Aleksander Ledóchowski pisał, iż „Gdy mowa o „rzeczywistości” w filmie, myślimy nie tylko o dokumentalnym odbiciu obrazu świata, lecz także o rzeczywistości dru-giego stopnia, tej inscenizowanej, tworzonej, kreowanej, będącej już czymś wtórnym i niejako nadrzędnym wobec rzeczywistości „pierwotnej” i naturalistycznie autentycz-nej. Ale jakakolwiek jest ta rzeczywistość i jakikolwiek jest jej związek między tym, co istnieje naprawdę, a tym, co istnieje tylko w wyobraźni artysty, przecież i ona ma swój byt fizyczny zawarty w planie filmowym”24. Dzisiejsze ekipy realizatorów filmo-wych składają się z wielu zespołów, czasem ekip pracujących oddzielnie w rożnych krajach, często mówiących różnymi językami, ale wspólnym i najbardziej uniwersal-nym językiem pozostaje dla nich język filmu. Przytoczę tu za Jackiem Ostaszewskim terminy funkcjonujące w filmie i znane filmowcom na całym świecie:
Kadr ‒ pojedynczy obraz filmowy ograniczony ramą; technicznie jego wymiary uzależnione są od rozmiarów klatek filmowych znajdujących się na taśmie filmowej i jej formaty25.
22 I. Strzelewicz-Ziemiańska, Poszukiwania formalne…op. cit. s. 136.
23 Ibidem.
24 A. Ledóchowski, Odczytywanie rzeczywistości, „Kino”, nr 3/1969, s. 10.
25 J. Ostaszewski, Kadr (w:) Słownik filmu (red.) R. Syska, Krakowskie Wydawnictwo Nauko-we, Kraków 2010.
Ujęcie ‒ odcinek taśmy filmowej z zarejestrowanym na nim obrazem, który po-wstał od chwili włączenia kamery do momentu jej wyłączenia26.
Retrospekcja ‒ scena lub sekwencja, która przerywa chronologiczną ciągłość głównego nurtu opowiadania, przedstawiając zdarzenia z przeszłości27.
Podsumowanie
Materiał językowy filmu ‒ tekst scenariusza, sposób mówienia jego bohaterów (ak-torów lub postaci autentycznych), aktorska interpretacja tekstu literackiego, sposób czytania przez lektora komentarza spoza kadru są bogatym źródłem wiedzy o słowie żywym i pisanym. Uwidacznia nie tylko rolę słowa literackiego w obrazie filmowym jako wykreowanym dziele sztuki i rzemiośle aktorskim, stając się dla publiczności wzorcem mowy, ale jest źródłem językoznawczym i historycznym. Tłumacze tekstów będących integralną częścią filmu bardzo często zapominają, że właśnie sztuka filmo-wa, poprzez wykorzystywanie walorów słofilmo-wa, jest obszarem przydatnym dla tłuma-czeń innych tekstów literackich, list dialogowych czy komentarzy oraz znakomitym materiałem porównawczym dla badań nad językiem i mową, zmian zachodzących w ich obrębie oraz nad kondycją kulturową danego społeczeństwa. Film obrazuje również językową kondycję autorów scenariuszy, przybliża narzędzia, sposoby i style adaptacji dzieł literackich oraz ujawnia ‒ chociaż nie bezpośrednio ‒ stosunek scena-rzysty i reżysera do materiału literackiego. Język filmu to nie jedynie język obrazu, to również słowo, mowa i treści zawarte w sposobie recenzowania dzieła filmowe-go ‒ w ujęciu naukowym i popularnym. Film, co najważniejsze, uczy szacunku dla zarejestrowanych wytworów kultury przeszłości oraz dbałości o spuściznę dorobku przeszłych pokoleń.
Bibliografia
Banaszkiewicz W., Polscy aktorzy filmowi o swej pracy 1911–1930, „Kino”, nr 7/1971.
Biskupski Ł., Cyfrowa historia kultury filmowej. „Kultura atrakcji”: antologia źró-deł do badania kina i kultury popularnej na przełomie XIX i XX wieku, „Pleograf.
Kwartalnik Akademii Polskiego Filmu”, nr 2/2016.
Citko K., Antropologia obrazu jako myślenie hermeneutyczne w badaniach nad Filmem (w:) Film i media – przeszłość i przyszłość. Kontynuacja (red.) A. Gwóźdź, M. Kempna-Pieniążęk, IS PAN, Warszawa 2014.
Czerwiński M., Materia obyczajowa w filmie polskim, „Kino”, nr 6/1966.
Drewnowski T., Przeminął złoty wiek, „Kino”, nr 8/1977.
26 J. Ostaszewski, Ujęcie (w:) Słownik filmu (red.) R. Syska, Krakowskie Wydawnictwo Na-ukowe, Kraków 2010.
27 J. Ostaszewski, Retrospekcja (w:) Słownik filmu (red.) R. Syska, Krakowskie Wydawnictwo Naukowe, Kraków 2010.
Eberhardt K., Aktor nie gra, aktor jest, „Kino”, nr 7/1971.
Falk F., Jak reżyseruję film: cele i środki, „Kino”, nr 12/1978.
Fiołek-Lubczyńska B., Między literaturą a filmem – integracja i autonomia sztuk,
”Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica”, nr 4/2001.
Garbowski Ch., Przestrzeń, czas i bohater, „Kwartalnik Filmowy”, nr 24/1998.
Gazda J., Początek Szkoły Polskiej, „Kwartalnik Filmowy”, nr 17/1997.
Godzic W., U podstaw retoryki języka filmu, „Kino”, nr 1/1979.
Helman A. Adaptacja (w:) Słownik filmu (red.) R. Syska, Krakowskie Wydawnictwo Naukowe, Kraków 2010.
Helman A., Między realizmem a stylizacją, „Kino”, nr 12/1971.
Helman A., Refleksje teoretyczne: Współczesne techniki analizy filmu, „Kino”, nr 7/1977.
Kieślowski K., Funkcje filmu w telewizji i kinie, „Kino”, nr 1/1978.
Kuleszow L.F., Iskusstwo kino (tł.) E. Moszoro, Moskwa 1929 (za:) W. Godzic, Film i metafora. Pojęcie metafory w historii myśli filmowej, „Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego, nr 692, Uniwersytet Śląski, Katowice 1984.
Ledóchowski A., Odczytywanie rzeczywistości, „Kino”, nr 3/1969.
Ledóchowski, Pióro i kamera, „Kino”, nr 4/1974.
Madej A., Człowiek wyrazisty, „Kwartalnik Filmowy”, nr 5/1994.
Maj E., Źródłowe badanie dziejów Polski Ludowej: przypadek fabularnej twórczości filmowej, „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Politologia”, nr 132/2013, t.10.
Michałek B., Jak rodził się styl?, „Kino”, nr 12/1977.
Ostaszewski J., Kadr (w:) Słownik filmu (red.) R. Syska, Krakowskie Wydawnictwo Naukowe, Kraków 2010.
Ostaszewski J., Retrospekcja (w:) Słownik filmu (red.) R. Syska, Krakowskie Wydawnictwo Naukowe, Kraków 2010.
Ostaszewski J., Ujęcie (w:) Słownik filmu (red.) R. Syska, Krakowskie Wydawnictwo Naukowe, Kraków 2010.
Otto W., Wielkomiejskie życie Drugiej Rzeczypospolitej w polskim filmie fabularnym okresu międzywojennego, „Image”, nr 21/2013, vol. XII.
Raport o stanie kultury. Kinematografia (red.) T. Kowalski, J. Słodowski, E. Malinowska [online] [dostęp: 15.05. 2016]. Dostępny w World Wide Web:
http://kultura.gminick.megiteam.pl/download/is_www/Raport_o_stanie_kultury_ki-nematografia_W_kierunku_rynku_i_Europy.pdf
Rek J., Profesor Bolesław W. Lewicki – między filmem i literaturą, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica”, nr 9/2007.
Różewicz S., Sztuka filmowego rzemiosła, „Kino”, nr 2/1978.
Strzelewicz-Ziemiańska I., Poszukiwania formalne w kinie lat 50. i 60. Ponadczasowe wartości estetyki neorealizmu włoskiego i francuskiej Nowej Fali, „Dyskurs”, nr 16/2013, t.16.
Timoszenko S., Iskusstwo kino i montaż filma (tł.) A. Bednarczyk, Leningrad 1926 (za:) W. Godzic, Film i metafora. Pojęcie metafory w historii myśli filmowej, „Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego, nr 692, Uniwersytet Śląski, Katowice 1984.
Witek P., Metafora źródła ‒ czyli film w funkcji poznawczej, „Prace Humanistyczne”, nr 1/2002.
Zanussi K., Natura kina i TV, „Kino”, nr 2/1978.
Streszczenie
Artykuł zarysowuje problemy związane z wyznaczeniem we współczesnej kultu-rze funkcji filmu, jako przydatnego narzędzia z zakresu neofilologii. Film ‒ zarów-no fabularny jak i dokumentalny ‒ postrzegany jest przez współczesnych badaczy jako cenne źródło informacji o kulturze społeczeństwa, jej kondycji językowej oraz zmian zachodzących w obrębie wykorzystania języka w procesie komunikacji. Jest wielofunkcyjnym narzędziem także w procesie dydaktycznym z zakresu neofilologii.
Summary
Article outlines the problems associated with the appointment of contemporary cul-ture feacul-ture film. For today’s researchers is a valuable source of information about society. It can also be a multifunctional tool in the teaching process in the field of education philological.
Резюме
В статье излагаются проблемы, связанные с назначением современной культуры художественного фильма. Для современных исследователей является ценным ис-точником информации об обществе. Может быть также многофункциональным инструментом в процессе обучения в области филологического образования.