zakaźnym osób pracujących na wsi
Streszczenie
Stopień i charakter narażenia na choroby zakaźne wśród mieszkańców wsi – w związku z wykonywaniem prac w gospodarstwie rolnym – są inne, niż w przy-padku np. mieszkańców miast. Wynika to z uwarunkowań środowiskowych, czy też charakteru podejmowanych czynności. W tej grupie osób, poza powszechnie krążącymi w populacji drobnoustrojami, zagrożenie stanowią też patogeny znaj-dujące się m.in. w glebie, wodzie, powietrzu, ściekach i kompoście. Dodatkowo, poza środowiskiem, źródłem narażenia mogą być zakażone zwierzęta (chore lub zakażone bezobjawowo). Należy również pamiętać, iż choroby odzwierzęce mogą być ponadto roznoszone przez wektory (np. kleszcze, meszki, muchy, wszy, pluskwy, pchły). W artykule omówiono jedynie wybrane schorzenia, które uznano za specyficzne zagrożenie dla osób wykonujących prace w gospodarstwach rol-nych z uwzględnieniem dróg przenoszenia, darol-nych dotyczących występowania oraz dostępnej profilaktyki.
Słowa kluczowe: choroby zakaźne, nadzór epidemiologiczny, praca na wsi, profilaktyka, szczepienia ochronne, zakażenia.
* Izabela Kucharska – doktor, Zastępca Głównego Inspektora Sanitarnego, Główny In-spektorat Sanitarny; Aleksandra Czyrznikowska – magister, Główny InIn-spektorat Sanitarny, Warszawa; Marek Posobkiewicz – lekarz medycyny, Główny Inspektorat Sanitarny, Warsza-wa; Leszek Markuszewski – prof. dr. hab. n. med., Społeczna Akademia Nauk, Warszawa.
Wstęp
Epidemiologia jest nauką o rozpowszechnieniu i uwarunkowaniach chorób (i innych czynników dotyczących populacji ludzkiej) wśród ludności. Defini-cja ta ukazuje dwa główne obszary badań epidemiologicznych, tj. (1) bada-nie rozpowszechbada-nienia chorób, (2) poszukiwabada-nie czynników warunkujących obserwowane rozpowszechnienie, a więc determinantów – czynników etiolo-gicznych1.
Poznanie rozpowszechnienia chorób w danej populacji nie byłoby możliwe bez wdrożenia systemów nadzoru epidemiologicznego, dzięki którym moż-liwie jest prowadzenie stałego monitoringu zjawisk związanych z częstością występowania i rozmieszczeniem chorób.
Jednym z nich jest system nadzoru epidemiologicznego nad chorobami za-kaźnymi u ludzi, wdrożony w Polsce już w latach powojennych, a aktualnie regulowany ustawą z 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu za-każeń i chorób zakaźnych u ludzi2 i aktami wykonawczymi do niej. Trzonem tego systemu są organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej, w których ustawowe kompetencje wpisana jest ochrona zdrowia ludzkiego przed niekorzystnym wpływem szkodliwości i uciążliwości środowiskowych, zapobiegania powsta-waniu chorób, w tym chorób zakaźnych i zawodowych.
Dane o chorobach zakaźnych i zakażeniach, których wystąpienie lub podej-rzenie jest obligatoryjnie zgłaszane organom Państwowej Inspekcji Sanitarnej przez lekarzy, a następnie weryfikowane, zestawiane i upowszechniane przez Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny na zle-cenie Głównego Inspektora Sanitarnego, w postaci meldunków epidemiolo-gicznych i rocznych raportów zbiorczych, są jedynym kompletnym i wiarygod-nym źródłem informacji o zjawiskach z udziałem czynników biologicznych, mających wpływ na zdrowie i życie ludzkie3.
Na podstawie tych danych możliwe jest opracowywanie celowanych i sku-tecznych programów zdrowotnych bez względu na skalę ich zasięgu – od pro-gramów narodowych, ogólnokrajowych jak populacyjny Program Szczepień Ochronnych, po nieduże czasem i niskonakładowe projekty samorządowe dla wybranej populacji lokalnej. Dane epidemiologiczne o występowaniu chorób zakaźnych i zakażeń u ludzi pozwalają zarówno formułować diagnozy
1 Epidemiologia w zdrowiu publicznym, red. J. Bzdęga, Gębska-Kuczerowska, Warszawa, PZWL, 2010; Epidemiologia w klinice, red. J.P. Knap, Warszawa, Oficyna Wydawnicza War-szawskiego Uniwersytetu Medycznego, 2013.
2 Ustawa z 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi, Dz. U. 2018 poz. 151.
3 Meldunki Epidemiologiczne o zachorowaniach na choroby zakaźne, zakażeniach i zatru-ciach w Polsce, www.pzh.gov.pl.
czące sytuacji w tym obszarze, jak i prognozy istotne m.in. przy nowelizo-waniu przepisów prawa, planonowelizo-waniu interwencji przeciwepidemicznych czy aktualizacji wytycznych merytorycznych.
Polski system nadzoru epidemiologicznego nad chorobami zakaźnymi i zakażeniami u ludzi jest spójny z systemem wdrożonym na poziomie Komisji Europejskiej, tj. dostosowanym do założeń opracowanych dla krajów człon-kowskich Unii Europejskiej przez Europejskie Centrum Zapobiegania i Kon-troli Chorób w Sztokholmie (ang. European Centre for Disease Prevention and Control – ECDC). Polska posługuje się jednolitymi dla całej Unii Europej-skiej definicjami przypadków, na podstawie których zgłoszone do Państwowej Inspekcji Sanitarnej podejrzenia lub rozpoznania chorób zakaźnych i zakażeń są kwalifikowane jako prawdopodobne, podejrzane lub potwierdzone. Ujed-nolicony merytorycznie został także zakres informacji zbieranych w ramach wywiadu epidemiologicznego od pacjenta, jego rodziny lub osób z najbliższej styczności z chorym/zakażonym, a wykorzystywanych do celów nadzoru epi-demiologicznego, m.in. w celu przerwania dróg szerzenia się zakażenia lub wygaszenia ogniska choroby zakaźnej. Zagregowane w określonym zestawie-niu dane epidemiologiczne przekazywane są następnie przez odpowiednie sie-ci chorób zakaźnych na poziom europejski. Stąd też na poziomie centralnym, wobec większości chorób zakaźnych i zakażeń, nie ma możliwości zróżnico-wania ich na podstawie kryteriów jak miejsce zamieszkania na wsi, praca na terenach wiejskich czy wykonywany zawód. Ocena taka jest możliwa od razu odnośnie chorób rzadkich lub patogenów alarmowych, na szerszą skalę wy-magałaby natomiast głębszych analiz z wykorzystaniem elektronicznego prze-twarzania danych. Potrzeba takiego kompleksowego opracowania dotyczącego ludności wsi – niewątpliwie potrzebna – nie została dotąd poczyniona; istnieje natomiast szereg doniesień wycinkowych lub tyczących niektórych chorób (w Polsce np. dokładnie opracowano epidemiologię brucelozy). Niniejsze do-niesienie, ukazujące problem dotąd nieopracowany, wpisuje się w przedstawio-ną potrzebę.
Na potrzeby niniejszego artykułu dokonano wyboru tych chorób infekcyj-nych, które mogą stanowić istotne zagrożenie dla ludności terenów wiejskich, z podkreśleniem schorzeń, którym można skutecznie zapobiegać poprzez szczepienia ochronne (ang. Vaccine preventable diseases).