Rozbieżność obrazów choroby u pacjentów i ich partnerów a stosowanie się do zaleceń lekarskich

Istniejące przesłanki literaturowe skłaniają do zbadania relacji pomiędzy obrazami choroby tworzonymi przez chorych, jak i ich partnerów. Analiza współczynników korelacji pomiędzy tymi samymi wymiarami obrazu choroby u obojga partnerów wykazała brak istotnych zależności w odniesieniu do przekonań na temat wpływu leczenia oraz rozumienia choroby (tabela 18). Najsilniejsze dodatnie korelacje wykazano dla cykliczności (r = 0,53;

p<0,001) oraz istoty choroby (r = 0,49; p<0,001). Pozostałe zależności charakteryzowały się słabą lub umiarkowaną siłą.

Tabela. 18

Obraz choroby u pacjentów i ich partnerów

Obraz choroby M t ^{(ć f =202)} r-Pearsona

Istota choroby Chory

Analizując różnice w obrazie choroby u pacjentów i ich partnerów, zaobserwowano, iż chorzy częściej niż ich bliscy spostrzegają chorobę jako przewlekłą, lepiej ją rozumieją i mają poczucie większego osobistego wpływu na jej przebieg. Bardziej też wierzą w zasadność i skuteczność stosowanego leczenia.

W dalszej analizie wyodrębniono grupy par o niskiej i wysokiej rozbieżności obrazów choroby i porównano je ze sobą pod względem poziomu stosowania się do zaleceń lekarskich (tabela 19). Grupę o małej rozbieżności obrazów choroby wyodrębniono poprzez odjęcie połowy wartości odchylenia standardowego od mediany, a grupę o dużej rozbieżności poprzez dodanie połowy wartości odchylenia standardowego do mediany.

W parach o wysokiej zgodności reprezentacji poznawczych dotyczących istoty choroby chorzy bardziej angażowali się w zalecone aktywności, a szczególnie w regularne zażywanie leków, pomiary glikemii, ciśnienia tętniczego i badania lekarskie, częściej stosowali się do zaleceń dietetycznych oraz prowadzili bardziej regularny tryb życia. Wysoka zgodność obrazów w zakresie przebiegu w czasie przekładała się na wyższy poziom stosowania się chorych do zaleceń związanych z aktywnością fizyczną, ograniczaniem spożycia alkoholu oraz prowadzeniem bardziej regularnego trybu życia. Wreszcie, w parach o wysokiej zgodności obrazów emocjonalnych pacjenci również wykazywali wyższy poziom compliance.

Natomiast w parach, gdzie wysoka zgodność obrazów choroby dotyczyła poczucia osobistego wpływu pacjenta na przebieg cukrzycy, zasadności i skuteczności stosowanego leczenia, rozumienia choroby oraz jej cykliczności pacjenci wykazywali gorszy poziom dostosowania się do zaleceń lekarskich. Prawdopodobnie wiąże się to ze słabym przekonaniem u obu partnerów o możliwości sprawowania kontroli nad objawami cukrzycowymi.

Tabela19 Rozbieżność obrazówchoroby u chorego i jego partnera a stosowaniesiędozaleceń lekarskich

choroby Istota choroby Przebieg w czasie I

O)(/)

7.2.3. Predyktory stosowania się do zaleceń lekarskich

W celu określenia mocy predyktywnej czynników wprowadzonych do modelu uwarunkowań stosowania się do zaleceń lekarskich u chorych na cukrzycę typu 2 przeprowadzono krokową analizę regresji liniowej. Kolejność wprowadzania zmiennych do analizy była zgodna z założeniami modelu. Najpierw wprowadzono obraz własnej choroby, następnie depresyjność, obraz choroby u partnera, wsparcie społeczne, wiek oraz czas trwania choroby.

Podsumowanie analizy regresji dla poziomu compliance przedstawiono w tabeli 20, przy czym uwzględniono jedynie te czynniki, które spełniły kryteria włączenia do analizy.

Tabela 20

Regresja czynników biopsychospołecznych względem stosowania się do zaleceń lekarskich

Czynnik skor. R c A R e /3 F

Obraz własnej choroby

Przebieg w czasie 0,18 0,18 -0,08 23,22***

Wpływ leczenia 0,29***

Depresyjność

Objawy somatyczne 0,24 0,06

-0,24*** 22,10***

Wsparcie społeczne

Otrzymywane wsparcie informacyjne 0,41***

Otrzymywane wsparcie instrumentalne 0,34 0,10 -0,26** 15,56***

Spostrzegane wsparcie instrumentalne -0,16**

Udzielane wsparcie instrumentalne 0,15*

Objaśnienia:

N = 202

* p<0,05; **p<0,01; ***p<0.001 skor. R 2 - skorygowane R 2

Przeprowadzona analiza wskazuje, że wprowadzone czynniki wyjaśniają 34% wariancji zmiennej zależnej. Po rozbiciu wariancji całkowitej, każda z grup analizowanych czynników okazała się istotna statystycznie. Spośród nich największą część wariancji całkowitej tłumaczy obraz własnej choroby (18%), natomiast depresyjność i wsparcie społeczne tłumaczą odpowiednio 6%

i 10% tej wariancji.

Analizując istotność każdego czynnika osobno okazuje się, że: wyższy poziom stosowania się do zaleceń lekarskich koreluje z wyższym otrzymywanym wsparciem informacyjnym {8 = 0,41;

p<0,001), silniejszym przekonaniem o wpływie i zasadności stosowania leczenia (0 = 0,29;

p<0,001), mniejszym nasileniem depresyjnych objawów somatycznych, większym otrzymywanym, spostrzeganym oraz udzielanym wsparciem instrumentalnym.

W związku z wykazanymi wcześniej różnicami płciowymi w zakresie compliance, analogiczne analizy przeprowadzono osobno dla mężczyzn i kobiet. Podsumowania tych analiz znajdują się w tabelach 21 i 22.

Tabela 21

Regresja czynników biopsychospołecznych względem stosowania się do zaleceń lekarskich przez mężczyzn

Czynnik skor. R c A R e 0 F

Obraz własnej choroby

Wpływ leczenia 0,15 0,15

0,27** 10,33**

Depresyjność

Objawy somatyczne 0,21 0,06 IO CO « «« 9,93***

Wsparcie społeczne

Udzielane wsparcie instrumentalne 0,26 0,05

0,20* 8,57***

Objaśnienia:

N = 104

*p<0,05; **p<0,01; *"p<0,001 skor. R 2 - skorygowane Fr

Przeprowadzona analiza dla grupy mężczyzn (tabela 21) wskazuje, że wprowadzone czynniki wyjaśniają zaledwie 26% wariancji compliance. Największą część wariancji całkowitej tłumaczą czynniki związane z obrazem własnej choroby (15%), natomiast depresyjność i wsparcie społeczne odpowiednio po 6 i 5% tej wariancji. Analizując istotność każdego czynnika osobno wykazano, że wyższy poziom stosowania się do zaleceń lekarskich przez mężczyzn koreluje z mniejszym nasileniem depresyjnych objawów somatycznych, silniejszym przekonaniem o zasadności i wpływie stosowanego leczenia oraz wyższym udzielanym wsparciem instrumentalnym.

Natomiast w grupie kobiet (tabela 22) wprowadzone czynniki wyjaśniły 58% wariancji stosowania się do zaleceń lekarskich. Największą część wariancji całkowitej tłumaczą tutaj także czynniki związane z obrazem własnej choroby (37%). Depresyjność tłumaczy 12%, obraz choroby tworzony przez partnerów chorych kobiet wyjaśnia 7%, a wiek 2% wariancji. Analizując istotność każdego czynnika osobno wykazano, że wyższy poziom compliance u kobiet koreluje z silniejszym przekonaniem o zasadności i wpływie stosowanego leczenia, silniejszym przekonaniem o możliwości osobistej kontroli nad objawami choroby, mniejszym nasileniem depresyjnych objawów somatycznych i lękowych, słabszym przekonaniem o przewlekłym przebiegu choroby, gorszym rozumieniem choroby przez partnera i postrzeganiem przez niego większej liczby objawów utożsamianych z chorobą. Wykazano także, że wraz z wiekiem u kobiet wzrasta poziom stosowania się do zaleceń lekarskich, jednak siła tego związku jest bardzo słaba.

Tabela 22

Regresja czynników biopsychospołecznych względem stosowania się do zaleceń lekarskich przez kobiety

Czynnik skor. R z AR? F

Obraz własnej choroby Przebieg w czasie

0,37 -0,26***

29,65***

Kontrola osobista u ,of

0,33***

Wpływ leczenia 0,41***

D epresyjność

Objawy somatyczne 0,49 0,12 -0,34*** 29,04***

Lęk -0,26**

Obraz choroby tworzony przez partnera

Rozumienie 0,56 0,07 -0,21** 21,73***

Istota choroby 0,18*

Czynniki socjodem ograficzne

Wiek 0,58 0,02

0,15* 19,93***

Objaśnienia:

N = 98

* p<0,05; **p<0,01; *"p<0,001 skor. F? - skorygowane Fr

7.3. Weryfikacja modelu uwarunkowań stosowania się do zaleceń