Nowa księga liturgiczna anglikanizmu, Book of Common Prayer, została w dużej mierze ukształtowana pod wpływem nowych ksiąg liturgicznych luteranizmu. Zawiera ona ryt sprawowania Świętej Ko-munii czyli Wieczerzy Pańskiej (mszał), ryt sprawowania pozostałych sakramentów i tzw. sakramentów (sakramentarz), psałterz, brewiarz, modlitewnik oraz zbiór 39 Artykułów Religii. Głównym autorem, a w zasadzie kompilatorem tej księgi był arcybiskup Tomas Cranmer, naukowiec doskonale obeznany ze spuścizną greckich i łacińskich ojców Kościoła, który pragnął przywrócić modlitwie liturgicznej i duchowości dawną czystość i prostotę, usuwając przerost poboż-ności dewocyjnej. W pierwszej wersji oparł się jednak w znacznej mierze na rzymskim rycie mszy świętej, powtarzając liturgiczną strukturę obrzędu. Największe zmiany dotknęły kanon mszalny, czyli modlitwę eucharystyczną. Główny nacisk położony w niej został na upamiętnieniu (commemoration) jedynej ofiary Chrystusa, raz złożo-nej na krzyżu. Pominięte zostały natomiast wszelkie odniesienia do mszy świętej jako ofiary dziękczynienia i chwały, do ofiary „z nas samych, naszych dusz i ciał”. Cała modlitwa eucharystyczna nabrała wyraźniejszego wydźwięku dziękczynnego, zbliżając się w znacznym stopniu do modlitw eucharystycznych wczesnego Kościoła. Wyeks-ponowana została anamneza (anamnesis) – uobecniająca pamiątka śmierci i zmartwychwstania Chrystusa oraz epikleza (epiclesis) – prośba o zstąpienie Ducha Świętego i uświęcenie eucharystycznych darów oraz przyjmujących je.
Po częściowych zmianach dokonanych w Book of Common Prayer w roku 1552, 1559, 1604, i 1662, układ sprawowania Świętej Komunii (Eucharystii) przetrwał praktycznie nie zmieniony aż do końca wieku XX. Przedstawiał się następująco8:
– Wspólna recytacja Ojcze nasz; – Kolekta;
– Wspólna recytacja Dekalogu – zgromadzenie na przemian z przewodniczącym;
– Modlitwa za króla/królową; – Kolekta dnia;
– Czytanie z listów Nowego Testamentu; – Czytanie z Ewangelii (wysłuchane na stojąco); – Wspólna recytacja Credo;
– Ogłoszenia liturgiczne i napomnienia; – Homilia;
– Egzorta o właściwym przygotowaniu do komunii świętej (wedle ustalonego wzoru);
– Ofiarowanie – w tym czasie kapłan wymawia ciche modlitwy i sentencje z Pisma Świętego, a diakoni i usługujący przygotowują stół z darami ofiarnymi. Następuje głośna modlitwa nad darami, przechodząca w modlitwy wstawiennicze;
– Przygotowanie do komunii – obejmuje wezwanie do nawrócenia i spowiedź powszechną, odmawiane na klęczkach; udzielenie absolucji;
– Dialog z ludem poprzedzający prefację; – Prefacja;
– Modlitwa o godne przystąpienie do Stołu Pańskiego; – Modlitwa konsekracyjna z opowiadaniem o ustanowieniu; – Rozdzielanie komunii świętej: kapłan przewodniczący przyjmuje jako pierwszy, udziela pozostałym duchownym, a potem wszystkim wiernym; wszyscy przyjmują komunię świętą pod dwoma postaciami;
– Wspólna recytacja Ojcze nasz; – Modlitwa po komunii;
– Uroczysty śpiew Baranku Boży;
– Błogosławieństwo i odprawienie zgromadzenia.
Wyraźny ryt pokutny jest więc obecny w przygotowaniu do przyjęcia komunii świętej. Wierni odmawiają wspólnie spowiedź powszechną oraz otrzymują absolucję od kapłana. Z całym naciskiem trzeba stwierdzić, że w praktyce liturgicznej anglikanizmu obrzęd pokutny został więc umieszczony w kontekście sprawowania Wiecze-rzy Pańskiej. Sprawowanie sakramentalnego rozgrzeszenia, zgodnie z duchem luterańskim, widziane jest w kontekście słowa Bożego.
Nie wszystkim wiernym wystarczał jednak obrzęd pokutny spra-wowany podczas liturgii Wieczerzy Pańskiej. Dla tych, którzy przez swą słabość potrzebowali osobistego zapewnienia o przebaczeniu grzechów, Book of Common Prayer z 1662 roku przewiduje możliwość spowiedzi i absolucji indywidualnej. Mówią o tym słowa egzorty, w której prezbiter ogłasza mającą się odbyć celebrację komunii świętej: „Jeśli kto z was […] nie może uspokoić swego sumienia, lecz potrzebuje dalszego pocieszenia i rady, niech przyjdzie do mnie, lub do innego roztropnego i uczonego Sługi Słowa Bożego, i niech objawi swą zgryzotę; by przez posługę świętego Słowa Bożego mógł otrzymać dobrodziejstwo rozgrzeszenia, razem z duchową radą i pocieszeniem”9.
Zarówno formy absolucji wspólnej używane w czasie sprawowania Wieczerzy Pańskiej, jak i indywidualnie, nie zanikły, gdy dokonano reformy ksiąg liturgicznych.
Konferencja biskupów anglikańskich w Lambeth w 1958 roku zadecydowała o potrzebie poważnej rewizji Book of Common Prayer, aby dostosować ją do wymagań współczesnego czasu i języka oraz potrzeb pastoralnych. Na podstawie wprowadzanych już wcześniej w poszczególnych prowincjach Wspólnoty Anglikańskiej zmodyfiko-wanych ksiąg liturgicznych zzmodyfiko-wanych Alternative Services (Nabożeństwa
Alternatywne lub Obrzędy do Wyboru) zaproponowano od roku 1980 dla
wszystkich Kościołów anglikańskich próbną wersję odnowionej litur-gii pod nazwą Alternative Service Book (Alternatywna Księga Obrzędów).
Zebrane doświadczenia i uwagi krytyczne posłużyły do opraco-wania (już na stałe) nowych ksiąg liturgicznych pod nazwą Common
Worship (Wspólny Kult lub Wspólne Nabożeństwo). Począwszy od roku
2000 zostały one wprowadzone oficjalnie do użytku we wszystkich Kościołach Wspólnoty Anglikańskiej.
Common Worship zawiera dwie wersje liturgii Wieczerzy Pańskiej,
każdą w języku współczesnym oraz dawnym. Jedna wersja oparta jest wprost na rycie sprawowania Świętej Komunii znanym z Book of
Common Prayer, druga natomiast jest uderzająco podobna do
rzym-skokatolickiej liturgii mszalnej z Mszału rzymskiego papieża Pawła VI.
W rycie tradycyjnym obrzęd pokutny znajduje się w przygotowa-niu do przyjęcia komunii świętej. i tu także wierni recytują spowiedź powszechną, zaś kapłan wypowiada następujące słowa rozgrzeszenia: „Wszechmogący Boże, nasz niebieski Ojcze, który w swej wielkiej łaskawości obiecałeś odpuszczenie grzechów wszystkim tym, którzy z serca się nawracają i zwracają do Niego z prawdziwą wiarą: niech zmiłuje się nad wami, przebaczy wam i wybawi was od wszystkich waszych grzechów; niech utwierdzi i umocni was we wszelkim do-bru; i przyprowadzi was do życia wiecznego, przez Jezusa Chrystusa naszego Pana. Amen”10.
Taki sam obrzęd spowiedzi powszechnej i absolucji znajduje się na początku tradycyjnych jutrzni i nieszporów.
Nowy ryt sprawowania komunii świętej w Common Worship, przy-pominający rzymskokatolicką II modlitwę eucharystyczną, zawiera obrzęd pokutny na początku liturgii po pozdrowieniu, a przed Gloria – podobnie jak w mszy świętej według Mszału Pawła VI. Wierni odma-wiają spowiedź powszechną lub tropy (na zmianę z celebransem), zaś przewodniczący liturgii wymawia słowa absolucji: „Wszechmogący Bóg, który przebacza wszystkim, którzy prawdziwie się nawracają, niech zmiłuje się nad wami, przebaczy i wybawia was od wszystkich grzechów waszych, utwierdzi i umocni was we wszelkim dobru, i za-chowa was na życie wieczne; przez Jezusa Chrystusa naszego Pana”11.
Po dziś dzień utrzymano również zasadę spowiedzi indywidualnej dla tych, dla których nie jest wystarczające rozgrzeszenie generalne. I tak John Pearce w dokumentach z przygotowania Synodu Kościoła Anglii cytuje głos w debacie na temat Pojednania penitenta: „Jestem całkowicie pewny, że wiele dusz nie jest w stanie przyjąć i zaakcep-tować swego własnego uwolnienia z okowów grzechu – ani przez głoszenie Słowa Bożego, ani przez publiczne ogłaszanie Bożego rozgrzeszenia… Wielu takim ludziom trzeba powiedzieć nie to, że Bóg przebacza każdemu…, im również trzeba powiedzieć – «Tobie
10 Common Worship. The Holy Communion. Version One, London 2000, s. 12.
zostały przebaczone grzechy». Kapłan jedynie może przynieść duszy penitenta radość uwolnienia i przebaczenia”12.
Niezależnie jednak od formy rozgrzeszenia – publicznej czy pry-watnej – otrzymanie przebaczenia grzechów zawsze jest nierozłącznie związane z wypowiedzeniem przez kapłana słów absolucji13. Udzie-lane rozgrzeszenie pochodzi nie z autorytetu kapłana, lecz zawsze udzielane jest mocą Chrystusa. Toteż w spowiedzi indywidualnej kapłan wypowiada następujące słowa absolucji: „Nasz Pan Jezus Chrystus, który pozostawił swemu Kościołowi władzę udzielania rozgrzeszenia wszystkim grzesznikom, którzy nawracają się i wierzą w Niego, przebacza Ci wszystkie twoje grzechy. Jego autorytetem mi powierzonym, ja odpuszczam ci wszystkie Twoje grzechy, w imię Ojca i Syna i Ducha Świętego. Amen”14.