Relacje sk³ad–cena rynkowych

szamponów do mycia w³osów

S³owa kluczowe: szampony, cena, sk³ad, jakoœæ.

Key-words: shampoos, price, composition, quality.

1. Wprowadzenie

Jednym z istotnych czynników jakoœci ka¿dego wy-robu jest jego cena. Strategia ustalania cen wyrobów ryn-kowych jest procesem z³o¿onym, ceny mog¹ byæ tworzo-ne na podstawie kosztów wytwarzania i sprzeda¿y datworzo-ne- dane-go produktu lub na podstawie rzeczywistej wartoœci, jak¹ wyrób stanowi dla konsumenta [1]. Strategie ustalania cen nie zawsze s¹ oparte na bezpoœredniej zale¿noœci pomiê-dzy cen¹ i jakoœci¹, dotyczy to zw³aszcza przypadków, gdy stosuje siê strategiê wygórowanych cen, czêsto spo-tykan¹ w obszarze produktów markowych, w przypadku kosmetyków okreœlanych czêsto jako selektywne [2].

Krajowy rynek kosmetyczny jest ci¹gle jeszcze ryn-kiem stosunkowo ma³o stabilnym, charakteryzuj¹cym siê znacznym rozdrobnieniem – w Polsce mamy oko³o 500 producentów kosmetyków, podczas gdy na bez porówna-nia wiêkszym rynku niemieckim jest ich zaledwie 200.

Jednoczeœnie jest to rynek stosunkowo ma³o znany, do-stêpne analizy (Euromonitor, MEMRB i inne) przy ca³ej swojej szczegó³owoœci s¹ doœæ powierzchowne i z regu³y nie uwzglêdniaj¹ jakoœci wyrobów. W tej sytuacji strate-gie cenowe stosowane przez producentów w wielu seg-mentach s¹ ma³o zrozumia³e i nie zawsze poddaj¹ siê ra-cjonalnej analizie. W szczególnoœci dotyczy to relacji pomiêdzy cen¹ kosmetyku a jego rzeczywist¹ wartoœci¹ aplikacyjn¹. W odbiorze konsumenckim parametry te s¹

ze sob¹ œciœle zwi¹zane, dla przeciêt-nego odbiorcy dro¿szy kosmetyk musi byæ lepszy. Regu³a ta spraw-dza siê w przypadku niektórych grup wyrobów, dotyczy to zw³aszcza ko-smetyków upiêkszaj¹cych, takich jak np. szminki do warg, cienie do powiek, farby do w³osów i inne ko-smetyki, których efekty aplikacyjne s¹ dla konsumenta ³atwe do spraw-dzenia. Sytuacja przedstawia siê zu-pe³nie odmiennie w przypadku wy-robów stosowanych w pielêgnacji skóry i produktów higieny osobistej, w przypadku których odbiór konsu-mencki jest oparty przede wszystkim na prostych wra¿eniach sensorycz-nych odbierasensorycz-nych w trakcie stoso-wania i w pierwszych minutach po u¿yciu.

Przedstawiana praca jest prób¹ wyjaœnienia relacji sk³ad–cena szm-ponów do w³osów, a wiêc wyrobów, dla których ocena skutków aplika-cyjnych jest dla przeciêtnego kon-sumenta stosunkowo trudna.

2. Materia³ i metoda

Badaniu poddano grupê 119 szamponów dostêpnych na polskim rynku, na terenie Warszawy w okre-sie od listopada 2004 do marca 2005. Analizowana grupa zawiera szeroki zakres segmentów ceno-wych, od sprzedawanych w du¿ych opakowaniach najtañszych szam-ponów „familijnych” po markowe wyroby nale¿¹ce do kategorii ko-smetyków selektywnych. Do ana-lizy nie w³¹czono nielicznych na rynku produktów selektywnych, dla których cena za opakowanie jed-nostkowe przekracza³a 100 z³. Dla u³atwienia przy ich kategoryzacji przyjêto wskaŸnik oparty o cenê detaliczn¹ przeliczan¹ na 200 cm³ szamponu. Stwierdzono bardzo du¿e zró¿nicowanie cen, które wa-ha³y siê od poni¿ej z³otówki za 200 cm³ (szampony marek super-marketowych) do prawie 100 z³ za tê sama iloœæ (marki selektywne).

Rozrzut cen w badanym asortymencie przedstawia rysunek 1.

Rys. 1. Kategoryzacja cenowa badanego asortymentu Fig. 1. Price categories in the analyzed group of products

Analizê sk³adu szamponów przeprowadzono opieraj¹c siê na danych zamieszczanych na opakowaniach, opierano siê tu wy³¹cznie na pe³nych sk³adach podawanych zgodnie z nomenkla-tur¹ INCI. Znajduj¹ce siê w szamponach sk³adniki podzielono na dwie grupy: œrodki myj¹ce, których zadaniem jest usuwanie z w³osów i skóry g³owy zabrudzeñ oraz substancje kondycjonu-j¹ce, stosowane w celu poprawy w³asnoœci w³osów po umyciu. W przypadkach w¹tpliwych pod-staw¹ klasyfikacji by³ g³ówny kierunek aktywnoœci w danej recepturze.

Sk³adniki o dzia³aniu myj¹cym (zwi¹zki powierzchniowo czynne) stanowi¹ stosunkowo zwart¹ grupê surowcow¹, podzielono je na kilka kategorii w oparciu o funkcje substancji pe³nio-ne w konkretpe³nio-nej recepturze. G³ówn¹ lini¹ by³ tu podzia³ na detergenty g³ówpe³nio-ne i pomocnicze.

Ze wzglêdu na du¿¹ ró¿norodnoœæ struktur i kierunków dzia³ania substancji kondycjonuj¹-cych stosowanych w szamponach, ustalenie jednoznacznych kryteriów podzia³u nie by³o tu mo¿-liwe. Dlatego przy analizie tej grupy przyjêto mieszany system kategoryzacji uwzglêdniaj¹cy zarówno zakres dzia³ania, jak i struktury chemiczne zwi¹zków. Oddzielnie potraktowano sub-stancje hydrofilowe o potencjalnym bezpoœrednim dzia³aniu nawil¿aj¹cym w³osy, subsub-stancje re-nat³uszczaj¹ce (w tym lipidy oraz substancje amfifilowe o ró¿nym HLB) tworz¹ce na powierzchni w³osa film okluzyjny (silikony i czwartorzêdowe sole amoniowe -quaty).

Oceniano czêstoœæ wystêpowania poszczególnych grup sk³adników w funkcji ceny preparatu.

3. Zwi¹zki powierzchniowo czynne [3, 4]

Stosowane w szamponach zwi¹zki powierzchniowo czynne mo¿na w zasadzie podzieliæ na dwie grupy. Do pierwszej z nich zaliczamy tak zwane detergenty g³ówne, które maj¹ zasadniczy udzia³ w procesach usuwania brudu i wytwarzania piany. Najczêœciej stosuje siê tu sole siarcza-nów wolnych i oksyetylenowanych alkoholi t³uszczowych, rzadziej sulfoniany alkilowe. Zwi¹z-ki te doskonale usuwaj¹ zanieczyszczenia, maj¹ jednak bardzo silne dzia³anie odt³uszczaj¹ce i dra¿ni¹ skórê, otrzymana z ich u¿yciem piana jest ma³o trwa³a i ma niezadowalaj¹ce w³asnoœci sensoryczne. W nowoczesnych kompozycjach d¹¿y siê zarówno do bezpoœredniego zmniejsza-nia zawartoœci zwi¹zków z tej grupy i czêœciowego zastêpowazmniejsza-nia ich ³agodniej dzia³aj¹cymi alkilopoliglukozydami, sulfobursztynianami i betainami, jak i tworzenia systemów substancji

9,2

2 8,6

46,2

16

0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50

Do 1,99 z³ 2,00 – 4,9 9 5,00 – 1 1,99 45,00 – 99,99

Cena za 200cm3

% w badanym asortymencie

cm³

myj¹cych i pomocniczych ograniczaj¹cych dzia³anie dra¿ni¹ce g³ównego detergentu w oparciu o oddzia³ywania miêdzycz¹steczkowe.

Do drugiej grupy nale¿¹ substancje powierzchniowo czynne, modyfikuj¹ce dzia³anie deter-gentów g³ównych: wspomagaj¹ce mycie, wp³ywaj¹ce na reologiê roztworów, zmniejszaj¹ce

dzia-³anie dra¿ni¹ce, poprawiaj¹ce trwa³oœæ i w³asnoœci sensoryczne piany itp. Z punktu widzenia jakoœci szamponu istotne s¹ nastêpuj¹ce sk³adniki receptury [5]:

l Obecnoœæ detergentów pomocniczych, takich jak alkilopoliglukozydy, sulfobursztynia-ny i betaisulfobursztynia-ny, pozwalaj¹ca na zmniejszenie zawartoœci niekorzystsulfobursztynia-nych dermatologicznie anionowych substancji powierzchniowo czynnych.

l Rodzaj uk³adu zagêszczaj¹cego, mo¿liwe s¹ tu trzy rodzaje uk³adów: oparty na alkano-loamidach kwasów t³uszczowych, uwa¿anych za niekorzystne dermatologicznie i z tego powodu stosowany coraz rzadziej, oparty na betainach stosunkowo tani, wykorzystuje siê tu obecnoœæ betain stosowanych jako detergenty pomocnicze i trzeci polegaj¹cy na wprowadzeniu stosunkowo niepolarnych niejonowych zwi¹zków powierzchniowo czyn-nych, takich jak niektóre pochodne oksyetylenowane lub alkilopoliglukozydy.

l Obecnoœæ amfoterycznych i niejonowych ZPC, które dziêki tworzeniu mieszanych mi-celi zmniejszaj¹ wartoœæ CMC detergentów g³ównych i ³agodz¹ ich dzia³anie, stabilizu-j¹ pianê i poprawiastabilizu-j¹ jej w³asnoœci, hamustabilizu-j¹ nadmierne odt³uszczanie skóry g³owy, wp³y-waj¹ na reologiê szamponu a w niektórych przypadkach dzia³aj¹ kondycjonuj¹co na w³osy.

l Wa¿nym elementem jest tak¿e obecnoœæ zwi¹zków powierzchniowo czynnych o w³a-snoœciach hydrotropowych, takich jak alkilobenzenosulfoniany lub naftalenosulfoniany.

Poprawiaj¹ one klarownoœæ produktu, jednak zawsze mog¹ zwiêkszaæ zarówno dzia³a-nie dra¿ni¹ce szamponu. jak i jego zdolnoœæ do zmywania œrodków kondycjonuj¹cych, a nawet wymywania spoiwa ³usek os³onki w³osa.

Przeprowadzono analizê asortymentu zwi¹zków powierzchniowo czynnych wystêpuj¹cych w omawianej grupie szamponów z rozbiciem na poszczególne kategorie cenowe. W tabeli 1 przedstawiono zebrane dane na temat czêstoœci wystêpowania (liczby wymienieñ) poszczegól-nych grup sk³adników.

Tabela 1. Czêstoœæ wystêpowania poszczególnych grup substancji powierzchniowo czynnych w badanych szamponach z rozbiciem na kategorie cenowe

Table 1. Frequancy of surfactants presence in the analyzed group of products

Analizowane szampony zawiera³y 43 ró¿ne zwi¹zki powierzchniowo czynne. Wiele z nich s¹ to odmienne warianty podobnych struktur, praktycznie nie ró¿ni¹ce siê miedzy sob¹ pod wzglê-dem w³asnoœci u¿ytkowych. Przyk³adowo w grupie pochodnych siarczanów wolnych i

oksyety-Kategoria produktu (cena za 200 cm³) Sk³adnik

Sole siarczanów alkoholi i oksyetyle-nowanych alkoholi t³uszczowych

Do 1,99 z³ 1,99–4.99 z³ 5,00–11,99 z³ 45,00–90,00 z³ liczba

lenowanych alkoholi t³uszczowych znaleziono dziewiêæ zwi¹zków ró¿ni¹cych siê miêdzy sob¹ d³ugoœci¹ ³añcucha alkilowego lub rodzajem kationu. Œrodki myj¹ce z tej grupy dominuj¹ jako g³ówne detergenty w szamponach nale¿¹cych do wszystkich kategorii cenowych. W szampo-nach dro¿szych zaskakuj¹cy jest du¿y udzia³ pochodnych alkanoloamidowych. Zwi¹zki te, od pewnego czasu stopniowo wycofywane z kosmetyków, znajduj¹ siê w 42% badanych prepara-tów. Najwiêkszy udzia³ alkanoloamidów obserwuje siê w produktach najtañszych, najmniej za-awansowanych technologicznie. Trudna do wyt³umaczenia jest ich du¿a zawartoœæ w produktach nale¿¹cych do wysokiej kategorii cenowej (5,00–11,99 z³) wynosz¹ca a¿ 51%. Alternatywnym uk³adem modyfikuj¹cym reologiê s¹ w ocenianych szamponach betainy, wystêpuj¹ one w sk³a-dzie wyrobów ze wszystkich kategorii. Nowoczesne uk³ady zagêszczaj¹ce, oparte na niskopolar-nych niejonowych zwi¹zkach powierzchniowo czynniskopolar-nych wystêpuj¹ jedynie sporadycznie, rów-nie¿ w grupie preparatów najdro¿szych.

Podobnie zaskakuje stosunkowo niewielki udzia³ ³agodnie dzia³aj¹cych amfoterycznych i niejonowych ZPC nowej generacji, zwi¹zki tego typu wystêpuj¹ sporadycznie w pojedynczych szamponach, przy czym nie obserwuje siê tu ró¿nicy w poszczególnych kategoriach cenowych.

Podsumowuj¹c, jedyn¹ grup¹ szamponów wyró¿niaj¹c¹ siê pod wzglêdem sk³adu zwi¹ków powierzchniowo czynnych s¹ produkty nale¿¹ce do najtañszej kategorii, o wyj¹tkowo ubogich recepturach. W szamponach nale¿¹cych do pozosta³ych kategorii cenowych dominuj¹ rozwi¹za-nia klasyczne oparte na tanich detergentach, dotyczy to tak¿e wyrobów selektywnych.

4. Sk³adniki kondycjonuj¹ce [6, 7]

Stosowane w szamponach sk³adniki kondycjonuj¹ce mo¿na podzieliæ na trzy g³ówne grupy:

l Substancje hydrofilowe i higroskopijne, których zadaniem jest bezpoœrednie nawil¿enie przez zwiêkszenie zdolnoœci wi¹zania wody. Efekty ich dzia³ania zale¿¹ przede wszyst-kim od substantywnoœci do keratyny w³osa. Doskona³e w³asnoœci w tym zakresie wyka-zuj¹ hydrolizaty protein o ró¿nych masach cz¹steczkowych. Surowce te w szamponach spe³niaj¹ tak¿e dodatkow¹ funkcjê – zapobiegaj¹ podra¿nieniom skóry g³owy wywo³y-wanym przez anionowe œrodki powierzchniowo czynne. Spoœród zwi¹zków niskocz¹-steczkowych istotne znaczenie ma jedynie pantenol – zwi¹zek silnie higroskopijny, ³a-two wnikaj¹cy w g³¹b trzonu w³osa, wykazuj¹cy przy tym bardzo wysok¹ substantyw-noœæ. Dzia³anie wiêkszoœci substancji niskocz¹steczkowych, nawet silnie higroskopij-nych, miêdzy innymi takich jak gliceryna i inne polialkohole nie ma wiêkszego znacze-nia. Zwi¹zki te w procesie mycia s¹ ca³kowicie sp³ukiwane z w³osów.

l Drug¹ grupê sk³adników kondycjonuj¹cych stanowi¹ lipofilowe substancje „wtórnie nat³uszczaj¹ce”. W trakcie mycia osiadaj¹ na powierzchni w³osów tworz¹c, po sp³uka-niu pozosta³ych sk³adników szamponu, wspomagaj¹cy dzia³anie sebum film, utrudnia-j¹cy dyfuzjê wody i jej odparowywanie z powierzchni w³osa. W niektórych przypad-kach film ten poprawia równie¿ w³asnoœci optyczne powierzchni i zwiêksza po³ysk w³o-sów. Do grupy tej nale¿¹ zarówno klasyczne lipidy, miêdzy innymi niektóre naturalne triglicerydy, woski, alkohole t³uszczowe itp., jak i pochodne lipidów zawieraj¹ce w struk-turze reszty hydrofilowe, przede wszystkim ugrupowania polioksyetylenowe. Specy-ficzne miejsce zajmuj¹ tu polisiloksany, popularnie nazywane „silikonami”. Zwi¹zki te wykazuj¹ szczególnie wysok¹ substantywnoœæ do keratynowych struktur w³osów, s¹ przy tym silnie hydrofobowe. Dziêki tym w³asnoœciom nale¿¹ obok protein do najskutecz-niejszych substancji kondycjonuj¹cych.

l Do trzeciej grupy zalicza siê zwi¹zki zawieraj¹ce w swojej budowie czwartorzêdowe ugrupowania amoniowe, okreœlane ogólnie jako „quaty”. Mo¿na je klasyfikowaæ jako sk³adniki kondycjonuj¹ce o sztucznie podwy¿szonej substantywnoœci. Stosuje siê tu przede wszystkim proste pochodne lipidowe, dzia³aj¹ce nawil¿aj¹co i poprawiaj¹ce w³a-snoœci powierzchni w³osa. Do bardziej zaawansowanych technologicznie nale¿¹ mody-fikowane ugrupowaniami czwartorzêdowymi hydrofilowe polimery (poliwêglowodany i hydrolizaty proteinowe) oraz polisiloksany. Zwi¹zki te dziêki obecnoœci ugrupowañ

zwiêkszaj¹cych dzia³anie filmotwórcze i bardzo wysokiej substantywnoœci dzia³aj¹ sil-nie nawil¿aj¹co, jednoczeœsil-nie modyfikuj¹c powierzchniê w³osów – nadaj¹ im jedwabi-sty chwyt, zapobiegaj¹ powstawaniu ³adunków statycznych itp.

4.1. Hydrofilowe substancje nawil¿aj¹ce

Spoœród hydrofilowych substancji nawil¿aj¹cych wystêpuj¹cych w szamponach na szcze-góln¹ uwagê zas³uguje pantenol, hydrolizaty protein i pochodne poliglikoli [6].

W tabeli 2 przedstawiono sumaryczne dane obrazuj¹ce obecnoœæ tych zwi¹zków w bada-nych szamponach.

Z analizy danych przedstawionych w tabeli 2 wynika, ¿e wszystkie trzy grupy œrodków na-wil¿aj¹cych najczêœciej spotyka siê w szamponach nale¿¹cych do œredniej kategorii cenowej.

W ograniczonym zakresie obserwuje siê tu wyraŸn¹ zale¿noœæ pomiêdzy jakoœci¹ produktu (mie-rzon¹ obecnoœci¹ sk³adników) a cen¹. W produktach najtañszych nie stosuje siê stosunkowo drogiego pantenolu. To samo dotyczy poliglikoli zastêpowanych tañszym glikolem propyleno-wym lub gliceryn¹. U¿ycie protein jest w tej grupie prawdopodobnie propyleno-wymuszone stosowaniem tanich, agresywnych uk³adów myj¹cych. Zaskakuj¹cy jest znikomy udzia³ zarówno pantenolu jak i protein w szamponach selektywnych.

4.2. Sk³adniki renat³uszczaj¹ce

Kolejn¹ wa¿n¹ grup¹ œrodków kondycjonuj¹cych stosowanych w szamponach s¹ substancje o dzia³aniu renat³uszczaj¹cym, pozostawiaj¹ce na w³osach film okluzyjny zapobiegaj¹cy nad-miernej ucieczce wody. W literaturze brak jest informacji o przydatnoœci aplikacyjnej poszcze-gólnych substancji z tej grupy, szczególnie ubogie s¹ dane na temat zale¿noœci pomiêdzy budow¹ zwi¹zków a ich substantywnoœci¹ do keratyny w³osa [6, 8]. Z technologicznego punktu widzenia naj³atwiejsze do stosowania w szamponach s¹ sk³adniki umiarkowanie hydrofilowe, takie jak np.

monoglicerydy, alkohole t³uszczowe i pochodne oksyetylenowane. Wydaje siê, ¿e s¹ to równie¿

substancje o najwy¿szej wartoœci aplikacyjnej.

Dane przedstawiaj¹ce udzia³ sk³adników renat³uszczaj¹cych w sk³adzie analizowanych szam-ponów zebrano w tabeli 3.

Tabela 2. Czêstoœæ wystêpowania w badanych szamponach poszczególnych grup wybranych œrodków bezpoœrednio nawil¿aj¹cych z rozbiciem na kategorie cenowe

Table 2. Frequancy of direct moisturizers presence in the analyzed group of products Kategoria produktu (cena za 200 cm³) Sk³adnik

Pantenol i pochodne

Aminokwaszy i hydrolizaty protein Poliglikole i pochodne

Do 1,99 z³ 2,00–4,99 z³ 5,00–11,99 z³ 45,00–90,00 z³ liczba

– 4

–

%

– 36,4

–

liczba 1 3 1

% 5,3 15,8

5,3 liczba

15 17 13

% 27,3 30,9 23,6 liczba

11 4 8

% 32,3 11,8 23,5

W przypadku sk³adników o dzia³aniu renat³uszczaj¹cym obserwuje siê relacjê sk³ad–cena podobn¹ do wystêpuj¹cej w przypadku substancji nawil¿aj¹cych.

W badanych szamponach najczêœciej spotykanymi substancjami o w³asnoœciach renat³usz-czaj¹cych s¹ oksyetylenowane pochodne lipidów. Wystêpuj¹ w oko³o 60% produktów niezale¿-nie od kategorii cenowej, z wyj¹tkiem wyrobów najtañszych (czêstoœæ wystêpowania na pozio-mie 36%). Stosowanie zwi¹zków o silniej wyra¿onej lipofilowoœci (alkoholi i estrów t³uszczo-wych, monoglicerydów itp.) jest ograniczone przede wszystkim do kategorii 5,00–12,00 z³. Jest to prawdopodobnie warunkowane wzglêdami technologicznymi wprowadzenie tych sk³adników do szamponu mo¿e silnie obni¿aæ jego w³asnoœci pianotwórcze, co wymaga stosowania bardziej zaawansowanych technologicznie rozwi¹zañ recepturowych. Zwi¹zki te stosunkowo rzadko wystêpuj¹ równie¿ w wyrobach selektywnych, czego w tym przypadku nie mo¿na t³umaczyæ wzglêdami technologicznymi.

4.3. Polisiloksany

W preparatach do pielêgnacji w³osów szczególn¹ rolê pe³ni¹ polisiloksany i ich pochodne.

Zwi¹zki te dziêki wysokiej substantywnoœci i w³asnoœciom hydrofobowym stanowi¹ podstawê filmu okluzyjnego pozostaj¹cego na powierzchni w³osa, który zapobiega utracie wody i modyfi-kuje powierzchniê. Dziêki temu s¹ uwa¿ane za jedne z najcenniejszych sk³adników w uk³adach kondycjonuj¹cych przeznaczonych do pielêgnacji w³osów. Szczególnie przydatne s¹ w kosmety-kach sp³ukiwanych – od¿ywkosmety-kach i szamponach. Stosowanie silikonów w szamponach jest doœæ trudne technologicznie zarówno ze wzglêdu na specyficzne parametry rozpuszczalnoœci tych zwi¹zków, jak i ich wp³yw na procesy tworzenia i stabilizacji piany. Jedn¹ z dróg ominiêcia tych

Tabela 3. Czêstoœæ wystêpowania w badanych szamponach poszczególnych grup wybranych œrodków renat³uszczaj¹cych z rozbiciem na kategorie cenowe

Table 3. Frequancy of refatting agents presence in the analyzed group of products

Tabela 4. Udzia³y szamponów zawieraj¹cych ró¿ne rodzaje silikonów w rozbiciu na kategorie cenowe Table 4. Frequancy of silicones presence in the analyzed group of products

Kategoria produktu (cena za 200 cm³) Sk³adnik

Triglicerydy

Woski, kwasy i estry t³uszczowe Monoglicerydy i alkohole t³uszczowe Pochodne oksyetylenowane Wêglowodory

Do 1,99 z³ 1,99–4,99 z³ 5,00–11,99 z³ 45,00–90,00 z³ liczba

Kategoria produktu (cena za 200 cm³) Sk³adnik

Proste siliksany

Siliksany z grupami polarnymi Pochodne aminowe

Do 1,99 z³ 2,00–4,99 z³ 5,00–11,99 z³ 45,00–90,00 z³ liczba

problemów jest wprowadzenie do silikonów ugrupowañ polarnych – ugrupowañ hydroksylo-wych (silanole) lub hydroksyalkilohydroksylo-wych. Dodatkow¹ zalet¹ tych zwi¹zków s¹ lepsze w³asnoœci filmotwórcze, wp³ywaj¹ce pozytywnie na parametry aplikacyjne zawieraj¹cych je kosmetyków.

Inn¹ korzystn¹ modyfikacj¹ jest wprowadzenie do cz¹steczki silikonu reszt aminowych, co po-zwala na znaczne zwiêkszenie substantywnoœci zwi¹zku. W tabeli 4 zebrano dane na temat za-kresu u¿ycia silikonów w badanych szamponach.

W najni¿szej kategorii cenowej producenci nie stosuj¹ silikonów, co jest zrozumia³e ze wzglê-du na uwarunkowania ekonomiczne. Silikony stosuje siê w ponad jednej trzeciej szamponów tanich (2,49 do 5,00 z³ za 200 cm³), przy czym s¹ to ³atwiejsze technologicznie i efektywniejsze w dzia³aniu dro¿sze produkty o podwy¿szonej polarnoœci. Proste polisiloksany dominuj¹ w kate-gorii wy¿szej, w której ogólny zakres stosowania silikonów przekracza 50%. Podobnie jak w przypadku innych surowców tak i w tym przypadku uderza stosunkowo niewielkie zastosowa-nie silikonów w najdro¿szych szamponach selektywnych (ogó³em oko³o 25%), przy czym s¹ to g³ównie tanie i stosunkowo mniej skuteczne proste siloksany.

4.5. Pochodne czwartorzêdowych soli amoniowych (quaty)

Ze wzglêdu na bardzo dobr¹ substantywnoœæ, zwi¹zki zawieraj¹ce czwartorzêdowe ugrupo-wania amoniowe nale¿¹ do najskuteczniejszych sk³adników kondycjonuj¹cych. Proste uk³ady z podstawnikami wêglowodorowymi nie mog¹ byæ stosowane w szamponach, poniewa¿ s¹ nie-kompatybilne z wiêkszoœci¹ anionowych œrodków powierzchniowo czynnych. Pochodne zawie-raj¹ce ugrupowania hydroksy- i alkoksyalkilowe mog¹ byæ stosowane w obecnoœci zwi¹zków anionowych, jednak wykazuj¹ nieco s³absze w³asnoœci kondycjonuj¹ce. Doskona³e rezultaty

uzy-Tabela 5. Udzia³y szamponów zawieraj¹cych pochodne czwartorzêdowych zasad amoniowych w rozbiciu na kategorie cenowe

Table 5. Frequancy of quaternary compounds presence in the analyzed group of products Kategoria produktu (cena za 200 cm³) Sk³adnik

Pochodne kydroksy- i alkoksy alkilowe

Do 1,99 z³ 1,99–4,99 z³ 5,00–11,99 z³ 45,00–90,00 z³ liczba

skano wprowadzaj¹c ugrupowanie amoniowe do struktur zarówno syntetycznych, jak i natural-nych hydrofilowych polimerów oraz protein i polisiloksanów. W³asnoœci aplikacyjne hydrofilo-wych pochodnych wielkocz¹steczkohydrofilo-wych s¹ zbli¿one, ewentualne preferencje w stosowaniu wynikaj¹ przede wszystkim ze wzglêdów technologicznych i do pewnego stopnia s¹ zwi¹zane z cen¹ poszczególnych surowców. Zakres stosowania czwartorzêdowych pochodnych amonio-wych w analizowanych szamponach przedstawia tabela 5.

Pochodne czwartorzêdowych soli amoniowych s¹ bardzo szeroko stosowane w szamponach tanich, mo¿na je znaleŸæ w prawie 90% produktów z kategorii 2,00–4,99 z³ za 200 cm³, nie ma ich natomiast w wyrobach najtañszych (poni¿ej 2,00 z³). W wy¿szej kategorii cenowej czêstotli-woœæ stosowania tych zwi¹zków jest nieco mniejsza (oko³o 76%). Jednoczeœnie praktycznie wszystkie szampony z grupy produktów selektywnych zawiera w swoim sk³adzie quaty, przy

czym du¿y udzia³ maj¹ w tym przypadku pochodne hydroksyalkilowe. Ze wzglêdu na du¿y asor-tyment stosowanych zwi¹zków i brak porównawczych danych na temat ich efektywnoœci

okre-œlenie wp³ywu u¿ycia quatów na jakoœæ produktów nale¿¹cych do poszczególnych kategorii ce-nowych nie jest mo¿liwe.

5. Podsumowanie

Na podstawie analizy sk³adu szamponu mo¿na wyci¹gn¹æ daleko id¹ce wnioski dotycz¹ce jego parametrów jakoœciowych [9]. Zale¿¹ one od rodzaju i stopnia technologicznego zaawanso-wania surowców, ich liczby i ewentualnych interakcji w recepturze. Przeprowadzona analiza sk³adu i relacji sk³ad–cena 119 szamponów wykaza³a brak wyraŸnej zale¿noœci pomiêdzy tak okreœlan¹ jakoœci¹ a cen¹ produktów. Wyj¹tkiem s¹ najtañsze szampony, których cena nie prze-kracza 2 z³ za 200 cm³ . Receptury tych szamponów s¹ bardzo ubogie, oparte na podstawowych tanich detergentach i przestarza³ych systemach modyfikuj¹cych w³asnoœci reologiczne. Potwier-dza to równie¿ pozycja chlorku sodu w podawanych przez producentów sk³adach INCI. Szampo-ny z tej grupy nie zawieraj¹ praktycznie ¿adSzampo-nych sk³adników kondycjonuj¹cych.

Sk³ady produktów nale¿¹cych do dwóch s¹siaduj¹cych obszarów cenowych: 2,00–4,99 i 5,00–11,99 z³ za 200 cm³ s¹ bardzo zbli¿one, dotyczy to zarówno stosowanych œrodków powierzchniowo czynnych i systemów zagêszczaj¹cych jak i uk³adów kondycjonuj¹cych. Ob-serwuje siê tu pewne anomalie, takie jak na przyk³ad zakres wykorzystywania hydrolizatów pro-teinowych, prostych siloksanów i wêglowodorów. Wydaje siê jednak, ¿e nie maj¹ one wiêkszego wp³ywu na jakoœæ wyrobów i s¹ wynikiem doboru surowców w procesie optymalizacji. Dlatego mo¿na z du¿ym prawdopodobieñstwem stwierdziæ, ¿e w grupie szamponów w cenach 2,00–12,00 z³ za 200 cm³ ceny nie maj¹ istotnego zwi¹zku z jakoœci¹ wyrobów. Szczegó³owa analiza sk³adów poszczególnych produktów z tej grupy wskazuje, ¿e mog¹ wystêpowaæ miêdzy nimi znaczne ró¿nice jakoœciowe, które w niektórych przypadkach mog¹ wynikaæ z przyczyn ekonomicznych, nale¿y je jednak traktowaæ jako wyj¹tki.

W grupie produktów najdro¿szych (od 45,00 do 99,99 z³ za 200 cm³) nie istnieje ¿adna relacja pomiêdzy cen¹ a mierzona sk³adem jakoœci¹ szamponów. W przypadku wiêkszoœci wyro-bów z tej kategorii spotykamy sk³ady stosunkowo ubogie, niekiedy znacznie ubo¿sze ni¿ sk³ady szamponów ze znacznie ni¿szej grupy cenowej. Wskazuje to, ¿e mamy tu do czynienia z bardzo wyraŸn¹ strategi¹ ustalania wygórowanych cen, uzasadnianych mark¹ towaru. Z punktu widze-nia interesów konsumentów wskazane by³oby tu wykonanie odpowiednich porównawczych

W grupie produktów najdro¿szych (od 45,00 do 99,99 z³ za 200 cm³) nie istnieje ¿adna relacja pomiêdzy cen¹ a mierzona sk³adem jakoœci¹ szamponów. W przypadku wiêkszoœci wyro-bów z tej kategorii spotykamy sk³ady stosunkowo ubogie, niekiedy znacznie ubo¿sze ni¿ sk³ady szamponów ze znacznie ni¿szej grupy cenowej. Wskazuje to, ¿e mamy tu do czynienia z bardzo wyraŸn¹ strategi¹ ustalania wygórowanych cen, uzasadnianych mark¹ towaru. Z punktu widze-nia interesów konsumentów wskazane by³oby tu wykonanie odpowiednich porównawczych