Do metod prowadzenia negocjacji policyjnych należy rozmowa bezpośrednia z zapewnieniem niezbędnego bezpieczeństwa i rozmowa z wykorzystaniem środków technicznych (par. 2 pkt 2 Zarządzenia nr 4 Komendanta Głównego Policji z dnia 26 marca 2002r.). Dlatego należy poświęcić trochę miejsca rozważaniom na temat rozmowy.
Rozmowa - jako forma interakcji - jest przedmiotem badań psychologów i psycholingwistów.
W pracy J. Bobryka (1995) Jak tworzyć rozmawiając: Skuteczność rozmowy została ona zdefiniowana następująco:
Rozmowa jest czynnością wykorzystującą kompetencję komunikacyjną (nie tylko kompetencję lingwistyczną), zachowaniem przebiegającym w obecności i przy współudziale innego człowieka, jest ona zarówno czynnością, polegającą na przesyłaniu i odbieraniu językowych komunikatów, jak i specyficznym rodzajem interakcji pomiędzy ludźmi mającymi na celu najczęściej uregulowanie lub podtrzymywanie pożądanych relacji z innymi ludźmi, pośrednie osiągnięcie pewnych praktycznych celów, zmianę sytuacji rozmawiających, czasem rozwój psychiczny uczestników rozmowy. (Bobryk, 1995: 58).
Porównajmy inną definicję, wskazującą cechy rozmowy:
[…] rozmową jest przekaz współtworzony przez ludzi, którzy świadomie mówią do siebie nawzajem i siebie słuchają w ramach wspólnie akceptowanej relacji. Toczy się ona w języku zrozumiałym dla rozmawiających, odbywa się w wybranym miejscu i trwa przez pewien czas. Może być przygotowana. Przebiega od początku do końca bez przerwy. Może być wznawiana i utrwalana. Ocenie podlegać mogą zarówno treść, jak i sposób prowadzenia rozmowy, a także osoby w niej uczestniczące. Ma ona pewien cel, temat i efekt, nie zawsze werbalizowany. Odmowa rozmowy z kimś jest sygnałem braku więzi lub formą represji (Kuryło, 2003: 31).
W definicji tej zwraca się uwagę m. in. na cechy świadomości stron biorących udział w rozmowie, zrozumiałość przekazu, trwanie przez określony czas, możliwość wznawiania i utrwalania, możliwość oceny rozmowy, jej celowość i efekt, który – należy podkreślić – nie zawsze jest werbalizowany i możliwość odmowy rozmowy z kimś, co w analizowanych
w rozprawie przykładach na poziomie unikania w kontakcie negocjatora ze sprawcą musi być sygnałem podjęcia odpowiednich taktyk w celu podtrzymana rozmowy.
W Zarządzeniu nr 4 Komendanta Głównego Policji z dnia 26 marca 2002r. zwraca się uwagę na bezpośredniość i pośredniość rozmowy. Rozmowa telefoniczna – nie jest rozmową typu face to face, nadawcę i odbiorcę dzieli przestrzeń. W takiej rozmowie wyklucza się wpływ zachowań niewerbalnych na przebieg rozmowy23, przy czym zachowania parajęzykowe (dźwięki asemantyczne, np. śmiech, gwizdanie, wykrzyknienie, piszczenie wyrażające wole i emocje nadawcy)24
W źródłach leksykograficznych oraz literaturze przedmiotu rozmowa jest ujmowana na różne sposoby. Szerokie ujęcie rozmowy proponuje Słownik języka polskiego pod red.
M. Szymczaka, według którego rozmowa to wzajemna wymiana myśli za pomocą słów;
mówienie z kimś, rozmawianie, konwersacja, pogawędka (Sz)
grają dużą rolę. Jednak skuteczność rozmowy typu face to face i jej efektywność może być oceniania poprzez jedność działań werbalnych, suprasegmentalnych i niewerbalnych (Taras, 2003: 41).
25
B. Taras (2003: 42) przedstawiła typologię rozmowy z uwzględnieniem sposobu przekazu informacji (słowny, pozasłowny), tworzywo wypowiedzi (mowa, pismo), ramy czasoprzestrzenne (jedność czasoprzestrzeni lub jej brak), kanał wymiany informacji (wzrokowy, słuchowy, dotykowy), kontakt rozmówców (oficjalny, nieoficjalny):
. B. Dunaj (1996) w Słowniku współczesnego języka polskiego oraz U. Żydek-Bednarczuk (1994: 32) ograniczają rozmowę do konotacji wyłącznie werbalnych, uzupełnianych jednak kodem niewerbalnym.
23 Werbalny system komunikowania jest niewątpliwie główną cechą rozmowy (Żydek-Bednarczuk 1994;
Warchala, 1991; Ożóg, 1990; Pisarkowa, 1975).
24 O zachowaniach parajęzykowych m. in. Lebda, 1979; Ożóg, 1990: 72 – 74.
25Por. także szerokie ujęcie rozmowy w Uniwersalnym słowniku języka polskiego pod red. S. Dubisza.
Rys 9. Typologia rozmowy (wg Taras, 2003: 43)
Rozmowa wiąże się nierozerwalnie pojęciem dialogu. Przytoczmy definicję dialogu J. Warchali (2001: 169):
Dialog jako tekst jest łańcuchem kolejno po sobie następujących wymian, z których każda współtworzona jest przez minimum dwóch nadawców zanurzonych we wspólnej konsytuacji, na którą składają się: dziedzina zaktualizowanych przedmiotów i stanów rzeczy, czyli temat rozmowy, cel rozmowy pojęty jako intencje nadawców,
aby komunikat odniósł skutek, ich wiedza oraz wspólne otoczenie sytuacyjne (tu i teraz).
A. Wilkoń zaznacza, iż rozmowa i dialog dotyczą różnych bytów językowych i nie należy ich traktować jako synonimiczne. Traktuje rozmowę potoczną jako gatunek wypowiedzi dialogowej i polilogowej, zawężając zakres jego użycia (Wilkoń, 2003: 47) Rozmowę wiąże przy tym w takim typem dialogu, w którym dominują funkcje: ludyczne, informacyjne, wyrażające potrzebę kontaktu, zaspokojenie ciekawości, wiedzy, wymianę sądów i opinii itp.
U. Żydek-Bednarczuk (1994) przyjmuje szerokie ujęcie rozmowy26, podając następujący trójkąt ilustrujący zakres użycia przywołanych w nim pojęć:
Rys 10. Zakres użycia pojęć konwersacja, rozmowa, dialog, działalność językowa (wg Żydek-Bednarczuk, 1994)
A Załazińska w książce Niewerbalna struktura dialogu. W poszukiwaniu polskich wzorców narracyjnych i interakcyjnych zachowań komunikacyjnych (2006) traktuje oba pojęcia jako tożsame, a pojęcie dyskursu za kategorię nadrzędną wobec kategorii dialogu-rozmowy, zaś dialog twarzą w twarz za kategorię podrzędną wobec dialogu-rozmowy (Załazińska, 2006: 12)27
26Badaczka podaje, iż w ramach konwersacji działają zasady i maksymy Grice’a, natomiast w rozmowie „reguła interakcji, zmienności tematu jest luźna” (Żydek-Bednarczuk, 1994: 31).
. Dyskurs badaczka rozumie szeroko, jako ujęcie języka w zdarzeniu
27Dodajmy, iż badaczka posługuje się pojęciem dialogu wymiennie z rozmową, mając przy tym na myśli przede wszystkim rozmowę / dialog twarzą w twarz.
komunikacyjnym występującym realnie z cechami dynamiczności, szybkości, eliptyczności (Załazińska, 2006: 12 – 13).
Zarówno przy szerokim, jak i węższym ujmowaniu rozmowy można jednak mówić o jej dialogowości (dialogiczności). Dialogowość rozmowy jest determinowana przemiennością ról nadawczo-odbiorczych (Ożóg, 1993: 93). Właśnie to nie pozwala na dokładne zaplanowanie rozmowy. Jeden z interlokutorów może być przez drugiego wprawiony w zakłopotanie, zmuszony do działań podświadomych. A Załazińska tak pisze o dialogiczności rozmowy:
To określenie brzmiące jak tautologia wskazuje jednak istotną rzecz: rozmowa nie jest bowiem sekwencją wymian komunikacyjnych między miedzy nadawcą i odbiorcą, nie jest wymianą monologów, nie utrzymuje się w ramach prostego modelu „bodziec – reakcja”. Rozmowa jest niepowtarzalnym budowaniem płaszczyzny porozumienia komunikacyjnego poprzez słowa i działanie. Zmienność ról nadawczo-odbiorczych, charakterystyczna dla rozmowy, nie jest klarownie realizowana. Dwa podmioty dialogu: nadawca i odbiorca, mówiący i potakujący głową słuchacz, mówiący: „aha, no, rozumiem” (w trakcie wypowiedzi partnera), jest jeszcze odbiorcą-słuchaczem czy już nadawcą-mówiącym? A może jest to raczej kwestia opisu, który za cenę prawdziwości stara się być jasny i klarowny? Tymczasem rzeczywistość językowa, komunikacyjna jest bardziej złożona i nie poddaje się łatwym rozgraniczeniom.
(Załazińska, 2006: 105).
2.3. Istota negocjacji. Negocjacje kryzysowe i policyjne
Termin negocjacje pochodzi od łacińskiego rzeczownika negotiatio, który oznacza zajmowanie się handlem. Uniwersalny słownik języka polskiego pod red. S. Dubisza podaje następującą definicję tego pojęcia: negocjacje książk. a) ‘rokowania, pertraktacje prowadzone przez powaśnionych przedstawicieli dwu lub większej liczby państw’: Negocjacje pokojowe.
Prowadzić negocjacje b) targowanie się ze sprzedającym w celu uzyskania niższej ceny lub korzystniejszych warunków zakupu’: Negocjacje przy zakupie mieszkania (USJP).
Interesująca jest etymologia tego pojęcia. J. Waszkiewicz (1997) odnotowuje jego kupiecki rodowód. Słowo negocjacje pochodzi od łacińskiego neg+otia, przy czym człon pierwszy oznacza negację, natomiast człon drugi jest formą liczby mnogiej od otium (‘czas wolny, próżnowanie’). Słowo negocjant oznaczało przy tym kupca, szczególnie hurtownika, podobnie było w języku staropolskim.
Literatura dotycząca negocjacji jest bardzo obszerna28
Cohen H., 1982: You Can Negotiate Anyting. New York
. Obejmuje zarówno podejście teoretyczne, jak i studia przypadków. W literaturze poświeconej negocjacjom wyróżnić można książki zawierające między innymi zalecenia taktyczne z ilustracją krótkich przykładów:
Karras C. L., 1970: The Negotiating Game. New York.
Fisher R., Ury W., 1981: Getting to Yes (polski tytuł Dochodząc do tak. Negocjowanie bez poddawania się. Warszawa 1995).
Scott W. P., 1981: The Skills of Negotiating. Aldershot.
studia przypadków (książki negocjatorów, polityków i dyplomatów):
Kaufmann J., 1988: Conference Diplomacy. Dortrecht.
Golan M., 1976: The Secret Conversations of Henry Kissinger. New York.
Zartman W., 1976: The 50% Solution. New York29 prace naukowe, w tym szczegółowe prace empiryczne:
.
Morley J., Stephenson G., 1977: The Social Psychology of Bargaining. London.
Aranoff D., Tedeschi J. T., 1968: Original states and behavior in the prisoner’s dilema game. „Psychonomic Science”, 79 – 80
28 Przedstawiono wybrane pozycje zamieszczone w Mastenbroek, 1998, 143 – 150.
29 Książka ma podtytuł Jak negocjować skutecznie z porywaczami, strajkującymi, szefami lub magnatami, arabami, Rosjanami i innymi znaczącymi przeciwnikami we współczesnym świecie.
Eisenbeg M. A., Path M. E., 1976: Prominence as a determinant of bargaining outcomes. „Journal of Conflict Resolution”, 523 – 538.
teorie ogólne negocjacji, np. dotyczące teorii gier i jej zastosowania w negocjacjach:
Young P. R., Ed., 1975: Bargaining: Formal Theories of Negotiation. Chicago.
oraz książki poświęcone opisowi modeli negocjacji, wśród których należy wymienić najczęściej cytowaną książkę: Walton R. E., McKersie R. B., 1965: A Behavioral Theory of Labor Negotiation. New York,
a także poświęcone modelowaniu faz negocjacji:
Brock J., 1982: Bargainig Beyond Impasse. Boston.
Gulliver P. H., 1979: Disputes and Negotiations. New York.
Zartman W., Berman M. R., 1982: The practical Negotiator. New Haven.
W tym kontekście należy zwrócić uwagę na dwie monografie autorstwa P. Mameta.
Pierwsza z nich Język negocjacji handlowych (Mamet, 2004) jest próbą zbliżenia teorii negocjacji do teorii języka w celu dokonania analizy pojęcia języka specjalistycznego i podjęcia próby stworzenia modelu opisu języka. Analizuje język negocjacji handlowych w kategoriach leksykalnych, gramatycznych oraz analiza wybranych elementów dyskursu.
Druga z nich Język w służbie menedżerów – deklaracja misji przedsiębiorstwa (Mamet, 2005) stanowi analizę lingwistyczną gatunku znanego jako deklaracja misji przedsiębiorstwa.
W definicjach negocjacji akcentuje się, że jest to rodzaj interakcji społecznej, ludzkiego współdziałania.
Porównajmy kilka definicji negocjacji:
Pierwsza, to definicja, wskazująca na częściowy zakres konfliktu interesów w negocjacjach:
Negocjacje to sekwencja wzajemnych posunięć, poprzez które strony dążą do osiągnięcia możliwie korzystnego rozwiązania częściowego konfliktu interesów (Nęcki, 1991, 16).
Inna definicja (Brdulak, Brdulak, 2000: 13) kładzie nacisk na czynność rozwiązywania konfliktu i podejmowanie decyzji w perspektywie zadowalającej obie strony, przy czym podkreśla się iż jest to proces komunikacyjno-decyzyjny, w którym konflikt starają się rozwiązać obie strony.
W definicji P. Wachowiaka (2001, 174) podkreśla się uświadomienie sobie przez obie strony, iż porozumienie zapewnia większe korzyści, niż działanie bez porozumienia.
Położenie nacisku na proces przepływu informacji zawiera definicja G. Krzyminiewskiej (1998: 34), w której wskazano, iż celem tego dwustronnego procesu przepływu informacji jest osiągnięcie końcowego porozumienia w sytuacji pozornie nierozwiązalnego konfliktu.
Definicje negocjacji w literaturze przedmiotu można sprowadzić do dwóch uogólnień:
- definicje podkreślające cel negocjacji jako osiągnięcie porozumienia Ury, 1995: 24;
Mastenbroek, 1998: 16; Casse, 1996: Jankowski, Sankowski, 1995: 3);
- definicje, podkreślające cel negocjacji jako rozwiązywanie konfliktów.
Por.:
… negocjacje to proces dwustronnej komunikacji, którego celem jest osiągniecie porozumienia z innymi, gdy niektóre z […] interesów są wspólne, a inne sprzeczne.
(Ury, 1995: 24).
Negocjowanie to odpowiednia strategia w przypadku różnych, a czasami sprzecznych interesów, dwóch stron współzależnych w takim stopniu, że porozumienie byłoby wzajemnie korzystne. Strony nie zgadzają się, ale pragnęłyby osiągnąć porozumienie, ponieważ zarówno brak rozwiązania, jak i współzawodnictwo byłyby dla obu niekorzystne 30 (Mastenbroek, 1998: 16).
W literaturze przedmiotu w licznych definicjach negocjacji pojawiają się między innymi sformułowania: zwrotny proces komunikowania się31, proces wzajemnego budowania i utrwalania zaufania, metoda z elementami kooperacji i konkurencji służąca uzyskaniu porozumienia, sztuka prowadzenia rozmowy i polemizowania, proces o charakterze komunikacyjno-decyzyjnym, proces rozwiązywania konfliktu. W definicjach podkreśla się częściową zbieżność i jednocześnie rozbieżność interesów obu stron, chęć rozwiązania konfliktu między stronami32
Definicja G. Myśliwca wskazuje, kiedy dochodzi do negocjacji, a nie tylko mniej zobowiązującego procesu komunikacyjnego:
.
30Granice między tymi podejściami nie są ostre i możne je traktować jako continuum (Mastenbroek, 1998: 17).
31 Por. np. Negocjacje są formą komunikacji interpersonalnej: Nie ma negocjacji bez komunikowania się (Fisher, Ury, 1998: 66).
32 Negocjowanie to odpowiednia strategia w przypadku różnych, a czasami sprzecznych interesów dwóch stron współzależnych w takim stopniu, że porozumienie byłoby wzajemnie korzystne. Strony nie zgadzają się, ale pragnęłyby osiągnąć porozumienie, ponieważ zarówno brak rozwiązania, jak i współzawodnictwo byłyby dla obu niekorzystne. (Mastenbroek 1998: 16).
Negocjacje to nawiązanie komunikacji wskutek subiektywnego odczucia minimalnej zbieżności interesów, prowadzące do zgłoszenia oferty przez jedną ze stron i co najmniej kontroferty przez drugą stronę lub uzyskania ustępstwa w co najmniej jednym obszarze (Myśliwiec, 2007: 11).
Do negocjacji może bowiem dojść wtedy, jeśli spełnione są następujące warunki: 1) Strony muszą mieć możliwość komunikowania się; 2) Przynajmniej niektóre interesy stron muszą być ze sobą sprzeczne; 3) Przynajmniej niektóre interesy stron muszą być ze sobą zgodne; 4) Obie strony musza mieć wolę negocjowania (Tokarz, 2005: 197).
W sytuacji niemożności wymiany informacji, negocjacji nie można prowadzić.
Podobnie w sytuacji, w której wszystkie interesy stron są zgodne, kiedy nie ma żadnych podstaw do kompromisu. Jeśli strony nie są przekonane, że negocjowanie może doprowadzić do osiągnięcia większych korzyści, niż w przypadku, gdyby do negocjacji nie doszło, negocjacje nie są także możliwe. Jak pisze W. Mastenbroek:
…negocjacje łączą w sobie obronę własnych interesów, składając zarazem należną daninę współzależności. Stanowią one alternatywę między zachowaniem kooperatywnym i agresywnym: co więcej, są odrębną umiejętnością współżycia społecznego, całkowicie odmienną od współpracy czy walki (Mastenbroek 1998: 16).
Autor podkreśla zróżnicowanie, a czasem sprzeczność interesów obu stron współzależnych oraz pragnienie osiągnięcia porozumienia, co wynika ze świadomości niekorzystnej sytuacji w przypadku zarówno braku rozwiązania, jak i współzawodnictwa (Mastenbroek 1998: 16).
Odmienność negocjacji od dwóch pozostałych strategii (współpracy i walki) przedstawia tabela:
Tabela 3 Taktyka współpracy, negocjacji i walki (wg Mastenbroek 1998: 17 – 18)
można poruszać otwarcie Osobiste problemy są ukrywane lub przedstawiane
Zachęca się do
R. E. Walton i R. B. McKersie (1965) w pionierskiej pracy na temat negocjacji dostrzegają cztery typy oddziaływań: 1) negocjacje dystrybutywne (ukierunkowane na maksymalizację znaczących korzyści); 2) negocjacje integratywne (ukierunkowanie na rozwiązywanie problemów i zwiększanie wzajemnych korzyści); 3) oddziaływanie na postawy33; 4) negocjacje wewnątrzorganizacyjne34
33Sprowadzają się do kontrolowania układu sił pomiędzy stronami z zamiarem utrzymania go w równowadze lub uczynienia korzystnym dla siebie.
. W. Mastenbroek (1998, 22) dodaje piąty element zespalający – wpływ na procedury - i zwraca uwagę na celowość wyróżnienia tego elementu, ze względu na to, iż wymienieni autorzy wyróżniają również „motywy mieszane”. W negocjacjach borykamy się bowiem między walką a współpracą, własnymi interesami i współzależnościami, a „owo współwystępowanie na równi z wymieszaniem typów jest czymś zupełnie naturalnym w normalnych warunkach negocjacyjnych.”
(Mastenbroek, 1998, 22). Dwa pierwsze typy zostały w literaturze przedmiotu utożsamione odpowiednio z podejściem win – lose (negocjacje dystrybutywne) i win-win (negocjacje integratywne).
34 Polegają na wywieraniu wpływu na mocodawców przy jednoczesnym ich poszanowaniu i umacnianiu własnej pozycji.
Typ wygrana – przegrana oznacza zwycięstwo jednej strony kosztem drugiej.
Negocjacje traktowane są w kategoriach walki i rywalizacji (Nęcki, 2000: 33), a druga strona jako przeciwnik, różnica stanowisk – jako konflikt, a siła i przewaga jako środek osiągnięcia celu. Typ przegrana-przegrana nie przynosi korzyści żadnej ze stron. Przykładem podawanym w ramach tego typu jest „zimna wojna” (Zbiegień-Maciąg, 1992: 46)35
Typ wygrana – wygrana – polega na zastąpieniu walki przez rozwiązanie problemów.
Wynik ma zadowolić obie strony
.
36
Odpowiedź na pytanie, czy negocjacje są nauką, czy sztuką jest według. A. Bercoff (2007: 10) następująca:
. W tym typie działań negocjacyjnych ważne jest budowanie zaufania miedzy stronami, dążenie do zdobycia zaangażowania drugiej strony i przezwyciężanie przeciwieństw (Cohen, 1980: 163).
Negocjacje mają swoje reguły, techniki i metody, stałe i zmienne elementy. Są one procesem, a więc maja własną dynamikę. Jednak są one również polem wzajemnego oddziaływania jednostek obdarzonych emocjami i własnymi systemami wartości.
To właśnie otwiera nam drogę do improwizacji, kreatywności i inspiracji, jak większość dyscyplin artystycznych.
Stopień trudności przeprowadzania negocjacji wskazują Z. Nęcki (2000, 26) i R. Błaut, 1995: 5), umieszczając je na skali wskazującej stopień trudności prowadzenia rozmowy w zależności od okoliczności między rozmową kwalifikacyjną kandydata do pracy, a zwalnianiem z pracy. Największy stopień trudności przypisany został przesłuchaniu podejrzanego, a następnie zwalnianiu z pracy, negocjacjom, rozmowie kwalifikacyjnej kandydata do pracy, badaniu świadka i prowadzeniu wywiadu.
Negocjacje policyjne i kryzysowe
Termin negocjacje policyjne może być rozumiany w sensie wąskim (negocjacje policyjne sensu stricto) i w sensie szerokim (negocjacje policyjne sensu largo). Negocjacje policyjne w sensie wąskim obejmują działania przebiegające według procedur opisanych w resortowych aktach prawnych. Na charakter tych działań wskazuje Zarządzenie nr 4
35W kontekście definicji negocjacji, jako dążenia do wspólnego wypracowania rozwiązania ten typ nie spełnia warunków definicyjnych.
36O tym podejściu zob. m. in. Cohen, 1980; Nęcki, 2000; Zbiegień-Maciąg, 1992.
Komendanta Głównego Policji z dnia 26 marca 2002 roku w sprawie form i metod wykonywania negocjacji policyjnych.
Ujęciu szerszym negocjacje policyjne to działania komunikacyjne pionu prewencyjnego w sytuacjach zagrożenia bezpieczeństwa i porządku publicznego, w których nie biorą udziału policyjni negocjatorzy. Są to zarówno prenegocjacje prowadzone przez policjantów, jak i działania o charakterze komunikacyjnym prowadzone w celu zażegnania konfliktów, do których policyjni negocjatorzy nie są wzywani, a konflikty te ulegają zażegnaniu w wyniku działań funkcjonariuszy pionu prewencyjnego (także premediacje, czy też inne formy interwencji drugiej strony)37
Terminy negocjacje kryzysowe i negocjacje policyjne rozumiane są także synonimicznie. M. Tabernacka pisze:
. Negocjacje kryzysowe rozumiane w ujęciu najszerszym obejmują wszelkie rozmowy podejmowane w sytuacjach kryzysowych, nie tylko przez policję i inne służby mundurowe, ale i osoby występujące w roli negocjatora w sytuacjach kryzysowych (np. spory pracownicze).
Termin negocjacje policyjne może mieć zastosowanie do wszystkich przypadków, gdy funkcjonariusze policji, z reguły wyspecjalizowani policyjni negocjatorzy, będą podejmowali działania o charakterze negocjacyjnym w ramach prowadzonych przez siebie interwencji związanych z ustawowym obowiązkiem ochrony bezpieczeństwa ludzi oraz utrzymywana bezpieczeństwa i porządku publicznego (Tabernacka, 2009:
65).
Przy takim podejściu, negocjacje kryzysowe w ujęciu szerokim obejmowałyby wszystkie działania związane z podejmowaniem rozmów negocjacyjnych w sytuacjach kryzysowych zarówno z udziałem policji, jak i innych służb mundurowych, a także przy udziale wytypowanych do rozmów negocjatorów nie reprezentujących służb mundurowych.
Rozróżnienie między negocjacjami policyjnymi a kryzysowymi wprowadza także D. Piotrowicz (2010, 11). Dla potrzeb niniejszej pracy przyjmujemy ujęcie negocjacji policyjnych sensu stricto odpowiadających wyróżnionym przez D. Piotrowicza i negocjacji policyjnych sensu largo odpowiadających wszelkim sytuacjom zagrożenia życia i zdrowia z udziałem funkcjonariuszy Policji.
37 Chodzi o mediacje prowadzone przez funkcjonariusza, a nie mediatora. Typologia interwencji drugiej strony:
R. J. Lewicki, J. A. Litterer, D. M. Saunders: Negotiation. Boston 1994, 352 (za Cichobłaziński: Techniki negocjacji i mediacji. Częstochowa 2008, 61).
Negocjacje jako proces komunikacji
Proces negocjacji jest ciągiem informacji przekazywanych przez obie stron w celu uzasadnienia i obrony własnego stanowiska i osłabienia argumentacji własnej strony (Kałążna-Drewińska, 2006: 24).
Model procesu komunikacji w negocjacjach podkreślający najważniejsze elementy skutecznej komunikacji i mający charakter uniwersalny przedstawia U. Kałążna-Drewińska (2006: 24) na podstawie P. Kotlera (1994). Model ten odpowiada na pytania: Kto? Co przekazuje? Za pośrednictwem jakiego kanału? Do kogo? Z jakim skutkiem?
Rys. 11 Model procesu komunikacji w negocjacjach (Kałążna-Drewińska, 2006: 24)
Nadawca (zespół negocjacyjny I) opracowuje koncepcję komunikacji i przekazuje różne treści w formie kodów (kodowanie). Komunikat zostaje przesłany do odbiorcy (zespół negocjacyjny II) przy pomocy odpowiedniego kanału. Przy właściwym doborze kanału,
komunikat dociera do odbiorcy. Przekaz zostaje dekodowany przez odbiorcę poprzez przypisanie określonego znaczenia słowom, obrazom, symbolom użytym do zakodowania komunikatów, jeśli nie pojawiły się szumy (źródło zakłóceń, tj. szum zewnętrzny nieodpowiednia temperatura, hałas, uszkodzony odbiornik …; szum wewnętrzny:
predyspozycje psychiczne i uczucia uczestników, np. zmęczenie, ból, roztargnienie, złość, nienawiść stereotypy, uprzedzenia; szum semantyczny: blokada odkodowania przez odbiorcę znaczenia wynikająca z zamierzonego lub niezamierzonego złego użycia znaczenia przez nadawcę)38. Model ten nawiązuje do omówionego wcześniej modelu aktu perswazyjnego Lasswella.
38 Uczestnicy procesu komunikowania się mogą różnie dekodować wyrazy i zdania, co wynika z ich zróżnicowanego doświadczenia.
2.4. Techniki i taktyki negocjacji. Wybrane zagadnienia
W literaturze przedmiotu dotyczącej negocjacji stosowane są różnorodne terminy:
strategie, techniki, taktyki, metody, triki, modele, recepty. Zakresy niektórych pojęć nakładają się na siebie, a czasem niektóre pojęcia traktowane są jako tożsame.
Strategia określana jest jako:
Ogólne spostrzeżenie procesu negocjacji i zastosowanie owej impresji do długoterminowego działania. Strategia wymaga od osób negocjujących posiadania wizji, celów oraz określenia środków stosowanych w negocjacjach (Kowalczyk, 2001, 24).
Uniwersalny słownik języka polskiego podaje następującą definicję strategii: strategia 1. książk. ‘sposób postępowania mający doprowadzić do osiągnięcia określonego celu, działanie zgodne z opracowanymi założeniami, perspektywiczny plan działania”: Strategia gospodarcza, ekonomiczna. Strategia firmy. Strategia rozwoju przemysłu; 2. wojsk. ‘dział
Uniwersalny słownik języka polskiego podaje następującą definicję strategii: strategia 1. książk. ‘sposób postępowania mający doprowadzić do osiągnięcia określonego celu, działanie zgodne z opracowanymi założeniami, perspektywiczny plan działania”: Strategia gospodarcza, ekonomiczna. Strategia firmy. Strategia rozwoju przemysłu; 2. wojsk. ‘dział