Rozdział V. Planowanie rodziny
5.2. Rodzaj stosowanych środków i metod planowania rodziny
Analiza danych o skali stosowania poszczególnych metod i środków planowania rodziny przez kobiety rodzące dzieci na przełomie 2000 i 2001 roku oraz ich małżonków stanowi podstawę do twierdzenia o zbieżności otrzymanych wyników z informacjami pochodzącymi z innych, podobnych badań.
Niezależnie od jakichkolwiek przekrojów demograficzno-społecznych na pierwszym miejscu - wśród stosowanych metod i środków - znajduje się prezerwatywa z częstością 36,5%.
Kolejne, niemal równorzędne miejsca zajmują kalendarzyk małżeński oraz stosunek przerywany z odsetkami równymi odpowiednio 24% oraz 23,3%. Metody naturalne, z częstością 22,0% plasują się na miejscu czwartym, tabletki doustne z 17,3% - na miejscu piątym. Zdecydowanie najrzadziej, z częstością 1,7%, stosowana była spirala wewnątrzmaciczna.
Ze szczegółowej analizy danych o częstości stosowania jakiejkolwiek metody regulacji urodzeń antykoncepcji oraz poszczególnych metod i środków planowania rodziny w roku 2000 - w zależności od podstawowych cech demograficzno-społecznych i ekonomicznych kobiet - wynikają następujące wnioski.
Najczęściej jakiekolwiek metody stosowały kobiety w wieku 25-29 lat (76%) oraz 30-34 lata (77%), najrzadziej - osoby najmłodsze, w wieku poniżej 19 lat (52%) oraz najstarsze - 40-letnie i starsze (59%). Jeśli chodzi o rodzaj stosowanych metod i środków w zależności od wieku, rodzice narodzonych dzieci znacznie częściej stosowali prezerwatywę będąc w wieku poniżej 30 lat niż po przekroczeniu tej granicy. Kalendarzyk i metody naturalne - to metody stosowane najczęściej przez kobiety w wieku 35-39 lat (odpowiednio 34% i 32%). Doustne tabletki stosowały przede wszystkim kobiety w wieku 20-34 lata (około 20% ogółu). Spirala wewnątrzmaciczna znalazła zastosowanie jedynie w przypadku zaledwie 1,7% ogółu ankietowanych kobiet, przy tym znacznie częściej były to kobiety w
wieku 30 lat i więcej niż matki młodsze (4% w porównaniu z 0,6% w grupie matek w wieku 20-24 lata).
Pary młodsze stażem stosowały poszczególne metody znacznie rzadziej niż pary starsze. W przypadku większości metod i środków najliczniejszą grupę stanowili małżonkowie ze stażem małżeńskim od 6 do 9 lat. Pary w pierwszym roku oraz drugim roku małżeństwa najczęściej stosowały prezerwatywę (odpowiednio 44% i 32%), pary o najdłuższym stażu (10 lat i więcej) nieco rzadziej sięgały po prezerwatywę niż po inne środki i metody planowania poczęć.
Kobiety rodzące pierwsze dziecko stosowały w przeszłości najczęściej prezerwatywę (44%), a następnie - z jednakową częstością (po 21%) - tabletki doustne, kalendarzyk małżeński oraz stosunek przerywany i nieco rzadziej (19%) - metody naturalne. Przed urodzeniem drugiego dziecka i trzeciego dziecka rosły odsetki kobiet stosujących powyższe metody: wyjątek stanowi wśród nich prezerwatywa, która przed trzecim urodzeniem jest stosowana rzadziej niż przed drugim. Matki rodzące dziecko czwarte lub dalszej kolejności stosowały wszystkie wymienione metody rzadziej niż mające za sobą mniej urodzeń.
Kolejną determinantą, która wyraźnie różnicuje odsetki częstości stosowania poszczególnych metod i środków planowania rodziny, jest zaangażowanie kobiet w sprawy wiary. Prawidłowością jest, że ze słabszą aktywnością religijną idzie w parze znaczący wzrost częstości stosowania tabletek doustnych (z 12% wśród praktykujących regularnie do 50% w grupie kobiet niepraktykujących w ogóle), spirali wewnątrzmacicznej (z 0 do 9%), stosunku przerywanego (z 21 do 45%), kalendarzyka - z 26 do 36%). Kobiety najbardziej zaangażowane w sprawy wiary częściej stosują metody naturalne w porównaniu z pozostałymi grupami: odsetek tych kobiet obniża się z 25% w tej grupie do 11% w grupie praktykujących okolicznościowo). Niewielka liczebnie grupa kobiet w ogóle niewierzących (tylko 10 kobiet) ogranicza możliwości ich porównywania z pozostałymi grupami.
Do najwyraźniejszych symptomów wpływu stanu cywilnego kobiet na stosowanie przez nie poszczególnych metod i środków planowania rodziny należą znacząco wyższe odsetki kobiet pozostających w związkach nieformalnych, stosujących tabletki doustne (32%
w stosunku do 17% kobiet zamężnych oraz stosunek przerywany (33 w porównaniu z 22%) przy istotnie niższych proporcjach stosowania metod naturalnych (15% w porównaniu z 23%). Nieznaczące różnice są notowane w przypadku stosowania prezerwatywy (41% w porównaniu z 36%) oraz brak różnic, jeśli chodzi o stosowanie kalendarzyka małżeńskiego (24% i 23%). W przypadku panien, najczęściej wymieniano stosowanie prezerwatyw przez
partnera (33%), stosunku przerywanego (20%) oraz tabletek doustnych i kalendarzyka małżeńskiego (po 11%).
Wpływ klasy miejscowości zamieszkania na rodzaj stosowanych środków i metod planowania rodziny wyraża się w tym, że im większe jest miasto, tym wyraźnie częściej są stosowane prezerwatywy i środki doustne (odpowiednio 29% i 48% w miastach o liczbie mieszkańców 100 tys. lub więcej oraz 29% i 18% w miastach najmniejszych - 10 tys. i mniej).
Odsetki stosujących inne metody lub środki różnią się nieznacznie.
Nie zaskakuje fakt, iż ze wzrostem poziomu wykształcenia istotnie rosną odsetki kobiet stosujących różne metody i środki. Na podkreślenie zasługuje jednakże fakt, iż największe różnice w poziomie odsetków są notowane w przypadku metod naturalnych;
kobiety z wykształceniem wyższym stosują je ponad 4 razy częściej niż kobiety z wykształceniem podstawowym. Jeśli chodzi o inne metody lub środki, różnice w proporcji stosujących tabletki doustne sięgają 3,4 razy, prezerwatywy i kalendarzyk małżeński - 2,4 razy, a spirale i stosunek przerywany jest stosowany w związkach kobiet najlepiej wykształconych półtora razy częściej niż w przypadku par z kobietą z wykształceniem podstawowym.
Z zestawienia danych o skali stosowania poszczególnych metod i środków planowania rodziny na przełomie 2000 i 2001 roku z danymi pochodzącymi z podobnej Ankiety Macierzyństwa przeprowadzonej w 1984 r. (dane tabl. 1.5) wynikają następujące prawidłowości3.
W 2000 r. odsetek kobiet stosujących kiedykolwiek metody i środki regulacji urodzeń był ponad półtora razy wyższy w porównaniu z rokiem 1984, przy czym w miastach zanotowano wzrost z 51,3% do 74,8%, natomiast na wsi - z 40,5% do 71,2%. O ile w 1984 r. do najczęściej stosowanych należał stosunek przerywany i kalendarzyk małżeński, o tyle w roku 2000/2001 w miastach na czoło wysunęła się prezerwatywa, a niezależnie od miejsca zamieszkania - istotnie zwiększył się zakres stosowania metod naturalnych oraz tabletek doustnych. Dynamika wzrostu częstości stosowanych metod i środków różniła się znacząco .
Największy, ponad 5-krotny wzrost odsetka zanotowano w przypadku prezerwatywy oraz tabletek doustnych; 2 i pół razy zwiększył się odsetek mieszkanek miast, a ponad 4 razy -proporcja kobiet mieszkanek wsi, stosujących metody naturalne. Nieznacznie obniżył się odsetek osób stosujących kalendarzyk małżeński. W obu analizowanych badaniach zakres
stosowania spirali był bardzo wąski: od 0,6% na wsi do 2,5% w miastach w roku 1984. W 2000 r. odsetek kobiet stosujących spiralę był minimalnie niższy w grupie mieszkanek miast miastach (spadek z 2,5% do 2,2%) oraz 3-krotnie wyższy (ale przy bardzo niskich absolutnych poziomach 0,6% i 1,8%) na wsi. Zatem, z zaprezentowanych liczb wynika jednoznacznie, że w ankietowanych grupach model stosowanej antykoncepcji nie różnił się istotnie. Dominowały w nim zarówno w miastach jak i na wsi metody naturalne. Jedyną istotną różnicę w porównywanych strukturach stanowił znaczącym wzrost udziału kobiet stosujących tabletki doustne.
Tabl. 5. 2. Kobiety według skali stosowania metod i środków regulacji urodzeń w latach 1984 i 2000 i miejsca zamieszkania (w odsetkach ogółu kobiet)4
Ankieta Macierzyństwa
Metody i środki regulacji urodzeń 1984 2000/2001
Miasta Wieś Miasta Wieś
Prezerwatywa 8,3 4,5 45,4 25,4
Kalendarzyk małżeński 27,6 21,4 25,2 24,1
Stosunek przerywany 27,5 25,6 24,1 23,3
Metody naturalne 11,6 5,0 25,8 22,1
Tabletki doustne 4,7 2,3 23,6 17,3
Spirala wewnątrzmaciczna 2,5 0,6 2,2 1,8
Żadne 48,7 59,5 25,2 28,8
Żródło: Obliczenia własne na podstawie wyników badania Ankieta Macierzyństwa 2000/2001 oraz danych z Roczników Demograficznych GUS.
Zakończenie
Celem Ankiety Macierzyństwa było uzyskanie informacji dotyczącej rodności i płodności kobiet, które rodziły na przełomie 2000 i 2001 roku w szpitalach publicznej służby
3 Patrz Rószkiewicz M., Poglądy i zachowania prokreacyjne ankietowanych kobiet, W: Badanie dzietności kobiet w Polsce - Ankieta Macierzyństwa 1984, (Pod red. J.Z.Holzer, K.Link), Szkoła Główna Planowania i Statystyki, Instytut Statystyki i Demografii, Warszawa 1988, s.142.
4Obliczone odsetki nie sumują się do 100, ponieważ zawierają informację o stosowaniu kilku metod.
zdrowia, oraz o ich praktykach dotyczących planowania rodziny. Ankietowane matki stanowiły trzyprocentową próbę ogółu kobiet rodzących. Losowanie miało charakter dwustopniowy; na pierwszym etapie dokonano wyboru szpitali, w etapie drugim – wybrano kobiety rodzące. Sposób doboru próby zagwarantował wysoką zbieżność uzyskanych rozkładów z odpowiednimi strukturami wszystkich kobiet rodzących, co stanowi jeden z istotnych dowodów na reprezentatywny dobór próby.
W kolejnych czterech rozdziałach zaprezentowano rozważania dotyczące społeczno-ekonomicznej charakterystyki ankietowanych kobiet, historii rozwoju ich rodzin oraz przeszłości położniczej. Odrębną, piąta część stanowił rozdział szósty, traktujący o rodzaju stosowanych środków i metod planowania rodziny, o ocenie skuteczności tych metod oraz źródłach wiedzy o nich.
Z zaprezentowanych rozważań wynikają następujące spostrzeżenia i wnioski.
W 2000 r. na urodzenie dziecka decydowały głównie kobiety w wieku 20-29 lat; stanowiły one 64,7% ogółu kobiet ankietowanych. Przeciętnie, tylko 7 kobiet na 100 rodzących przekroczyło wiek 35 lat.
Zdecydowana większość matek była mężatkami. Przeciętnie 5 kobiet na 100 żyło w związku nieformalnym, a 4 na 100 – były pannami. Struktura kobiet według kolejności urodzonego dziecka wskazuje na wyraźną dominację urodzeń pierwszych i drugich nad urodzeniami dalszej kolejności; stanowiły one 76% ogółu urodzeń. Przeciętnie 10 na 100 kobiet rodziło czwarte lub dalsze dziecko. Dzietność w pokoleniu rodziców ankietowanych kobiet była istotnie wyższa.
Zebrane dane wskazują na wyższą aktywność zawodową przed zajściem w ciążę niż w okresie oczekiwania na narodziny dziecka wynika, że przed ciążą ankietowane kobiety poprzedzającym narodziny dziecka (60,6% w porównaniu z 51,5%). Zmniejszenie odsetka podczas ciąży nastąpiło głównie na skutek odejścia kobiety z pracy najemnej (redukcja z 44,4% do 35,9%). Udział kobiet bezrobotnych w czasie ciąży był wyższy o 3,8 punktu procentowego w stosunku do okresu sprzed ciąży. Aczkolwiek brakuje szczegółowych danych o przyczynach odejścia z pracy, można wnosić, że było to zwolnienie z pracy kobiety oczekującej dziecka.
Wyniki ankiety jednoznacznie potwierdziły fakt trudnej sytuacji mieszkaniowej młodych rodzin. Tylko 51% matek z noworodkami wracało ze szpitali do własnych domów lub samodzielnych mieszkań; przeciętnie 43 na 100 zamieszkiwało z rodzicami lub
dziadkami. Można zatem wnosić, że warunki mieszkaniowe młodej generacji stanowią wyraźną barierę dla rozwoju rodziny.
Dane pochodzące z wywiadów z młodymi matkami odnośnie stosowania przez nie (oraz ich mężów) planowania rodziny wskazują na zróżnicowanie częstości stosowania poszczególnych metod i środków w zestawieniu z wiekiem matek, ich miejscem zamieszkania oraz poziomem wykształcenia. Z zestawienia danych o skali stosowania poszczególnych metod i środków planowania rodziny na przełomie 2000 i 2001 roku z danymi pochodzącymi z podobnej Ankiety Macierzyństwa przeprowadzonej w 1984 r. (dane tabl. 1.5) wynikają jednoznaczne wnioski o przeobrażeniach w postawach i zachowań antykoncepcyjnych młodych rodziców.5
W 2000 r. odsetek kobiet stosujących kiedykolwiek metody i środki regulacji urodzeń był ponad półtora razy wyższy w porównaniu z rokiem 1984, przy czym w miastach zanotowano wzrost z 51,3% do 74,8%, natomiast na wsi - z 40,5% do 71,2%. O ile w roku 1984 do najczęściej stosowanych należał stosunek przerywany i kalendarzyk małżeński, o tyle na przełomie lat 2000 i 2001 w miastach na czoło wysunęła się prezerwatywa, a niezależnie od miejsca zamieszkania - istotnie zwiększył się zakres stosowania metod naturalnych oraz tabletek doustnych. Dynamika wzrostu częstości stosowanych metod i środków różniła się znacząco .
Największy, ponad 5-krotny wzrost odsetka zanotowano w przypadku prezerwatywy oraz tabletek doustnych; 2 i pół razy zwiększył się odsetek mieszkanek miast, a ponad 4 razy -proporcja kobiet mieszkanek wsi, stosujących metody naturalne. Nieznacznie obniżył się odsetek osób stosujących kalendarzyk małżeński. W obu analizowanych badaniach zakres stosowania spirali był bardzo wąski: od 0,6% na wsi do 2,5% w miastach w roku 1984. W 2000 r. odsetek kobiet stosujących spiralę był minimalnie niższy w grupie mieszkanek miast miastach (spadek z 2,5% do 2,2%) oraz 3-krotnie wyższy (ale przy bardzo niskich absolutnych poziomach 0,6% i 1,8%) na wsi. Zatem, w obu badaniach model stosowanej antykoncepcji był zbliżony. Dominowały w nim zarówno w miastach jak i na wsi metody naturalne. Jedyną istotną różnicę w porównywanych strukturach stanowił znaczącym wzrost udziału kobiet stosujących tabletki doustne.
Należy podkreślić, że zebrane informacje o skali stosowania określonych metod i środków planowania rodziny przez kobiety rodzące nie stanowią odpowiedniej podstawy do
uogólniania wniosków. Przez planowanie rodziny rozumie się bowiem zwykle działania antykoncepcyjne, czyli zabezpieczające przed ciążą. Kobieta zamierzająca urodzić dziecko nie stosuje środków czy metod zabezpieczających przed ciążą. Pozytywne wnioski, które wynikają z ankiety dotyczą stosowania metod naturalnych, które pozwalają na świadome kierowanie płodnością i podejmowanie świadomych decyzji o poczęciu. Wysoka częstość stosowania tych metod, w szczególności wśród kobiet lepiej wykształconych może stanowić przesłankę do twierdzenia o wzroście świadomości negatywnego wpływu środków hormonalnych lub wkładek wewnątrzmacicznych na stan zdrowia kobiety i rezygnacji z ich stosowania.
5 Patrz Rószkiewicz M., Poglądy i zachowania prokreacyjne ankietowanych kobiet, W: Badanie dzietności kobiet w Polsce - Ankieta Macierzyństwa 1984, (Pod red. J.Z.Holzer, K.Link), Szkoła Główna Planowania i Statystyki, Instytut Statystyki i Demografii, Warszawa 1988, s.142.
Spis wykresów
Rozdział II . Społeczno-demograficzna charakterystyka badanej zbiorowości 2.1 Miejsce zamieszkania matki
2.2a. Wiek matki dziecka 2.2b. Wiek matki i ojca dziecka 2.3a. Stan cywilny matki
2.3b. Stan cywilny oraz wiek matki 2.3c. Staż małżeński
2.4a. Liczba rodzeństwa matki 2.4b. Liczba rodzeństwa ojca
2.4c. Liczba rodzeństwa matki i ojca 2.5a. Poziom wykształcenia matki
2.5b. Poziom wykształcenia matki i ojca dziecka 2.6. Sytuacja ekonomiczna matki
2.7a. Warunki mieszkaniowe matki
2.7b. Warunki mieszkaniowe matki według miejsca zamieszkania
Rozdział III. Historia rozwoju rodziny 3.1. Liczba porodów
3.2. Odstęp protogenetyczny
3.3. Pierwszy odstęp urodzeniowy (1-2dziecko)
3.4. Wiek matki w momencie urodzenia pierwszego dziecka
3.5. Wiek matki w momencie urodzenia pierwszego dziecka a odstęp protogenetyczny 3.6. Drugi odstęp urodzeniowy (2-3 dziecko)
3.7. Wiek matki w momencie urodzenia drugiego dziecka
Rozdział IV. Przeszłość położnicza 4.1. Tydzień ciąży (pierwszy poród)
4.2. Wiek matki w momencie urodzenia pierwszego dziecka a tydzień ciąży 4.3. Tydzień ciąży (drugi poród)
4.4. Tydzień ciąży (pierwszy a drugi poród) 4.5. Tydzień ciąży (trzeci poród)
4.6. Masa urodzeniowa (pierwszy poród) 4.7. Masa urodzeniowa (drugi poród) 4.8. Masa urodzeniowa (trzeci poród)
4.9. Masa urodzeniowa a wiek matki (pierwszy poród) 4.10. Masa urodzeniowa a tydzień ciąży (pierwszy poród) 4.11. Sposób ukończenia ciąży (pierwszy poród)
4.12. Sposób ukończenia ciąży (drugi poród) 4.13. Sposób ukończenia ciąży (trzeci poród)
4.14. Sposób ukończenia ciąży (pierwszy i drugi poród)
Spis tablic do rozdziału V
5.1. Stosowanie metod/środków regulacji płodności (kiedykolwiek) według wybranych charakterystyk matki: wieku, stanu cywilnego, miejsca zamieszkania, wykształcenia
5.2. Stosowanie metod/środków regulacji płodności (kiedykolwiek) według wybranych charakterystyk matki: praktyk religijnych, stażu małżeńskiego, liczby porodów
5.3. Planowanie rodziny (struktura stosowanych metod i środków) według wybranych charakterystyk matki: wieku, stanu cywilnego, miejsca zamieszkania, wykształcenia
5.4. Planowanie rodziny (struktura stosowanych metod i środków) według wybranych charakterystyk matki: praktyk religijnych, stażu małżeńskiego, liczby porodów
5.5. Źródła informacji na temat metod naturalnego planowania rodziny
Wykresy do rozdział II. Społeczno-demograficzna charakterystyka badanej zbiorowości
Rys. 2.1 Miejsce zamieszkania matki
24%
21%
12%
43%
Rys. 2.2a. Wiek matki dziecka
7%
32%
35%
17%
6%
3%
Rys. 2.2b. Wiek matki i ojca dziecka
19 lat i mniej 19 lat i mniej 19 lat i mniej
19 lat i mniej 20-2420-2420-2420-24 25-2925-2925-2925-29
30-34 30-3430-34
30-34 35-3935-3935-3935-39 40 lat i więcej40 lat i więcej40 lat i więcej40 lat i więcej
Wiek matki
Rys. 2.3a. Stan cywilny matki
89%
5% 4%
1%
Rys. 2.3b. Stan cywilny oraz wiek matki
Rys. 2.4a. Liczba rodzeństwa matki
7%
58%
35%
Rys. 2.4b. Liczba rodzeństwa ojca
8%
55%
37%
Rys. 2.4c. Liczba rodzeństwa matki i ojca
9%
61%
30%
3%
46% 51%
24%
53%
23%
Liczba rodzeństwa matki
0 - jedynaczka 1- 2
3 i więcej
Rys. 2.5a. Poziom wykształcenia matki
10%
28%
43%
18%
Rys. 2.5b. Poziom wykształcenia matki i ojca dziecka
12%
71%
17%
0%
3%
11%
29%
57%
5%
42% 44%
9%
32%
54%
14%
Poziom wykształcenia matki
podstawowe podstawowepodstawowe podstawowe
śśś średnierednierednierednie
zawodowe zawodowe zawodowe zawodowe
wywy wywyżżżższeszeszesze
Rys. 2.6. Sytuacja ekonomiczna matki
3%
70%
23%
3%
1%
Rys. 2.7a. Warunki mieszkaniowe matki
24% 27%
43%
7%
Rys. 2.7b. Warunki mieszkaniowe matki według miejsca zamieszkania
8%
5%
Miejsce zamieszkania:
miasto do 20tys.
miasto 100tys.+
8%
miasto 20 - 100tys.
wieś
Wykresy do rozdziału III . Historia rozwoju rodziny
Rys. 3.1. Kobiety według kolejności porodu
49%
28%
14%
9%
2
4 i dalszy
Rys. 3.2. Odstęp protogenetyczny
ujemny (mal. po urodz.dziecka) ponizej 9 m-cy
9-11 m-cy 1 rok (12-23 m-ce) 2 lata (24-35 m-cy) 3 lata
4 lata i wiecej
Odstep protogenetyczny 6,01%
38,40%
9,92%
23,52%
10,97%
4,43%
6,75%
Rys. 3.3. Pierwszy odstęp urodzeniowy (1-2dziecko)
ponizej roku 1 rok (12-23 m-ce) 2 lata (24-35 m-cy) 3 lata (36-47m-cy) 4 lata i wiecej (48 m-cy +)
Odstep urodzeniowy (1-2 dziecko) 4,04%
27,72%
20,70%
17,37%
30,18%
Rys. 3.4. Wiek matki w momencie urodzenia pierwszego dziecka
17%
51%
25%
5%
1% 1%
Rys. 3.5. Wiek matki w momencie urodzenia pierwszego dziecka a odstęp protogenetyczny
5% 7%
1%
2% 5%
2%
1% 1%
4%1%
4% 2% 2%
ujemny (mal. po urodz.dziecka) ujemny (mal. po urodz.dziecka)ujemny (mal. po urodz.dziecka)
ujemny (mal. po urodz.dziecka) ponizej 9 m-cyponizej 9 m-cyponizej 9 m-cyponizej 9 m-cy 1 rok (12-23 m-ce)1 rok (12-23 m-ce)1 rok (12-23 m-ce)1 rok (12-23 m-ce)
2 lata (24-35 m-cy) 2 lata (24-35 m-cy)2 lata (24-35 m-cy)
2 lata (24-35 m-cy) 3 lata3 lata3 lata3 lata 4 lata i wiecej4 lata i wiecej4 lata i wiecej4 lata i wiecej
Rys. 3.6. Wiek matki w momencie urodzenia drugiego dziecka
5%
38% 40%
13%
2%
1%
Rys. 3.7. Drugi odstęp urodzeniowy (2-3 dziecko)
ponizej roku 1 rok (12-23 m-ce) 2 lata (24-35 m-cy) 3 lata (36-47m-cy) 4 lata i wiecej (48 m-cy +)
Odstę p urodzeniowy (2-3 dziecko) 4,07%
20,33%
19,51%
13,01%
43,09%
Wykresy do rozdziału IV. Przeszłość położnicza
Rys. 4.1. Tydzień ciąży (pierwszy poród)
7%
85%
7%
1%
Rys. 4.2. Wiek matki w momencie urodzenia pierwszego dziecka a tydzień ciąży
1%
21%
56%
22%
3% 1% 1%
28%
45%
21%
28-36
42i więcej tyg
1%
6%
1%
25%
52%
15%
43%
57% poniżej 28 tyg.
37-41 tyg.
Rys. 4.3. Tydzień ciąży (drugi poród)
5%
86%
8%
1%
Rys. 4.4. Tydzień ciąży (pierwszy a drugi poród)
1% 6%
90%
3%
66%
34%
100%
ponizej 28 tyg.
37-41 Pierwszy poród
3%
41%
57%
28-36
42 i wiecej
Rys. 4.5. Tydzień ciąży (trzeci poród)
7%
86%
7%
0%
Rys. 4.6. Masa urodzeniowa (pierwszy poród)
1%
6%
52%
40%
1%
Rys. 4.7. Masa urodzeniowa (drugi poród)
2%
6%
45% 45%
2%
Rys. 4.8. Masa urodzeniowa (trzeci poród)
2% 3%
43%
48%
5%
Rys. 4.9. Masa urodzeniowa a wiek matki (pierwszy poród)
Rys. 4.10. Masa urodzeniowa a tydzień ciąży (pierwszy poród)
17%
Rys. 4.11. Sposób ukończenia porodu (pierwszy poród)
76%
19%
5%
Rys. 4.12. Sposób ukończenia porodu (drugi poród)
83%
15%
2%
Rys. 4.13. Sposób ukończenia porodu (pierwszy a drugi poród)
41%
58%
1%
17% 25%
58%
94%
3% 2%
poród samoistny cięcie cesarskie
pozostałe
Rys. 4.14. Sposób ukończenia porodu (trzeci poród)
83%
15%
2%
Planowanie rodziny Planowanie rodziny
Tablice
Tablice do do rozdziału rozdziału V V
Tabl.5.1
Tabl.5.2
Tabl.5.4
Zródła informacji na temat metod npr
33 34 35 20 28
Katarzyna Szamotulska Instytut Matki i Dziecka Zakład Epidemiologii
Populacyjne systemy pozyskiwania danych w opiece okołoporodowej
Stan faktyczny
Aby móc określać zagrożenia dla zdrowia matek i dzieci, wytyczać główne kierunki działań prewencyjnych oraz oceniać ich skuteczność, konieczny jest spójny system gromadzenia i analizy niezbędnych danych dostępnych w skali populacyjnej.
W Polsce, mimo podejmowanych co jakiś czas, co najmniej kilku kosztownych prób wprowadzenia nowych rozwiązań, wciąż jedynym źródłem informacji o podstawowych skutkach zdrowotnych związanych z ciążą, okresem okołoporodowym i niemowlęcym jest zgłoszenie urodzenia noworodka i karta zgonu niemowlęcia, wspierana przez sprawozdawczość Ministerstwa Zdrowia pochodzącą ze szpitali.
Zgłoszenie urodzenia noworodka obejmuje wszystkie noworodki żywo urodzone lub martwo urodzone o masie ciała 500 g i powyżej. Zawiera informacje na temat wielorakości porodu, czasu trwania ciąży, masy urodzeniowej, wieku matki, jej stanu cywilnego, wykształcenia i grupy społeczno-zawodowej rodziców, kolejności urodzenia oraz dokładnego miejsca zamieszkania matki.
Karta zgonu zawiera podobne informacje, a ponadto przyczynę zgonu kodowaną obecnie przez wyspecjalizowanych koderów zgodnie z 10 rewizją klasyfikacji przyczyn zgonów.
Zaletą zgłoszenia urodzenia noworodka i karty zgonu jest kompletność w zakresie całej populacji oraz jednolitość zasad wypełniania, w zasadzie nie zmienna od okresu powojennego, co umożliwia śledzenie wieloletnich trendów. Dane gromadzone są w formie indywidualnej, co pozwala na analizy według dowolnie skorelowanych cech.
Sprawozdawczość Ministerstwa Zdrowia zawiera informacje o porodach i urodzeniach w poszczególnych szpitalach tego resortu, o zgonach noworodków, a także o liczbie cięć cesarskich. Dane dotyczące urodzeń i zgonów noworodków zbierane są według grup masy urodzeniowej: 500-999g, 1000-2499g, 2500g i powyżej.
Do 1996 r. funkcjonował ponadto prowadzony przez Państwowy Zakład Higieny, system gromadzenia informacji na podstawie 10% próby wypisów szpitalnych, m.in.
umożliwiający śledzenie trendów w zakresie hospitalizowanych powikłań ciąży. System ten uległ jednak załamaniu i wciąż jeszcze trwają prace nad jego odbudową w udoskonalonej postaci.
Zgłoszenie urodzenia noworodka i karta zgonu to dokumenty służące przede wszystkim ewidencji ludności. Służba zdrowia korzysta z nich jako z dokumentów wtórnych.
Zachowane jest ograniczenie dostępu do tych danych.
Potrzeby
Tymczasem, zapotrzebowanie na informacje (w postaci ostatecznych raportów zdrowia publicznego) jest ogromne. Pochodzi ono ze strony krajowego i regionalnego nadzoru specjalistycznego w dziedzinie położnictwa i ginekologii oraz neonatologii, Ministerstwa Zdrowia, Instytutu Matki i Dziecka, środowiska epidemiologów i demografów, towarzystw naukowych położniczo-ginekologicznych, neonatologicznych i perinatalnych oraz wszystkich tych, którym nie są obojętne problemy zdrowotne polskich matek i dzieci.
Powinno się móc odpowiedzieć przynajmniej na następujące pytania:
jak zmieniają się ryzykowne zachowania zdrowotne kobiet, w tym ciężarnych, takie jak palenie tytoniu, niewłaściwe odżywianie czy nieprzemyślane poczęcie
jak wygląda opieka zdrowotna nad kobietą przed i w czasie ciąży: w jakim okresie ciąży i jak często kobiety zgłaszają się do lekarzy (niezależnie tego, czy jest to publiczna czy prywatna służba zdrowia), czy mają zagwarantowane przynajmniej minimum niezbędnych procedur diagnostycznych, porad i procedur leczniczych
jakie są najczęstsze niedobory występujące w czasie ciąży, choroby wikłające ciążę i powikłania ciąży
jak działa system referencyjny odnoszący się do ciąży powikłanej
jakie przyczyny leżą u podłoża martwych urodzeń
jakie podstawowe procedury medyczne stosowane są w okresie porodu w ciąży fizjologicznej i powikłanej
jak często występują wady wrodzone u noworodków żywo i martwo urodzonych, przynajmniej te, które można rozpoznać w okresie urodzenia
jak kształtują się powyższe zagadnienia w poszczególnych grupach społecznych, w poszczególnych województwach i typach miejscowości, w poszczególnych rodzajach szpitali, w poszczególnych latach i generacjach.
Wiarygodne odpowiedzi na te pytania nie mają służyć doraźnym działaniom naprawczym, lecz prowadzeniu odpowiedzialnej długofalowej polityki zdrowotnej w zakresie opieki nad matką i dzieckiem w całym kraju i w poszczególnych regionach. Odpowiedzi tych jeszcze jednak dzisiaj nie mamy.
Powstające propozycje nowych systemów gromadzenia danych nie są na ogół dość przemyślane, nie zawsze opracowują je najlepsi specjaliści, pochłaniają więc na ogół ogromne ilości środków i upadają, zanim przyniosą pierwsze owoce.
A jak radzą sobie z tymi problemami inni?
Przykłady rozwiązań stosowanych w innych krajach
Szwecja
Szwedzki rejestr medyczny urodzeń powstał w 1973 roku w połączeniu z zestawem standardowej dokumentacji medycznej stosowanej w poradniach dla kobiet ciężarnych, w oddziałach położniczych i neonatologicznych. Kopie dokumentów pochodzące z tych trzech źródeł przesyłane są do Centrum Epidemiologii Narodowej Rady Zdrowia i Opieki
Społecznej. Dokumentacja z poradni dla kobiet wypełniana jest przy pierwszej wizycie w
Społecznej. Dokumentacja z poradni dla kobiet wypełniana jest przy pierwszej wizycie w