Rz¹dy Prawa i EUJUST THEMIS poœród gruziñskich ró¿

£ukasz Donaj

Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Poznañ

Niepodleg³oœæ Gruzji i jej problemy

Przebudowa ustroju Zwi¹zku Socjalistycznych Republik Radzieckich¹ podjêta w 1985 roku, tendencje odœrodkowe, a tak¿e sytuacja miêdzynarodowa doprowadzi³y do rozpadu pañstwa w grudniu 1991 roku. Wobec niepowodzenia prób przekszta³cenia Zwi¹zku Radzieckiego w zwi¹zek pañstw suwerennych, przywódcy trzech republik s³owiañskich: Bia³orusi, Rosji i Ukrainy zawarli 8 grudnia 1991 roku w Miñsku porozu-mienie w sprawie utworzenia Wspólnoty Pañstw Niepodleg³ych, pomyœlanej jako twór nowy, nie bêd¹cy kontynuacj¹ ZSRR. Porozumienie stwierdza³o, ¿e jest otwarte dla wszystkich wchodz¹cych w sk³ad by³ego ZSRR, a tak¿e innych pañstw, które uznaj¹ jego cele i zasady. W preambule porozumienia stwierdzono, ¿e Zwi¹zek Radziecki przesta³ istnieæ jako podmiot prawa miêdzynarodowego oraz rzeczywistoœæ geopolityczna².

E U J U S T - T H E M I S

1 Na temat rozpadu ZSRR zob. m.in.: M. Nocuñ, A. Brzeziecki, Wziêli siê i podpisali. 15 lat temu Zwi¹zek Radziecki znikn¹³ z mapy. Problemy zosta³y, „Tygodnik Powszechny”, za: http://wiadomo-sci.onet.pl (data wejœcia na strony: 12 grudnia 2006 r.); L. Antonowicz, Rozpad ZSRR ze stanowiska prawa miêdzynarodowego, „Pañstwo i Prawo” 1992, nr 9; Z. Cesarz, Rozpad ZSRR i polityka zagraniczna Rosji jako zagadnienia wspó³czesnych stosunków miêdzynarodowych, rozdzia³ VII, w: Z. Cesarz, E. Stad-müller, Problemy polityczne wspó³czesnego œwiata, Wroc³aw 1998. Szerzej na temat historii Rosji i ZSRR zob. m.in.: L. Bazylow, Historia Rosji (tekst obejmuj¹cy lata 1917–1991 napisa³ P. Wieczorkiewicz), Wroc³aw 2005 oraz J. Parandowski, Bolszewicy i bolszewizm w Rosji, Warszawa 2007.

2 Zob.: Commonwealth of Independent States Documents adopted by the Hades of State and Government, 8 December 1991–30 April 1992, Foreign Broadcast Information Sernice, Special

Me-Jeszcze przed porozumieniem bia³owieskim, 31 marca 1991 roku – 98,91 procent Gruzinów opowiedzia³o siê w referendum za niepodleg³oœci¹, która zosta³a og³oszona 9 kwietnia. Gruzja jest pañstwem o powierzchni 69 700 km², ludnoœci oko³o 4,6 milio-nów mieszkañców, z której Gruzini stanowi¹ 83,8 procenta, Azerowie 6,5 procenta, Ormianie 5,7 procenta, Rosjanie 1,5 procenta, pozostali – 2,5 procenta (dane z 2002 roku)³. W jej sk³ad wchodz¹ (wchodzi³y – gdyby uznaæ za niepodleg³e Abchazjê i Po³udniow¹ Oseti¹) republiki autonomiczne: Abchazja, i wspomniane: Ad¿aria i

Po-³udniowa Osetia⁴.

Za czasów ZSRR Gruzja cieszy³a siê opini¹ rozpieszczonej i bogatej kolonii, której mieszkañcy ¿yj¹ pogodnie i dostatnio, ciesz¹c siê cudownym klimatem i krajobrazami.

Gruzja by³a synonimem bogactwa i beztroski, zaœ wszystkie dowcipy o Gruzinach by³y podszyte zazdroœci¹. Wzglêdne bogactwo Gruzji wynika³o g³ównie z ¿yznoœci jej ziem i tego, ¿e w czasach imperium by³a ona ulubionym miejscem odpoczynku kremlow-skich dygnitarzy. Dobre czasy Gruzji skoñczy³y siê, gdy jako jedna z pierwszych kolo-nii imperium zaczê³a domagaæ siê niepodleg³oœci. Karz¹c j¹ za krn¹brnoœæ, Moskwa wspiera³a wszystkie rebelie i powstania, jakie wybucha³y przeciwko niepodleg³oœcio-wym w³adzom w Gruzji. Pierwsze lata gruziñskiej wolnoœci zapisa³y siê jako czas anarchii, upadku gospodarczego i niekoñcz¹cych siê wojen domowych. W ich wyniku od Gruzji oderwa³y siê dwie prowincje – Po³udniowa Osetia i Abchazja, najwspanial-szy kurort imperium, jedyny, gdzie ros³y palmy. Ratunkiem mia³ byæ by³y komuni-styczny sekretarz i ostatni szef MSZ radzieckiego imperium Eduard Szewardnadze.

Bezrobotny po upadku ZSRR, w 1992 roku postanowi³ wróciæ do ojczyzny i dziêki do-œwiadczeniu, œwiatowej s³awie i znajomoœciom mia³ wyprowadziæ j¹ ze œlepego zau³ka.

Pierwsze lata panowania E. Szewardnadze, jak siê zdawa³o, potwierdzi³y nadzieje Gru-zinów. „Siwy Lis” przerwa³ wojny, zaprowadzi³ w kraju spokój i porz¹dek. A w

dodat-morandum, 8 May 1992, s. 1–5, za: L. Antonowicz, Rozpad ZSRR…, op. cit. Zob. tak¿e: Cz. Mojsie-wicz, Wspólnota Niepodleg³ych Pañstw – czym jest i czym byæ mo¿e, w: Transformacja systemowa w Polsce i Rosji. Sukcesy i zagro¿enia, pod red. A. Stelmacha, Poznañ 2000; Encyklopedia politologii, pod red. M. ¯migrodzkiego, t. 5: Stosunki miêdzynarodowe, pod red. T. £oœ-Nowak, Kraków 2002, s. 420 (has³o: Wspólnota Niepodleg³ych Pañstw, R. Mazur); £. Donaj, Polityka bezpieczeñstwa nie-podleg³ej Ukrainy 1991–2004, £ódŸ 2005, s. 149–152 oraz: Cz. Mojsiewicz, Wspólnota Niepod-leg³ych Pañstw, Poznañ 2000.

3 Cz. Mojsiewicz, Wspólnota Niepodleg³ych…, op. cit., s. 42; W. Bartuzi, K. Pe³czyñska-Na³êcz, K. Strachota, wspó³praca: M. Falkowski, W. Górecki, Abchazja, Osetia Po³udniowa, Górski Kara-bach: rozmro¿one konflikty pomiêdzy Rosj¹ a Zachodem, „Raport Specjalny” OSW z 9 lipca 2008 roku – Aneks: Abchazja, Osetia Po³udniowa, Górski Karabach – informacje podstawowe i aktualna sytu-acja, za: www.osw.waw.pl (data wejœcia na strony 10 grudnia 2008 r.); Georgia – The World Factbook, za: www.cia.gov (data wejœcia na strony: 19 stycznia 2010 r.).

4 Zob. szerzej: Konflikty zbrojne na obszarze postradzieckim. Stan obecny, perspektywy uregulo-wania. Konsekwencje, „Prace OSW”, nr 9 z czerwca 2003 r., red. serii A. £abuszewska, za:

www.osw.waw.pl (data wejœcia na strony: 14 lutego 2004 r.); K. Strachota, Gruzja na wojnie z Rosj¹,

„Tydzieñ na Wschodzie”, nr 26 z 20 sierpnia 2008 r., za: www.osw.waw.pl (data wejœcia na strony:

9 wrzeœnia 2008 r.); M. Jusin, Parada niepodleg³oœci, „Izwiestija” – „Forum” 2006, nr 23/24, za:

www.tygodnikforum.pl (data wejœcia na strony: 12 stycznia 2009 r.); £. Kobeszko, Wojna w Gruzji skutkiem secesji Kosowa, za: www.psz.pl (data wejœcia na strony 12 stycznia 2009 r.); T. Ot³owski, Geopolityczne aspekty konfliktu gruziñsko-rosyjskiego, za: www.psz.pl (data wejœcia na strony:

12 stycznia 2009 r.).

ku (choæ podejrzewano go o sk³onnoœci prorosyjskie) zacz¹³ prowadziæ prozachodni¹ politykê zagraniczn¹, zabiegaæ o przyjaŸñ z USA, Europ¹, o przyjêcie do Organizacji Paktu Pó³nocnoatlantyckiego. Koñcowe lata ostatniej dekady XX wieku odebra³y jed-nak Gruzinom resztki nadziei, jakie pok³adali w E. Szewardnadze. Fatalnie zarz¹dzany kraj pogr¹¿y³ siê teraz nie w chaosie wojen, ale bezdennym bagnie korupcji, afer i po-wszechnego z³odziejstwa. Bieda sprawi³a, ¿e za chlebem g³ównie do Rosji wyjecha³o z Gruzji ponad milion ludzi, jedna pi¹ta ludnoœci⁵.

Na pocz¹tku rz¹dów E. Szewardnadze nierzadko szanta¿owa³ przeciwników politycz-nych, ¿e poda siê do dymisji. Na wieœæ o tym na alejê Szoty Rustawelego (g³ówn¹ arteriê Tbilisi) natychmiast wychodzi³ wielotysiêczny t³um, pada³ na kolana i b³aga³ E. Sze-wardnadze, by pozosta³ na tronie. Pod koniec lat 90-tych na tej samej alei Rustawelego zaczêli siê zbieraæ ludzie, by ¿¹daæ dymisji prezydenta. Gruzini oskar¿ali starzej¹cego siê prezydenta o niepojêt¹ wyrozumia³oœæ wobec aferzystów i z³odziei, a przynajmniej o ca³kowit¹ bezradnoœæ. Zarzucali mu, ¿e zupe³nie przesta³ myœleæ o pañstwie i podda-nych, a zajmowa³ siê tylko kwesti¹ sukcesji, która zapewni³aby mu nieuchronn¹ (wed³ug konstytucji musia³ ust¹piæ w 2005 roku), bezpieczn¹ i spokojn¹ emeryturê⁶.

W 2003 roku cierpliwoœæ Gruzinów siê wyczerpa³a, dosz³o do bezkrwawego prze-wrotu politycznego, nazwanego „rewolucj¹ ró¿”. Te kwiaty trzymali w d³oniach zwo-lennicy opozycji, gdy wkroczyli do parlamentu, domagaj¹c siê ust¹pienia prezydenta).

Owa „rewolucja ró¿” wybuch³a po wyborach parlamentarnych w Gruzji z 2 listopada 2003 roku. Wed³ug sonda¿y powyborczych (tzw. exit polls) zwyciê¿y³a w nich opozy-cja. W³adze poda³y jednak, ¿e wygra³a partia wspierana przez E. Szewardnadzego.

Opozycja oskar¿y³a rz¹dz¹cych o próbê fa³szerstwa i wezwa³a Gruzinów do kam-panii obywatelskiego niepos³uszeñstwa. Rozpoczê³y siê demonstracje. 4 listopada oko³o 10 tysiêcy zwolenników opozycji przemaszerowa³o alej¹ Rustawelego⁷.

Nastêpnego dnia w du¿ych miastach policja zatrzyma³a 19 autokarów wype³nio-nych ludŸmi jad¹cymi do stolicy, by wzi¹æ udzia³ w protestach. Pod budynkiem parla-mentu wiele dni trwa³a pikieta przeciwników prezydenta. Czêœæ z nich prowadzi³a strajk g³odowy. Demonstracje by³y te¿ reakcj¹ na narastaj¹ce negatywne zjawiska

spo-³eczno-ekonomiczne, które doprowadzi³y do os³abienia pozycji kraju bêd¹cego w cza-sach ZSRR jedn¹ z najbardziej rozwiniêtych jego republik. Prezydent E. Szewardnadze, przechodz¹c do kontrofensywy, uda³ siê do Ad¿arii i zapewni³ sobie jednoznaczne po-parcie As³ana Abaszydzego, sprawuj¹cego ca³kowit¹ w³adzê w autonomicznej i prak-tycznie niezale¿nej od Tbilisi republice⁸.

20 listopada Lider Ruchu Narodowego Micheil Saakaszwili⁹wyruszy³ na prowin-cjê, by zebraæ zwolenników. W Zugdidi na zachodzie powita³y go t³umy. Ludzie

wsie-5 W. Jagielski, Gruzja w czarnej dziurze, za: www.gazeta.pl (data wejœcia na strony: 28 sierpnia 2008 r.).

6 Ibidem. Zob. tak¿e: J. Dziuba, B. Ciêszczyk, K. Plebañska, Bliska zagranica w kolorach têczy, za: www.psz.pl (data wejœcia na strony: 19 stycznia 2010 r.).

7 Rewolucja ró¿ – piêæ lat póŸniej. Lech Kaczyñski na uroczystoœciach w Gruzji, tka/mlas, za:www.tvn24.pl (data wejœcia na strony: 19 stycznia 2010 r.).

8 Ibidem.

9 Micheil Saakaszwili urodzi³ siê w 1967 roku w Tbilisi. Po studiach praktykowa³ w nowojor-skiej kancelarii Patterson, Belknap, Webb & Tyle. W 1995 roku powróci³ do Gruzji i wst¹pi³ do Zwi¹zku

dli do samochodów i autokarów i ruszyli w stronê stolicy, by domagaæ siê ust¹pienia prezydenta E. Szewardnadzego. M. Saakaszwili zapowiedzia³ zablokowanie wyzna-czonej na 22 listopada inauguracyjnej sesji nowego parlamentu. Tak¿e szefowa Bloku Demokratów i dotychczasowa przewodnicz¹ca parlamentu Nino Burd¿anadze uzna³a, ¿e opozycja powinna siê zjednoczyæ i nie dopuœciæ do legitymizacji nowego parlamentu¹⁰.

22 listopada w stolicy rozpocz¹³ siê masowy wiec opozycji. Zurab ¯wanija, który wraz z N. Burd¿anadze kierowa³ blokiem Demokraci, zaapelowa³ do policji i wojska, by nie s³ucha³y rozkazów E. Szewardnadzego, a N. Burd¿anadze – by „przesz³y na stronê narodu”. M. Saakaszwili zapowiedzia³, ¿e w kraju nasta³ dzieñ „pokojowej” re-wolucji i ¿e E. Szewardnadze „powinien ust¹piæ bez rozlewu krwi”. Do gmachu parla-mentu wkroczy³y tysi¹ce nieuzbrojonych Gruzinów z ró¿ami w d³oniach, domagaj¹c siê ust¹pienia E. Szewardnadzego. Ten pod ochron¹ kilkudziesiêciu uzbrojonych ochroniarzy uciek³ z centrum miasta, uzna³, ¿e w kraju „dokonano zamachu stanu”

i og³osi³ stan wyj¹tkowy. Krótko potem N. Burd¿anadze og³osi³a, ¿e przejmuje funkcjê prezydenta Gruzji¹¹.

W niedzielê 23 listopada N. Szewardnadze, po jedenastu latach coraz bardziej nie-popularnych rz¹dów, poda³ siê do dymisji. Doniesienia o jego dymisji wywo³a³y sza³ radoœci na ulicach Tbilisi. W parlamencie, zajêtym przez zwolenników opozycji, ludzie rzucali siê sobie w ramiona. Przed parlamentem t³um, który rano liczy³ kilka tysiêcy lu-dzi, urós³ do ponad 50 tysiêcy¹².

W wyborach prezydenckich 5 stycznia 2004 roku zwyciê¿y³ M. Saakaszwili.

W epilogu rewolucji ró¿ mieszkañcy Ad¿arii w maju 2004 roku obalili „czerwonego ksiêcia” A. Abaszydzego i przywrócili suwerennoœæ Gruzji na jej terytorium¹³.

Nowo obrane w³adze za priorytet uzna³y przywrócenie integralnoœci terytorialnej, rozwój gospodarczy i walkê z korupcj¹. Natomiast w kwestii polityki zagranicznej obra³y kurs zdecydowanie prozachodni, nawi¹zuj¹c wspó³pracê g³ównie ze Stanami Zjednoczonymi i planuj¹c w dalszej perspektywie cz³onkostwo w NATO i Unii Euro-pejskiej. W stosunkach z Rosj¹ d¹¿y³y do wypracowania równoprawnych relacji, co

Obywatelskiego popieraj¹cego prezydenta Eduarda Szewardnadze. Trzy lata póŸniej zosta³ szefem klubu poselskiego Zwi¹zku Obywatelskiego. W 2000 roku prezydent Szewardnadze powo³a³ go na stanowisko ministra sprawiedliwoœci. Saakaszwili wypowiedzia³ bezpardonow¹ walkê nadu¿yciom pope³nionym przez kolegów z rz¹du. Po roku zrezygnowa³ z tej funkcji oraz wyst¹pi³ ze Zwi¹zku Obywatelskiego. Przeszed³ do opozycji i za³o¿y³ Ruch Narodowy. Ju¿ w nastêpnym, 2002 roku jego partia wygra³a wybory samorz¹dowe w Tbilisi. Na podstawie: Ludzie Wprost, za: www.wprost.pl (data wejœcia na strony: 19 stycznia 2010 r.).

10 Rewolucja ró¿ – piêæ lat…, op. cit.

11 Ibidem.

12 Ibidem.

13 Ibidem. Zob. tak¿e: M. Nowakowska-Korinteli, W niedzielê wybory prezydenta Gruzji, za:

www.gazeta.pl (data wejœcia na strony: 2 stycznia 2004 r.); Wybory w Gruzji komentuje amerykañski ekspert Sarah Mendelson, not. BW, za: www.gazeta.pl (data wejœcia na strony: 4 stycznia 2004 r.);

M. Nowakowska-Korinteli, Saakaszwili prezydentem Gruzji, za: www.gazeta.pl (data wejœcia na strony: 4 stycznia 2004 r.); Nawet 96 proc. g³osów móg³ zdobyæ w wyborach prezydenckich w Gruzji Micheil Saakaszwili, dp, za: www.gazeta.pl (data wejœcia na strony: 5 stycznia 2004 r.); W. Jagielski, Nowy przywódca Gruzji przywróci³ ludziom wiarê w demokracjê, za: www.gazeta.pl (data wejœcia na strony: 22 stycznia 2004 r.).

oczywiœcie – godz¹c w ¿ywotne interesy FR – powodowa³o koniecznoœæ wypracowa-nia przez Rosjê nowych metod postêpowawypracowa-nia i wywierawypracowa-nia nacisku na Gruzjê¹⁴.

Postêp odniesiony w wyniku „rewolucji ró¿” umocni³ pozycjê Gruzji na arenie miê-dzynarodowej i stworzy³ nowe mo¿liwoœci wspó³pracy. Sukcesem by³o w³¹czenie Gruzji w Now¹ Politykê S¹siedztwa Unii Europejskiej (14 czerwca 2004 roku) – jakkolwiek by nie oceniaæ szeroko rozumianej tzw. polityki wschodniej UE… Stworzy³o to podsta-wy do poszczególnych projektów wspó³dzia³ania i pomocy w reorganizacji pañstwa.

Za najwa¿niejsze obszary dzia³ania uznano miêdzy innymi: reformê systemu prawne-go, prywatyzacjê czy rozwój ekonomiczny i pokojowe rozwi¹zanie konfliktów wew-nêtrznych, natomiast na polu miêdzynarodowym postawiono nacisk na wzmocnienie wspó³pracy regionalnej¹⁵.

Podstawy prawne uruchomienia misji

W wyniku ukszta³towania siê w³aœciwych podstaw prawnych mo¿liwe sta³o siê przeprowadzanie dzia³añ operacyjnych UE. Unia Europejska przeprowadzi³a lub pro-wadzi dzia³ania w ró¿nych regionach œwiata, m.in.: w zachodniej czêœci Ba³kan, na Kaukazie, Bliskim Wschodzie i Afryce. W operacjach uczestnicz¹ pañstwa Unii Euro-pejskiej, które wyra¿¹ na to zgodê, a tak¿e pañstwa trzecie, nie nale¿¹ce do UE, które zapewni¹ odpowiedni wk³ad militarny lub finansowy. W ramach stopniowo okreœlanej wspólnej polityki obronnej, mo¿na wyró¿niæ misje cywilne oraz operacje wojskowe.

Te pierwsze podzieliæ mo¿na na: dotycz¹ce pañstwa prawnego (rule of law mission);

obserwacyjne (monitoring mission); doradcze reformy sektora bezpieczeñstwa, misje wsparcia sektora bezpieczeñstwa (security sektor reform mission); wsparcia kontroli granicznej (order assistance mission); policyjne (police misssion)¹⁶.

14 K. ¯akowska, Spory na linii Rosja–Gruzja, w: Wspó³czesne spory i konflikty miêdzynarodowe.

Studia przypadków, pod red. A. Potyra³y, Poznañ 2007, s. 28. Zrywaj¹c symbolicznie z przesz³oœci¹, nowe w³adze zmieni³y flagê pañstwow¹ z bordowej z bia³o-czarnym prostok¹tem na bia³¹ z czerwo-nym krzy¿em œw. Jerzego. Bordowa, która obowi¹zywa³a od 1991 r., by³a kiedyœ sztandarem socjali-stów, którzy rz¹dzili Gruzj¹ podczas trzyletniej niepodleg³oœci w latach 1918–1921. Kolor bia³y by³ gruziñsk¹ barw¹ w œredniowieczu, z³otej epoce pañstwa gruziñskiego. Arczi³ Gegeszidze z Fundacji Studiów Strategicznych i Miêdzynarodowych z Tbilisi zastanawia³ siê: Saakaszwili znakomicie radzi sobie z niszczeniem starego re¿imu i starych porz¹dków. Ciekawe jednak, jak pójdzie mu budowa no-wego... I jak siê po kilku latach okaza³o – jego obawy nie by³y bezpodstawne. Zob.: W. Jagielski, Nowy prezydent Gruzji zaprzysiê¿ony, za: www.gazeta.pl (data wejœcia na strony: 25 stycznia 2004 r.);

Amerykanie pomagaj¹ Saakaszwilemu, maw, za: www.gazeta.pl (data wejœcia na strony: 25 stycznia 2004 r.); W. Jagielski, Czarodziej czy szarlatan – komentarz Wojciecha Jagielskiego, za: www.gaze-ta.pl (data wejœcia na strony: 2 stycznia 2004 r.); Rosja jest z góry negatywnie nastawiona do Saaka-szwilego, rozmowa z Witalijem Portnikowem, moskiewskim komentatorem Radia Swoboda, przeprowadzona przez M. Wojciechowskiego, za: www.gazeta.pl (data wejœcia na strony: 4 stycznia 2004 r.).

15 Zob. te¿: EU/Georgia Action Plan of European Neighbourhood Policy 2004, za: K. ¯akowska, Spory na linii Rosja…, op. cit., s. 28–29.

16 Zob.: B. Przybylska-Maszner, Operacje w obszarze Europejskiej Polityki Bezpieczeñstwa i Ob-rony – uwarunkowania i perspektywy rozwoju, „Œrodkowoeuropejskie Studia Polityczne” 2009, nr 1–2.

Misje pokojowe o charakterze cywilnym mog¹ realizowaæ jednoczeœnie niemal wszystkie zadania tj. zapewniaj¹ szkolenie policji, wspieraj¹ reformy systemu prawa, rozwój skutecznej administracji cywilnej, jak i gwarantuj¹ niezbêdn¹ w sytuacjach kry-zysowych ochronê ludnoœci. Jednak w praktyce realizowane s¹ g³ównie te operacje cy-wilne, które koncentruj¹ siê na wybranym aspekcie zaanga¿owania. Chodzi tutaj zw³aszcza o misje takie jak Rz¹dy Prawa EUJUST THEMIS w Gruzji b¹dŸ misje poli-cyjne EUPOL w Macedonii czy EUPM w Boœni i Hercegowinie.

Misja UE Rz¹dy Prawa – EUJUST THEMIS by³a pierwsz¹ tego typu misj¹ w ra-mach Europejskiej Polityki Bezpieczeñstwa i Obrony oraz pierwsz¹ na obszarze by³ego Zwi¹zku Socjalistycznych Republik Radzieckich¹⁷.

Misja EUJUST THEMIS by³a sygna³em dla gruziñskich w³adz, ¿e po „rewolucji ró¿” UE udzieli wszelkiego wsparcia Gruzji przy wdra¿aniu koniecznych reform i wprowadzaniu demokratycznych wartoœci. Dla Unii Europejskiej by³a to jednocze-œnie doskona³a szansa dla przeprowadzenia pierwszej tego typu operacji na ma³¹ skalê w relatywnie stabilnym pañstwie¹⁸.

Jak ju¿ wspomniano, Gruzja trapiona by³a wówczas (a w³aœciwie niestety nadal jest do chwili obecnej) nierozwi¹zanymi konfliktami regionalnymi (patrz zw³aszcza pro-blem Abchazji i Osetii Po³udniowej), polityczn¹ niestabilnoœci¹, s³aboœci¹ w³adz pañ-stwowych oraz przestêpczoœci¹ zorganizowan¹. Z tego te¿ powodu Gruzji nie powiod³a siê wczeœniej samodzielna próba zreformowania systemu s¹dowego. W dodatku gru-ziñski system s¹dowy w du¿ej mierze opiera³ siê na za³o¿eniach radzieckiego systemu wymiaru sprawiedliwoœci. St¹d bodŸce do korupcji oraz brak jakiejkolwiek horyzon-talnej koordynacji w³adzy¹⁹.

Celem misji by³o wiêc przede wszystkim udzielenie pomocy Gruzji w osi¹gniêciu europejskich, jak i miêdzynarodowych standardów systemu prawa, zapewnienie wsparcia dla przeprowadzonych w Gruzji reform z zakresu systemu karnego (nowe procedury legislacyjne) i wymiaru sprawiedliwoœci oraz wywieranie szczególnego nacisku na respektowanie praw cz³owieka. Ponadto postawiono sobie za cel zainicjo-wanie wspó³pracy regionalnej i miêdzynarodowej w dziedzinie wymiaru sprawiedli-woœci²⁰.

Kwestie te by³y szczegó³owo omówione w dokumencie: Wspólne dzia³anie Rady 2004/523/WPZiB z dnia 28 czerwca 2004 roku w sprawie misji Unii Europejskiej do-tycz¹cej pañstwa prawa w Gruzji, EUJUST THEMIS²¹.

17 M. Musio³, Bezpoœrednie zaanga¿owanie UE w utrzymanie pokoju w Europie, za: www.psz.pl (data wejœcia na strony: 18 stycznia 2010 r.).

18 Ibidem. Zob. tak¿e: £. Kulesa, Operacje Unii Europejskiej w ramach europejskiej polityki bez-pieczeñstwa i obrony, „Publikacje, Biuletyn”, nr 42 (230) z 30 wrzeœnia 2004 r., za: www.pism.pl (data wejœcia na strony: 18 stycznia 2010 r.).

19 M. Musio³, Bezpoœrednie zaanga¿owanie…, op. cit.

20 Ibidem.

21 Wspólne dzia³anie Rady 2004/523/WPZiB z dnia 28 czerwca 2004 roku w sprawie misji Unii Europejskiej dotycz¹cej pañstwa prawa w Gruzji, EUJUST THEMIS, za: http://eur-lex.europa.eu (data wejœcia na strony: 19 stycznia 2010 r.).

Cel i strategia misji

Rada Unii Europejskiej uwzglêdniaj¹c Traktat o Unii Europejskiej, a tak¿e maj¹c na uwadze co nastêpuje:

– Unia Europejska rozpoczê³a wiêksze zaanga¿owanie w Kaukazie Po³udniowym, na co wskazuje mianowanie specjalnego przedstawiciela UE (SPUE) w tym regionie.

Poprzez obecnoœæ SPUE UE bêdzie nadal koordynowaæ wysi³ki podejmowane przez wspólnotê miêdzynarodow¹ w Gruzji i przyczyniaæ siê do trwaj¹cych wysi³ków no-wego rz¹du, dotycz¹cych reform;

– Unia Europejska d¹¿y do wspierania procesu przejœciowego w Gruzji poprzez pe³en zakres instrumentów UE, w³¹cznie z Porozumieniem o partnerstwie i wspó³pracy, które jest realizowane za pomoc¹ programów WE w Gruzji. W kwestii pañstwa pra-wa nowy rz¹d Gruzji podj¹³ pewne zdecydopra-wane kroki. UE ma zamiar pomóc Gruzji w jej dalszym rozwoju i zobowi¹zuje siê, w szczególnoœci, do dalszego wspierania wysi³ków rz¹du zmierzaj¹cych w kierunku dostosowania norm lokalnych w odnie-sieniu do pañstwa prawa do norm miêdzynarodowych i UE, w pe³nej i œcis³ej wspó³pracy z innymi miêdzynarodowymi podmiotami, w szczególnoœci z OBWE;

– sytuacja dotycz¹ca bezpieczeñstwa w Gruzji jest stabilna, ale mo¿e ulec pogorsze-niu, co mo¿e mieæ powa¿ne konsekwencje dla bezpieczeñstwa regionalnego i miê-dzynarodowego oraz wzmocnienia demokracji i pañstwa prawa. Zobowi¹zanie UE do wysi³ków politycznych i zaanga¿owania zasobów pozwoli na umocnienie stabili-zacji w regionie;

– 3 czerwca 2004 roku premier Gruzji – Zhvania, zwróci³ siê do UE o rozlokowanie w Gruzji misji UE dotycz¹cej pañstwa prawa w kontekœcie EPBiO, stwierdzaj¹c, ¿e powinny byæ podjête w³aœciwe ustalenia w odniesieniu do statusu i dzia³alnoœci mi-sji. W tym celu nale¿y zawrzeæ porozumienie pomiêdzy w³adzami Gruzji i UE;

– zgodnie z wytycznymi posiedzenia Rady Europejskiej w Nicei w dniach 7–9 grudnia 2000 roku;

– w kontekœcie tej misji i bior¹c pod uwagê jej ograniczony rozmiar, uczestnicz¹ w niej jedynie Pañstwa Cz³onkowskie UE;

…. Unia Europejska ustanowi³a misjê dotycz¹c¹ pañstwa prawa w Gruzji w kontekœcie EPBiO, EUJUST THEMIS²².

Operacja EUJUST THEMIS rozpoczê³a siê 16 lipca 2004 roku, a zakoñczy³a sw¹ dzia³alnoœæ 14 lipca 2005 roku²³.

Dla wype³nienia misji, zadania EUJUST THEMIS by³y nastêpuj¹ce:

1. W pe³nym wspó³dzia³aniu i komplementarnoœci z innymi programami WE, jak równie¿ z programami innych podmiotów udzielaj¹cych pomocy, pomagaæ w rozwoju poziomej strategii rz¹dowej kieruj¹cej procesem reform wszystkich w³aœciwych zain-teresowanych w ramach wymiaru sprawiedliwoœci w sprawach karnych, w³¹cznie z ustanowieniem mechanizmu koordynacji i ustanowieniem priorytetów dotycz¹cych reformy wymiaru sprawiedliwoœci w sprawach karnych.

22 Ibidem.

23 Ibidem. Zob. tak¿e: Operacje zakoñczone, za: www.msz.gov.pl (data wejœcia na strony:

19 stycznia 2010 r.).

2. W ramach swych œrodków i potencja³u misja mia³a, po pierwsze:

– zapewniæ piln¹ pomoc dla nowej strategii reform wymiaru sprawiedliwoœci w spra-wach karnych;

– wspieraæ ogólne wspó³dzia³anie roli odpowiednich organów gruziñskich w zakresie reformy s¹dowej i w przeciwdzia³aniu korupcji;

– wspieraæ planowanie nowych niezbêdnych uregulowañ prawnych, np. Kodeksu po-stêpowania karnego;

po drugie:

– wspieraæ rozwój wspó³pracy, zarówno miêdzynarodowej, jak i regionalnej, w sferze wymiaru sprawiedliwoœci w sprawach karnych²⁴.

Struktura misji

Misja – zgodnie z postanowieniami Rady Unii Europejskiej – mia³a mieæ nastê-puj¹c¹ strukturê:

– kwatera g³ówna misji w Tbilisi, w sk³ad której wchodz¹ szef misji i personel okreœlo-ny w planie operacyjokreœlo-nym (OPLAN);

– kolokowani eksperci, na przyk³ad, przy nastêpuj¹cych kluczowych stanowiskach we w³adzach Gruzji: urz¹d premiera, Ministerstwo Sprawiedliwoœci, Rada Bezpieczeñ-stwa Narodowego, Rada Sprawiedliwoœci, urz¹d Prokuratora Generalnego, Biuro Obroñców z Urzêdu²⁵.

Sk³ad misji by³ jednym z najmniej licznych w historii – zaledwie 8 do 10 cywilnych ekspertów. W wykonywaniu zadañ powierzonych EUJUST THEMIS europejskim eks-pertom pomaga³ lokalny personel²⁶.

Kwota referencyjna przewidziana na pokrycie wydatków zwi¹zanych z misj¹ wynosi³a 2 050 000 euro²⁷. Co wa¿ne, eksperci misji byli oddelegowani przez Pañstwa Cz³onkowskie lub instytucje UE, okresem oddelegowania powinien byæ jeden rok i ka¿de pañstwo cz³onkowskie ponosiæ mia³o koszty zwi¹zane z ekspertami misji

odde-24 Wspólne dzia³anie Rady 2004/523/WPZiB…, op. cit.

25 Ibidem.

26 J. ¯muda, Omówienie poszczególnych misji UE – Europa œrodkowa i wschodnia. EUJUST THEMIS/Gruzja, za: www.eup.wse.krakow.pl (data wejœcia na strony: 20 stycznia 2010 r.). W sk³ad misji wchodzi³ jeden polski ekspert. Zob. tak¿e: Umowa miêdzy Uni¹ Europejsk¹ a Gruzj¹ w sprawie statusu i dzia³alnoœci Misji Unii Europejskiej dotycz¹cej Pañstwa Prawnego w Gruzji (EUJUST THEMIS), sporz¹dzono w Tbilisi dnia 3 grudnia 2004 roku; Official Journal L 389, 30/12/2004 P. 0042–0046, za: eur-lex.europa.eu (data wejœcia na strony: 18 stycznia 2010 r.); Europejska Polity-ka Bezpieczeñstwa i Obrony UE – zaanga¿owanie Polski, za: www.wp.mil.pl (data wejœcia na strony:

20 stycznia 2010 r.).

27 Wspólne dzia³anie Rady 2004/523/WPZiB…, op. cit. Jednak w samym tylko 2004 roku unijne wsparcie wynios³o 2,3 miliona euro. Zob. tak¿e: Bud¿et wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeñstwa Unii Europejskiej. Sprawozdanie ogólne 2005, za: http://europa.eu/generalre-port/pl/2005/rg108.htm (data wejœcia na strony: 18 stycznia 2010 r.); U. Kurczewska, Bud¿et wspól-nej polityki zagraniczwspól-nej i bezpieczeñstwa Unii Europejskiej, „Publikacje, Biuletyn”, nr 12 (257) z 15 lutego 2005 r., za: www.pism.pl (data wejœcia na strony: 18 stycznia 2010 r.).

legowanymi przez nie, w³¹cznie z wynagrodzeniem, kosztami medycznymi, dodatka-mi innydodatka-mi ni¿ diety i koszty podró¿y do Gruzji i z powrotem²⁸.

legowanymi przez nie, w³¹cznie z wynagrodzeniem, kosztami medycznymi, dodatka-mi innydodatka-mi ni¿ diety i koszty podró¿y do Gruzji i z powrotem²⁸.