatrzonych w kartę parkingową.

Potrzeby osób niepełnosprawnych uwzględnione zostały również w powo-ływanym wcześniej rozporządzeniu Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia 2 marca 1999 r. Przepisy tego aktu normatywnego zobowiązują do: — zapewnienia w obrębie miejsca obsługi podróżnych w każdym zespole

sta-nowisk postojowych dla samochodów osobowych nie mniej niż dwu stano-wisk postojowych (specjalnie oznakowanych i usytuowanych blisko wejść do budynków użyteczności publicznej) dla samochodów osób niepełno-sprawnych;

— przystosowania do osób niepełnosprawnych dojścia od strony jezdni do plat-formy przeznaczonej na kolumny łączności alarmowej;

— zapewnienia bezpieczeństwa użytkowania, także przez osoby niepełnosprawne, obiektów i urządzeń w pasie drogowym, przeznaczonych dla uczestników ruchu. Analogiczne wymogi zostały określone w rozporządzeniu Ministra Infra-struktury z dnia 16 stycznia 2002 r. w sprawie przepisów techniczno-budowlanych dotyczących autostrad płatnych57

.

Nadto przepisy rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 14 październi-ka 2008 r. w sprawie dokumentacji bezpieczeństwa tunelu⁵⁸ nakazują, aby plan postępowania awaryjnego opracowany przy udziale służb ratowniczych uwzględniał również bezpieczeństwo osób niepełnosprawnych.

3.4. Zgodnie z treścią art. 14 ust. 2 ustawy z dnia 15 listopada 1984 r. Prawo

przewozowe⁵⁹, przewoźnik powinien podejmować działania ułatwiające podróż-nym, w szczególności osobom o ograniczonej zdolności ruchowej oraz osobom niepełnosprawnym, korzystanie ze środków transportowych.

Z kolei przepisy ustawy z dnia 16 grudnia 2010 r. o publicznym transporcie zbiorowym⁶⁰ stanowią, iż potrzeby osób niepełnosprawnych i osób o ograniczo-nej zdolności ruchowej należy uwzględnić przy:

— opracowywaniu planu transportowego;

— organizowaniu publicznego transportu zbiorowego w zakresie badania i ana-lizy potrzeb przewozowych;

— udzielaniu zamówienia publicznego na wykonywanie publicznego transportu zbiorowego, w specyfikacji istotnych warunków zamówienia.

P. Zadrożny podkreśla, iż kształtowanie ułatwień w zakresie korzystania przez osoby niepełnosprawne ze środków komunikacji powinno obejmować in-frastrukturę przystankową komunikacji, pojazdy oraz rolę kierowcy i motorni-czego w dostępnym transporcie miejskim61

.

Potrzeb osób niepełnosprawnych dotyczą także przepisy rozporządzenia Mi-nistra Infrastruktury z dnia 2 marca 2011 r. w sprawie warunków technicznych tramwajów i trolejbusów oraz zakresu ich niezbędnego wyposażenia62

. W tram-waju co najmniej jedno wejście powinno być przystosowane do potrzeb osób niepełnosprawnych i posiadać odpowiednie oznakowanie. Wejście takie powin-no posiadać, umieszczone wewnątrz i na zewnątrz tramwaju, odrębne przyciski, których użycie powinno sygnalizować motorniczemu zamiar wsiadania lub wy-siadania osoby niepełnosprawnej oraz powodować, że zamknięcie drzwi będzie możliwe tylko przez motorniczego.

Odnotowania wymagają również szczegółowe regulacje prawa unijnego od-noszące się do praw i obowiązków pasażerów w ruchu kolejowym (uwzględnia-jące potrzeby osób niepełnosprawnych) oraz praw osób niepełnosprawnych oraz osób o ograniczonej sprawności ruchowej podróżujących drogą lotniczą63

. Wie-lostronność i stopień szczegółowości tych regulacji sprawiają, iż wymagałyby one odrębnego opracowania.

Podsumowanie

Zasadniczą cechą prawnoadministracyjnych podstaw kształtowania warun-ków korzystania przez osoby niepełnosprawne z budynwarun-ków mieszkalnych oraz obiektów i dróg publicznych jest określanie obowiązków projektanta oraz inwe-stora. Regulacją taką ustawodawca posłużył się zarówno w odniesieniu do bu-dynków, jak i dróg, drogowych obiektów inżynierskich oraz skrzyżowań dróg publicznych z liniami kolejowymi. Normy ustawowe nie precyzują, nawet w ogólnym wymiarze, rodzaju niezbędnych rozwiązań architektoniczno-budow- lanych, nie odnoszą się, co trafnie podkreśla M. Wysocki64, do rodzajów niepeł-nosprawności, wskazując wprost jedynie na warunki umożliwiające poruszanie się na wózkach inwalidzkich.

61

P. Zadrożny, Dostępna komunikacja miejska, Fundacja Instytut Rozwoju Regionalnego, Kraków 2009 – www.firr.org.pl.

62

Dz.U. nr 65, poz. 344. 63

Zob. rozporządzenia (WE) Parlamentu Europejskiego i Rady nr 1371/2007 z dnia 23 paździer-nika 2007 r. (Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej z dnia 3 grudnia 2007 r., L 315/14) oraz nr 1107/2006 z dnia 5 lipca 2006 r. z dnia 26 lipca 2006 r. (Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej L 204/1).

64 M. Wysocki, Dostępna przestrzeń publiczna, Fundacja Instytut Rozwoju Regionalnego, Kraków 2009, s. 10 – www.firr.org.pl

Obecna regulacja ustawowa nie gwarantuje skuteczności, skoro – jak wynika z badań przeprowadzonych przez G. Piechotę i A. Mardaus – nawet „budynki urzędu miasta/gminy są w różnym stopniu przystosowane do obsługi osób nie-pełnosprawnych ruchowo. Zdecydowana większość nie jest dostosowana na ty-le, by pozwoliło to swobodnie poruszać się w ich obrębie oraz dostać się do nich osobom niepełnosprawnym ruchowo”65

.

Podstawową część regulacji zawarto w aktach wykonawczych, redagując ogólnikowo dyrektywy kierunkowe bądź posługując się normami techniczno-budowlanymi.

We wskazanej wyżej sferze ustawodawca nie posłużył się instytucją upraw-nień, które przysługiwałyby osobom niepełnosprawnym zmuszonym okoliczno-ściami do korzystania z obiektów, które nie spełniają wymogów wynikających z omówionych regulacji prawnoadministracyjnych.

Brak przepisów, które obligowałyby do kontroli aktualnego stanu technicz-nego urządzeń, jakie miałyby służyć ułatwieniu osobom niepełnosprawnym po-ruszania się w przestrzeni publicznej.

Normy obowiązującego prawa nie obligują podmiotów zarządzających obiektami użyteczności publicznej do ich dostosowania w określonym czasie do aktualnie obowiązujących wymogów.

Uprawnienia, z których osoba niepełnosprawna może korzystać z mocy prawa, bądź na podstawie aktu administracyjnego obejmują wyłącznie prawo wstępu z psem asystującym do obiektów publicznie dostępnych (brak norm sankcjonujących nierespektowanie tego uprawnienia przez zarządcę obiektu), możliwości niestosowania się do niektórych znaków drogowych dotyczących zakazu ruchu lub postoju oraz korzystania z miejsc przeznaczonych na parko-wanie pojazdów zaopatrzonych w kartę parkingową.

Reasumując, trudno uznać obecny stan prawny za respektujący postanowie-nia art. 9 Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych, w wymiarze zapew-nienia odpowiednich środków w celu zapewzapew-nienia takim osobom, na zasadzie równości z innymi, dostępu do środowiska fizycznego i transportu.

Bibliografia

Kąkolewski M., Książkiewicz M., Prawne aspekty ruchu drogowego w

kontek-ście osób niepełnosprawnych, „Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły

Informa-tyki, Zarządzania i Administracji w Warszawie” 2008, z. 1.

Maj E., Problematyka niepełnosprawności w wybranych regulacjach prawnych, „Opolskie Studia Administracyjno-Prawne” 2009, t. 6.

65 G. Piechota, A. Mardaus, Przystosowanie obiektów użyteczności publicznej do wymogów osób

Nowak A., Dyskryminacja osób niepełnosprawnych, „Polityka Społeczna” 2010, nr 10.

Parchomiuk J., Status prawny studentów niepełnosprawnych, „Niepełnospraw-ność i Rehabilitacja” 2007, nr 2.

Piechota G., Mardaus G., Przystosowanie obiektów użyteczności publicznej do

wymogów osób niepełnosprawnych ruchowo – raport z badań, „Samorząd

Terytorialny” 2010, nr 4.

Skórka G., Przegląd systemów orzekania o niepełnosprawności, „Niepełno-sprawność i Rehabilitacja” 2008, nr 2.

Sienkiewicz T., Prawo człowieka niepełnosprawnego do życia w środowisku

wolnym od barier transportowych, „Roczniki Wydziału Nauk Prawnych

i Ekonomicznych Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego” 2007, z. 1. Sierpowska I., Kogut A., Status osoby niepełnosprawnej w polskim systemie

prawa, Wrocław 2010.

Stahl M., Publiczne prawo podmiotowe, [w:] Prawo administracyjne. Pojęcia,

instytucje, zasady w teorii i orzecznictwie, red. nauk. M. Stahl, Warszawa

2013.

Tabernacka M., Niepełnosprawność a polityka przestrzenna w świetle zasady

proporcjonalności, [w:] Społeczeństwo wobec Innego, red. nauk. L.

Dzie-więcka-Bokun, A. Śledzińska-Simon, Toruń – Wrocław 2010.

Wysocki M., Dostępna przestrzeń publiczna, Fundacja Instytut Rozwoju Regio-nalnego, Kraków 2009, s. 10 – www.firr.org.pl.

Zadrożny P., Dostępna komunikacja miejska, Fundacja Instytut Rozwoju Regio-nalnego, Kraków 2009 – www.firr.org.pl.

Administrative Law Regulations Related to Shaping