Rekonstrukcja narysu i profili fortyfikacji szczecińskich

Do opracowania analiz oraz wykonania wirtualnego modelu twierdzy wykorzystano jako współczesny podkład tzw. "mapę zasadniczą" Szczecina ze zbioru Urzędu Miejskiego w Szczecinie. Mapa historyczna, z założenia miała powstać w efekcie nałożenia map z 3 etapów rozwoju twierdzy. Podczas procesu obrabiania oraz nakładania wielu map archiwalnych, ze współczesną mapą zasadniczą dochodziło do poważnych niezgodności i nieścisłości. Najpoważniejsze zniekształcenia pojawiły się podczas kompilowania map, które ukazywały kompleksowo wszystkie dzieła twierdzy. Wręcz niemożliwym stało się zastosowanie najprostszego rozwiązania, czyli zestawienia mapy współczesnej, z mapą historyczną obejmującą swym zasięgiem wszystkie dzieła twierdzy Szczecin. W celu uzyskania precyzyjnego usytuowania danych urządzeń twierdzy, fortyfikacje podzielono na krótsze odcinki:

-linia obrony pomiędzy Bastionami I-V - front północny, - linia obrony pomiędzy Bastionami V-VII - front zachodni, - linia obrony pomiędzy Bastionami VII-IX - front południowy, -Fort Prusy,

-Fort Leopolda, -Fort Wilhelma,

-umocnienia Łasztowni, -Nowe Miasto;

sięgając po historyczne mapy, które posiadały zarazem informacje o wytyczaniu nowych dzielnic miejskich Szczecina, jak i szczegółowe rozplanowanie właśnie tych poszczególnych linii obrony likwidowanych fortyfikacji. Dzięki takiemu działaniu otrzymano najbliższą historycznej prawdzie lokalizacją poszczególnych dzieł

we współczesnym układzie urbanistycznym miasta.

W pracy wykorzystano mapy z okresu szwedzkiego, jedynie do określenia hipotetycznego przebiegu dzieł, które uległy likwidacji, czy zniszczeniu do 1700 r. Materiały

251 [w:] Michalska G., Realizacja założeń programu ochrony i zagospodarowania terenów pofortecznych twierdzy Dęblin 1997-2000. [w:] Fortyfikacja europejskim dziedzictwem kultury. Tom XI. Fortyfikacje rosyjskie. Twierdze Dęblin i Brześć. Fortyfikacje lubelszczyzny. Międzynarodowa Konferencja Naukowa. Dęblin; 8-10 września 2000

zorganizowana w ramach Kampanii Europa – wspólne dziedzictwo pod auspicjami Generalnego Konserwatora Zabytków. Red. M. Lewicka-Cempa, A. Cempa, Warszawa 2000, s.15-17.

kartograficzne pochodzące z tego okresu charakteryzują się niską skalą dokładności i nie posłużyły do opracowania narysów dzieł fortecznych. Nieprzydatne okazały się również niektóre z map pochodzących z okresu pruskiego. Wiele zachowanych do czasów obecnych to warianty projektów, które nie zawsze zostały zrealizowane w takim kształcie, jaki został im nadany przez projektantów-fortyfikatorów (patrz mapa ^Ankes: rys.30.P., rys.31.P. - inny front przedpola, w innym miejscu kaponiery zewnętrzne).

Mapy wykorzystane do wykonania narysu pochodzą z okresu rozbudowy twierdzy szczecińskiej z poł. XIX w. oraz z okresu niwelacji umocnień i rozplanowania na ich miejscu nowego założenia urbanistycznego. Dla sprawdzenia efektu kompilowania map, wykorzystywano różne mapy, z różnych okresów, jak i obejmujące różne fragmenty fortyfikacji ^(rys.41.).

Poziom błędu odtwarzanego narysu, wynosi do 5% (najczęściej 2%). Przy fortyfikacjach, które rozciągały się kilometrami oraz na obecnym poziomie badań i materiałów, którymi dysponujemy jest to najwierniejsza próba ustalenia ich przebiegu we współczesnym układzie przestrzennym Szczecina.

Mapy pochodzące z okresu szwedzkiego, nie posiadają informacji o wymiarach pionowych i poziomych fortyfikacji, zachowało się natomiast wiele szczegółowych projektów dla poszczególnych urządzeń obronnych z okresu pruskiego, z dokładnymi wymiarami pionowymi i poziomymi podanymi w stopach pruskich i rysunkami profili.

Wszystkie wymiary na mapach sprzed 1870 r. podane są w stopach reńskich i pruskich, po tej dacie zaczęto operować jednostką metryczną.

Do rekonstrukcji poszczególnych dzieł twierdzy szczecińskiej wybrano następujące mapy:

a. północna linia obrony pomiędzy Bastionem I i V -

(rys.42.I.Rzut poziomy fortyfikacji frontu północnego. cz.I, 1:1000, rys.42.II. Rzut poziomy fortyfikacji frontu północnego. cz.II, 1:1000, rys.42.III. Rzut poziomy fortyfikacji frontu północnego. cz.II, 1:1000, rys.42.IV.Profile fortyfikacji frontu północnego, 1:500)

narys - ^{Aneks: rys.21.P}.; mapa ze zbioru MNS - ^MN-H-172; mapy inwentaryzacji fortyfikacji z 1769r., Heinz, SBB-PK, sygn. X34074

Bastion II - Aneks: rys.15.P.

Rawelin 2-3 - Aneks: rys.17.P.

Bastion III - Aneks: rys.18.P.

Bastion IV - Aneks: rys.19.P.

Bastion V - mapy inwentaryzacji fortyfikacji z 1769r., Heinz, SBB-PK, ^sygn.

X34074

b.zachodnia linia obrony pomiędzy Bastionem V i VII -

(rys.43.I.Rzut poziomy fortyfikacji frontu zachodniego. cz.I, 1:1000,

rys.43.II. Rzut poziomy fortyfikacji frontu zachodniego. cz.II, 1:1000, rys.43.III.Profile fortyfikacji frontu zachodniego, 1:500)

narys - na podstawie mapy inwentaryzacji fortyfikacji z 1769r., Heinz, SBB-PK,

sygn. X34074 oraz mapy ze zbioru MNS - ^MN-H-172 Bastion VI - Aneks: rys.26.P.

c.południowa linia obrony pomiędzy Bastionem VII i IX -

(rys.44.I.Rzut poziomy fortyfikacji frontu południowego. cz.I, 1:1000, rys.44.II. Rzut poziomy fortyfikacji frontu południowego. cz.II, 1:1000, rys.44.III. Rzut poziomy fortyfikacji frontu południowego. cz.III, 1:1000, rys.44.IV.Profile fortyfikacji frontu południowego, 1:500)

narys - ^{Aneks: rys.28.P}; mapy inwentaryzacji fortyfikacji z 1769r., Heinz, SBB-PK, sygn. X34074 oraz mapy ^Aneks: rys.20.P., rys.26.P.

d.Fort Leopold -

(rys.45.I.Rzut poziomy fortyfikacji Fortu Leopold. cz.I, 1:1000, rys.45.II. Rzut poziomy fortyfikacji Fortu Leopold. cz.II, 1:1000, rys.45.III.Rzut poziomy fortyfikacji Fortu Leopold. cz.III, 1:1000, rys.45.IV.Profile fortyfikacji Fortu Leopold, 1:500)

usytuowanie we współczesnym narysie urbanistycznym- Aneks: rys.50.P.,

oraz mapa będąca w zbiorze map Katedry architektury, pod ^{syg. K.845}, która przedstawia układ działek pod zabudowę Wałów Chrobrego ze szczegółowym narysem likwidowanych dzieł fortecznych, która to mapa posłużyła

do skalkulowania ilości ziemi przeznaczonej do zdjęcia;

szczegółowy narys dzieł - Aneks: rys21.P e.Fort Wlihelm -

(rys.46.I.Rzut poziomy fortyfikacji Fortu Wilhelm, 1:2000, rys.46.II.Profile fortyfikacji Fortu Wilhelm, 1:500)

narys - na podstawie mapy inwentaryzacji fortyfikacji z 1769r., Heinz, SBB-PK,

sygn. X34074 oraz mapy Aneks: rys.40.P.

g.Fort Prusy -

(rys.47.I.Rzut poziomy fortyfikacji Fortu Prusy,cz.I, 1:1250, rys.47.II.Rzut poziomy fortyfikacji Fortu Prusy,cz.II, 1:1250, rys.47.III.Profile fortyfikacji Fortu Prusy, 1:500)

narys - na podstawie mapy inwentaryzacji fortyfikacji z 1769r., Heinz, SBB-PK,

sygn. X34074 oraz mapy Aneks: rys.40.P.

f.Łasztownia -

(rys.48.I.Rzut poziomy i profile fortyfikacji Łasztowni i Bielawy, 1:500, 1:5000)

narys - na podstawie mapy Pallisadirungs Plan Stettin von 1818 ze zbiorów MNS,

syg. MN-H-74, twierdza z przekrojem przez wał Łasztowni g.Nowe Miasto -

(rys.49.I.Rzut poziomy fortyfikacji Nowego Miasta. cz.I, 1:1000, rys.49.II. Rzut poziomy fortyfikacji Nowego Miasta. cz.II, 1:1000, rys.49.III.Rzut poziomy fortyfikacji Nowego Miasta. cz.III, 1:1000, rys.49.IV. Rzut poziomy fortyfikacji Nowego Miasta. cz.IV, 1:1000, rys.49.V.Rzut poziomy fortyfikacji Nowego Miasta. cz.V, 1:1000, rys.49.VI.Profile fortyfikacji Nowego Miasta. cz.I, 1:500, rys.49.VII.Profile fortyfikacji Nowego Miasta. cz.II, 1:500, rys.49.VIII.Profile fortyfikacji Nowego Miasta. cz.III, 1:500,

rys.49.IX.Detale fortyfikacji Nowego Miasta, detal A, 1:100, rzut przyziemia, rzut piętra, rys.49.X.Detale fortyfikacji Nowego Miasta, detal A, 1:100, przekroje a-a, c-c, d-d, rys.49.XI.Detale fortyfikacji Nowego Miasta, detal A, 1:100, przekrój b-b,

rys.49.XII.Detale fortyfikacji Nowego Miasta, detal B, 1:100, przekrój a-a, rys.49.XIII.Detale fortyfikacji Nowego Miasta, detal C, 1:100, przekrój a-a, rys.49.XIV.Detale fortyfikacji Nowego Miasta, detal D, 1:100, rzut przyziemia, rys.49.XV.Detale fortyfikacji Nowego Miasta, detal D, 1:100, rzut 1 i 2 piętra, rys.49.XVI.Detale fortyfikacji Nowego Miasta, detal D, 1:100, przekrój a-a, rys.49.XVII.Detale fortyfikacji Nowego Miasta, detal D, 1:100, przekrój b-b)

do wykonania narysu fortyfikacji Nowego Miasta i Fortu Prusy

we współczesnej siatce ulic posłużyły: ^{Aneks: rys.24.P.}; wykonanie narysu fortyfikacji: ^Aneks: rys.32.P., rys.33.P. - które to dzieła uszczegółowiono dzięki

Aneks:rys.30.P., rys.31.P., rys.35.P., rys.36.P., rys.39.P.