REKULTYWACJA TRENÓW ZDEGRADOWANYCH

Rekultywacja i zagospodarowanie terenów i obiektów poeksploatacyjnych do nie-dawna były traktowane w sposób marginalny. Obecnie już w postępowaniu koncesyjnym (raporcie o oddziaływaniu planowanego przedsięwzięcia na środowisko, projekcie zago-spodarowania złoża) należy wskazać kierunek rekultywacji. Wysokie opłaty i podatki od nieruchomości gruntowych użytkowanych na cele nierolnicze i nieleśne, ponoszone przez przedsiębiorcę do czasu uzyskania decyzji starosty o uznaniu rekultywacji gruntów za za-kończoną, mają duży wpływ na postępowanie przedsiębiorcy. Bardzo ważne jest rozpozna-nie istrozpozna-niejących czy projektowanych cech terenu i podjęcie na tej podstawie decyzji o kie-runku rewitalizacji jeszcze przed rozpoczęciem działalności górniczej. W ten sposób można już podczas wydobycia kopaliny odpowiednio uformować wyrobisko, zmniejszyć zakres koniecznych prac naprawczych i odpowiednio przygotować teren pod dalsze niezbędne działania rewitalizacyjne, pozwalając w ten sposób zaoszczędzić czas i pieniądze [3]. Sze-reg opracowanych i sprawdzonych technik umożliwia uzyskanie optymalnych warunków dla życia roślin i zwierząt. Eksploatacja nie powinna być prowadzona z myślą jedynie o zyskach. Powinna być oparta na poszanowaniu środowiska przyrodniczego. Zgodnie z ideą zrównoważonego rozwoju w działalności górniczej, należy przyjąć priorytet postulatów ekologicznych w stosunku do ekonomicznych, a czasem nawet społecznych [4].

Przy produkcji kruszyw budowlanych należy więc dążyć, by pogodzić interes przedsiębiorstwa z ochroną środowiska. Przykładem odpowiedzialnego podejścia do spraw środowiskowych na terenie Podkarpacia jest prezentowany w niniejszym artykule produ-cent kruszyw budowlanych.

Przedsiębiorstwo to dla każdej z kopalń opracowuje Plany Zagospodarowania Złóż oraz Projekty Rekultywacji, których integralną częścią jest plan rekultywacji terenu kopalni. Opracowanie takie uwzględnia cały przewidywany okres eksploatacji kopalni wraz z rewitalizacją obszarów poeksploatacyjnych. Odtwarzanie siedlisk i krajobrazu na użyt-kowanych gruntach powinno stać się celem każdej firmy przemysłowej.

Dbając o proekologiczny wizerunek, firma ta podejmuje świadome działania w zakresie zmniejszenia negatywnego oddziaływania na środowisko, spowodowane eks-ploatacją kruszywa naturalnego. Zakłady górnicze działają z najwyższym poszanowaniem interesów obecnych i przyszłych pokoleń, zapewniając stałą poprawę skuteczności i efek-tywności działań w zakresie ochrony środowiska.

Rekultywacja terenów zdegradowanych… 43

Rys .2. Tereny zrekultywowane w kierunku leśnym [2]

Fig. 2. Areas reclaimed to afforestation [2]

Terenom poeksploatacyjnym zostają przywrócone walory krajobrazowe, uzyski-wane poprzez: kształtowanie rzeźby terenu, regulowanie stosunków wodnych i odtwarzanie gleb, co w konsekwencji prowadzi do powstawania nowych użytków rolniczych lub le-śnych, atrakcyjnych obszarów wodno-rekreacyjnych i turystycznych, jak również zwięk-szenie ich bioróżnorodności (rys. 2, 3). Powstałe wyrobiska mogą być przeznaczone pod budowę wielozadaniowych małych zbiorników retencyjnych, które spełniają takie funkcje jak:

- poprawa bezpieczeństwa przeciwpowodziowego, - podniesienie walorów turystyczno-przyrodniczych, - ochrona zasobów wód,

- ekologiczne źródło energii.

W ramach prowadzonej rekultywacji wyrobisk pożwirowych największym przed-sięwzięciem była budowa na przestrzeni lat 1997-2001 zbiornika wodnego z jazem piętrzą-cym na rzece Wisłoka o pojemności ok. 6 mln m³ wody. Zbiornik ten jest wykorzystywany obecnie m.in. do celów rekreacyjnych (rys.4).

44 G. Bajorek, M. Kiernia-Hnat,W. Kokoszka, I. Skrzypczak

Rys.3. Teren zrekultywowany jako mały zbiornik retencyjny [2]

Fig .3. Reclaimed areas as a small water reservoir [2]

Rys. 4. Jaz piętrzący na rzece Wisłoka [2]

Fig. 4 Dam in the Wisłoka river [2]

Obecnie realizowana jest rekultywacja poprzez wybudowanie kaskadowego układu zbiorników wodnych na terenach poeksploatacyjnych złoża „Krempachy-Frydman”

dla ZEK Frydman.

Zaprezentowane przykłady rewitalizacji terenów zdegradowanych poprzez dzia-łalność wydobywczą to nie tylko podejście odpowiedzialne do spraw środowiskowych, ale również zoptymalizowany sposób rekultywacji terenów poeksploatacyjnych. Niejednokrot-nie zrewitalizowane obszary podniosły walory krajobrazowe regionu i przyczyniły się do wzrostu atrakcyjności turystycznej. Różnorodność i bogactwo przyrody sprawiają, że

Rekultywacja terenów zdegradowanych… 45 przedsiębiorstwo to rozpatruje indywidualnie każdy projekt rekultywacji obszarów zdegra-dowanych przez działalność odkrywkową.

Należy zauważyć, iż do niedawna wiele przedsiębiorstw w celu rekultywacji gruntów poeksploatacyjnych na szeroką skalę stosowało klasyczną metodę z wykorzysta-niem roślin motylkowych, głownie łubinu. Sposób ten sprawdza się w przypadku rekulty-wacji w kierunku rolnym, gdyż daje szybko rozkładającą się materię organiczną typową dla agrocenozy. Jednak w przypadku odtwarzania terenów leśnych sposób ten nie spełnia dostatecznie stawianych wymagań przyrodniczych i ekonomicznych. Pojawiły się więc nowe metody rekultywacji terenów poeksploatacyjnych, które pozwalają na zoptymalizo-wanie procesu rekultywacji właśnie w kierunku leśnym.

5. PODSUMOWANIE

Dokonując analizy aspektów środowiskowych na przykładzie jednego z największych producentów tego materiału na terenie Podkarpacia można sformułować następujące wnioski:

Wielkość terenów przemysłowych (gruntów objętych działalnością wydobywczą) są wynikiem dążenia przedsiębiorstwa do zrównoważenia bilansu gruntów wyłą-czonych z produkcji rolnej lub leśnej z powierzchnią gruntów zrekultywowanych i tym samym zajmowanie jak najmniejszej powierzchni pod działalność przemy-słową.

Wyznaczenie kluczowych czynników skutecznej rekultywacji pozwala na odtworzenie sprawności gleby, a w konsekwencji siedliska będącego częścią większych układów przyrodniczych.

Odtworzenie siedlisk i elementów krajobrazu na terenach poeksploatacyjnych jest dowodem na realizację zasad zrównoważonego rozwoju w przemyśle wydobywczym i produkcji kruszyw budowlanych.

Dobrze zrekultywowany obszar może podnieść walory krajobrazowe regionu i przyczynić się do wzrostu atrakcyjności turystycznej.

Rekultywacja połączona z powstawaniem zbiorników wodnych wspomaga realizowanie lokalnych programów małej retencji.

6. LITERATURA

[1] Pierwsze Forum Producentów kruszyw, W-wa , 17 listopada 2009

[2] KRUSZGEO SA, Deklaracja środowiskowa, v.2.1., Rzeszów, 10 marzec 2011

[3] Kowalska A. Zmiany antropogeniczne w dolinach rzecznych wywołane eksploatacją kruszyw naturalnych, Interdyscyplinarne zagadnienia w górnictwie i geologii, Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, s.141-149, Wrocław, 2010.

[4] Papuziński A., Filozoficzne aspekty zrównoważonego rozwoju – wprowadzenie.

Problemy Ekorozwoju, vol.2, s.95-100, 2006.

46 G. Bajorek, M. Kiernia-Hnat,W. Kokoszka, I. Skrzypczak RECLAMATION OF AREAS DEGRADED BY OPEN-CAST

EXPLOITATION OF AGGREGATES