2.1. Produkcja mleka poniżej kwoty
W dniu 1 kwietnia 2008 r. Rada podjęła decyzję o zwiększeniu kwot mlecznych o 2 %.
Decyzje w sprawie oceny funkcjonowania z listopada 2008 r. spowodowały roczne zwiększenie kwot mlecznych o 1 % przez 5 kolejnych lat, począwszy od dnia 1 kwietnia 2009 r., oraz dostosowanie współczynnika korekcyjnego tłuszczu, co de facto spowodowało zwiększenie kwot o dalsze 1%. Do czasu wygaśnięcia systemu kwot w dniu 1 kwietnia 2015 r. ma jeszcze nastąpić trzykrotne roczne zwiększenie kwot o 1 % (z wyjątkiem Włoch, gdzie już od dnia 1 kwietnia 2009 r. postanowiono zwiększyć kwoty ogółem o 5 % ).
Rok po roku kwoty mleczne stopniowo tracą na ważności, ponieważ w coraz większej liczbie państw członkowskich produkcja mleka jest mniejsza niż kwoty. Chociaż w roku kwotowym 2008/2009 opłatę za przekroczenie kwoty krajowej musiało uiścić 6 państw członkowskich,
to zaledwie 3 państwa poniosą takie opłaty w roku kwotowym 2009/2010. Na podstawie oficjalnych zgłoszeń państw członkowskich szacuje się, że rok kwotowy 2009/2010 zakończy się dostawami mleka w UE na poziomie około 7% poniżej kwoty (zob. wykres w załączniku 4).
Pomimo decyzji o zwiększeniu kwot o 2 % dla roku kwotowego 2008-2009 i stosunkowo korzystnych cen mleka płaconych producentom w roku kalendarzowym, produkcja mleka w UE wzrosła w 2008 r. tylko nieznacznie. Recesja gospodarcza miała negatywny wpływ na unijny i globalny popyt na artykuły mleczarskie o wartości dodanej, co doprowadziło do nacisku na ceny produktów mleczarskich i do znaczącego spadku cen producenta w odniesieniu do mleka w 2009 r. Niskie ceny mleka przyczyniły się do nieznacznego zmniejszenia produkcji mleka w UE w 2009 r. i na początku 2010 r. W rezultacie rok kwotowy 2008-2009 zakończył się rekordowym spadkiem dostaw w UE w stosunku do kwoty. Ten spadek zwiększył się jeszcze bardziej w roku kwotowym 2009-2010. W 2010 r.
produkcja mleka w UE zwiększyła się, ale pozostała znacznie niższa od poziomu kwoty.
Wolna reakcja na zwiększenie kwoty związana jest z recesją gospodarczą, która spowodowała spadek popytu na produkty mleczarskie, ale również wyższe koszty produkcji i wynikające z tego niższe marże. Doświadczenie uzyskane na podstawie wpływu zwiększenia kwoty w roku 2008/2009 wskazuje na to, że reakcja produkcji mleka na zagregowanym poziomie UE pozostała dość umiarkowana pomimo znacznie wyższej średniej ceny mleka u producenta.
Najnowsze dane do lipca 2010 r. wskazują na silniejszą reakcję produkcji na wzrost cen mleka.
Jako że kwoty mleczne stają się coraz mniej istotne, podaż mleka może być lepiej regulowana przez możliwości rynkowe, reakcje rolników na sygnały cenowe są mniej zniekształcone, a poprzez restrukturyzację można uzyskać przyrost wydajności.
W państwach członkowskich, w których kwoty nadal są przekraczane, wynika to prawdopodobnie z faktu, że ,niektórzy producenci mają wystarczającą marżę powyżej kosztów, aby ryzykować przekroczenie dostaw, i w pełni wykorzystują swoje moce produkcyjne , mając nadzieję, że inni nie wykorzystają w pełni swoich. Rolnicy ci uważają rosnącą produkcję, nawet przynoszącą niższe ceny, za niezbędną do pokrycia własnych kosztów inwestycyjnych, pod warunkiem, że ceny te pokrywają krańcowe koszty produkcji.
W przypadku niektórych państw członkowskich, których sektory mleczarskie są zorientowane na wywóz, związane jest to również z faktem, że posiadany przez nie zróżnicowany asortyment produktów umożliwia tym państwom produkcję na rynki wywozowe i znalezienie rynków zbytu dla ich produktów.
2.2. Malejące ceny kwot mlecznych
Jednym z głównych sygnałów złagodzenia skutków zniesienia kwot (tzw. „miękkie lądowanie”) jest stopniowe ograniczanie „dzierżawy kwot”. Dzierżawę kwot definiuje się jako różnicę pomiędzy ceną objętą kwotą (wyższą niż cena rynkowa, gdy kwoty obowiązują) i krańcowymi kosztami produkcji. Dobrym wskaźnikiem dzierżawy kwoty jest cena kwoty.
Jak szczegółowo przedstawiono w załączniku 5, cena kwot mlecznych spada wraz ze skracaniem się okresu obowiązywania systemu kwot i w ogromnej większości państw członkowskich jest już niska lub bliska zeru. Sytuację tę można postrzegać z trzech perspektyw:
1) państw członkowskich, w których dostawy mleka są znacznie poniżej pułapów kwoty
W państwach członkowskich, w których dostawy mleka są znacznie poniżej pułapów kwoty, cena kwoty jest obecnie bardzo niska lub nawet równa zeru. W niektórych z nich przyjęto krajowe rozwiązania administracyjne w celu ustalenia malejącej rok po roku ceny kwoty, tak aby w 2015 r. osiągnęła ona zero.
W przypadku tych państw członkowskich, gdzie cena kwoty nie jest regulowana administracyjne, ale jest już bardzo niska lub równa zeru, oczekuje się, że ceny kwoty nie będą znacznie różnić się od obecnych poziomów, o ile poziomy produkcji będą zgodne z ostatnimi tendencjami. W państwach członkowskich, w których ma miejsce rynek kwot, nadal istnieją ceny kwot mlecznych, niezależnie od faktu, że nie jest uiszczana opłata za przekroczenie kwoty krajowej. W miarę zbliżania się 2015 r. wszystkie kwoty będą całkowicie traciły wartość, ponieważ ich znaczenie dla rynku będzie się zmniejszać i termin odpisania będzie coraz krótszy.
2) państw członkowskich, w których dostawy mleka są zbliżone do pułapów kwoty
W państwach członkowskich, w których dostawy mleka są zbliżone do pułapów kwoty, wpływ na cenę kwoty mają przewidywania lub oczekiwania odnośnie do opłaty za przekroczenie kwoty krajowej. W przypadku niewykorzystania krajowej kwoty mlecznej ceny kwoty spadają. Przewiduje się, że w przyszłości zakupy kwoty będą nadal spadać, aż do zera, przy czym będą występowały wahania wynikające z nadwyżki produkcji i cen mleka.
3) państw członkowskich, w których dostawy mleka przekraczają kwotę
W ograniczonej liczbie państw członkowskich, w których dostawy mleka przekraczają kwotę, ceny kwoty pozostają stosunkowo wysokie i ostatnio wzrosły. W tych państwach członkowskich producenci wydają się być wystarczająco konkurencyjni lub zobowiązani do pełnego wykorzystania swojej zdolności do kontynuowania produkcji i w końcu do uiszczenia opłaty za przekroczenie kwoty krajowej. W tych państwach członkowskich może nie udać się zagwarantowanie „miękkiego lądowania”.
2.3. Oczekiwany rozwój i analiza wrażliwości
Rozwój produkcji mleka po zniesieniu kwot zależy od różnych czynników: kształtu WPR po 2013 r. (środki rynkowe, płatności bezpośrednie, rozwój obszarów wiejskich), kosztów produkcji, wymogów w zakresie ochrony środowiska, alternatyw w dziedzinie zatrudnienia i produkcji, rozwoju krajowych i międzynarodowych rynków mleka, w tym cen mleka.
Zgodnie z modelem ekonometrycznym wykorzystanym przez DG AGRI do opracowania perspektyw średnio- i długoterminowych przewiduje się, że wzrost produkcji mleka pozostanie w nadchodzących latach umiarkowany, nawet po zniesieniu systemu kwot (zob.
pkt 1.2 powyżej). Niektóre badania krajowe wskazują na potencjalnie duży wzrost produkcji mleka, jednak większość z nich nie uwzględnia całości sytuacji w UE-27. Dzięki mechanizmom cenowym powinno być możliwe uniknięcie nadwyżek strukturalnych. Różne badania2 przeprowadzone w kontekście oceny funkcjonowania pokazują, że spodziewane jest, iż z różnych powodów jedynie ograniczona liczba państw członkowskich w pełni wykorzysta
2 Analiza ekonomiczna skutków odejścia od systemu kwot mlecznych w UE (http://ec.europa.eu/agriculture/analysis/external/milk/index_en.htm)
Wpływ gospodarczy zniesienia systemu kwot mlecznych – regionalna analiza produkcji mleka w UE (http://ec.europa.eu/agriculture/analysis/external/milkquota/index_en.htm)
rosnące kwoty mleczne, natomiast oczekuje się, że większość państw członkowskich zmniejszy produkcję z powodu oczekiwanego ogólnego spadku cen mleka.
2.4. Państwa członkowskie na drodze do „miękkiego lądowania”
Zarówno rozwój produkcji mleka wobec kwot mlecznych, jak i tendencja spadkowa w cenach kwoty wskazują na to, że odbywa się „miękkie lądowanie”. W ogromnej większości państw członkowskich kwoty nie mają już znaczenia dla ograniczania produkcji, a cena kwoty już osiągnęła zero lub zmierza do jego osiągnięcia.
W ramach oceny funkcjonowania i w kontekście zniesienia kwot sektor mleka dodano do tzw.
„nowych wyzwań” drugiego filara WPR, a zwiększenie środków pochodzących z modulacji w jego ramach miało na celu sprostanie wspomnianym wyzwaniom. Rozwiązanie to dostarcza środków w zakresie przygotowania rolników do zakończenia systemu kwot.