Kto czytał ten trąba – te słowa z Ferdydurke Gombrowicza są aktualne w dzisiejszej edukacji. Przyczyny braku czytelnictwa są różne. Różnorodne też badacze dają recepty na uzdrowienie sytuacji. Jednak nie zawsze zdają one egzamin. Proponuje się różnego typu angażowanie się uczniów w lekturę. Może to być angażowanie przez magię, decyzję oraz czytelnicze gesty. Szczególnie ciekawe wydaje się angażowanie przez decyzję, w której stosuje się formułę tzw. gamebooka – literackiej gry paragrafowej. To decyzje czytelników porządkują opowieść, decydują o kolejności czytania1.
1 A. Przybyszewska, Inne czytanie i dziecięca literatura (roz)grywalna – od gamebooków do książek rzeczywistości rozszerzonej, (w:) W kręgu kultury czytelniczej dzieci i młodzieży, red. M. Antczak, A. Walczak-Niewiadomska, Warszawa 2015, s. 69-79.
Artykuł przedstawia spojrzenie na czytelnictwo od strony języka ucznia. Prezentuje problem chęci bawienia się językiem, przy jednoczesnym braku wiedzy na temat semantyki wyrazów używanych w kontekstach lekturowych. Współczesne odczytania wyrazów doprowadzają do niezrozumienia lektur. Niechęć i wygoda doprowadzają do nieporozumień w komunikacji. Właściwe odczytanie przekazu lekturowego stanowi barierę dla współczesnego ucznia.
W przypadku lektur czytelnicy również chcą bawić się językiem. Wyszukują cytaty, które dopasowują do codziennych sytuacji i realiów XXI wieku. W ten sposób zmieniają ich znaczenie. Powstają neosemantyzmy lub neofrazeologizmy. Gdyby była to tylko celowa zabawa językiem, byłoby to zjawisko nieszkodliwe. Dobry przykład może stanowić cytat z Dżumy – „Ale urwał!”.
Początkowy pomysł wykorzystania tego wyrażenia został wykorzystany w filmiku YouTube jako wyrażenie
zachwytu w sytuacji, kiedy kierujący samochodem obrywa zderzak w innym samochodzie, celowo uderzając w sąsiedni pojazd2. Pod tytułem Ale urwał! w 2010 roku wydana została również książka Andrzeja Bubrowieckiego. Po zamieszczeniu na YouTube filmu dotyczącego słynnego powiedzenia „Ale urwał!”, powstała wielka fala demotywatorów prezentujących te słowa.
Źródło: http://demotywatory.pl/1155099/Albert-Camus
Źródło: http://demotywatory.pl/1082462/Albert-Camus Jednak, oprócz celowego stosowania słownictwa w innym kontekście, powstają współczesne odczytania rozumienia wyrazów w tekstach z innych epok literackich.
Okazuje się, że uczniowie nie rozumieją lektur, ponieważ nie znają słownictwa z poprzednich wieków. Często dosłowne rozumienie słów we współczesnych znaczeniach doprowadza do błędów rzeczowych w wypracowaniach klasowych i maturalnych. Poniższe stwierdzenia są oparte na badaniach prac klasowych, szkolnych uczniów, którzy ćwiczyli pisanie wypracowania w oparciu o arkusze maturalne3.
Przykład może stanowić fragment tekstu Chłopów, zamieszczony w arkuszu maturalnym z 2009 roku4 na poziomie podstawowym. Brzmiał on następująco:
(…) schorowany był i ledwie się już ruchał. Uczniowie doszukiwali się różnych odczytań słowa: ruchał. Z kolei podczas analizy wypracowań uczniowskich opartych na
2 https://www.youtube.com/watch?v=BRnwM2xo_-A
3 Przykładowo jeżeli matura odbyła się w 2009 roku tekst arkusza maturalnego został wykorzystany w latach 2010 – 2013.
W przypadku arkusza z roku 2012 – w latach 2013-2014.
4 Temat maturalny brzmiał: Na podstawie fragmentu I tomu powieści Władysława S. Reymonta „Chłopi”, scharakteryzuj Bylicę i jego relacje z córkami. Co mówi los Bylicy o losie starych ludzi w społeczności lipieckiej?
arkuszu matury próbnej z Operonem z roku 2012, problem zrozumienia tekstu skupiał się wokół wyrazu stara.
Chodziło
o zrozumienie fragmentu: stara będzie się wściekać5. Zamiast odnieść znaczenie tego słowa do sporu z gospodynią, młodzież interpretowała je jako „moja stara”
w znaczeniu matki.
Potrzebę zabawy językiem widać nie tylko w oparciu o wykorzystanie cytatów z lektur, ale również z popularnych książek, wypowiedzi znanych osób, nawet piosenek. Dobry przykład może stanowić słowo Kappa6. Było to hasło pracownika Twitch.tv, stało się emotikonem, kiedy wypowiedział go po raz pierwszy na platformie Twitch. Nagle zyskało ono na popularności i używa się go w celu podkreślenia ironii lub trollingu7 innych użytkowników. Można je zestawić z sytuacją 1 kwietnia i żartami prima aprilis, ale o charakterze ironicznym. Celem użycia graficznego emotikonu Kappa jest trollowanie użytkowników czatu na streamach Twitcha. Przykładowo w lutym 2014 roku emotikon był używany średnio 900 tysięcy razy dziennie8.Wygląd emotikonu jest wizerunkiem twarzy pracownika Josha DeSeno, który pracował dla klienta czatu. Twitch prezentuje obecnie najbardziej popularne cztery emotikony z jego wizerunkiem : Kappa ( ), Keepo ( ), MiniK ( ), KappaHD ( )9.
Ciekawy jest również wariant przedstawienia emotikonu Kappa za pomocą znaków w kodzie kodującym system znakowy Ascii w komputerach.
░░░░▄▀▀▀▀▀█▀▄▄▄▄░░░░
░░▄▀▒▓▒▓▓▒▓▒▒▓▒▓▀▄░░
▄▀▒▒▓▒▓▒▒▓▒▓▒▓▓▒▒▓█░
█▓▒▓▒▓▒▓▓▓░░░░░░▓▓█░
█▓▓▓▓▓▒▓▒░░░░░░░░▓█░
▓▓▓▓▓▒░░░░░░░░░░░░█░
▓▓▓▓░░░░▄▄▄▄░░░▄█▄▀░
░▀▄▓░░▒▀▓▓▒▒░░█▓▒▒░░
▀▄░░░░░░░░░░░░▀▄▒▒█░
░▀░▀░░░░░▒▒▀▄▄▒▀▒▒█░
░░▀░░░░░░▒▄▄▒▄▄▄▒▒█░
░░░▀▄▄▒▒░░░░▀▀▒▒▄▀░░
░░░░░▀█▄▒▒░░░░▒▄▀░░░
░░░░░░░░▀▀█▄▄▄▄▀░░░░
░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░
Źródło: http://knowyourmeme.com/memes/kappa Częstym emotikonem na Twitchu jest również Ameno, słowo rozpowszechnione dzięki piosence pod tym tytułem zespołu „Era”z roku 1997. Popularność zyskało dzięki streamerowi Noxiousowi, który podczas gry często słuchał tekstu piosenki. Jednocześnie inni gracze śledząc
5 Temat maturalny brzmiał: Kobiety upadłe. Analizując i interpretując podane fragmenty „Lalki” B. Prusa oraz „Zbrodni i kary” F. Dostojewskiego, scharakteryzuj.
6 Kappa – japoński, złośliwy demon wodny, wstępuje w trzecim tomie Harrego Pottera (Harry Potter i Więzień Azkabanu) jako stwór bagien, zwodzący wędrowców.
7 Przeszkadzanie, obrażanie lub umyślne wprowadzanie w błąd użytkowników Internetu.
8 Knowyourmeme.com/memes/kappa.
9 Tamże.
jego grę, zaczęli tworzyć ogrom bezużytecznego spamu w formie emotikonów.
Emotikon Ameno
༼ つ ◕ _◕ ༽つAMENO༼ つ ◕ _◕ ༽つ Źródło:
http://knowyourmeme.com/memes/%E0%BC%BC-
%E3%81%A4-%E2%97%95_%E2%97%95-
%E0%BC%BD%E3%81%A4ameno%E0%BC%BC-
%E3%81%A4-%E2%97%95_%E2%97%95-%E0%BC%BD%E3%81%A4
Warto również przyjrzeć się słowu nOOb.
Oznacza ono gracza, który nie potrafi grać i uprzykrza grę innym. Pochodzi od angielskiego słowa Nobody [nikt]10. Przeciwieństwem wyrazu noob jest określenie pro.
Doświadczony gracz (profesjonalista), często wytykający błędy początkującym11. Pro (pr0) – to krótsze określenie PROfesjonalisty. Stosowane jest głównie w grach.
Wyrażenie jest kierowane do graczy z dużym doświadczeniem.
Niestety młodzi użytkownicy języka chcą bawić się słowami i często doprowadzają do absurdów. Wiele przykładów zamieszcza również Nonsensopedia12 lub forum pokemonizmu. Samo zjawisko pokemonizmu wiąże się z nadużywaniem wykrzykników i pytajników oraz pisaniem na przemian wielką i małą literą, często bez spacji. Oto różne stopnie tego kodu.
(Właśnie piszę artykuł na temat komunikacji w świecie realnym i wirtualnym).
Właśnie pishę artykooł na temat komoonookacii w świacie realnym i wirtooalnym (niskie zaawansowanie kodu).
Właśn!e p!$chen arykoOoł na temat komoOon!kacI!!
ff śff!ec!e realnym ! ff!rtoOoalnym (wysokie zaawansowanie kodu).
WLA$\\|Ie pIShE Ar7Y|{l|\|A 7emA7|{Om|\|I|{ACjI W $WIeCIe reA|_|\|Ym I Wir7A|\|Ym (skrajne zawansowanie kodu)13 .
Z powyższych rozważań wynika, że w celu wdrożenia czytelnika w mechanizm lektury nie tylko warto proponować jej nawiązania do estetyki gier14, ale również zapoznawać młodzież z realiami epoki poprzez wyjaśnianie rozbieżności znaczeniowych między współczesnym zasobem leksykalnym a słownictwem stosowanym
w tekstach literackich innych epok. Postulat ten może być spełniany przez nauczyciela podczas lekcji. Jednak proces czytania lektur odbywa się najczęściej samodzielnie w domach uczniów. Stąd warto byłoby rozważyć propozycję opracowania słowników do poszczególnych
10 http://www.miejski.pl/slowo-Noob.
11 http://www.miejski.pl/slowo-Pro.
12 http://www.sweetbrokacik.pl/index.php - forum.
13 Przykład pokemonizmu (źródło:
http://nonsensopedia.wikia.com/wiki/Pokemoniaste_pismo) [za:] Stanisław Zając, Nowa gramatyka porozumienia. Blisko monitora daleko obrazu, [w:] Komunikacja społeczna w świecie wirtualnym, pod red. M. Wawrzak-Chodaczek, wyd. Adam Marszałek, Toruń 2008, s. 77-78.
14A. Przybyszewska, Inne czytanie i dziecięca literatura (roz)grywalna – od gamebooków do książek rzeczywistości rozszerzonej, (w:) W kręgu kultury czytelniczej dzieci i młodzieży, red. M. Antczak, A. Walczak-Niewiadomska, Warszawa 2015, s. 76-77.
lektur po to, aby młody człowiek już podczas procesu czytania lektury miał możliwość bieżącego wyjaśniania niezrozumiałych dla niego słów czy wyrażeń. Taka konieczność wynika z faktu, że współczesna młodzież bawiąc się językiem, zatraciła zdolność rozumienia prymarnego
i kontekstualnego znaczenia słownictwa. Brak wiedzy na ten temat doprowadza do błędów rzeczowych.
Beata Prościak – doktor nauk humanistycznych, wieloletni wykładowca w Państwowej Wyższej Szkole Wschodnioeuropejskiej w Przemyślu oraz w Wyższej Szkole Zarządzania w Rzeszowie. Autorka publikacji
naukowych, zwłaszcza
z zakresu metodyki nauczania języka polskiego. Stworzyła nową metodę nauczania – piramidę mediacji, która została zaprezentowana w książce „Szkoła bez agresji. Od mediacyjnego kształcenia do bezkonfliktowego wychowania”(2013).
Renata Suszyło–Martula – nauczycielka w Zespole Szkół Technicznych w Leżajsku.
Małgorzata Trębacz – nauczycielka w Zespole Szkół Technicznych w Leżajsku.