Poczucie humoru może być rozumiane w bardzo róż-ny sposób. Do najczęstszych sposobów rozumienia humo-ru (por.: Martin, Puhlik-Doris, Lersen i inni 2003) należy zdolność do tworzenia, rozumienia, pamiętania i odtwa-rzania żartów (Feingold, Mazzola 1993), tendencja w za-chowaniu polegająca na częstym reagowaniu śmiechem na żarty i opowiadania dowcipów (Martin, Lefcourt 1984), umiejętność doceniania dowcipu i cieszenia się humorem oraz humor jako cecha temperamentalna (Ruch, Hehl 1998), strategia radzenia sobie ze stresem (Lefcourt, Mar-tin 1986) i postawa humorystycznego spojrzenia na świat (Svebak 1996). Jako siła charakteru w koncepcji VIA humor jest określany również jako pogoda ducha (Peterson, Park 2007) i oznacza „zamiłowanie do śmiechu i przekomarza-nia; uśmiechanie się do innych ludzi; widzenie jasnej stro-ny; robienie (niekoniecznie opowiadanie) żartów” (Peter-son, Park 2007: 271).
Humor jest związany z większym dobrostanem (Park, Peterson, Seligman 2004) oraz mniejszym nasileniem de-presji (Deaner, McConatha 1993) i lęku (Lefcourt, Martin 1986). Humor jest także sposobem radzenia sobie ze stre-sem (Martin, Lefcourt 1983), a poczucie humoru sprzyja radzeniu sobie ze stresem w chorobie nowotworowej (Wo-lanin, Pańczyk 2015).
Do metod rozwoju siły charakteru w postaci poczucia humoru należy program nabywania nawyków w posługi-waniu się humorem 7HHP (McGhee 2010; Ruch, McGhee 2014), który obejmuje siedem etapów. Pierwszy z nich polega na otaczaniu się humorem i rozmyślaniu o naturze własnego poczucia humoru. Przykładowe ćwiczenie tego kroku polega na obejrzeniu kilku śmiesznych programów telewizyjnych, a następnie podjęciu decyzji, który z nich najbardziej odpowiada poczuciu humoru danej osoby oraz potraktowanie tego jako okazji do refleksji nad własnym poczuciem humoru. Powyższe ćwiczenie sprzyja zagłębie-niu się w humorze i myślezagłębie-niu nad mocnymi i słabymi stro-nami własnego poczucia humoru.
Drugi etap interwencji psychologicznej tego programu obejmuje kultywowanie żartobliwego nastawienia. W przy-kładowym ćwiczeniu, należy wykonać listę rzeczy, które lubi się robić i wykorzystaniu śmiesznych rekwizytów przy tych czynnościach.
Celem kolejnego kroku programu rozwijania poczu-cia humoru jest to, by częściej się śmiać i robić to całym sercem. Jedno z ćwiczeń tego etapu polega na tym, by spędzać więcej czasu niż dotychczas w miejscach, gdzie ludzie częściej się śmieją, np. w kinie oglądając komedię
lub na spotkaniach towarzyskich. Celem ćwiczenia jest również śmianie się podczas tych okazji w inny sposób niż zazwyczaj – np. głośniej i dłużej. W dalszej kolejności należy podjąć próbę śmiechu w sytuacjach odczuwania negatywnych emocji, np. złości, lęku, smutku – oraz ob-serwowanie, jaki to ma wpływ na własny stan emocjo-nalny.
Następny krok programu polega na rozwijaniu zdolno-ści do tworzenia humoru w formie słownej. Ćwiczenie tego typu humoru polega na poszukiwaniu dwuznaczności i two-rzeniu gry słów. Przykładowo, zadanie obejmuje wyszuki-wanie w nagłówkach gazet dwuznaczności i kalamburów oraz zapisywanie ich i częstsze zwracanie uwagi na humor werbalny.
Celem piątego etapu programu rozwoju poczucia hu-moru jest zauważanie huhu-moru w codziennym życiu, co jest kluczowe dla użycia humoru w radzeniu sobie ze stresem, dzięki dostrzeganiu zabawnych stron życia. Ćwiczenie tego kroku polega na zwracaniu uwagi na humorystyczne sy-tuacje występujące w domu, podczas drogi do pracy, itp.
oraz zapisywanie śmiesznych obserwacji i dzielenie się nimi z innymi ludźmi.
W następnym kroku uczestnicy programu nabywa-ją umiejętność śmiania się z samych siebie, tj. ze swoich błędów i słabości, co sprzyja radzeniu sobie ze stresem w sytuacjach trudnych. Według autorów programu, jest to zazwyczaj najtrudniejsza zdolność do wykształcenia, gdyż zawstydzające i dziwne sytuacje wywołują powstanie negatywnych emocji, co utrudnia reagowanie humorem.
W przykładowym ćwiczeniu, uczestnicy mają za zadanie określenie swoich czułych punktów i aspektów własnego życia, z których trudno im się śmiać, na punkcie których są wrażliwi i opowiedzenie o nich grupie, a następnie podjęcie próby żartowania z siebie.
Siódmy etap programu polega na wykształceniu umie-jętności reagowania humorem w obliczu stresu, czyli wyko-rzystanie zdolności wypracowanych w poprzednich krokach w stresie. Ćwiczenia w tym kroku obejmują wszystkie po-przednie ćwiczenia sześciu pierwszych etapów, lecz w sytu-acji stresu. Początkowo nasilenie stresu ma być niewielkie, a z czasem należy trenować w sytuacjach bardziej streso-gennych. Uczestnicy wykonują również listę najczęściej występujących u nich trudności i problemów, co sprzyja utrzymaniu gotowości do pozytywnego nastawienia i użycia humoru, gdy te trudne sytuacje wystąpią.
Ostatni etap programu rozwoju poczucia humoru po-lega na integracji wyuczonych nawyków, związanych z hu-morem, w codziennym życiu. Zadanie to polega na tym, by wykorzystywać różne rodzaje humoru z poprzednich etapów jednocześnie w danej sytuacji.
Badania wskazują, że program humoru sprzyja zwięk-szeniu poczucia własnej skuteczności, pozytywnego afektu, poczucia kontroli, optymizmu oraz zmniejszeniu depresji, lęku i odczuwanego stresu (Crawford, Caltabiano 2011).
Podsumowanie
W analizie interwencji psychologicznych, ukierunkowa-nych na rozwój cnót i sił charakteru, istotne jest określenie, w jakich warunkach mają one szanse powodzenia oraz jaki jest mechanizm ich działania. Według modelu pozytywnej aktywności (Lyubomirsky, Layous 2013), wpływ ćwiczeń sił charakteru na dobrostan jest zależny od cech ćwiczenia (jak ilość i różnorodność), cech osoby (np. motywacji i wysiłku) oraz indywidualnego dopasowania typu ćwiczeń do danej osoby. Zdaniem autorów powyższego modelu, wykonywa-nie ćwiczeń może zwiększać odczuwany dobrostan poprzez wzbudzanie pozytywnych emocji, pozytywnych myśli, pozy-tywnych zachowań oraz zaspokajanie potrzeb.
Wyniki metaanalizy 39 badań nad skutecznością inter-wencji pozytywnych (Bolier, Haverman, Westerhof i inni 2013) wskazują na pozytywne efekty w zakresie zwiększa-nia zarówno subiektywnego, jak i psychicznego dobrostanu, a także na ich wpływ na zmniejszenie nasilenia objawów depresyjnych. Wskazuje to na zasadność zastosowania technik psychologii pozytywnej, polegających na wzmac-nianiu cnót i sił charakteru zarówno w samorozwoju, jak i psychoterapii.
Bibliografia
1. Boehm J.K., Lyubomirsky S., Sheldon K.M., (2011) A longitudinal experimental study comparing the effectiveness of happiness-en-hancing strategies in AngloAmericans and Asian Americans, “Co-gnition & Emotion”, nr 25, s. 1263–1272.
2. Bolier L., Haverman M., Westerhof G.J., Riper H., Smit F., Bohlmeijer E., (2013) Positive psychology interventions: a meta-analysis of ran-domized controlled studies, “BMC public health”, nr 13(1), 1.
3. Buchanan K.E., Bardi A., (2010) Acts of kindness and acts of novel-ty affect life satisfaction, “Journal of Social Psychology”, nr 150, s.
235-237.
4. Cheavens J.S., Feldman D.B., Gum A., Michael S.T., Snyder C.R., (2006) Hope therapy in a community sample: a pilot investigation,
“Soc Indic Res”, nr 77, s. 61-78.
5. Crawford S.A., Caltabiano N.J., (2011) Promoting emotional well-be-ing through the use of humour, “The Journal of Positive Psychology”, nr 6(3), s. 237-252.
6. Czapiński J., (2012) Psychologia pozytywna: Nauka o szczęściu, zdro-wiu, sile i cnotach człowieka, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe 7. PWN.Deaner S.L., McConatha J.T., (1993) The relation of humor to
depres-sion and personality, “Psychological Reports”, nr 72(3), s. 755-763.
8. Diener E., (red.), (2009) The science of well-being: The collected works of Ed Diener, “Springer Science & Business Media”, tom 37.
9. Diener E., Kesebir P., (2013) A Virtuous Cycle: The Relationship Be-tween Happiness and Virtue [w:] Snow N., Trivigno F., (red.), The Philosophy and Psychology of Virtue: An Empirical Approach to Character and Happiness, New York: Routledge.
10. Emmons R.A., Crumpler C.A., (2000) Gratitude as a Human Strength: Appraising the Evidence, “Journal of Social and Clinical Psychology”, nr 19(1), s. 56-69.
11. Emmons R.A., McCullough M.E., (2003) Counting blessings versus burdens: an experimental investigation of gratitude and subjective well-being in daily life, “Journal of Personality and Social Psycholo-gy”, nr 84(2), s. 377.
12. Feingold A., Mazzolla R., (1993) Preliminary validation of a multi-dimensional model of wittiness, “Journal of Personality”, nr 61, s.
439-456.
13. Gulla B., Tucholska K., (2007) Psychologia pozytywna: cele nauko-wo-badawcze i aplikacyjne oraz sposób ich realizacji, „Studia Psy-chologii w KUL”, nr 14, s. 133-152.
14. Keyes C.L., (2002) The mental health continuum: From languishing to flourishing in life, “Journal of health and social behavior”, s. 207-222.
15. Killen A., Macaskill A., (2015) Using a Gratitude Intervention to En-hance Well-Being in Older Adults, “Journal of Happiness Studies”, nr 16, s. 947.
16. Lefcourt H.M., Martin R.A., (1986) Humor and life stress: Antidote, to adversity, New York: Springer.
17. Linley P.A., Joseph S., (2007) Sztuka wybaczania: rozwój programów grupowych i społecznych interwencji [w:] Fincham F.D., Kashdan T.B., (red.), Psychologia pozytywna w praktyce, Warszawa: Wydaw-nictwo Naukowe PWN, s. 363-388.
18. Linley P.A., Maltby J., Wood A.M., Osborne G., Hurling R., (2009) Measuring happiness: The higher order factor structure of subjecti-ve and psychological well-being measures, “Personality and Indivi-dual Differences”, nr 47, s. 878-884.
19. Lyubomirsky S., Layous K., (2013) How do simple positive activities increase well-being? “Current Directions in Psychological Science”, nr 22(1), s. 57-62.
20. Martin R.A., Lefcourt H.M., (1983) Sense of humor as a moderator of the relation between stressors and moods, “Journal Of Persona-lity And Social Psychology”, nr 45(6), s. 1313.
21. Martin R.A., Lefcourt H.M., (1984) Situational humor response qu-estionnaire: Quantitative measure of the sense of humor, “Journal of Personality and Social Psychology”, nr 47, s. 145-155.
22. Martin R.A., Puhlik-Doris P., Lersen G., Gray J., Weir K., (2003) Indivi-dual differences in uses of humor and their relation to psychological well-being: Development of the Humor Styles Questionnaire, “Jour-nal of Research in Perso“Jour-nality”, nr 37, s. 48-75.
23. McCullough M.C., Emmons R.A., Tsang J.A., (2002) The Grateful Disposition: A Conceptual and Empirical Topography, “Journal of Personality and Social Psychology” nr 82(1), s. 112-127.
24. McCullough M.E., Snyder C.R., (2000) Classical sources of human strength: Revisiting an old home and building a new one, “Journal of Social and Clinical Psychology”, nr 1, s. 1-10.
25. McGhee P.E., (2010) Humor as survival training for a stressed-out world: The 7 humor habits program, Bloomington, IN: AuthorHouse.
26. Park N., Peterson C., Seligman M.E.P., (2004) Strengths of character and well-being, “Journal of Social and Clinical Psychology”, nr 23(5), s. 603-619.
27. Peterson C., Park N., (2007) Klasyfikacja i pomiar sił charakteru:
implikacje dla praktyki [w:] Linley A., Joseph S., (red.), Psychologia pozytywna w praktyce, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 263-282.
28. Peterson C., Seligman M.E.P., (2004) Character strengths and virtu-es. A handbook and classification, Oxford: Oxford University Press.
29. Proyer R.T., Ruch W., Buschor C., (2013) Testing strengths-based in-terventions: A preliminary study on the effectiveness of a program targeting curiosity, gratitude, hope, humor, and zest for enhancing life satisfaction, “Journal of Happiness Studies”, nr 14(1), s. 275-292.
30. Ruch W., Hehl F.J., (1998) A two-mode model of humor appreciation:
Its relation to aesthetic appreciation and simplicity- complexity of personality [w:] Ruch W., (red.), The sense of humor: Exploations of personality characteristic, New York: Mounton de Gruyter, s. 109-142.
31. Ruch W., McGhee P.E., (2014) Humor Intervention Programs [w:]
Parks A.C., Schueller S., (red.), The Wiley Blackwell handbook of positive psychological interventions, Chichester: Wileys.
32. Ryan R.M., Deci E.L., (2001) On happiness and human potentials:
A review of research on hedonic and eudemonic well-being, “An-nual Review of Psychology”, nr 52, s. 141-166.
33. Ryff C.D., Singer B., (2003) Ironies of the human condition: Well--being and health on the way to mortality [w:] Aspinwall L.G., Staudinger U.M., (red.), A Psychology of Human Strengths:Funda-mental Questions and Future Directions for a Positive Psychology, Washington DC: American Psychological Association, s. 271-287.
34. Saakvitne K.W., Tennen H., Affleck G., (1998) Exploring thriving in the context of clinical trauma theory: Constructivist self-develop-ment theory, “Journal of Social Issues”, nr 54(2), s. 279-299.
35. Seligman M.E., (2002) Positive psychology, positive prevention, and positive therapy, “Handbook Of Positive Psychology”, nr 2, s. 3-12.
36. Seligman M.E.P., (2005) Prawdziwe szczęście, Poznań: Media Ro-dzina.
37. Seligman M.E.P., Csikszentmihalyi M., (2000) Positive psychology:
An introducting, “American Psychologist”, nr 55, s. 5-14.
38. Seligman M.E.P., Rashid T., Parks A., (2006) Positive psychothera-py, “American Psychologist”, nr 61(8), s. 774-788.
39. Sheldon K.M., Kasser T., (2001) Goals, congruence, and positive well-being: New empirical support for humanistic theories, “Jour-nal Of Humanistic Psychology”, nr 41(1), s. 30-50.
40. Sheldon K.M., King L., (2001) Why positive psychology is necessa-ry, “American Psychologist”, nr 56(3), s. 216.
41. Sin N.L., Lyubomirsky S., (2009) Enhancing well-being and allevia-ting depressive symptoms with positive psychology interventions:
A practice-friendly meta-analysis, “Journal of Clinical Psychology”, nr 65(5), s. 467-487.
42. Svebak S., (1996) The development of the sense of humor qu-estionnaire: From SHQ to SHQ-6, Humor: “International Journal of Humor Research”, nr 9, s. 341-361.
43. Tatarkiewicz W., (2003) Historia filozofii, Tom 1, Warszawa: Wy-dawnictwo Naukowe PWN.
44. Tedeschi R.G., Calhoun L.G., (2004) Posttraumatic Growth: Con-ceptual Foundations and Empirical Evidence, “Psychological Inquiry”, nr 15(1), s. 1-18.
45. Toepfer S.M., Cichy K., Peters P., (2012) Letters of gratitude: Fur-ther evidence for author benefits, “Journal of Happiness Studies”, nr 13(1), s. 187-201.
46. Toepfer S.M., Walker K., (2009) Letters of gratitude: Improving well-being through expressive writing, “Journal of Writing Rese-arch”, nr 1(3), s. 181-198.
47. Trzebińska E., (2008) Psychologia pozytywna, Warszawa: Wydaw-nictwa Akademickie i Profesjonalne.
48. Watkins P.C., Woodward K., Stone T., Kolts R.L., (2003) Gratitude and happiness: Development of a measure of gratitude, and rela-tionships with subjective well-being, “Social Behavior and Perso-nality”, nr 31, s. 431-451.
49. Wolanin A., (2013) Wspieranie pacjentów onkologicznych w star-szym wieku w zakresie jakości i bilansu życia poprzez rozwijanie wdzięczności, „Psychologia Jakości Życia-Psychology of Quality of Life”, nr 12(2), s. 183-196.
50. Wolanin A., (2015) Wdzięczność a poczucie jakości życia w choro-bie nowotworowej, Nieopublikowana rozprawa doktorska, Lublin:
Katolicki Uniwersytet Lubelski.
51. Wolanin A., Pańczyk M., (2015) Rola poczucia humoru w radzeniu sobie z chorobą nowotworową przez osoby starsze [w:] Brudek P., Steuden S., Januszewska I., Gamrowska A., (red.), Oblicza Starości we Współczesnym Świecie. Perspektywa psychologiczno-medycz-na Tom 1, Lublin: Wydawnictwo KUL, s. 327-337.
52. Wood A.M., Joseph S., (2007) Grand theories of personality cannot be integrated, “American Psychologist”, nr 62, s. 57-58.
53. Wood A.M., Linley P.A., Maltby J., Baliousis M., Joseph S., (2008) The authentic personality: A theoretical and empirical conceptu-alization, and the development of the Authenticity Scale, “Journal of Counseling Psychology”, nr 55, s. 385-399.
Urszula Opyrchał, Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie