Rodzaje uwzględnianego ryzyka przepływów pieniężnych

gdzie:

 współczynnik zbieżności V–Cramera,

 chi–kwadrat.

= min ( 1, 1), gdzie:

 liczba wierszy,

 liczba kolumn w tablicy korelacyjnej.

Współczynnik zbieżności V-Cramera (0,1). Do oceny siły związku między zmiennymi wykorzystano następujące przedziały liczbowe⁴:

0,0–0,2  współzależność bardzo słaba, 0,2–0,4  współzależność słaba,

0,4–0,6  współzależność umiarkowana, 0,6–0,8  współzależność silna,

0,8–1,0  współzależność bardzo silna.

2. Wyniki badań

2.1. Rodzaje uwzględnianego ryzyka przepływów pieniężnych

Istotą rozpoznania ryzyka przepływów pieniężnych jest zdiagnozowanie przyczyn jego powstawania. Skuteczność tego procesu jest zdeterminowana wieloma czynnikami, do których zaliczyć należy: funkcjonowaniem systemu sprawozdawczości wewnętrznej, sytuację gospodarczo-polityczną w otoczeniu podmiotu, typ prowadzonej działalności, jak również doświadczenia osób, które odpowiadają za planowanie przepływów pieniężnych.

Odpowiedzi ankietowanych odnoszące się do czynników ryzyka branych pod uwagę przez podmiot w planowaniu przepływów pieniężnych z uwzględnie- niem częstotliwości rozpatrywania danego ryzyka i wielkości przedsiębiorstwa zaprezentowano w tabeli 1.

4 B. Pułaska-Turyna, Statystyka dla ekonomistów, Difin, Warszawa 2011, s. 317.

Tabela 1.

Rodzaje ryzyka uwzględniane przez przedsiębiorstwo przy planowaniu przepływów pieniężnych

Czynniki ryzyka/wielkość

podmiotu

Poziom częstotliwości uwzględniania ryzyka 1 – uwzględniane najrzadziej

3 – uwzględniane najczęściej

*przypadek notacji naukowej ; = 33,463

Pojawienie się produktów konkurencyjnych lub substytucyjnych Przedsiębiorstwa

*przypadek notacji naukowej ; = 37,336

Uzależnienie od jednego odbiorcy

*przypadek notacji naukowej ; = 29,495

1 2 3 4 5 Odchylenie poziomu sprzedaży w poszczególnych okresach Przedsiębiorstwa duże 14

*przypadek notacji naukowej ; = 43,673

1 2 3 4 5 Wysokość cen, surowców, materiałów, usług obcych

Przedsiębiorstwa duże 14

*przypadek notacji naukowej ; = 42,130

Wszczęcie postępowania upadłościowego

1 2 3 4 5

*przypadek notacji naukowej ; = 42,577

Wzrost poziomu zadłużenia

1 2 3 4 5

Źródło: opracowanie własne na podstawie badań, 2012.

Zaobserwowano zależność stochastyczną pomiędzy wielkością podmiotu i następującymi rodzajami ryzyka uwzględnianymi przy planowaniu przepły- wów pieniężnych:

 zmiana upodobań nabywców (współzależność między cechami ma cha- rakter słaby - = 0,321);

 pojawienie się produktów konkurencyjnych lub substytucyjnych (współ- zależność jest słaba - = 0,339);

 uzależnienie od jednego odbiorcy (współzależność ma charakter słaby - = 0, 301);

 zmiana kursów walutowych (zależność miedzy cechami jest bardzo słaba- = 0,195);

 zmiana przepisów prawnych (zależność ma charakter słaby - = 0,227);

 uzależnienie od jednego dostawcy (współzależność jest słaba - = 0,367);

 przedłużone terminy płatności (zależność między analizowanymi cecha- mi jest słaba - = 0,360);

 zmienność struktury finansowania (zależność jest słaba - = 0,362) oraz

 powodzie, pożary, susze (współzależność miedzy cechami ma charakter bardzo słaby - = 0,185).

Zmiana upodobań nabywców to czynnik ryzyka uwzględniany najczęściej przez ogół (62,34%) badanych podmiotów. Na najczęstsze branie pod uwagę tego rodzaju ryzyka wskazywały badane podmioty duże (38,27%) oraz małe (w tym mikro) – 16,66%. Opinia firm średnich była bardzo zróżnicowana, aczkolwiek łącznie 17,89% z nich przyznało się do częstego i bardzo częstego uwzględniania omawianego czynnika ryzyka branego pod uwagę przy plano- waniu przepływów pieniężnych – tabela 1.

Największą uwagę do pojawienia się na rynku produktów konkurencyjnych lub substytucyjnych jako ważnego czynnika ryzyka branego pod uwagę przy planowaniu przepływów pieniężnych przywiązują badane podmioty duże (30,24%). Przedsiębiorstwa średnie (w 14,19%) i segment mikro- i małych przedsiębiorstw (w 14,81%) biorą pod uwagę ten czynnik ryzyka bardzo rzadko – tabela 1.

Wskazania odnoszące się do uzależnienia od jednego odbiorcy, to typ ryzyka brany pod uwagę przy planowaniu przepływów pieniężnych przede wszystkim przez podmioty małe (17,90%). Firmy średnie uznały, że ten czynnik rozpatrują w głównej mierze sporadycznie (11,72%). Na najrzadsze uwzględnianie tego typu ryzyka wskazywały firmy duże (20,37%), co sugeruje, że podmioty małe są zdecydowanie częściej uzależnione od jednego odbiorcy, niż firmy średnie i duże – tabela 1.

Do bardzo częstego uwzględniania zmiany kursów walutowych jako czynnika warunkującego przepływy pieniężne przyznało się 24,07% badanych firm dużych. W opozycji pozostało jednak 22,83% ankietowanych, którzy stwierdzili, że ten rodzaj ryzyka uwzględniają sporadycznie lub bardzo rzadko.

Generalnie, im mniejszy podmioty, tym rzadziej rozpatruje wpływ tego czynnika na planowanie przepływów pieniężnych. Wskazują na to odpowiedzi podmiotów średnich, które w 10,49% biorą pod uwagę zmianę kursów walutowych bardzo często, jednakże w sumie 14,81% firm z tego sektora uwzględnia ten typ ryzyka sporadycznie bądź najrzadziej. Podobnie firmy małe w 15,43%

przyznały, że nie przywiązują do tego czynnika większej uwagi – tabela 1.

Wśród badanych przedsiębiorstw dużych uwidoczniła się odmienna ten- dencja w postrzeganiu zmiany przepisów prawnych jako czynnika warunku- jącego planowanie przepływów pieniężnych: w 22,22% uznały one, że tego typu ryzyko jest bardzo rzadko rozpatrywane; a w 19,75%, że bardzo często.

Podobnie małą rolę tego rodzaju wydarzeniu przypisują firmy średnie (10,49%

z nich przypisało mu bardzo niski poziom istotności, a 9,87% ryzyko to uwzględnia sporadycznie). Firmy małe w zdecydowanej większości (15,43%)

stwierdziły, że zmiana przepisów prawnych, jako wydarzenie ryzykowne, jest bardzo rzadko uwzględniane przy planowaniu przepływów pieniężnych – tabela 1.

Im mniejszy podmiot, tym częściej włącza w planowanie przepływów pieniężnych ryzyko, wynikające z uzależnienia się od jednego dostawcy.

Najrzadziej ten czynnik ryzyka biorą pod uwagę podmioty duże (22,77%), a najczęściej firmy małe i mikro (16,66%). Może wynikać to z faktu, że firmy duże z reguły posiadają kilku dostawców, a przedsiębiorstwa małe (oszczędzając na kosztach) zawiązują współpracę z jednym dostawcą – tabela 1. Przerwana współpraca w przypadku tego typu zależności biznesowej wiąże się z zatorami płatniczymi, spadkiem efektywności funkcjonowania firmy, koniecznością szukania nowego dostawcy i wieloma innymi następstwami.

Przedłużone, czy też odroczone terminy płatności - to czynnik ryzyka rozpatrywany przy planowaniu przepływów pieniężnych przez ogół 66,66%

badanych podmiotów. Najczęściej biorą go pod uwagę firmy duże – 35,80%

(aczkolwiek w grupie firm dużych znalazły się odpowiedzi 7,40% badanych, biorących pod uwagę ten czynnik ryzyka sporadycznie), dalej firmy małe (16,66%) oraz podmioty średnie (14,19%). Wydaje się, że branie pod uwagę przedłużonych terminów płatności przy planowaniu transferów pieniężnych jest uwarunkowane nade wszystko doświadczeniem podmiotów. Firmy, które miały problemy ze ściągalnością należności, będą częściej identyfikowały ten czynnik ryzyka jako istotny, wpływający na płynność finansową, niż te, które nie doświadczyły trudności z odroczonymi terminami płatności – tabela 1.

Wraz ze wzrostem wielkości firmy zwiększa się poziom istotności przypisywany pogorszeniu sytuacji majątkowo-finansowej kontrahenta jako czynnika ryzyka determinującego planowanie przepływów pieniężnych.

Czynnik ten rozpatrują w pierwszej kolejności podmioty duże – na fakt ten zwróciło uwagę 22,77%. 6,17% firm średnich uwzględnia go sporadycznie, wobec 13,58%, które czyni to bardzo rzadko. W przypadku podmiotów małych (i mikro) dominowały wskazania najrzadszego brania pod uwagę omawianej sytuacji (19,13%) – tabela 1.

Analogicznie wyglądał rozkład odpowiedzi dotyczących zmienności stru- ktury finansowania i jej wpływu na planowanie przepływów pieniężnych podmiotu. Ten typ ryzyka rozpatrują głównie podmioty duże, które w 32,09%

przypisały mu wysoki poziom istotności. Firmy średnie raczej uwzględniają go sporadycznie (12,96%), a mikro- i mali przedsiębiorcy najrzadziej (13,58%) – tabela 1.

Zaskakujący jest fakt, że badane podmioty w zdecydowanej większości ogółem – 61,72% nie uwzględniają przy planowaniu przepływów pieniężnych firmy katastrof naturalnych (powodzi, pożarów, susz). Najmniejszą uwagę do tego rodzaju czynników ryzyka przywiązują podmioty średnie (20,98%), z kolei sporadycznie biorą je pod uwagę firmy średnie (6,79%) i duże (17,90%).

Można uznać, że respektowanie tego typu zdarzeń również uwarunkowane jest doświadczeniem podmiotu – tabela 1.

Nie stwierdzono natomiast zależności statystycznej między wielkością podmiotu i następującymi rodzajami ryzyka uwzględnianymi przy planowaniu przepływów pieniężnych:

 odchylenie poziomu sprzedaży w poszczególnych okresach (przez ogół 62,34% badanych podmiotów zostało uznane za czynnik ryzyka uwzględ- niany bardzo często, bez wyraźnej różnicy w odpowiedziach, biorąc pod uwagę wielkość podmiotu);

 wysokość cen, surowców, materiałów, usług obcych (w sumie przez 65,43% ankietowanych zostało uznane za czynnik ryzyka uwzględ- niany bardzo często);

 wszczęcie postepowania upadłościowego (sumarycznie 56,79% badanych stwierdziło, że ten czynnik ryzyka jest bardzo rzadko brany pod uwagę przy planowaniu przepływów pieniężnych przedsiębiorstwa);

 wzrost poziomu zadłużenia (czynnik ten bierze pod uwagę i uznaje za bardzo istotny w sumie 74,69% badanych przedsiębiorstw);

 zmiana warunków kredytowania (jest uwzględniana bardzo często w planowaniu transferów pieniężnych firmy przez ogół 58,64% badanych);

 strajki (nie są respektowane w planowaniu przepływów pieniężnych firmy jako czynnik ryzyka przez w sumie 61,72% ankietowanych).

2.2. Zastosowanie instrumentów finansowych dla ograniczenia ryzyka plano-