Tomasz Konarski1, Maciej Konarski2, Mirosław Gliniecki1, Krzysztof Korzeniewski3
1 7 Szpital Marynarki Wojennej w Gdańsku-Oliwie; komendant: kmdr dr n. med. Włodzimierz Żychliński
2 Wojskowy Instytut Medyczny, Zakład Medycyny Morskiej w Gdyni Oksywiu, kierownik: dr hab. n. med. Romuald Olszański
3 Wojskowy Instytut Medyczny, Zakład Epidemiologii i Medycyny Tropikalnej w Gdyni Oksywiu, kierownik: płk dr hab. n. med. Krzysztof Korzeniewski
Streszczenie. Rotacja substancji recepturowych znajdujących się w zestawach medycznych przeznaczonych dla Sił Zbrojnych RP nastręcza od lat licznych kłopotów. Problem stanowi zwłaszcza ich zakup, gdyż w ostatnich latach część substancji zniknęła z rynku farmaceutycznego na terenie kraju. Te, które pozostały w obrocie, mają relatywnie krótki okres przydatności do wykorzystania, co prowadzi do konieczności częstej wymiany substancji przechowywanych w zapasach wojennych. Kolejną niedogodnością jest dalsze wykorzystanie substancji recepturowych jako mienia porotacyjnego, albowiem większość z nich jest asortymentem bez możliwości praktycznego wykorzystania w wojskowej służbie zdrowia.
W pracy przedstawiono potrzeby substancji recepturowych wynikające z norm skompletowania zestawów medycznych, możliwości ich zakupu na krajowym rynku farmaceutycznym oraz zasady dotyczące rotacji. Autorzy uważają, że istnieje pilna potrzeba przeanalizowania konieczności dalszego utrzymywania substancji recepturowych w zestawach medycznych, co w konsekwencji będzie skutkować zmniejszeniem kosztów rotacji zapasów, urealnieniem zawartości zestawów medycznych, a tym samym ograniczeniem liczby problemów związanych z utrzymywaniem zapasów wojennych.
Słowa kluczowe: rotacja, substancje recepturowe, zapasy wojenne, zestawy medyczne
Abstract. The rotation of dispensing substances kept in medical sets designed for Polish Armed Forces has posed a significant problem for many years. The major difficulty is their purchase because a considerable number of dispensing substances have recently disappeared from the Polish pharmaceutical market. Those that are still available have a relatively short validity period, which results in the necessity to frequently exchange the substances stored in the war stock. Another considerable problem is the use of dispensing substances as a post-rotary property because most of them are completely useless in the military health service. This paper presents the demands as regards dispensing substances resulting from the norms of completing medical sets, the possibilities of their purchase on domestic pharmaceutical market, and the rules concerning rotation. We claim that it is essential to analyze whether there is an absolute necessity to keep dispensing substances in medical sets. Such a study may eventually reduce the costs of rotating stocks, update the content of medical sets, and consequently limit the number of difficulties arising from the need to maintain the war stock.
Key words: dispensing substances, medical sets, rotation, war-stock Nadesłano: 02.03.2009. Przyjęto do druku: 20.10.2009
Nie zgłoszono sprzeczności interesów.
Lek. Wojsk., 2009; 87 (4): 251–256 Copyright by Wojskowy Instytut Medyczny
Adres do korespondencji: kmdr por. dr n. med. Maciej Konarski, Zakład Medycyny Morskiej WIM,
ul. Grudzińskiego 4, 81-103 Gdynia 3, tel. +48 58 626 65 23, e-mail: mkonarski@op.pl
że będzie jej dokonywał w stosunkowo długich odstę
pach czasu. Zakładając, że w procedurze przetargowej udało się wyłonić dostawcę oferującego odpowiedni asortyment, z którym podpisano umowę na dostawy, wydawałoby się, że problem nie istnieje.
Niestety, mimo że na substancje do receptury obo
wiązuje maksymalnie trzyletni termin ważności [1], który jest wysoce niewystarczający z punktu widzenia potrzeb wojskowych, ponieważ implikuje konieczność przepro
wadzenia ponownej rotacji produktu X w zestawie (ze
stawach) już po 1,5 roku od wymiany farmaceutyku, aby bezpiecznie przeprowadzić kolejną rotację przed upły
wem terminu ważności specyfiku. Ma to istotne znacze
nie ekonomiczne, ponieważ substancje recepturowe są stosunkowo drogie (tab. 2), co powoduje, że w przypad
ku tego rodzaju farmaceutyków rokrocznie istnieje ko
nieczność zabezpieczenia na rotacje znacznych kwot pie
niężnych. To jednak nie koniec problemów, ponieważ kło
pot sprawia również dopasowanie dostępnych na rynku fasunków substancji recepturowych do grama tury okre
ślonej opisem zestawu medycznego (tab. 3). Niestety, [1‑3,6], to jednak kwestia zakupu produktów we wskaza
nym czasie, pożądanej (zgodnej z normami kompletowa
nia zestawów) gramaturze i ilości oraz dostosowaniem ich terminu przydatności do użycia systematycznie (co rok lub częściej) nastręczają wiele kłopotów.
Głównym odbiorcą substancji recepturowych na te
renie kraju są ogólnodostępne apteki, które niechętnie dokonują zamówień tego rodzaju specyfików, głównie ze względu na ich krótkie terminy ważności, zakupu
jąc je jedynie w ilościach detalicznych i w asortymen
cie, na który aktualnie jest zapotrzebowanie na ryn
ku. Ważnym czynnikiem kształtującym rynek jest wciąż malejąca liczba wypisywanych recept recepturowych.
Skoro zaś zapotrzebowanie na tego typu farmaceuty
ki jest ograniczone i nic nie wskazuje na to, aby lekarze powrócili do wypisywania większej liczby leków recep
turowych, producenci dostosowują produkcję do po
trzeb rynku.
Kolejną kwestię stanowi rotacja zapasów. Umieszcza
jąc produkt X z listy kompletowania w zestawie (zesta
wach), przeprowadzający rotację ma prawo oczekiwać, Tabela 1. Aktualne potrzeby substancji do receptury (w kg)
Table 1. Actual needs within the range of the matter to the dispensing
substancja zestaw*
G1 G2 G4 G9 MB MP PF RP RD WB WB2 Torba
F Torba
L G5A
acidum boricum crystallinum 0,25 0,1 0,1
calcium chloratum 0,05
dextranum 40 000 5,5
dextranum 70 000 7,65
glucosum 9,0
kalium chloratum 0,25
lidocainum hydrochloricum 0,1
magnesium chloratum 0,025
magnesium sulfuricum 0,25 0,25 0,5 0,2 0,2 0,2 0,2 0,4
natrium aceticum 0,5
natrium chloratum 0,5 0,5 4,0
natrium citricum 0,125
natrium hydrocarbonicum 2,5 0,5 0,5 0,1 0,1 0,1 0,25 0,5 0,1 0,2 0,03 0,03 0,5 paraffinum liquidum (w litrach) 0,5 l 0,2 l 0,2 l 0,1 l
procainum hydrochloricum
(polocainum hydrochloricum) 0,15
sulfacetamidum natrium 0,01 0,01 0,02
sulfathiazolum 0,2 0,1
talcum 1,0 0,5 0,5 0,15
vaselinum flavum 0,5 0,25 0,25 0,1 0,1 0,2
* W główce tabeli użyto zwyczajowych nazw zestawów medycznych.
Źródła: Zestawy medyczne na czas wojny, tom I. Sygn. Zdr. 189/78. Zestawy medyczne i weterynaryjne na czas wojny, tom II. Sygn. Zdr. 198/80
Rotacja substancji recepturowych w zestawach medycznych dla potrzeb Sił Zbrojnych RP 253 zrobić z wyrotowanymi substancjami? Większość sub
stancji recepturowych znajdujących się w zestawach to produkty niemożliwe do zagospodarowania w ramach jednostki wojskowej. Mało tego, nawet apteki wiodą
cych w rejonie szpitali nie są w stanie wykorzystać więk
szości z nich w codziennej działalności, inaczej niż to praktykowano kilka, kilkanaście lat temu. Powszech
ny dostęp do większości płynów infuzyjnych i ich sto
sunkowo małe ceny zbytu w hurtowniach farmaceu
tycznych powodują powszechne odchodzenie od wy
twarzania tychże w aptekach. Równolegle, konieczność spełnienia warunków Dobrej Praktyki Wytwarzania [4]
i związane z tym koszty (stosowny sprzęt, utensylia ap
teczne i materiały do bezpiecznego wykonania leku re
cepturowego, przeszkolony personel itp.) w jeszcze większym stopniu ograniczają możliwości wykorzysta
nia wyrotowanych substancji recepturowych. Najlepiej więc po rotacji przekazać je do WOFiTM w Celestyno
wie, z 12‑miesięcznym (minimum) terminem ważności.
nie można ich rozfasowywać (tj. rozważać w opakowa
nia inne niż handlowe). Zabrania tego prawo farmaceu
tyczne, a w ślad za uregulowaniami normatywnymi, rów
nież pragmatyka resortowa [5]. Wojskowy Ośrodek Far
macji i Techniki Medycznej (WOFiTM) w Celestynowie nie przyjmuje specyfików (również pochodzących z ro
tacji) w opakowaniach naruszonych lub innych niż ory
ginalne. W takim przypadku przeprowadzający rotację jest zmuszony umieścić w zestawie gramaturowo więk
szą ilość substancji, niż to wynika z opisu zestawu, co po
woduje, że wzrastają koszty rotacji. Z drugiej strony, gdy farmaceuta uzupełnia zestaw mniejszą ilością produktu niż ujęta w opisie, obniża tym samym wartość użytko
wą (kategorię) zestawu.
Niestety, sam fakt skutecznego przeprowadzenia ro
tacji substancji recepturowych nie wyczerpuje listy pro
blemów, związanych z odświeżeniem zawartości zesta
wów medycznych wojskowej służby zdrowia. Niezwłocz
nie pojawia się bowiem kolejne istotne wyzwanie – co
Tabela 2. Dostępne gramatury, okresy ważności i ceny substancji do receptury
Table 2. Accesible basic weights, terms of validity and prices of the matter to the dispensing
substancja gramatura okres ważności cena detaliczna za opakowanie w zł (netto)
acidum boricum crystallinum 30 g 3 lata 1,83
100 g 3 lata 4,50
1 kg 3 lata 25,00
calcium chloratum 100 g 3 lata 5,80
glucosum 50 g 3 lata 1,63
80 g 3 lata 2,25
100 g 3 lata 2,83
200 g 3 lata 4,90
500 g 3 lata 9,90
1 kg 3 lata 19,95
magnesium sulfuricum 25 g 3 lata 3,60
100 g 3 lata 6,90
paraffinum liquidum 30 g 3 lata 1,59
100 g 3 lata 2,24
400 g 3 lata 8,80
800 g 3 lata 15,15
talcum 50 g 3 lata 1,89
500 g 3 lata 7,90
1 kg 3 lata 12,00
vaselinum flavum 200 g 3 lata 4,50
500 g 3 lata 9,80
1 kg 3 lata 16,00
1,8 kg 3 lata 21,90
Źródło: Laboratorium Galenowe Olsztyn Sp. z o.o.
Tabela 3. Dostępne w obrocie opakowania substancji do receptury Table 3. Accessible in the turnover packages of the matter to the dispensing
substancja Laboratorium
Galenowe Olsztyn Galfarm Amara Pharma-Cosmetic
acidum boricum crystallinum 30 g 50 g 50 g 100 g
100 g 100 g 100 g 250 g
1 kg 250 g 250 g 500 g
500 g 500 g 1 kg
1 kg
calcium chloratum 100 g brak w obrocie 50 g 50 g
100 g 100 g
250 g 250 g
500 g 1 kg
dextranum 40 000 brak w obrocie brak w obrocie brak w obrocie brak w obrocie
dextranum 70 000 brak w obrocie brak w obrocie brak w obrocie brak w obrocie
glucosum 50 g brak w obrocie 80 g 1 kg
80 g 100 g
100 g 200 g
200 g 250 g
500 g 500 g
1 kg 1 kg
kalium chloratum brak w obrocie brak w obrocie brak w obrocie 100 g
500 g 1 kg
lidocainum hydrochloricum brak w obrocie 10 g 1 g 10 g
25 g 5 g 25 g
50 g 10 g 50 g
100 g 25 g 100 g
50 g 100 g 250 g 500 g 1 kg
magnesium chloratum brak w obrocie brak w obrocie brak w obrocie brak w obrocie
magnesium sulfuricum 25 g 50 g 100 g 100 g
100 g 100 g 250 g 250 g
250 g 500 g 500 g
1 kg 1 kg
natrium aceticum brak w obrocie brak w obrocie brak w obrocie brak w obrocie
natrium chloratum brak w obrocie 50 g 50 g 50 g
100 g 100 g 100 g
250 g 250 g 250 g
500 g 500 g 1 kg
1 kg 1 kg 5 kg
Rotacja substancji recepturowych w zestawach medycznych dla potrzeb Sił Zbrojnych RP 255 szanse wykorzystania substancji recepturowych po ro
tacji w ramach wojskowej służby zdrowia, celowe jest dalsze utrzymywanie w zapasach medycznych tych środków? Czy kłopotliwe pozyskanie i zgodne z przepi
sami rotowanie substancji recepturowych, generujące dodatkowo znaczne koszty w skali wojska są usprawie
dliwione ich rzeczywistą przydatnością leczniczą w wa
runkach współczesnego pola walki?
W opinii autorów odpowiedź jest negatywna, gdyż utrzymywanie zapasów złożonych m.in. z substancji Wówczas odpowiedzialność spada na WOFiTM, co jed
nak w dalszym ciągu nie rozwiązuje problemu w ska
li Sił Zbrojnych. Zrozumiałe, że koszty transportu woj
skowego do WOFiTM, chociaż możliwe do zrealizowa
nia w ramach MON bezgotówkowo, należy również do
liczyć do kosztów rotacji.
Reasumując, zasadne wydaje się postawienie pyta
nia, czy w dobie powszechnej dostępności specyfików gotowych i coraz mniejszego zainteresowania lekami recepturowymi, jak również ze względu na niewielkie
Tabela 3. Dostępne w obrocie opakowania substancji do receptury (cd.)
Table 3. Accessible in the turnover packages of the matter to the dispensing (continuation)
substancja Laboratorium
Galenowe Olsztyn Galfarm Amara Pharma-Cosmetic
natrium citricum brak w obrocie brak w obrocie brak w obrocie 100 g
250 g 1 kg
natrium hydrocarbonicum brak w obrocie 100 g 100 g 100 g
250 g 250 g 250 g
1 kg 500 g 500 g
1 kg 1 kg
paraffinum liquidum 30 g brak w obrocie brak w obrocie 1 kg
100 g 4 kg
400 g 800 g procainum hydrochloricum
(polocainum hydrochloricum) brak w obrocie 5 g 5 g 10 g
10 g 10 g 25 g
25 g 25 g
50 g 100 g
sulfacetamidum natrium brak w obrocie brak w obrocie brak w obrocie brak w obrocie
sulfathiazolum brak w obrocie brak w obrocie brak w obrocie brak w obrocie
talcum 50 g 50 g 50 g 250 g
500 g 100 g 100 g 500 g
1 kg 250 g 250 g 1 kg
500 g 500 g
1 kg 1 kg
vaselinum flavum 200 g 250 g 20 g 250 g
500 g 500 g 30 g 500 g
1 kg 1 kg 100 g 1 kg
1,8 kg 250 g
500 g 1 kg
Źródła: Laboratorium Galenowe Olsztyn Sp. z o.o.; PPH Galfarm Sp. z o.o.; Zakład Farmaceutyczny „Amara” Sp. z o.o.; Pharma-Cosmetic K.M. Adamowicz s.j.
recepturowych jest nie tylko kłopotliwe, ale w realiach XXI wieku również i farmakoekonomicznie nieuzasadnio
ne. Należy się poważnie zastanowić nad możliwością wy
cofania ich z zestawów lub znacznego ograniczenia do na
prawdę niezbędnych pozycji. Kwestia rzeczywistej przy
datności substancji recepturowych na współczesnym polu walki powinna zostać rozstrzygnięta jak najszybciej przez kompetentnych specjalistów w dziedzinie farmacji wojskowej oraz ochrony i organizacji zdrowia wojsk.
Piśmiennictwo
1. Laboratorium Galenowe Olsztyn Sp. z o.o. <labgal@labgal.com.pl>
2. Pharma-Cosmetic K.M. Adamowicz s.j. <biuro@pharma-cosmetic.com.pl>
3. PPH Galfarm Sp. z o.o. <biuro@galfarm.com.pl>
4. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 1 października 2008 r. w sprawie wymagań Dobrej Praktyki Wytwarzania (Dz. U. z 2008 r. Nr 151, poz. 1143) 5. Ustawa z dnia 6 września 2001 r. Prawo farmaceutyczne (tekst pierwotny: Dz.
U. z 2001 r. Nr 126, poz. 1381; tekst jednolity: Dz. U. z 2008 r. Nr 45, poz. 271) 6. Zakład Farmaceutyczny „Amara” Sp. z o.o. <amara@amara.pl>
7. Zestawy medyczne i weterynaryjne na czas wojny. Tom II. Sygn. Zdr. 198/80.
8. Zestawy medyczne na czas wojny. Tom I. Sygn. Zdr. 189/78
Częstość zakażenia Helicobacter pylori w środowisku wojskowym ze szczególnym uwzględnieniem Marynarki Wojennej 257 Pełnienie służby wojskowej w grupach zamkniętych,
w warunkach przeludnienia, często w ciężkich warun
kach sanitarno‑higienicznych, z możliwym zanieczysz
czeniem wody pitnej jest czynnikiem sprzyjającym poja
wieniu się zakażenia bakterią Helicobacter pylori (H. py
lori). Sytuacja taka może zaistnieć w czasie służby woj
skowej na okrętach, a także podczas pełnienia służby w odmiennych warunkach klimatycznych i sanitarnych
na lądzie. Występowanie objawów WarGulf syndrome u uczestników wojny w Iraku w latach 1990–1991 wią
że się właśnie z możliwością zakażenia H. pylori [4]. Pra
ce naukowe dotyczące epidemiologii zakażenia H. pylo
ri w wojsku nie były często publikowane i dotyczą głów
nie osób zdrowych, a także, w jeszcze mniejszym stop
niu młodych z chorobami górnego odcinka przewodu pokarmowego (GOPP) z obecnością zakażenia H. pylori.