Wyższa Szkoła Menedżerska w Warszawie Akademia Humanistyczna w Pułtusku
recenzja: l ucjan t urOS . a ndragOgika Ogólna . w ydawnictwO a kademickie ,,ż ak ”. w arSzawa 1999
R
ozwój cywilizacji, gospodarki, kultury, ochro-ny środowiska, wreszcie postęp globalizacji i technologizacji świata współczesnego zmusza człowieka do nieustannego rozwoju intelektualnego, emocjonalnego i psychicznego, do pogłębiania swoich umiejętności, rozszerzania wiedzy, do samokształcenia i samowychowania. Edukacja nie kończy się obecnie na egzaminie dojrzałości, współczesność wymaga od nas nieustannego poszerzania swoich horyzontów intelek-tualnych. Obecnie istnieje wiele możliwości dokształ-cania dla ludzi dorosłych, którzy zakończyli edukację szkolną, takich jak choćby kursy zawodowe, językowe, kursy pogłębiania umiejętności interpersonalnych, powstają wreszcie takie przedsięwzięcia jak Uniwersy-tet Trzeciego Wieku. Kręgi akademickie zrzeszają się tworząc koła zainteresowań i towarzystwa związane z tematyką andragogiczną, ukazują się wydawnictwa ściśle związane z kształceniem dorosłych takie jak: se-ria Biblioteka Edukacji Dorosłych, kwartalnik Edukacja Dorosłych i Rocznik Andragogiczny. Pewnego rodzaju uporządkowania i skondensowania poglądów na temat kształcenia dorosłych w Polsce i na świecie dokonał Lu-cjan Turos.Powracam nie bez przyczyny do książki o tematyce andragogicznej. Pozycja ta ma już charakter uznanej pozycji traktującej o coraz bardziej palącym problemie starzenia się społeczeństwa. Coraz bardziej palący pro-blem dotyczy obecnie nie tylko zaopatrzenia w opiekę nad osobami starszymi gdyż jesteśmy stosunkowo zdro-wym społeczeństwem i żyjemy coraz dłużej. Problem dziś dotyczy raczej zabezpieczeniu świadczeń emery-talnych oraz paradoksalnie wykorzystaniu potencjału starszych osób ich siły i niezaprzeczalnej energii. Pro-wadzenie ludzi dorosłych (połączenie słów w języku greckim: aner i agein (Turos 99: 9), czyli andragogika
to modus operandi książki Turosa. Ten emerytowany profesor Uniwersytetu Warszawskiego, w czasie swojej pracy naukowej zgłębiał teorię i metodologię andrago-giki, wraz ze swoimi studentami prowadził wiele badań nad wykształceniem dorosłych, między innymi we wsi w gminie Kotuń (Turos 99: 9).
W książce pod tytułem Andragogika ogólna Turos zbie-ra wszystkie koncepcje dotyczące zjawiska, szczegółowo omawia samo pojęcie, nakreśla tło historyczne, przed-stawia sylwetki prekursorów, charakteryzuje współcze-sną myśl andragogiczną, a także prezentuje w sposób bardzo drobiazgowy szereg subdyscyplin andragogicz-nych.
Andragogika ogólna wydawana była w Polsce kilkakrot-nie (ostatkilkakrot-nie, trzecie wydakilkakrot-nie w roku 2004), za każdym razem autor wzbogacał materiał o nowe informacje i rozszerzał zakres rozważań o przedmiocie. Wydanie z 1999 roku podzielone jest na dwie części.
Pierwsza część pracy to szczegółowe omówienie tematu, natomiast część druga ujmuje aneksy czyli rozbudowa-ne materiały do dyskusji na seminarium magisterskie.
Tym bardziej pozycja ta wydaje się być użyteczna gdyż palącym problemem staje się kształcenie osób w kie-runku opieki nad osobami starszymi. W aneksach tych Turos wiele uwagi poświęca subdyscyplinom andrago-giki. W każdym z podrozdziałów omawia szczegółowo i według tego samego schematu, formy andragogiki dotyczące różnych sfer życia człowieka dorosłego, ta-kich jak: andragogika seksualna, kultury, czasu wolne-go, wojskowa, emerytalna, schyłku życia (Turos 1999:
283-427),. Każdy z dwudziestu ośmiu podrozdziałów prezentujących różne rodzaje andragogiki zbudowany jest w identyczny sposób, który przypomina zwięzłą
no-80
tatkę z najważniejszymi cechami danej subdyscypliny.
Autor za każdym razem prezentuje jak powstał dany rodzaj andragogiki, podłoże, które przyczyniło się do rozwoju oraz zwięzłą definicję pojęcia (w podrozdziale o androgogice pracy mówi:
„Praca jest wartością humanistyczną […]. Prawo do pracy jest jednym z podstawowych praw człowieka […].
Powstanie andragogiki pracy wiąże się z koniecznością badania zachowania ludzi dorosłych w procesie pracy i wykrywania ich potrzeb, których zaspokojenie warun-kuje zdolność do efektywnej pracy” (Turos 1999: 304).
Proces aktywności zawodowej wydłuża się i nie cho-dzi tu już o elementy zmiany formalno-prawnej. Osoby starsze są generalnie aktywniejsze i jak wspomniano wcześniej potencjał ten należy wykorzystać. Następnie omawia w kilku słowach przedmiot i problematykę ba-dań danej dyscypliny
Przedmiotem badań andragogiki pracy są cele, treści, metody, systemy i organizacja procesu przygotowania dorosłych do wyboru, podjęcia i wykonywania pracy zawodowej zgodnie z ich wrodzonymi predyspozycjami, zdolnościami i specjalnością zawodową (Turos 1999:
305). Andragogika bada cele edukacji dorosłych z punktu widzenia ich adekwatności do zmian dokonujących się na rynku pracy […] analizuje także warunki i szanse hu-manizacji pracy w sytuacji istnienia rywalizacji i wolnej gry rynkowej (Turos 1999:305).
Turos podaje także wybitnych przedstawicieli danej dys-cypliny tłumaczy także, na czym polegają główne meto-dy badań nad omawianą submeto-dyscypliną (dla andragogi-ki pracy są to przede wszystandragogi-kim: sondaż diagnostycz-ny, eksperyment, obserwacja, ankieta i wywiad (Turos 1999:307),). W każdym z podrozdziałów autor poświęca też kilka zdań znaczeniu danej andragogiki i tego jaki ma wpływ na inne subdyspliny. Każda z andragogik w tej części pracy omawiana jest w ten sam sposób, we-dług identycznego schematu, przez co niejednokrotnie materiał zlewa się, a odbiorca czytając książkę w sposób ciągły gubi się w natłoku skondensowanych do krótkich notatek informacji.
Ważnym, w moim mniemaniu, rozdziałem w omawia-nej pozycji jest przydatny dla studentów i pracowników naukowych zajmujących się andragogiką zawodowo aneks dotyczący procesu badań andragogicznych. Autor krok po kroku przeprowadza czytelnika przez poszcze-gólne etapy badań, wyodrębnia niezbędne problemy, wskazuje jak należy formułować hipotezy badawcze, jak wygląda ich weryfikacja oraz ukazuje jak najlepiej
upo-rządkować, zebrać i naukowo opracować wyniki badań.
W tej części książki szczegółowo omawia także meto-dy i techniki badań andragogicznych, które wskazywał w poszczególnych subdyscyplinach andragogicznych.
Trzonem książki jest część pierwsza, czyli rozdziały poświęcone podstawowym pojęciom i zagadnieniom, dziejom i rozwojowi andragogiki na przestrzeni tysiąc-leci oraz przedmiotu, struktura i zadania andragogiki.
Lucjan Turos rozpoczyna oprowadzanie czytelnika po temacie od rzeczy najbardziej podstawowych, od pojęć i definicji związanych z tematem i robi to w sposób nie-zwykle prosty i przystępny. Co potwierdza jej wszech-stronność i przydatność na „scenie” naukowej. Wyja-śnia, co oznacza pojęcie uczeń dorosły.
„Znajduje się w odmiennej od dzieci i młodzieży sytuacji społecznej, jego rozwój umysłowy i fizyczny jest bardziej zaawansowany, wykonuje pracę zawodową, ma większe doświadczenie życiowe, cechuje go odpowiedzialny stosu-nek do życia oraz większa odporność na trudności życio-we” (Turos 1999:20).
W rozważaniach na ten temat autor wspiera się pracą Franciszka Urbańczyka Dydaktyka dorosłych z 1995, w której mowa o tym, że uczeń dorosły nie jest biernym odbiorcą nauczania, „ponieważ rozporządza nie tylko uwagą mimowolną, ale i dowolną” (Urbańczyk 95: 28, co skutkuje rozwiniętym krytycyzmem i ostrożnością w wyrażaniu sądów. Turos w kwestii definicji człowie-ka dorosłego odwołuje się także do dzieł Włodzimierza Szewczuka, który wyróżnia cztery fazy dorosłości: sta-bilizacja życiowa, progresywna ekspansja, regresywna ekspansja, starość (Szewczuk 1962: 38) oraz do Marii Tyszkowej, która wskazuje, że tylko człowiek dorosły w ramach aktywności stawia sobie warunki zdobywa-nia doświadczeń, jest twórcą swojej biografii i siebie sa-mego (Tyszkowa 1988: 68).
Za Franciszkiem Urbańczykiem i Wincentym Okoniem wskazuje także, czym są, ważne dla andragogiki, po-jęcia samokształcenia, kształcenia i samowychowania (Turos dz.cyt.1999: 43). Dzięki temu czytelnik poznaje możliwości dorosłego człowieka do pogłębiania swoich umiejętności i zdobywania nowych kwalifikacji zawo-dowych. Autor nakreśla, czym jest kształcenie ustawicz-ne i jak dzięki niemu uczniowie dorośli mogą nadążać za postępem cywilizacyjnym. Ukazuje wreszcie jak ważną rolę w kształceniu ludzi dorosłych sprawuje poradnic-two, które zwiększa ich zasób wiedzy i umiejętność sku-tecznego rozwiązywania problemów zawodowych, spo-łecznych i osobistych (Turos dz.cyt.1999: 30-31).
81 RECENZJE
R. Łukasiewicz: RECENZJA: Lucjan Turos. Andragogika ogólna.
Wyjątkowo skrupulatnie przeprowadza czytelnika przez historię powstania i rozwoju andragogiki, którą rozpoczyna od wydanego w 1833 roku dzieła Aleksan-dra Kappa pod tytułem Nauka o wychowaniu w ujęciu Platona (Turos dz.cyt.1999: 34). Turos powtarza za nie-mieckim autorem, że Platona można uznać za prekurso-ra nauczania dorosłych, który bardzo wyprekurso-raźnie rozróż-niał wychowanie (dostępne niedorosłym) od kształce-nia w zawodzie i do zawodu ludzi dorosłych. Analizując poglądy Platona autor zauważa, że tylko dzięki pracy z dziećmi i kontynuacji zaszczepionych umiejętności można kształcić dorosłych.
Bardzo ciekawy, z punktu widzenia stosunku rozumu do religii, wydaje się podrozdział poświęcony Janowi Amo-sowi Komeńskiemu, prekursorowi psychologii pracy.
Uważał on, że poprzez samokształcenie ludzie dorośli uzyskują pozycję społeczną i materialną, a Bóg i religia tylko pomagają w samokształceniu (Turos dz.cyt.1999:
56). Podobnie zresztą twierdzi wspominana przez Turo-sa Agnieszka Stopińska-Pająk. Według niej ważną rolę dla andragogiki odegrał personalizm chrześcijański.
Turos prezentuje poglądy Mikołaja Grundtviga, który stworzył koncepcję szkoły ludowej dla dorosłych, Hele-ny Radlińskiej, Tadeusza Kotarbińskiego, Czesława Ma-ziarza – twórcy andragogiki rolniczej, Kazimierza Woj-ciechowskiego, który uważał, że wychowanie dorosłych pobudza postęp moralny oraz pomaga w osiąganiu za-dowolenia zawodowego (Turos dz.cyt.1999: 150)., Mie-czysława Malewskiego, Józefa Półturzyckiego i innych.
Autor nie zapomina także o osiągnięciach w dziedzinie andragogiki autorów zagranicznych, należą do nich przede wszystkim Franz Poggler, Henk C. M. Michiel-se, który postrzega andragogikę z perspektywy rozwoju ruchu robotniczego i wskazuje na jej związek z syste-mem opieki społecznej, Malcolm S. Knowles – twórca amerykańskiej koncepcji andragogicznej, Ana Krajnc ze Słowenii oraz Charles Kabuga pochodzący z Ugandy.
Omawiana pozycja poświęca wiele uwagi różnicom między andragogiką a pedagogiką. Pojęcia te nie są równoznaczne, pedagogika hamuje rozwój andragogiki z uwagi na swój konserwatyzm metodologiczny (Turos dz.cyt.1999:18). Autor uważa jednak, że to pedagogika
ukształtowała andragogikę. W swoich poglądach pod-piera się rozważaniami H. Hanselmanna, który uwa-żał andragoga za osobę kochającą naród, pełniącą swój zawód z powołania. W kontraście do prawdziwego an-dragoga stawiał pedagoga, który jest skostniały i zdefor-mowany duchowo przez swój zawód (Turos dz.cyt.1999:
90).
Lucjan Turos przedstawia wiele różnych poglądów an-dragogicznych. Koncepcje, cytowanych przez autora, naukowców są do siebie podobne, wszyscy zgadzają się w ogólnych założeniach andragogiki. Dla prezentowa-nych autorów andragogika jest kształceniem ustawicz-nym ludzi dorosłych, a definicję tę rozbudowują jedynie o tło społeczne, kulturowe czy obyczajowe. Książka Lu-cjana Turosa napisana jest językiem niezwykle prostym i przystępnym nawet dla czytelnika niezaznajomionego z tematem andragogiki. Dzieło czyta się łatwo, autor nie posługuje się terminologią naukową, stąd Andragogika ogólna sprawia wrażenie „podręcznika dla początkują-cych”. Czasami, jednak czytelnik może odnieść wraże-nie, że cała książka pisana jest według zbyt sztywnego szablonu, każdy rozdział czy podrozdział budowany jest w identyczny sposób, a sam autor nie daje nic od siebie, zbiera jedynie poglądy innych i opatruje je zwięzłym komentarzem.
Książka pozostawia jednak w czytelniku wrażenie wyż-szości ucznia dorosłego nad małoletnim, dowartościo-wuje dojrzałych i otwiera przed nimi szerokie możli-wości rozwoju i korzyści płynące z samokształcenia na rynku pracy i w życiu osobistym, jako że kształcenie ustawiczne pozytywnie wpływa na dorosłych nie tylko z uwagi na zdobywane umiejętności, ale także daje speł-nienie i szczęście życiowe.
Wszechstronność ujęć problematyki andragogiki sta-wia ją na pozycji ciągle aktualnej albo ujmując inaczej coraz bardziej aktualnej pozycji, która każdy szanujący się pedagog powinien posiadać w swej bibliotece. Także ten, który perspektywicznie patrzy na edukację dzieci i młodzieży chcąc zaszczepić w nich chęć idei long life learning.
B
iBliOgrafia• Szewczuk W., Psychologia człowieka dorosłego. Warszawa 1962.
• Tyszkowa M., Rozwój psychiczny człowieka w ciągu życia. Zagadnienia teoretyczne i metodologiczne. Wydawnictwo Naukowe PWN. Warszawa 1988.
• Turos L. Andragogika ogólna. Wydawnictwo Akademickie ,,Żak”. Warszawa 1999, s. 9.
• Urbańczyk F., Dydaktyka dorosłych. Ossolineum. Wrocław 1995.
• Wojciechowski K. i in. (red). Encyklopedia oświaty i kultury dorosłych. Wrocław 1986.