System negocjacji policyjnych w Polsce

Tragiczne wydarzenia podczas XX letnich Igrzysk Olimpijskich w Monachium w lipcu 1972 roku spowodowały potrzebę tworzenia profesjonalnych systemów negocjacji policyjnych przygotowujących negocjatorów do przeprowadzania rozmów ze sprawcami.

W tragedii tej zginęli zakładnicy, sprawcy i policjant wskutek nieudolnie prowadzonych negocjacji i chaotycznego ataku policji. Dnia 5 września 1972 roku ok. godz. 4 nad ranem palestyńscy terroryści z organizacji Czarny Wrzesień wdarli się na tereny olimpijskie i dostali się do sypialni izraelskich sportowców. O godzinie 4.55 niemiecka policja otrzymała informację, że do kwater sportowców izraelskich w wiosce olimpijskiej weszli zamaskowani Palestyńczycy. Wzięli 9 zakładników, wcześniej zabijając dwóch. Zamachowcy od razu postawili żądanie uwolnienia ponad 200 Palestyńczyków z izraelskich więzień w ciągu 3 godzin. Ambasador Izraela w RFN Ben-Horin natychmiast przekazał niemieckiej policji odpowiedź, iż izraelski rząd nie ustąpi przed żadnymi żądaniami. Sprawcy odtrącali wszystkie oferty, jakie złożył im rząd RFN. Policja niemiecka zdecydowała się na odbicie zakładników.

W rezultacie nieudanego ataku policji zginęli wszyscy zakładnicy, terroryści i policjant.

Pierwszy pododdział antyterrorystyczny w Polsce został utworzony w 1976 roku (Jałoszyński, 2000a: 98 – 102). Decyzja Komendanta Głównego Milicji Obywatelskiej z dnia 28 lutego 1976 roku w sprawie utworzenia Wydziału Zabezpieczenia Komendy Stołecznej Milicji do zwalczania aktów przemocy była skutkiem wizyty w 1975 roku Delegacji Ministerstwa Spraw Wewnętrznych w Finlandii. W czasie wizyty została zaprezentowana jednostka antyterrorystyczna Niedźwiedź i z wzorców fińskich korzystali twórcy Wydziału Zabezpieczenia Komendy Stołecznej Milicji (Piotrowicz 2010, 46). Działania Wydziału Zabezpieczeń KSM obejmowały swoim zasięgiem nie tylko stolice, ale cały kraj. Znamienne, iż w strukturze Wydziału Zabezpieczeń KSM nie istniała komórka, której zadaniem byłoby wykonywanie zadań z zakresu negocjacji w sytuacjach kryzysowych (Piotrowicz 2010, 46).

Proces przygotowania polskiej policji do rozwiązywania sytuacji kryzysowych rozpoczął się zatem na przełomie lat 80-tych i 90-tych poprzez uczestnictwo w szkoleniach organizowanych przez Rząd USA w Stanach Zjednoczonych i w Polsce.

Sekcja Negocjacji Wydziału Antyterrorystycznego Komendy Stołecznej Policji powstała we wrześniu 1992 roku, a jej członkowie wzięli udział w szkoleniach w Polsce oraz w USA. Program szkolenia polskich negocjatorów został wprowadzony po powrocie do kraju kilkunastoosobowej grupy policjantów oraz członków Sejmowej Komisji ds. Bezpieczeństwa Publicznego RP, która w roku 1994 w okresie od 12 do 29 września wyjechała do USA

do Akademii Policji Stanowej w Luizjanie na szkolenie w zakresie negocjacji kryzysowych.

Wiedza nabyta podczas pobytu w Stanach Zjednoczonych pozwoliła na wypracowanie własnej koncepcji negocjacyjnej, dostosowanej do polskiego systemu prawnego, rodzaju zagrożeń, a także specyficznych cech w kwestii rozwiązań strukturalno-organizacyjnych terenowych jednostek policji lub taktyki operacji policyjnych w sytuacjach kryzysowych związanych z incydentami terrorystycznymi (Bielska, 1999: 119; Bielska, Osierda, 1995).

W latach 1996 – 1997 przeszkolono 110 negocjatorów policyjnych. Od 2000 roku rozpoczęto prace nad stworzeniem rozwiązań formalno-prawnych w kwestii negocjacji policyjnych.

Negocjatorzy policyjni działają według następujących aktów prawnych, które regulują możliwości wykorzystania negocjatorów w sytuacjach kryzysowych oraz obowiązki i zadania negocjatorów policyjnych:

Zarządzenie nr 4 Komendanta Głównego Policji z dnia 26 marca 2002r. w sprawie form i metod wykonywani negocjacji policyjnych (Dz. Urz. KGP nr 5, poz. 25)

Zarządzenie nr 213 Komendanta głównego Policji z dnia 28 lutego 2007r. w sprawie metod i form przygotowania i realizacji zadań Policji w przypadkach zagrożenia życia i zdrowia ludzi lub ich mienia albo bezpieczeństwa i porządku publicznego (Dz. Urz. KGP nr 5, poz. 49).

W Biurze Operacji Antyterrorystycznych KGP działa sekcja etatowych negocjatorów policyjnych¹¹⁴, w każdej komendzie wojewódzkiej oraz Komendzie Stołecznej Policji funkcjonuje około 280 negocjatorów policyjnych. Działania negocjatorów kontroluje koordynator ds. negocjacji z BOA KGP oraz przez 17 koordynatorów wojewódzkich pracujących w KWP / KSP.

W Zarządzeniu nr 4 Komendanta Głównego Policji z dnia 26 marca 2002r. określono zakres i sposób wykonywania negocjacji policyjnych, podmioty właściwe do realizacji tych zadań oraz zdefiniowano sytuacje, w których mogą być prowadzone negocjacje policyjne.

Negocjacje policyjne zostały zdefiniowane w par. 2, w którym czytamy:

Negocjacje policyjne, zwane dalej „negocjacjami”, polegają na komunikacji miedzy sprawcą sytuacji kryzysowej a negocjatorem policyjnym, zwanym dalej

„negocjatorem”, w celu rozwiązania sytuacji kryzysowej (pkt 1).

Określono metody prowadzenia negocjacji: rozmowa bezpośrednia z zapewnieniem

114Sekcja etatowych negocjatorów policyjnych działała także w Komendzie Wojewódzkiej Policji w Łodzi.

niezbędnego bezpieczeństwa i rozmowa z wykorzystaniem środków technicznych (par. 2 pkt 2). W par. 2 zawarto także informację dotyczącą charakteru sytuacji kryzysowych. Są to zdarzenia związane z wzięciem i przetrzymywaniem zakładników, zapowiedź popełnienia samobójstwa oraz groźba użycia przez sprawcę broni lub niebezpiecznego narzędzia, a także materiału w stosunku do osób i mienia (par. 2 pkt 3). W Zarządzeniu wskazano także, iż negocjatorem może być wyłącznie policjant, który ukończył szkolenie z zakresu negocjacji prowadzone przez Komendę Główną Policji (par. 3, pkt. 1) oraz wskazano skład zespołu negocjacyjnego (dowódca, negocjatorzy, konsultant) (par. 4), a także zadania zespołu negocjacyjnego (par. 5).

W Zarządzeniu nr 213 Komendanta Głównego Policji z dnia 28 lutego 2007r.

w sprawie metod i form przygotowania i realizacji zadań Policji w przypadkach zagrożenia życia i zdrowia ludzi lub ich mienia albo bezpieczeństwa i porządku publicznego (Dz. Urz.

KGP nr 5, poz. 49) określono formy organizacyjne działań policyjnych stosowane w trakcie realizacji zadań związanych z obsługą sytuacji kryzysowych¹¹⁵ w rozumieniu zarządzenia:

kompetencje policjantów dowodzących działaniami policyjnymi, tryb tworzenia sztabów na potrzeby działań policyjnych i ich zadania, zasady opracowywania planów dowódców działań policyjnych. W par. 3 wymieniono sytuacje kryzysowe w rozumieniu Zarządzenia:

imprezy masowe o podwyższonym ryzyku, zgromadzenia i uroczystości publiczne wysokiego ryzyka, w szczególności z udziałem osób podlegających ochronie¹¹⁶

Zarządzeniem nr 1429 Komendanta Głównego Policji z dnia 31 grudnia 2004 zostały wprowadzone w Policji procedury reagowania w sytuacjach kryzysowych, określone w załączniku nr 1 do Zarządzenia. Wymieniono w nim:

, blokady dróg oraz okupacje obiektów, zorganizowane działania pościgowe, akty terroru, zbiorowe naruszenie bezpieczeństwa i porządku publicznego, w szczególności z przyczyn społecznych, ekonomicznych, politycznych i religijnych, klęski żywiołowe, których skutki mogą doprowadzić do niepokojów społecznych, inne sytuacje mogące spowodować zagrożenie życia i zdrowia ludzi i mienia, a także dla bezpieczeństwa i porządku publicznego. W Zarządzeniu ustalono także między innymi formy organizacyjne działań policyjnych:

interwencje, akcje i operacje (par. 4)

115 Sytuacja kryzysowa – zdarzenie sprowadzające niebezpieczeństwo dla życia i zdrowia ludzi lub mienia, spowodowane bezprawnymi zamachami naruszającymi te dobra lub klęską żywiołową charakteryzujące się możliwością utraty kontroli nad przebiegiem wydarzeń albo eskalacji zagrożenia, w których do ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego niezbędne jest użycie większej liczby policjantów, w tym zorganizowanych w oddziały lub pododdziały, w tym uzbrojonych. (par. 2 pkt. 6)

116W rozumieniu art. 2 ust. 1 pkt 1-4 ustawy z dnia 16 marca 2001 r. o Biurze Ochrony Rządu (Dz. U. z 2004 r. Nr 163, poz. 1712, z późn. zm.

Protesty społeczne

Blokady szlaków komunikacyjnych a) drogowych

b) kolejowych

c) wodnych (morskie wody terytorialne, wody śródlądowe) Okupacja i blokada obiektów

a) administracji publicznej b) zakładów pracy

Zagrożenie atakiem terrorystycznym.

Akt terrorystyczny.

Podłożenie ładunku wybuchowego, w tym również z zastosowaniem:

a) materiału promieniotwórczego b) środka mikrobiologicznego c) środka chemicznego.

Uprowadzenie środka transportu a) w komunikacji lotniczej b) w komunikacji lądowej c) w komunikacji wodnej.

Zajecie obiektu, w tym również z przetrzymywaniem zakładników Uprowadzenie zakładników

1. Niewypały i niewybuchy 2. Klęski żywiołowe

Katastrofy naturalne a) powódź b) pożar

c) intensywne opady atmosferyczne Awarie techniczne

a) katastrofa budowlana

b) uwolnienie niebezpiecznych substancji chemicznych (w transporcie drogowym, kolejowym, rurociągowym, w żegludze morskiej i śródlądowej, w przemyśle lub w magazynowaniu)

c) awaria systemów energetycznych Choroby zakaźne

a) ludzi (epidemie),

b) zwierząt (epizootia), c) roślin (epifitozy).

6. Bunt w zakładzie karnym, ucieczka z zakładu karnego

7. Akt terrorystyczny z użyciem statku powietrznego (Renegade)

W Zarządzeniu nr 1041 Komendanta Głównego Policji z dnia 28 września 2007 roku w sprawie szczegółowych zasad organizacji i zakresu działania komend, komisariatów i innych jednostek organizacyjnych Policji w służbie prewencyjnej Policji w par. 28 zaznaczono, iż do zakresu działania Komendy Głównej Policji należy w szczególności między innymi organizowanie, nadzór i koordynowanie systemu negocjacji policyjnych.

Określono także, iż do zakresu działania Komendy Wojewódzkiej Policji należy w szczególności miedzy innymi wykonywanie zadań z zakresu negocjacji policyjnych oraz organizowanie i prowadzenie szkoleń w tym zakresie.

Podmioty właściwe do realizacji zadania prowadzenia negocjacji policyjnych

Negocjatorem policyjnym może zostać wyłącznie policjant po ukończeniu szkolenia z zakresu negocjacji organizowanego przez Komendę Główną Policji (Zarządzenie nr 4 Komendanta Głównego Policji z dnia 26 marca 2002r; par. 3, pkt. 1) po przejściu postępowania kwalifikacyjnego. Kwestie dotyczące postępowania kwalifikacyjnego reguluje Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 20 marca 2007r.

w sprawie trybu i warunków ustalania zdolności fizycznej i psychicznej na określonych stanowiskach lub w określonych komórkach organizacyjnych jednostek Policji (Dz. U. z dnia 10 kwietnia 2007r.).

Profil wymagań determinuje przejście kandydata na negocjatora przez badanie psychologiczne. Badania te ujawniają predyspozycje intelektualne i osobowościowe kandydata. Na podstawie sporządzonej opinii psychologicznej przełożony podejmuje decyzję o skierowaniu kandydata na 10-dniowy kurs negocjatorów policyjnych. Kursy organizowane są w CSP w Legionowie przez negocjatorów BOA KGP. Z ich wiedzy korzystają uczestnicy szkoleń negocjacyjnych oraz inne służby i podmioty, zapoznając się na kursach między innymi z obowiązkami wynikającymi z pełnienia w przyszłości roli negocjatorów, analizując wybrane przykłady sytuacji kryzysowych i uczestnicząc w ćwiczeniach aplikacyjnych.

Doskonalenie zawodowe prowadzone jest zarówno centralnie, jak i na poziomie lokalnym w KWP / KSP. Kursy prowadzone są przez doświadczonych negocjatorów z BOA

KGP i KWP / KSP. Negocjatorzy BOA KGP prowadzą również szkolenia dla dyżurnych KWP, którzy przyjmują jako pierwsi zgłoszenia o zdarzeniu wymagającym wykorzystania negocjacji. Szkolenia obejmują także dowódców akcji i operacji policyjnych, którzy wykorzystują negocjacje jako narzędzie pracy Policji.

Dla służby dyżurnej w komendach wojewódzkich, miejskich i powiatowych prowadzone są szkolenia dotyczące procedur związanych z uruchomieniem zespołu negocjacyjnego. Szkolenia te prowadzą negocjatorzy na poziomie komend wojewódzkich / Komendy Stołecznej Policji. Prowadzone są również szkolenia z zakresu prenegocjacji dla policjantów służby patrolowo-interwencyjnej, którzy są często pierwsi na miejscu zdarzenia.

Natomiast szkolenia dla podmiotów spoza Policji pozwalają na przygotowanie innych podmiotów do reagowania w sytuacjach kryzysowych, rozwijają współpracę z innymi służbami, pozwalają na sprawdzanie skuteczności obowiązujących procedur.

Zakres i sposób wykonywania negocjacji policyjnych

Zarządzenie nr 4 KGP z dnia 26 marca 2002r. w sprawie metod i form wykonywania negocjacji policyjnych (Dz. Urz. KGP z dnia 30 marca 2002r.) określa między innymi zakres i sposób wykonywania negocjacji policyjnych. Negocjacje policyjnej polegają na komunikacji między sprawcą sytuacji kryzysowej a negocjatorem policyjnym w celu rozwiązania sytuacji kryzysowej (par. 2, pkt. 1). Metodami prowadzenia negocjacji policyjnych są: rozmowa z wykorzystaniem środków technicznych oraz rozmowa bezpośrednia z zapewnieniem niezbędnego bezpieczeństwa.

Negocjacje policyjne prowadzone są w sytuacjach kryzysowych, a w szczególności w przypadku zdarzeń: wzięcia i przetrzymywania zakładników, zapowiedzi popełnienia samobójstwa, groźby użycia broni lub niebezpiecznego narzędzia lub materiału w stosunku do osób i mienia (Zarządzenie nr 4 KGP z dnia 26 marca 2002r; par. 1, pkt.).

Skład zespołu negocjacyjnego

Zarządzenie nr 4 KGP z dnia 26 marca 2002r. w sprawie metod i form wykonywania negocjacji policyjnych (Dz. Urz. KGP z dnia 30 marca 2002r.) reguluje kwestię składu zespołu negocjacyjnego. W skład tego zespołu wchodzą negocjatorzy, a także, stosownie do potrzeb inne osoby, których wiedza i umiejętności są niezbędne da właściwego przebiegu negocjacji (par. 4, pkt. 2)

Minimalny zespół to trzech negocjatorów: dowódca – koordynator zespołu, negocjator nr 1 oraz negocjator nr 2. Rola negocjatora nr 2 polega na przejęciu zadań pozostałych negocjatorów w zakresie możliwym do realizacji. Skład zespołu negocjacyjnego obejmuje:

Dowódcę – koordynatora zespołu Negocjatora nr 1

Negocjatora nr 2 Negocjatora nr 3 Negocjatora nr 4 Konsultanta.

Obecnie użycie zespołów negocjacyjnych do rozwiązywania sytuacji kryzysowych staje się procedurą standardową.